Halina Wojciechowska-Piskorska

Halina Wojciechowska-Piskorska AZBEST PORADNIK DLA PRACODAWCY I PRACOWNIKÓW. ASPEKTY TECHNICZNE I PRAWNE W ZAKRESIE ZABEZPIECZANIA I USUWANIA WYROBÓW ORAZ MATERIAŁÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST ODDK Spó³ka z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹ Sp.k. Gdańsk 2014

Spis treœci WSTĘP........................................... 6 WPROWADZENIE.................................... 7 I. CHARAKTERYSTYKA AZBESTU........................... 9 1. Informacje ogólne.................................... 9 2. Właściwości azbestu, zastosowanie........................... 10 2.1. Właściwości azbestu................................ 10 2.2. Identyfikacja wyrobów zawierających azbest................... 10 2.3. Przykłady materiałów zawierających azbest.................... 11 3. Źródła naraŝenia na pył azbestowy........................... 13 3.1. Rejony szczególnie zagroŝone azbestem...................... 13 4. Oddziaływanie azbestu na organizm ludzki...................... 14 4.1. Sposób przenikania włókien azbestu do organizmu............... 14 4.2. Wpływ azbestu na zdrowie człowieka....................... 15 4.3. Choroby wywołane pyłami azbestu........................ 15 4.4. Profilaktyczna opieka lekarska........................... 17 5. Szkolenia bhp w zakresie zagroŝeń azbestem dla pracowników i pracodawców... 18 5.1. Informacje podstawowe.............................. 18 5.2. Program szkolenia w zakresie bezpiecznego uŝytkowania wyrobów zawierających azbest................................ 18 6. Badanie umieralności pracowników naraŝonych na azbest.............. 23 II. REGULACJE PRAWNE................................ 26 1. Konwencja Nr 162 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca bezpieczeństwa w stosowaniu azbestu......................... 27 2. NajwaŜniejsze uregulowania prawne w kraju dotyczące azbestu........... 27 III. BADANIA I POMIARY CZYNNIKÓW ŚRODOWISKA PRACY......... 31 IV. PROCEDURY ZABEZPIECZANIA AZBESTU.................. 33 1. Kontrola i konserwacja................................. 33 2. Obudowanie....................................... 33 3. Wiązanie......................................... 33 Copyright by ODDK Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp.k. 3

V. OBOWIĄZKI WŁAŚCICIELA, ZARZĄDCY LUB UśYTKOWNIKA MIEJSC, W KTÓRYCH BYŁ LUB JEST WYKORZYSTYWANY AZBEST LUB WYROBY ZAWIERAJĄCE AZBEST..................... 34 1. Obowiązki właściciela lub zarządcy.......................... 34 2. Wymagania ogólne................................... 34 3. Wymagania w zakresie wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest.......... 38 4. Sposób oznaczania miejsc, pomieszczeń, instalacji lub urządzeń zawierających azbest.......................................... 39 5. Wymagania w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest....... 45 VI. ZASADY BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY PRZY ZABEZPIECZANIU LUB USUWANIU WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST.......... 46 1. Obowiązki wykonawcy lub zarządcy albo uŝytkownika................ 46 2. Obowiązki szczegółowe wykonawcy prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest o gęstości objętościowej mniejszej niŝ 1000 kg/m 3 lub zawierających krokidolit................................ 48 3. Czynności po zakończeniu prac............................ 51 VII. STOSOWANY SPRZĘT, ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ...... 52 1. DemontaŜ całościowy wyrobów zawierających azbest (płyty, rury, kształtki) o ile to technicznie moŝliwe bez ich uszkadzania.................. 52 2. Środki ochrony indywidualnej pracowników...................... 52 2.1. Zasady ogólne................................... 52 2.2. Dobór sprzętu ochrony dróg oddechowych.................... 53 2.3. Sprzęt ochrony dróg oddechowych........................ 54 2.3.1. Typowy sprzęt układu oddechowego.................. 54 2.3.2. Aparaty oddechowe........................... 54 2.4. Zaplecze sanitarnohigieniczne........................... 55 VIII. TRANSPORT ODPADÓW AZBESTOWYCH.................. 57 1. Unieszkodliwianie odpadów azbestowych....................... 57 2. Obowiązki pracodawcy, w którego zakładzie pracy prowadzona jest działalność w kontakcie z wyrobami zawierającymi azbest..................... 57 3. Prawno-techniczne aspekty dotyczące transportu odpadów azbestowych...... 58 4. Ewidencja przewozu.................................. 60 5. Składowanie wyrobów i odpadów zawierających azbest................ 60 6. Pojazd do przewozu odpadów zawierających azbest.................. 61 7. Ewidencja odpadów azbestowych........................... 63 8. Zasady postępowania przy zatrudnianiu pracowników zajmujących się unieszkodliwianiem odpadów azbestowych lub przy zatrudnianiu nadzoru nad takimi pracami................................... 64 Copyright by ODDK Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp.k. 4

9. Rodzaje odpadów azbestowych............................. 65 10. Przetwarzanie termiczne neutralizacja azbestu (witryfikacja przetwarzanie termiczne z wytworzeniem zwitryfikowanego, nieaktywnego produktu końcowego)....................................... 66 IX. RaŜące przykłady naruszenia przepisów bhp w kontakcie z azbestem........ 68 1. DemontaŜ płyt balkonowych azbestowo-cementowych opis przypadku....... 68 2. Informacje ogólne.................................... 69 3. Odpady azbestowe raŝące nieprzestrzeganie podstawowych zasad bezpieczeństwa..................................... 69 X. RYZYKO ZAWODOWE............................... 76 XI. PROCEDURA POSTĘPOWANIA W PRZYPADKU AWARII.......... 81 XII. AZBEST W WODZIE PITNEJ........................... 83 ZAKOŃCZENIE..................................... 87 AKTY PRAWNE..................................... 88 LITERATURA....................................... 90 Copyright by ODDK Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp.k. 5

WPROWADZENIE Całkowity zakaz importu azbestu, produkcji wyrobów azbestowych i obrotu nimi obowiązuje w: Unii Europejskiej od 1 stycznia 2005 r., w Polsce praktycznie od 1998 r. (ustawa z 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, tekst jednolity: Dz.U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20 z późn. zm.) istnieje zakaz stosowania wyrobów zawierających azbest, a ich wykorzystywanie dopuszcza się do końca 2032 r. W związku z tym likwidacji uległy zakłady przetwórstwa azbestu. Ciągle jednak powstają miejsca pracy, na których nadal występuje naraŝenie na pył azbestowy. Dotyczy to w szczególności prac: demontaŝu płyt azbestowo-cementowych w budownictwie, w elektrociepłowniach, remontowych na statkach, na kolei, rozbiórkowych obiektów budowlanych, urządzeń, instalacji, innych. Na podstawie art. 36 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. Nr 885 z późn. zm.) w celu zminimalizowania naraŝenia na azbest na wniosek Ministra Gospodarki Rada Ministrów podjęła uchwałę nr 122/2009 zmienioną uchwałą nr 39/2010 z dnia 15 marca 2010 r. w sprawie opracowania Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032. W realizacji Programu zwrócono uwagę na: unieszkodliwianie wyrobów zawierających azbest, których stan techniczny nie pozwala na dalsze uŝytkowanie, unieszkodliwianie odpadów azbestowych znajdujących się na drogach i placach naleŝących do podmiotów gospodarczych i jednostek samorządu terytorialnego, budowę nowych składowisk odpadów azbestowych. Copyright by ODDK Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp.k. 7

Realizacja Programu powinna spełniać załoŝone cele, tj.: jak najszybsze usunięcie z obszarów kraju stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest, eliminację negatywnych skutków zdrowotnych powodowanych kontaktem z włóknami azbestu, likwidację szkodliwego działania azbestu na środowisko. Copyright by ODDK Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp.k. 8

VIII. TRANSPORT ODPADÓW AZBESTOWYCH 1. Unieszkodliwianie odpadów azbestowych Ostatnim etapem prac w procesie usuwania materiałów azbestowych jest wywóz odpadów na wysypisko. Transport odpadów azbestowych naleŝy wykonywać w sposób uniemoŝliwiający emisję azbestu do otoczenia poprzez: szczelne opakowanie w folię polietylenową o grubości nie mniejszej niŝ 0,2 mm, a następnie umieszczenie w opakowaniu zbiorczym o gęstości objętościowej większej lub równej 1000 kg/m 3, zestalenie przy uŝyciu cementu, a następnie po utwardzeniu opakowanie w folię odpadów o gęstości objętościowej mniejszej niŝ 1000 kg/m 3, oraz umieszczenie w opakowaniu zbiorczym szczelnie zamkniętym, szczelne opakowanie odpadów o gęstości powyŝej 1000 kg/m 3, oznakowanie odpadów azbestowych zgodnie z zał. Nr 2 (Dz.U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 z późn. zm.), magazynowanie przygotowanych do transportu opakowań w odrębnych miejscach, zabezpieczonych przed dostępem osób niepowołanych, przetrzymywanie odpadu azbestowego w stanie wilgotnym. 2. Obowi¹zki pracodawcy, w którego zak³adzie pracy prowadzona jest dzia³alnoœæ w kontakcie z wyrobami zawieraj¹cymi azbest Oznakowanie pomieszczeń w zakładzie pracy lub warsztacie zał. Nr 2 (Dz.U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 z późn. zm.). Umieszczenie w widocznym miejscu instrukcji bezpiecznego postępowania i ochrony przed naraŝeniem na pył azbestowy. Sporządzenie rejestru pracowników naraŝonych na czynniki rakotwórcze oraz rejestru prac związanych z tym naraŝeniem. Copyright by ODDK Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp.k. 57

OZNAKOWANIE WYROBÓW, ODPADÓW I OPAKOWAŃ ZAWIERAJĄCYCH AZBEST LUB WYROBY ZAWIERAJĄCE AZBEST, A TAKśE MIEJSC ICH WYSTĘPOWANIA (Załącznik nr 2 Dz.U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 z późn. zm.) Wszystkie wyroby zawierające azbest lub ich opakowania powinny być oznakowane w następujący sposób: a) oznakowanie zgodne z podanym wzorem powinno posiadać wymiary: co najmniej 5 cm wysokości (H) i 2,5 cm szerokości, b) oznakowanie powinno składać się z dwóch części: górnej (h 1 = 40% H) zawierającej literę a w białym kolorze na czarnym tle, dolnej (h 2 = 60% H) zawierającej wyraźny i czytelny napis w białym lub czarnym kolorze na czerwonym tle, c) jeśli wyrób zawiera krokidolit, zwrot zawiera azbest powinien być zastąpiony zwrotem zawiera krokidolit/azbest niebieski. 3. Prawno-techniczne aspekty dotycz¹ce transportu odpadów azbestowych Transport wyrobów i odpadów azbestowych powinien odbywać się z zachowaniem przepisów o przewozie towarów niebezpiecznych, tj. ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1137 z późn. zm.) oraz umowy ADR dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 9 (RóŜne przedmioty i materiały niebezpieczne). Copyright by ODDK Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp.k. 58

Posiadacz odpadów prowadzący działalność w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych jest obowiązany uzyskać od starosty właściwego ze względu na miejsce siedziby lub zamieszkania zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych. Zezwolenie to w drodze decyzji wydaje się na wniosek, który powinien zawierać: rodzaj odpadu przewidzianego do transportu, a gdy rodzaj jest niewystarczający zagroŝenia, jakie mogą powstać na składowisku, oznaczenie obszaru prowadzenia działalności w przypadku transportu odpadów lub miejsca prowadzenia działalności w przypadku zbierania odpadów, wskazanie miejsca i sposobu oraz rodzaju magazynowanych odpadów, a takŝe opis dalszego zagospodarowania odpadów w przypadku zbierania, wskazanie sposobu i środków transportu, przewidywany okres prowadzenia działalności w zakresie zbierania odpadów, przedstawienie moŝliwości technicznych i organizacyjnych pozwalających naleŝycie wykonywać tę działalność. Zlecający usługę transportu jest obowiązany wskazać prowadzącemu działalność w zakresie transportu odpadów miejsce odbioru odpadów oraz posiadacza odpadów, do którego naleŝy dostarczyć te odpady. Oznakowanie samochodu: tablica w kolorze Ŝółtym, nr klasy 9. Zabezpieczenie ładunku powinno gwarantować jego nieuszkadzanie w trakcie przewozu oraz rozładunku i niepowstawanie emisji pyłu. Posiadacz odpadów w zakresie transportu powinien posiadać kartę przekazania odpadu z potwierdzeniem przyjęcia odpadu, dokumentem przewozowym z opisem odpadów niebezpiecznych, świadectwem dopuszczenia pojazdu do przewozu materiałów niebezpiecznych, zaświadczeniem ADR o kursie dokształcającym dla kierowców przewoŝących towary niebezpieczne, oznakowaniem pojazdu tablicami ostrzegawczymi (tablice o wymiarach 30 40 cm) barwy pomarańczowej, odblaskowej, dookoła otoczone czarnym, nieodblaskowym paskiem, o szerokości nieprzekraczającej 15 mm, oznakowaniem odpadów literą a stanowiącą międzynarodowe oznakowanie dla odpadów i wyrobów zawierających azbest. Copyright by ODDK Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp.k. 59

Po wyładowaniu odpadu tablice te nie mogą być widoczne w pojeździe stojącym lub poruszającym się po drodze. 4. Ewidencja przewozu Dyrektywa 84/631/EWG wymaga stosowania szczegółowego listu przewozowego. Dokument przewozowy powinien zawierać: numer rozpoznawczy odpadu do przewozu, jego pełną nazwę, klasę odpadu, liczbę sztuk przesyłki, ilość przewoŝonego odpadu, trasę planowanego przewozu, nazwę i adres nadawcy i odbiorcy-składowiska, umowę formalną z odbiorcą odpadów, powzięte środki zapewniające bezpieczeństwo przewozu. 5. Sk³adowanie wyrobów i odpadów zawieraj¹cych azbest Odpady azbestowe zakwalifikowano do odpadów niebezpiecznych, a zatem: powinny być one zabezpieczone szczelnym opakowaniem z folii polietylenowej o grubości nie mniejszej niŝ 0,2 mm. Dotyczy to wyrobów i odpadów o gęstości objętościowej równej lub większej niŝ 1000 kg/m 3, powinny być zestalone przy uŝyciu cementu, a następnie po utwardzeniu szczelnie opakowane w folię o grubości nie mniejszej niŝ 0,2 mm. Dotyczy to odpadów zawierających azbest o gęstości objętościowej mniejszej niŝ 1000 kg/m 3 (wyrób miękki) i dalej traktowanych jako odpady azbestowo- -cementowe, powinny być szczelnie opakowane w worki z folii polietylenowej o grubości nie mniejszej niŝ 0,2 mm, a następnie umieszczone w opakowaniu zbiorczym z folii polietylenowej i szczelnie zamknięte dotyczy odpadów pozostających w kontakcie z azbestem i zakwalifikowanych jako odpady o gęstości objętościowej mniejszej niŝ 1000 kg/m 3 ), utrzymywane w stanie wilgotnym odpady zawierające azbest w trakcie ich przygotowania do transportu, opakowania powinny być oznakowane etykietą zgodnie z wzorem zał. nr 2 (Dz.U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649 z późn. zm.). Copyright by ODDK Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp.k. 60

Przed transportem na składowisko magazynowanie przygotowanych do transportu odpadów zawierających azbest powinno odbywać się w osobnych miejscach zabezpieczonych przed dostępem osób niepowołanych. 6. Pojazd do przewozu odpadów zawieraj¹cych azbest Do przewoŝenia odpadów zawierających azbest mogą być uŝywane samochody cięŝarowe, z nadwoziem skrzyniowym bez przyczepy lub z jedną przyczepą, posiadające świadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu materiałów niebezpiecznych. Świadectwo to wystawiane jest przez Dyrektora Transportowego Dozoru Technicznego na podstawie badania technicznego pojazdu dokonanego przez okręgową stację kontroli pojazdów oraz sprawdzenia dokonanego przez TDT. Przed załadowaniem przygotowanych odpadów zawierających azbest środek transportu powinien być oczyszczony z elementów umoŝliwiających uszkodzenie opakowań w trakcie transportu. Wskazane jest wyłoŝenie skrzyni ładunkowej folią. Ładunek odpadów zawierających azbest powinien być tak umocowany, aby w trakcie transportu nie był naraŝony na wstrząsy, przewracanie lub wypadnięcie z pojazdu. Transportujący odpady azbestowe powinien odmówić przyjęcia przesyłki odpadów, która nie posiada oznakowania wyrobów i odpadów zawierających azbest oraz w przypadku uszkodzenia podczas załadunku. Usuwane wyroby zawierające azbest powinny być składowane na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub na wydzielonych częściach składowisk odpadów innych niŝ niebezpieczne i obojętne, np.: składowiskach podziemnych. Prace związane ze składowaniem odpadów azbestowych powinny być prowadzone w sposób zabezpieczający przed uszkodzeniem opakowań z uwagi na emisję pyłu azbestowego do powietrza atmosferycznego. Warstwy z opakowaniami azbestowymi powinny być zdejmowane z samochodu ostroŝnie za pomocą urządzeń dźwigowych i układane w kwaterze stanowiska. Copyright by ODDK Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp.k. 61

UWAGA: 1. Zabronione jest zrzucanie lub wysypywanie odpadów azbestowych z pojazdu. 2. Po ka dym wy³adunku odpadów nale y dok³adnie sprawdziæ, czy skrzynia ³adunkowa nie posiada pozosta³oœci po przewo onych odpadach azbestowych. W razie stwierdzenia takiej pozosta³oœci nale y niezw³ocznie j¹ usun¹æ, oczyœciæ pojazd zgodnie z zasadami przewidzianymi dla prac w kontakcie z azbestem. 3. Odpady zawieraj¹ce azbest od 18 wrzeœnia 2010 r. mog¹ byæ sk³adowane nie tylko na sk³adowiskach odpadów niebezpiecznych lub na wydzielonych czêœciach sk³adowisk innych ni niebezpieczne i obojêtne, ale równie na podziemnych sk³adowiskach odpadów niebezpiecznych. Ewidencja obrotu odpadami. Informacja o występowaniu wyrobów uŝytkowanych lub których uŝytkowanie zostało zakończone Informacja o wyrobach zawierających azbest (uŝytkowanych lub nieuŝytkowanych) pochodząca z inwentaryzacji trafia: w przypadku osób fizycznych: do wójta, burmistrza, prezydenta miasta, w przypadku przedsiębiorstw: do marszałka województwa. Co roku informacja ta powinna być aktualizowana. Do 31 marca kaŝdego roku wójt, burmistrz, prezydent miasta przekazują te informacje celem sporządzenia informacji zbiorczej marszałkowi województwa. Copyright by ODDK Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp.k. 62