LKA 4111-02-01/2013 K/13/006 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

LKA 4111-02-01/2013 K/13/006 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

I. Dane identyfikacyjne kontroli Numer i tytuł kontroli Jednostka przeprowadzająca kontrolę Kontrolerzy Jednostka kontrolowana K/13/006 Usuwanie przez przedsiębiorców górniczych szkód wywołanych ruchem zakładu górniczego Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Katowicach Aleksander Górniak, główny specjalista k.p., upoważnienie do kontroli nr 87472 z dnia 3 grudnia 2013 r. [Dowód: akta kontroli str. 1-2] Okręgowy Urząd Górniczy w Gliwicach, 44-122 Gliwice, ul. Jasna 31, Regon 000332245-00058 1 Kierownik jednostki kontrolowanej Roman Sus Dyrektor Urzędu [Dowód: akta kontroli str.3] Ocena ogólna Uzasadnienie oceny ogólnej Opis stanu faktycznego II. Ocena kontrolowanej działalności Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie, pomimo stwierdzonej nieprawidłowości działalność skontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie. Urząd podjął działania celem realizacji wniosku pokontrolnego zawartego w wystąpieniu pokontrolnym NIK z dnia 25 listopada 2011 r 2. NIK pozytywnie oceniła przedsięwzięcia podjęte przez Dyrektora Urzędu związane ze zintensyfikowaniem działań w zakresie nadzoru nad zakładami górniczymi, w aspekcie przestrzegania przez nie warunków określonych w koncesjach. Stwierdzona nieprawidłowość polegała na zatwierdzeniu planu ruchu KW S.A. KWK Bobrek-Centrum, w którym to planie przedsiębiorca zaprojektował eksploatację z naruszeniem warunków określonych w koncesji na wydobywanie węgla kamiennego. II. Opis ustalonego stanu faktycznego 1. Wykonanie wniosku pokontrolnego zawartego w wystąpieniu pokontrolnym po przeprowadzonej w 2011 r. kontroli P/11/132 Usuwanie przez przedsiębiorców górniczych szkód wywołanych ruchem zakładu górniczego W wystąpieniu pokontrolnym z dnia 25 listopada 2011 r. NIK wnosiła o skuteczniejszy nadzór nad ruchem zakładów górniczych w zakresie przestrzegania przez nie warunków określonych w koncesjach. Podstawą sformułowania ww. wniosku były m.in. ustalenia polegające na zatwierdzeniu przez Dyrektora OUG planu ruchu Kompanii Węglowej S.A. Oddział KWK Bobrek- Centrum na lata 2009-2011 niezgodnie z warunkami określonymi w koncesji na 1 Zwany dalej Urzędem 2 nr LKA-4101-08-03/2011/P/11/132 2

wydobywanie węgla kamiennego ze złoża Bytom III 3 oraz brak należytego nadzoru i niedostateczna kontrola Urzędu nad ruchem zakładu górniczego KW S.A. Oddział KWK Sośnica-Makoszowy w zakresie przestrzegania warunków posiadanej koncesji. [Dowód: akta kontroli str. 4-15] W okresie objętym niniejszą kontrolą Urząd wprowadził do swojego planu pracy, jako jedno z zadań szczegółowych w odniesieniu do nadzorowanych zakładów górniczych, kontrolę zgodności prowadzenia eksploatacji górniczej z warunkami określonymi w koncesjach i w planach ruchu w zakresie ochrony powierzchni. W efekcie przeprowadzonych kontroli zidentyfikowano siedem rejonów, które zostały objęte szczególnym nadzorem w zakresie ochrony powierzchni, tj. m.in. Gminę Gierałtowice - sołectwo Przyszowice oraz filary ochronne śródmieścia Miasta Bytomia i dzielnicy Miechowice. W okresie objętym kontrolą w ww. temacie Urząd przeprowadził łącznie 131 kontroli w tym 40 w KW S.A. Oddział KWK Bobrek- Centrum i 22 w KW S.A. Oddział KWK Sośnica-Makoszowy. [Dowód: akta kontroli str. 22-26, 60-73] W trakcie niniejszej kontroli analizie poddano ustalenia kontroli przeprowadzonej przez Urząd w Oddziale KW S.A. KWK Sośnica-Makoszowy 4 w zakresie zgodności prowadzonej eksploatacji w pokładzie 405/2 ścianami i60 i i100 z planem ruchu, warunkami określonymi w koncesji oraz miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego 5 Gminy Gierałtowice. Z wyników przeprowadzonej kontroli wynikało, że rzeczywiste obniżenia terenu spowodowane eksploatacją ww. ścian nie przekroczyły maksymalnych dopuszczalnych osiadań terenu wynikających z ustaleń mpzp. Jedynie w jednym miejscu, tj. w rejonie ul. Gliwickiej 66 zrównały się z nimi. 6 Potwierdzeniem ww. ustaleń były wyniki zleconego przez Urząd Gminy Gierałtowice opracowania mapa minimalnych wysokości terenu nad poziomem morza z zaznaczonymi wg stanu na dzień 14 lutego 2014 r. izoliniami przekroczonych dopuszczalnych osiadań terenu wynikających z mpzp. Na przedmiotowej mapie, tereny objęte wpływami eksploatacji ścian i60 i i100 były oznaczone jako tereny, na których nie przekroczono maksymalnych dopuszczalnych osiadań terenu wynikających z ustaleń mpzp. [Dowód: akta kontroli str. 27-42] Powyższe ustalenia wskazują, że Urząd podjął działania w celu realizacji wniosku zawartego w wystąpieniu pokontrolnym NIK. Ocena cząstkowa Opis stanu faktycznego Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie. 2. Zatwierdzanie przez Dyrektora Urzędu planów ruchu nadzorowanych zakładów górniczych Zgodnie z art. 108 ust. 11 ustawy z dnia 9 czerwca 2012 r. Prawo geologiczne i górnicze 7 plan ruchu zakładu górniczego zatwierdza właściwy organ nadzoru górniczego, w drodze decyzji, po uzyskaniu opinii właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Zmiany planu ruchu zakładu górniczego w myśl art. 109 ust. 1 Pgg dokonuje się w formie dodatku do planu, w trybie przewidzianym dla zatwierdzenia planu ruchu zakładu górniczego. 3 Koncesja nr 38/99 udzielona przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 1 września 1999 r. 4 Załącznik nr 9 do protokołu Nr 9/k/KW/13/Sośnica-Makoszowy z dnia 6 września 2013 r. 5 Zwanego dalej mpzp, 6 Dopuszczalne osiadania określone w mpzp wynosiły 3,00 m, rzeczywiste osiadania będące efektem eksploatacji wyniosły 3,01 m. Błąd pomiaru został wyznaczony na poziomie +/-0,03 m 7 Dz. U. z 2011 r. Nr 163, poz. 981 ze zm. zwana dalej ustawą Pgg. 3

W dniu 6 czerwca 2012 r. KW S.A. Oddział KWK Sośnica-Makoszowy złożyła wniosek w sprawie zatwierdzenia dodatku nr 70 do części szczegółowej planu ruchu na lata 2010-2012, w związku z projektowaną eksploatacją pokładu 405/2 ściany i60. Urząd w wyniku przeprowadzonej u przedsiębiorcy kontroli stwierdził, że w obszarze wpływów projektowanej eksploatacji, osiadania terenu w granicach gminy Gierałtowice zbliżyły się do wartości granicznych wynikających z mpzp. Dyrektor Urzędu, korzystając z uprawnień wynikających z art. 172 ust.1 pkt 1 Pgg, nakazał przedsiębiorcy sprawdzenie prawidłowości rozwiązań technicznych zastosowanych przy eksploatacji ściany i60, poprzez ich weryfikację przez wyspecjalizowaną jednostkę, w aspekcie zachowania ograniczeń wynikających z koncesji, a w szczególności z mpzp Gminy Gierałtowice. Po analizie wniosków zawartych w zleconym ww. opracowaniu 8 i po uzyskaniu opinii Wójta Gminy Gierałtowice w dniu 23 lipca 2012 r. Dyrektor Urzędu zatwierdził dodatek nr 70 do planu ruchu. [Dowód: akta kontroli str. 74-119] Jak zapisano w pkt II/2 niniejszego wystąpienia pokontrolnego, wpływy eksploatacji ściany i60 nie przekroczyły maksymalnych dopuszczalnych osiadań terenu wynikających z ustaleń mpzp, tym samym nie naruszono warunków koncesji. W dniu 6 września 2012 r. KW S.A. Oddział KWK Sośnica-Makoszowy złożyła wniosek w sprawie zatwierdzenia planu ruchu na lata 2013-2015. W wyniku przeprowadzonej przez Urząd kontroli stwierdzono, że projektowana w projekcie planu eksploatacja naruszała postanowienia mpzp Gminy Gierałtowice, a tym samym warunki koncesji. W następstwie przeprowadzonej kontroli przedsiębiorca zwrócił się z wnioskiem do Dyrektora Urzędu o umorzenie postępowania w sprawie zatwierdzenia planu ruchu na lata 2013-2015. W dniu 12 listopada 2012 r. KW S.A. Oddział KWK Sośnica-Makoszowy ponownie złożyła wniosek w sprawie zatwierdzenia planu ruchu na lata 2013-2015, dołączając do niego opinię Głównego Instytutu Górnictwa 9, dotyczącą prognozowanych parametrów deformacji terenu przewidywanych wskutek projektowanej eksploatacji, w aspekcie zachowania ograniczeń wynikających z mpzp Gminy Gierałtowice. Po analizie wniosków zawartych w ww. opracowaniu i po uzyskaniu opinii Prezydentów miast Ruda Śląska, Gliwice, Zabrze, Burmistrza Mikołowa oraz Wójta Gminy Gierałtowice, w dniu 24 grudnia 2012 r. Dyrektor Urzędu zatwierdził planu ruchu na lata 2013-2015. [Dowód: akta kontroli str. 120-129] Jak zapisano w pkt II/2 niniejszego wystąpienia pokontrolnego, po przeprowadzonej przez Urząd kontroli we wrześniu 2013 r., wpływy eksploatacji ściany i100, której ujętej w planie ruchu na lata 2013-2015, nie przekroczyły maksymalnych dopuszczalnych osiadań terenu wynikających z ustaleń mpzp. Ustalone nieprawidłowości W działalności kontrolowanej jednostki w ww. zakresie stwierdzono następującą nieprawidłowość: Dyrektor Urzędu zatwierdził plan ruchu zakładu górniczego KW S.A. Oddział KWK Bobrek-Centrum na lata 2013 2014, w którym przedsiębiorca ponownie zaprojektował eksploatację złoża Bytom III z naruszeniem warunków posiadanej koncesji, dopuszczającą wpływy III kategorii terenu górniczego w terenach zabudowanych. 8 Opracowanie wykonane zostało przez Główny Instytut Górnictwa pn. Opinia dotycząca sprawdzenia warunków eksploatacji ściany i60 w pokładzie 405/2 KW S.A. Oddział KWK Sośnica-Makoszowy w aspekcie ochrony powierzchni przy uwzględnieniu zapisów Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Gierałtowice uchwalonego w dniu 28 kwietnia 2005 r. 9 Ocena możliwości i warunków eksploatacji Oddziału KWK Sośnica Makoszowy w ramach planu ruchu na lata 2013 2015 w aspekcie ochrony powierzchni przy uwzględnieniu zapisów Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Gierałtowice uchwalonego w dniu 28 kwietnia 2005 r. 4

[Dowód: akta kontroli str. 155-156] W złożonych wyjaśnieniach Dyrektor Urzędu uzasadniając swoją decyzję argumentował ją tym, że zaprojektowana przez przedsiębiorcę eksploatacja była zgodna z projektem zagospodarowania złoża oraz ustaleniami studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego i mpzp Gminy Bytom. Zamierzenia eksploatacyjne zawarte w planie ruchu uzyskały pozytywną opinię Prezydentów miast Bytomia i Piekar Śląskich. Dodatkowo Dyrektor zatwierdzając plan ruchu wziął pod uwagę uchwałę Komisji do spraw Ochrony Powierzchni przy Wyższym Urzędzie Górniczym, która pozytywnie zaopiniowała program ochrony powierzchni dla eksploatacji projektowanej przez przedsiębiorcę do planu ruchu 10. [Dowód: akta kontroli str. 16-22] Zgodnie z art. 108 ust. 3 Pgg plan ruchu zakładu górniczego sporządza się z uwzględnieniem warunków określonych w koncesji oraz odpowiednio w projekcie zagospodarowania złoża. Dyrektor Urzędu odnosząc się do warunków zawartych w koncesji 11 wyjaśnił, że jego zdaniem Prezydent Miasta Bytomia posiadał uprawnienia wynikające z zajmowanego stanowiska do dopuszczenia eksploatacji, której prognozowane wpływy w terenie zabudowanym osiągną III kategorię terenu górniczego. Uprawnienie to wynikało z treści uchwały Rady Miejskiej w Bytomiu 12, która cytowana była w uzasadnieniu jako jedna z podstaw pozytywnego uzgodnienia koncesji dla złoża Bytom III. [Dowód: akta kontroli str. 16-22, 157-166] W ocenie NIK przeciwko takiemu poglądowi przemawia szereg argumentów. Po pierwsze, nie budzi wątpliwości fakt, iż uzasadnienie postanowienia Prezydenta Miasta Bytomia z 1999 r. nie jest tożsame z jego rozstrzygnięciem. W analizowanym przypadku rozstrzygnięcie jednoznacznie określało dopuszczalne kategorie wpływów eksploatacji górniczej. Po drugie, gdyby organ koncesyjny chciał, aby to przedmiotowa uchwała Rady Miejskiej z 1991 r. określała kategorie wpływów eksploatacji górniczej, mógł wprowadzić stosowny zapis do koncesji. Należy nadto zauważyć, że przyjęcie stanowiska wyrażonego w wyjaśnieniach Dyrektora Urzędu oznaczałoby, iż koncesja będąca wyrazem reglamentacyjnej roli państwa i zarazem zasadniczą decyzją określającą rodzaj i sposób prowadzenia działalności objętej koncesją, mogła być zmieniana w drodze postanowienia Prezydenta Miasta Bytomia. Ocena cząstkowa Prawo zgłoszenia zastrzeżeń Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie pomimo stwierdzonej nieprawidłowości działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie. IV. Pozostałe informacje i pouczenia Wystąpienie pokontrolne zostało sporządzone w dwóch egzemplarzach; jeden dla kierownika jednostki kontrolowanej, drugi do akt kontroli. Zgodnie z art. 54 ustawy z dnia 23 grudnia o Najwyższej Izbie Kontroli 13, kierownikowi jednostki kontrolowanej przysługuje prawo zgłoszenia na piśmie umotywowanych zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, w terminie 21 dni od 10 Program ochrony powierzchni dla eksploatacji projektowanej do planu ruchu na lata 2013-2014 KW S.A. KWK Bobrek- Centrum 11 Prezydenta Miasta Bytomia, uwzględniając zapisy mpzp i uchwały Rady Miejskiej z 1991 r., postanowieniem z dnia 12 sierpnia 1999 r. znak AS-0716/39/99 uzgodnił pozytywnie wniosek o udzielenie koncesji, warunkując to tym, że wpływy eksploatacji górniczej na terenie zabudowanym nie przekroczą wartości II kategorii terenu górniczego, na terenie niezabudowanym wartości III a lokalnie IV kategorii terenu górniczego. 12 Rada Miejska w Bytomiu w dniu 15 października 1991 r. podjęła Uchwałę nr XXVI/188/1991 w sprawie eksploatacji górniczej w Bytomiu. Zapisano w niej m.in., że wpływy eksploatacji górniczej w terenie zabudowanym mogą się mieścić w granicach II kategorii ochrony terenów górniczych, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach, za zgodą Zarządu Miasta, w granicach III kategorii ochrony terenów górniczych. 13 Dz. U. z 2012 r., poz. 82 ze zm., zwana dalej ustawą o NIK. 5

Obowiązek poinformowania NIK o sposobie wykorzystania uwag dnia jego przekazania. Zastrzeżenia zgłasza się do Dyrektora Delegatury NIK w Katowicach. Zgodnie z art. 62 ustawy o NIK, proszę o poinformowanie Najwyższej Izby Kontroli Delegatury w Katowicach, w terminie 15 dni od otrzymania wystąpienia pokontrolnego, o sposobie wykorzystania uwag oraz o podjętych działaniach lub przyczynach niepodjęcia tych działań. W przypadku wniesienia zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, termin przedstawienia informacji liczy się od dnia otrzymania uchwały o oddaleniu zastrzeżeń w całości lub zmienionego wystąpienia pokontrolnego. Katowice, dnia 17 marca 2014 r. Kontroler Aleksander Górniak Główny specjalista kontroli państwowej Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Katowicach Dyrektor...... Podpis Podpis 6