Wiadomości Entomologiczne 34 (1) 12 18 Poznań 2015 Pierwsze dane o występowaniu pluskwiaków różnoskrzydłych (Hemiptera: Heteroptera) w Parku Narodowym Ujście Warty First data on the occurrence of terrestrial true-bugs (Hemiptera: Heteroptera) in Ujście Warty National Park Grzegorz HEBDA 1, Tomasz RUTKOWSKI 2 1 Katedra Biosystematyki, Uniwersytet Opolski, ul. Oleska 22, 45-052 Opole, e-mail: grzesio@uni.opole.pl; 2 ul. Kolejowa 24a/1, 62-070 Dąbrówka, e-mail: pardosa@gazeta.pl ABSTRACT: New faunistic data on the occurrence of terrestrial true-bugs in Ujście Warty National Park are presented. Field studies were carried out in four localities. In total, the paper presents the data concerning 39 species of Heteroptera. KEY WORDS: terrestrial bugs, Ujście Warty National Park, heteropterans, faunistics, new data. Wstęp Pomimo unikatowych walorów PN Ujścia Warty i dużej naturalności jego ekosystemów (EHRNSBERGER i in. 1999), brak było dotychczas z tego obszaru danych faunistycznych o występowaniu pluskwiaków różnoskrzydłych. Poniżej zaprezentowano pierwsze informacje z tego chronionego obszaru o występowaniu przedstawicieli tej grupy owadów. Materiał i metody Materiał do niniejszego opracowania został zebrany w latach 2013-2014. Pluskwiaki odławiano przy użyciu różnych metod: czerpakowanie roślinności zielnej, przesiewanie ściółki lub próchna za pomocą sita entomologicznego, przeglądanie odstającej kory drzew. W okresie kalenda-
PLUSKWIAKI RÓŻNOSKRZYDŁE W PARKU NARODOWYM UJŚCIE WARTY 13 rzowej zimy stosowano pułapki glebowe. Materiał zbierano łącznie na czterech stanowiskach: VU82 Czarnowska Górka ad Czarnów, VU82 Bobrowa Droga ad Dąbroszyn, VU83 Kamieńska Grobla ad Kamień Mały, VU83 Olszynki ad Kamień Mały. Wszystkie okazy zostały zebrane przez Tomasza RUTKOWSKIEGO w trakcie przygotowywania planu ochrony i późniejszych badań, na które uzyskano stosowne zezwolenia. Układ rodzin i nazewnictwo przyjęto za GORCZYCA (2004), gatunki w obrębie rodzin zaprezentowano w kolejności alfabetycznej. Wyniki Na obszarze PN Ujścia Warty odłowiono łącznie 78 okazów z 39 gatunków. Poniżej przedstawiono przegląd wybranych gatunków, rzadko odławianych w Polsce. Nabidae Himacerus apterus (FABRICIUS, 1798), Olszynki, 2 VIII 2013, 1 ex., czerpakowanie; Nabis limbatus DAHLBOM, 1851, Bobrowa Droga, 29 VIII 2013, 1 ex., czerpakowanie. Miridae Acetropis carinata (HERRICH-SCHÄFFER, 1841), Czarnowska Górka, 2 VI 2014, 2 exx., czerpakowanie na łące; Agnocoris reclairei (WAGNER, 1949), Czarnowska Górka, 26 XII 2013, 1 ex., wysiany z próchna Populus sp.; Leptopterna dolabrata (LINNAEUS, 1758), Czarnowska Górka, 2 VI 2014, 5 exx., czerpakowanie na łące; Liocoris tripustulatus (FABRICIUS, 1781), Czarnowska Górka, 25 II 2014, 1 ex., wysiany ze ściółki przy Populus sp.; Lygus pratensis (LINNAEUS, 1758), Bobrowa Droga, 29 VIII 2013, 1 ex., czerpakowanie; Orthops kalmii (LINNAEUS, 1758), Olszynki, 1 VIII 2013, 1 ex., czerpakowanie; Plagiognathus chrysanthemi (WOLFF, 1804), Czarnowska Górka, 2 VI 2014, 2 exx., czerpakowanie na łące; Stenodema laevigata (LINNAEUS, 1758), Czarnowska Górka, 2 VI 2014, 1 ex., czerpakowanie na łące, Olszynki, 1 VIII 2013, 1 ex., czerpakowanie.
14 G. HEBDA, T. RUTKOWSKI Tingidae Acalypta nigrina (FALLÉN, 1807), Czarnowska Górka, 6 III 2014 21 III 2014, 1 ex., wydma, pułapki Barbera; Dictyla echii (SCHRANK, 1782), Czarnowska Górka, 25 II 2014, 1 ex., wysiany ze ściółki przy Salix sp.; Dictyla humuli (FABRICIUS, 1794), Czarnowska Górka, 6 II 2014, 1 ex., czerpakowanie na łące, 25 II 2014, 3 exx., wysiany ze ściółki przy Populus sp. Aradidae Aneurus avenius (DUFOUR, 1833), Czarnowska Górka, 25 II 2014, 1 ex., ols, wypatrzony za korą martwej Alnus glutinosa; Aradus cinnamomeus PANZER, 1806, Czarnowska Górka, 26 XII 2013, 1 ex., wydma, wypatrzony za korą Pinus sylvestris. Berytidae Neides tipularius (LINNAEUS, 1758), Czarnowska Górka, 26 XII 2013, 1 ex., wysiany ze ściółki przy Pinus sylvestris. Lygaeidae Gastrodes grossipes (DE GEER, 1773), Czarnowska Górka, 26 XII 2013, 11 ex., wydma, za korą Pinus sylvestris; Nysius thymi (WOLFF, 1804), Czarnowska Górka, 2 VI 2014, 1 ex., czerpakowanie na łące; Peritrechus geniculatus (HAHN, 1832), Czarnowska Górka, 26 XII 2013, 1 ex., wysiany ze ściółki przy Pinus sylvestris; Plinthisus brevipennis (LATREILLE, 1807), Czarnowska Góra, 26 XII 2013, 5 exx., wysiany z darni na łące; Plinthisus pusillus (SCHOLTZ, 1847), Czarnowska Góra, 26 XII 2013, 10 exx., wysiany z darni na łące; Raglius alboacuminatus (GOEZE, 1778), Czarnowska Górka, 26 XII 2013, 1 ex., wydma, za korą Pinus sylvestris; Rhyparochromus pini (LINNAEUS, 1758), Czarnowska Górka, 6 III 2014 21 III 2014, 1 ex., wydma, pułapki glebowe; Rhyparochromus vulgaris (SCHILLING, 1829), Czarnowska Górka, 26 XII 2013, 1 ex., wydma, za korą Pinus sylvestris; Scolopostethus thomsoni REUTER, 1874, Kamieńska Grobla, 27 IX 2013, 1 ex., czerpakowanie; Stygnocoris fuliginaeus (GEOFFROY, 1785), Czarnowska Górka, 6 III 2014 21 III 2014, 1 ex., wydma, pułapki glebowe; Tropistethus holosericeus (SCHOLTZ, 1846), Czarnowska Górka, 26 XII 2013, 2 exx., wysiany z darni na łące; Xanthochilus quadratus (FABRICIUS, 1798), Czarnowska
PLUSKWIAKI RÓŻNOSKRZYDŁE W PARKU NARODOWYM UJŚCIE WARTY 15 Górka, 26 XII 2013, 7 exx., wysiany z darni na wydmie, 6 III 2014 21 III 2014, 5 exx., wydma, pułapki glebowe. Cydnidae Tritomegas sexmaculatus (RAMBUR, 1842), Bobrowa Droga, 29 VIII 2013, 1 ex., czerpakowanie. Pentatomidae Aelia acuminata (LINNAEUS, 1758), Czarnowska Górka, 2 VI 2014, 4 exx., czerpakowanie na łące; Carpocoris fuscispinus (BOHEMAN, 1851), Czarnowska Górka, 2 VI 2014, 1 ex., czerpakowanie łące; Eurydema oleraceum (LINNAEUS, 1758), Bobrowa Droga, 29 VIII 2013, 1 ex., czerpakowanie; Graphosoma lineatum (LINNAEUS, 1758), Czarnowska Górka, 2 VI 2014, 1 ex., czerpakowanie na łące; Jalla dumosa (LINNAEUS, 1758), Czarnowska Górka, 26 XII 2014, 1 ex., wysiany z darni na wydmie; Menaccarus arenicola (SCHOLTZ, 1847), Czarnowska Górka, 2 VI 2014, 2 exx., czerpakowanie na łące; Sciocoris cursitans (FABRICIUS, 1794), Czarnowska Górka, 2 VI 2014, 1 ex., czerpakowanie na łące. Scutelleridae Eurygaster testudinaria (GEOFFROY, 1785), Bobrowa Droga, 29 VIII 2013, 1 ex., czerpakowanie. Thyreocoridae Thyreocoris scarabaeoides (LINNAEUS, 1758), Czarnowska Górka, 2 VI 2014, 1 ex., czerpakowanie na łące. Piesmatidae Piesma capitatum (WOLFF, 1804), Czarnowska Górka, 25 II 2013, 1 ex., wysiany ze ściółki przy Populus sp. Omówienie ciekawszych gatunków Agnocoris reclairei (WAGNER, 1949) Gatunek bardzo rzadko spotykany w Polsce, nowy dla Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (WOLSKI i SKORA 2012).
16 G. HEBDA, T. RUTKOWSKI Aneurus avenius (DUFOUR, 1833) Gatunek rzadki w Polsce (GORCZYCA 2004), choć ostatnio wykryto nowe stanowiska w kilku krainach (HEBDA i KOCOREK 2012, HEBDA i MAZUR 2013, HEBDA i ZAJĄC 2013). Nowy dla Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Plinthisus brevipennis (LATREILLE, 1807) Gatunek bardzo rzadko odławiany w kraju (GORCZYCA 2004). Z Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej znany po roku 1945 z trzech stanowisk: Duninów w pow. Gostynin (STRAWIŃSKI 1966), Łęczycy (SMRECZYŃSKI 1954) i Skoki ad Wągrowiec (HEBDA i PRZEWOŹNY 2009). Plinthisus pusillus (SCHOLTZ, 1847) Gatunek rzadko spotykany w kraju (GORCZYCA 2004). Gatunek znany już wcześniej z Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (SMRECZYŃSKI 1954, STRAWIŃSKI 1966). Raglius alboacuminatus (GOEZE, 1778) Gatunek rzadko spotykany w kraju (GORCZYCA 2004), spotykany na trawiastych zboczach, w ściółce leśnej, wśród mchu i pod kamieniami (SMRECZYŃSKI 1954) Tropistethus holosericeus (SCHOLTZ, 1846) Gatunek rzadko spotykany w Polsce, jedynie w jej południowej części (GORCZYCA 2004). Xanthochilus quadratus (FABRICIUS, 1798) Gatunek bardzo rzadki w kraju, występujący jedynie w jej południowej części (GORCZYCA 2004). Z Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej podawany do tej pory tylko z Koźlic (SCHOLZ 1931). Tritomegas sexmaculatus (RAMBUR, 1842) Gatunek do niedawna uznawany za bardzo rzadki w kraju, obecnie znany z około 20 stanowisk, większość z nich położonych jest w południowo-zachodniej Polsce (LIS i in. 2012).
PLUSKWIAKI RÓŻNOSKRZYDŁE W PARKU NARODOWYM UJŚCIE WARTY 17 Jalla dumosa (LINNAEUS, 1758) Relatywnie rzadki gatunek tarczówki, znany z kilkudziesięciu stanowisk, brak go dotąd w kilku krainach (LIS 1990). Występuje wśród roślinności zielnej, głównie ciepłolubnej, gdzie poluje na inne owady. Menaccarus arenicola (SCHOLTZ, 1847) Gatunek bardzo rzadko spotykany w kraju, do niedawna ostatnie doniesienie pochodziło z Otwocka z roku 1956 (LIS 1990), a od tego czasu stwierdzony jedynie na Wyżynie Małopolskiej (LIS i LIS 2009). Podziękowania Autorzy składają serdeczne podziękowania prof. Barbarze LIS z Uniwersytetu Opolskiego za sprawdzenie poprawności oznaczeń niektórych gatunków. SUMMARY First data on the occurrence of true-bugs in Ujście Warty National Park are presented. In total, 39 species were recorded, some of them rare or very rare in Poland. Agnocoris reclairei and Aneurus avenius are new for Wielkopolsko-Kujawska Lowland. PIŚMIENNICTWO EHRNSBERGER R., DABERT J., BŁASZAK C. (red.) 1999: Przyroda rezerwatu Słońsk. Wydawnictwo Acarus, Poznań. 144 ss. GORCZYCA J. 2004: Pluskwiaki różnoskrzydłe (Heteroptera). [W:] BOGDANOWICZ W., CHUDZICKA E., PILIPIUK I., SKIBIŃSKA E. Fauna Polski charakterystyka i wykaz gatunków. MiIZ PAN, Warszawa. 509 ss. HEBDA G., KOCOREK A. 2012: Pluskwiaki różnoskrzydłe (Hemiptera: Heteroptera) leśnego rezerwatu przyrody "Rozumice" na Opolszczyźnie (Sudety Wschodnie). Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, 5: 9-16. HEBDA G., MAZUR M.A. 2013: Pierwsze stanowisko Aradus brevicollis FALLÉN, 1807 oraz drugie Aneurus avenius (Dufour, 1833) (Heteroptera: Aradidae) w Beskidach Wschodnich. Wiadomości Entomologiczne, 32 (1): 70. HEBDA G., PRZEWOŹNY M. 2009: Nowe stanowiska rzadko spotykanych w Polsce gatunków pluskwiaków różnoskrzydłych (Hemiptera: Heteroptera). Nature Journal (Opole Sci. Soc.), 42: 63-66. HEBDA G., ZAJĄC K. 2013: Pierwsze stanowisko Aneurus avenius (DUFOUR, 1833) (Heteroptera: Aradidae) w Sudetach. Wiadomości Entomologiczne, 32 (1): 71. LIS B., LIS J.A. 2009: Nowe stanowiska Heteroptera z uwagami taksonomicznymi oraz nowymi danymi o biologii wybranych gatunków. I. Aradoidea, Coreoidea, Pentatomoidea. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, 1: 1-49.
18 G. HEBDA, T. RUTKOWSKI LIS J.A. 1990: Shield-bugs of Poland (Heteroptera, Pentatomoidea) a faunistic review. Pentatomidae. Annales Upper Silesian Museum, Entomologia, 1: 5-102. LIS J.A., LIS B., ZIAJA D.J. 2012: Pentatomoidea. Część 1. Acanthosomatidae, Cydnidae, Plataspidae, Scutelleridae, Thyreocoridae. Heteroptera Poloniae, 2: 1-145. SCHOLZ M.F.R. 1931. Verzeichnis der Wanzen Schlesiens. Entomologischer Anzeiger, Wien, 11: 79-82, 99-102, 117-120. SMRECZYŃSKI S. 1954: Materiały do fauny pluskwiaków (Hemiptera) Polski. Fragmenta Faunistica, 7: 1-146. STRAWIŃSKI K. 1966: Materiały do poznania heteropterofauny wrzosowisk. Polskie Pismo Entomologiczne, 36 (3): 305-313. WOLSKI A., SKORA H. 2012: New Polish data from Agnocoris reclairei (WAGNER, 1949) and A. rubicundus (FALLÉN, 1807) (Hemiptera: Heteroptera: Miridae) with a key to the Palearctic species of Agnocoris REUTER. Heteroptera Poloniae Acta Faunistica, 4: 5-12.