Doustna antykoncepcja hormonalna Gdańsk 2013
Redaktor prowadzący: Agnieszka Frankiewicz Redakcja: Agnieszka Frankiewicz, Izabela Siemaszko Korekta: Agnieszka Frankiewicz, Izabela Siemaszko Projekt okładki i skład: Iwona Łytkowska Seria wydawnicza rekomendowana przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne Copyright Via Medica ul. Świętokrzyska 73, 80 180 Gdańsk tel.: 58 320 94 94, faks: 58 320 94 60 www.viamedica.pl Wszystkie prawa zastrzeżone. Żaden fragment poniższej publikacji nie może być kopiowany, przechowywany w jakimkolwiek układzie pamięci i transmitowany elektronicznie, mechanicznie, za pomocą fotokopii, nagrań lub w jakikolwiek inny sposób, bez wcześniejszej pisemnej zgody wydawcy. Jakkolwiek dołożono wszelkich starań, aby informacje zawarte w tej książce, szczególnie na temat dawkowania leków, zostały podane właściwie, ostateczne decyzje dotyczące ich stosowania spoczywają na lekarzu. Zarówno autor, jak i wydawca nie mogą ponosić odpowiedzialności za błędy ani konsekwencji wynikających z zastosowania informacji zawartych w tej książce. Nie uwzględnia się roszczeń prawnych w wypadku leków i substancji chemicznych znajdujących się obecnie w fazie badań klinicznych. ISBN seria: 978 83 7599 443 8 ISBN tom 8: 978 83 7599 523 7 Gdańsk 2013
Spis treści 1. Mechanizm działania tabletek hormonalnych 1 2. Budowa dwuskładnikowej tabletki antykoncepcyjnej 6 2.1. Składowa estrogenowa tabletek antykoncepcyjnych 7 2.2. Składowa progestagenowa tabletek antykoncepcyjnych 7 3. Antykoncepcja awaryjna 11 3.1. Hormonalna antykoncepcja awaryjna 11 3.1.1. Rodzaje hormonalnej antykoncepcji awaryjnej 12 3.1.2. Stosowanie 13 3.1.3. Efektywność 14 3.1.4. Działania niepożądane 15 3.1.5. Przeciwwskazania do hormonalnej antykoncepcji awaryjnej 15 3.1.6. Znajomość i dostępność metody 16 3.2. Wewnątrzmaciczna wkładka antykoncepcyjna 16 3.3. Podsumowanie 17 4. Doustna antykoncepcja hormonalna u kobiet po porodzie 19 4.1. Wybór metody antykoncepcyjnej 20 4.2. Antykoncepcja awaryjna u kobiet karmiących 21 4.3. Przeciwwskazania do stosowania doustnych hormonalnych tabletek antykoncepcyjnych 21 4.4. Działania niekorzystne 22 4.5. Wpływ antykoncepcji hormonalnej na jakość i skład pokarmu 23 4.6. Wpływ antykoncepcji hormonalnej na rozwój dziecka 24 5. Antykoncepcja u młodocianych 26 5.1. Okres dorastania 26 5.2. Antykoncepcja młodocianych 27 5.3. Dwuskładnikowa antykoncepcja hormonalna 29 5.4. Inne formy antykoncepcji u młodocianej pacjentki 31 5.5. Stosowanie antykoncepcji u osób małoletnich aspekty prawne 31 6. Niepowodzenia antykoncepcji hormonalnej 34 6.1. Wstęp 34 6.2. Przyczyny niepowodzeń dwuskładnikowej antykoncepcji hormonalnej (DAH) 36 6.3. Niepowodzenia antykoncepcji progestagenowej 40 6.4. Niepowodzenia antykoncepcji antyprogesteronowej 42
7. Zaburzenia metaboliczne i ryzyko chorób nowotworowych u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną 44 7.1. Wprowadzenie 44 7.2. Ryzyko zaburzeń metabolicznych 44 7.3. Ryzyko rozwoju nowotworu 48 7.3.1. Zmiany łagodne i złośliwe piersi 48 7.3.2. Rak jajnika 50 7.3.3. Rak endometrium 51 7.3.4. Stany przednowotworowe i rak szyjki macicy 52 7.3.5. Zmiany łagodne i złośliwe wątroby 53 7.4. Ryzyko chorób przenoszonych drogą płciową 8. Doustna antykoncepcja hormonalna okiem kardiologa 59 9. Pozaantykoncepcyjne wskazania do zastosowania antykoncepcji hormonalnej 70 9.1. Endometrioza 70 9.2. Torbiele czynnościowe jajników 72 9.3. Trądzik 72 9.4. Ginekologia wieku rozwojowego 73
Autorzy dr n. med. Małgorzata Bińkowska 1 dr n. med. Agnieszka Drosdzol Cop 2 prof. dr hab. n. med. Krzysztof J. Filipiak 3 dr n. med. Barbara Grzechocińska 4 prof. dr hab. n. med. Paweł Kamiński 4 lek. Magdalena Kłudka Sternik 5 dr n. med. Maciej Paszkowski 5 prof. dr hab. n. med. Tomasz Paszkowski 5 dr hab. n. med. Bronisława Pietrzak 4 prof. dr hab. n. med. Violetta Skrzypulec Plinta 6 lek. Monika Szpotańska Sikorska 4 dr n. med. Filip M. Szymański 3 dr n. med. Ewa Woźniakowska 5 1 Kliniczny Oddział Położnictwa i Ginekologii, Samodzielny Szpital Kliniczny im. prof. Witolda Orłowskiego, Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie 2 Katedra Zdrowia Kobiety, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach 3 I Katedra i Klinika Kardiologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny 4 I Katedra i Klinika Położnictwa i Ginekologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny 5 III Katedra i Klinika Ginekologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 6 Wydział Opieki Zdrowotnej, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
1. Mechanizm działania tabletek hormonalnych Barbara Grzechocińska Mechanizm działania tabletek hormonalnych (ryc. 1.1) obejmuje: hamowanie owulacji na poziomie podwzgórzowo przysadkowym (1); hamowanie owulacji na poziomie jajnika (2); hamowanie prawidłowego rozwoju endometrium utrudniające implan tację zarodka (3); zahamowanie transportu plemników przez kanał szyjki macicy (4); hamowanie transportu jajowodowego (5); Od wielu wieków stosowano doustnie różne środki ograniczające płod ność, głównie pochodzenia roślinnego. Kobiety piły w tym celu napary Podwzgórze Przysadka mózgowa Obniżenie wydzielania FSHiLH 1 Ujemna pętla sprzężenia zwrotnego Tabletka estrogenowo- -progestagenowa Jajowód Macica 3 5 Strzępki 2 4 Jajnik Szyjka macicy Endometrium Pochwa Rycina 1.1. Mechanizm działa nia tabletek antykoncepcyjnych 1