Spis treści Wniosek o upadłość... 1 Czy warto zabezpieczać zobowiązania wekslem?... 3 Wniosek o upadłość Agnieszka Lisak Posiadanie majątku nie jest okolicznością dyskwalifikującą otwarcie postępowania upadłościowego, ale wręcz przeciwnie, warunkiem koniecznym do wszczęcia sprawy. Bez majątku upadłość nie byłaby możliwa. Obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w przypadku spółek prawa handlowego ciąży na każdym ze wspólników spółki osobowej (poza komandytariuszem w spółce komandytowej i akcjonariuszem w spółce komandytowo-akcyjnej). Obowiązek taki spoczywa także na każdym z członków zarządu spółki kapitałowej. Wystarczy jedna przesłanka Zgodnie z art. 21 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze (zwanej dalej u.p.u.n.) wniosek taki należy złożyć w ciągu dwóch tygodni od chwili powstania w spółce stanu niewypłacalności. W art. 11 u.p.u.n. ustawodawca przewidział dwie alternatywne przesłanki niewypłacalności. Po pierwsze przedsiębiorca jest niewypłacalny wtedy, kiedy nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań. Po drugie wtedy, gdy wartość jego zobowiązań przekracza wysokość majątku (tj. aktywów), choćby nawet na bieżąco zobowiązania te wykonywał (druga przesłanka nie dotyczy osób fizycznych). Dla przyjęcia stanu niewypłacalności wystarczy spełnienie którejkolwiek z tych przesłanek samodzielnie. Pierwszą z nich należy rozumieć jako utratę płynności finansowej. Tak więc jeżeli przedsiębiorca nie posiada przez 14 dni środków pieniężnych na spłacenie swych wymagalnych długów, powinno dojść do złożenia wniosku o upadłość. Stanu niewypłacalności nie należy utożsamiać z brakiem majątku. Dłużnicy w zainicjowanych przeciwko nim postępowaniach upadłościowych często starają się bronić zarzutem, że nie są jeszcze niewypłacalni, ponieważ posiadają majątek. Jest to założenie błędne. Celem postępowania upadłościowego jest właśnie spieniężenie majątku dłużnika, dla zaspokojenia wierzycieli (przy upadłości likwidacyjnej). Natomiast jeżeli dłużnik majątku nie posiada, wniosek o upadłość zgodnie z art. 13 u.p.u.n. musi zostać oddalony. Tylko 14 dni na wniosek Bez wątpienia w obrocie gospodarczym przedsiębiorcom jako profesjonalistom należy wysoko podnosić poprzeczkę. I tak też się stało przy ustanowieniu zaledwie czternastodniowego terminu dla zgłoszenia wniosku o upadłość. W tym przypadku jednak - jak się zdaje - ustawodawca
wykazał się nadmiernym rygoryzmem. Jak pokazuje praktyka, przedsiębiorcy nieraz chwilowo tracą płynność finansową, by następnie ją odzyskać i przez wiele lat prawidłowo funkcjonować w obrocie gospodarczym. Gdyby terminu tego chcieć przestrzegać skrupulatnie, obawiam się, że należałoby zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości w odniesieniu do większość firm w naszym kraju i to zupełnie niepotrzebnie. Z przyczyn technicznych jest wyjątkowo trudne zachowanie czternastodniowego terminu. Zgodnie z art. 23 u.p.u.n. do wniosku o ogłoszenie upadłości należy załączyć sporą ilość dokumentów m.in.: aktualny wykaz majątku z szacunkową jego wyceną, aktualne sprawozdanie finansowe, spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich, a także listę zabezpieczeń dokonanych przez wierzycieli, wykaz tytułów egzekucyjnych Kompletowanie dokumentów Jak pokazuje praktyka, skompletowanie wszystkich tych dokumentów nawet w odniesieniu do przedsiębiorstw średniej wielkości zajmuje około miesiąca, co siłą rzeczy doprowadza do przekroczenia terminu do zgłoszenia wniosku o upadłość. By starać się termin ten zachować, należałoby przystąpić do kompletowania ww. dokumentów już w pierwszym dniu niewypłacalności, co najczęściej będzie zdecydowanie przedwczesne. Ponadto zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych, gdy w spółce kapitałowej pojawiają się kłopoty finansowe (strata), zarząd w pierwszej kolejności powinien zwołać zgromadzenie wspólników (walne zgromadzenie akcjonariuszy) celem podjęcia uchwały co do dalszych losów spółki. KARNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ CZŁONKÓW ZARZĄDU Za niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie członkom zarządu spółek kapitałowych oraz likwidatorom grozi odpowiedzialność karna w trybie art. 586 kodeksu spółek handlowych. W dodatku w takim przypadku w odniesieniu do każdej z osób, na której ciążył obowiązek złożenia wniosku o upadłość, sąd morze orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na okres od 3 do 10 lat w trybie art. 373 u.p.u.n.
Czy warto zabezpieczać zobowiązania wekslem? Agnieszka Lisak Weksel jest papierem wartościowym, w którym dłużnik zobowiązuje się do zapłaty określonej sumy pieniędzy. Jest więc dokumentem potwierdzającym istnienie zobowiązania. Jego wystawienie wprawdzie nie daje wierzycielowi możliwości skierowania od razu swoich roszczeń na drogę postępowania egzekucyjnego, stwarza jednak pewne ułatwienia w ich dochodzeniu i zabezpieczaniu Wystawcą weksla własnego jest zawsze dłużnik, który podpisuje go w związku z zaciągnięciem określonego zobowiązania pieniężnego ( np. w ramach umowy pożyczki, zakupu towaru z odroczonym terminem płatności ). Posiadaczem weksla jest natomiast wierzyciel. Wekslem mogą być zabezpieczane wyłącznie zobowiązania pieniężne. Weksel może opiewać na określoną z góry sumę pieniędzy, bądź zostać wystawiony w sposób blankietowy, to znaczy z pozostawieniem wolnego miejsca na wpisanie sumy przez wierzyciela. Podpisanie przez dłużnika takiego weksla in blanco pociąga za sobą pewne ryzyko - nigdy bowiem nie wiadomo, czy wierzyciel wypełni go w sposób uczciwy, to znaczy zgodny z wcześniejszym porozumieniem. Nie zawsze jednak można określić z góry wysokość zobowiązania, np. gdy wekslem zabezpieczane jest roszczenie wierzyciela o naprawienie ewentualnej szkody, która może, powstać w przyszłości. Wekslem bowiem można także zabezpieczać pewne roszczenia warunkowe, które mogą ale nie muszą powstać. Np. pracodawca przyjmując do pracy nowego pracownika, może domagać się od niego podpisania weksla in blanco na zabezpieczenie ewentualnych roszczeń z tytułu wyrządzonego manka, jeżeli takie by powstało. Przy podpisywaniu weksla in blanco dłużnik może domagać się wystawienia tzw. deklaracji wekslowej czyli dokumentu, który precyzyjnie określałby warunki, na jakich wierzycielowi przysługiwać będzie prawo wypełnienia weksla. W takim przypadku dłużnik powinien zadbać o to, by otrzymać jeden egzemplarz takiej deklaracji, dla celów dowodowych, gdyby doszło w tym przedmiocie do sporu. Warto podkreślić, że deklaracja taka będzie go chronić przed nieuczciwym wypełnieniem weksla tylko i wyłącznie wtedy, gdy praw z weksla będzie dochodzić pierwszy wierzyciel, a więc ten komu weksel wręczono. Jeżeli natomiast puści on nierzetelnie wypełniony weksel w obieg i nabędzie go osoba trzecia, działająca w dobrej wierze, w takim przypadku zobowiązanie z weksla stanie się zobowiązaniem abstrakcyjnym, to jest oderwanym od stosunku prawnego, w oparciu o który doszło do wystawienia dokumentu. Przeciwko osobie takiej, działającej w dobrej wierze, nie będzie można podnosić zarzutów, że kwota na wekslu została zawyżona, że nie było podstaw do wypełnienia weksla itp. Albowiem istniejące przepisy starają się bezwzględnie chronić nabywców weksli, którzy nabyli je w dobrej wierze. Stąd też dłużnik podpisując weksel in blanco, powinien zadbać nie tylko o to, by wręczono mu deklarację wekslową, ale także o to, by na dokumencie zamieszczono wzmiankę co do braku możliwości jego zbywania osobom trzecim. Wzmiankę taką zamieszcza się poprzez wprowadzenie do tekstu określenia "nie na zlecenie" "zapłacę Janowi Kowalskiemu, ale nie na jego zlecenie". Tym samym dopóki praw z weksla będzie dochodzić pierwszy uprawniony ( pierwszy wierzyciel ), dopóty dłużnikowi będzie przysługiwać prawo podnoszenia w stosunku do niego wszystkich zarzutów
dotyczących stosunku cywilnoprawnego w oparciu o który doszło do wystawienia dokumentu. Np. że pożyczka została spłacona, że szkoda wcale nie powstała, że jej wysokość była mniejsza, że wierzyciel przyczynił się do powstania szkody i tym samym dłużnikowi przysługuje prawo żądania obniżenia wysokości zobowiązania itp. Sytuacja ta stanowi wyjątek od ogólnej zasady abstrakcyjności zobowiązań wekslowych. Jak zauważył w jednym z swych uzasadnień sąd: "Błędne jest założenie, iż abstrakcyjny charakter zobowiązania wekslowego wyłącza możliwość zasłaniania się przez osoby, przeciw którym dochodzi się praw w weksla, zarzutami opartymi na swych stosunkach osobistych z wystawcą lub posiadaczami poprzednimi, chyba że posiadacz nabywając weksel działał świadomie na szkodę dłużnika. Przyjmuje się podział zarzutów dłużników wekslowych na obiektywne i skuteczne wobec każdego posiadacza weksla oraz subiektywne oparte na stosunkach osobistych z określonym wierzycielem, które mogą oni przeciwstawić tylko temu wierzycielowi, z którym łączył ich stosunek będący podstawą weksla". ( 21.05.1996 wyr. s. apelac. I ACr 193/96, m.in. w Pr. Gospod. 1997/4/47 ) W jeszcze innym orzeczeniu Sąd Najwyższy stwierdził: "Po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty, wydanego na podstawie weksla..., spór z płaszczyzny stosunku prawa wekslowego przenosi się na ogólną płaszczyznę prawa cywilnego. Strony mogą zatem powoływać się na podstawy faktyczne i prawne, wynikające z łączącego je stosunku prawnego, który jest źródłem dochodzonego przez powoda roszczenia cywilnoprawnego..." ( SN I CKN 48/97 OSNC 1997/9/124 ). W jeszcze innym orzeczeniu Sąd Najwyższy stwierdził: "Abstrakcyjny charakter zobowiązania z weksla in blanco nie zwalnia sądu pracy z obowiązku ustalenia, czy i w jakim zakresie pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę powstałą w powierzonym mu mieniu, a w konsekwencji czy wypełnienie weksla jest zgodne z deklaracją wekslową." ( SN I CKN 215/98 OSNC 2000/7-8/128 ). Taki stan rzeczy może rodzić pokusy po stronie wierzycieli, do nieuczciwego wypełnienia weksla in blanco, a następnie puszczania go w obieg, celem pozbawienia dłużnika możliwości podnoszenia jakichkolwiek zarzutów dotyczących stosunku prawnego. Jest to jednak rozwiązanie tylko pozornie przynoszące korzyści. Należy pamiętać o tym, że niezgodne z porozumieniem wypełnienie weksla jest przestępstwem. Ponadto oszukanemu dłużnikowi, który musiał zaspokoić nabywcę weksla, przysługiwać będzie roszczenie o naprawienie szkody w stosunku do nieuczciwego wierzyciela. Tak więc może się okazać, że wszystko to co nieuczciwy wierzyciel uzyskał w wyniku nierzetelnego wypełnienia weksla, następnie będzie musiał zwrócić. Jakie korzyści: Zabezpieczenie zobowiązania wekslem, daje możliwość wierzycielowi, który w terminie nie został zaspokojony, złożenia pozwu w tzw. postępowaniu nakazowym. Cechą charakterystyczną tego
postępowania jest to, że do wydania orzeczenia zwanego nakazem zapłaty przez sąd dochodzi na posiedzeniu niejawnym, w ogóle bez udziału stron. Następnie pozwany otrzymuje nakaz zapłaty wraz z pozwem i wtedy też dowiaduje się o wypełnieniu weksla i o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa. W nakazie tym sąd poucza pozwanego dłużnika, o możliwości wniesienia zarzutów w ciągu dwóch tygodni od dnia doręczenia nakazu. Jeżeli pozwany w tym terminie tego nie uczyni, dojdzie do uprawomocnienia się orzeczenia. Z postępowania nakazowego skorzystać mogą także wierzyciele, których zobowiązanie zostało stwierdzone: dokumentem urzędowym, czekiem, zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem, wezwaniem do zapłaty jednak pod warunkiem, że dłużnik złożył oświadczenie o uznaniu długu, umową oraz dowodem spełnienia świadczenia wzajemnego, niepieniężnego, wraz z dowodem doręczenia dłużnikowi faktury (jeżeli roszczenie wynika z transakcji handlowych określonych w Ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych). W przeciwnym razie wierzycielowi pozostaje skorzystać z tzw. postępowania upominawczego ( tu także dochodzi do wydania nakazu zapłaty ) bądź dochodzić swoich roszczeń w procesie na zasadach ogólnych. Pierwszą korzyścią, wynikającą z dochodzenia swoich roszczeń w ramach tzw. postępowania nakazowego jest to, że powód będzie mógł wytoczyć powództwo przed sądem właściwym według swojego miejsca zamieszkania/ siedziby, jeżeli wskaże je na wekslu jako miejsce płatności. Zgodnie z art. 37(1) 1 Kodeksu postępowania cywilnego (zwanego dalej k.p.c.) powództwo przeciwko zobowiązanemu z weksla wytoczyć można przed sąd miejsca płatności. Wystarczy zatem na wekslu jako miejsce płatności wskazać własną siedzibę/ miejsce zamieszkania, by według niej określać właściwość miejscową sądu. Ma to ogromne znaczenie w przypadku, gdy dłużnikiem jest osoba pochodzące z innej części kraju. W razie wniesienia przez nią zarzutów od nakazu zapłaty, co pociąga skierowanie sprawy na rozprawę, to ona będzie musiała dojeżdżać do sądu z odległego miejsca, a nie wierzyciel. Drugą korzyścią wynikającą z faktu uzyskania nakazu zapłaty w tzw. postępowaniu nakazowym ( a nie upominawczym ) na podstawie weksla jest to, że nakaz taki staje się natychmiast wykonalny, po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia. Termin ten wynika z treści nakazu i wynosi dwa tygodnie od dnia jego otrzymania przez pozwanego. Oznacza to, że po upływie tego terminu powód będzie mógł żądać spełnienia świadczenia, a w razie bierności ze strony dłużnika będzie mógł wszcząć postępowanie egzekucyjne przeciwko niemu. Postępowanie takie będzie mogło być prowadzone choćby, dłużnik wniósł zarzuty do nakazu i choćby w konsekwencji doszło do skierowania sprawy na rozprawę. W konsekwencji dzięki zabezpieczeniu zobowiązania wekslem możliwe jest prowadzenie egzekucji jeszcze przed prawomocnym zakończeniem procesu. Przed złożeniem wniosku do komornika o wszczęcie egzekucji należy pamiętać, o uprzednim zwróceniu się do sądu z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności takiemu nakazowi. Z drugiej natomiast strony dłużnik, który wniósł zarzuty może złożyć do sądu wniosek o wstrzymanie wykonania nakazu, należy jednak podkreślić, że sąd nie ma takiego obowiązku i zależy to od jego swobodnego uznania.
W razie wstrzymania wykonania nakazu, wierzyciel powód nie będzie mógł już żądać zaspokojenia, będzie jednak mógł żądać w dalszym ciągu zabezpieczenia swojego roszczenia. Albowiem zgodnie z art. 492 1 k.p.c. nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia. Instytucję zabezpieczenia regulują przepisy Kodeksu postępowania cywilnego ( art. 730 757 ). Zabezpieczenia dokonuje komornik, na wniosek dłużnika, który we wniosku takim powinien określić sposób zabezpieczenia. Może on polegać np. na zajęciu przez komornika określonych przedmiotów należących do dłużnik ( np. towaru znajdującego się w sklepie prowadzonym przez dłużnika ), na zajęciu rachunku bankowego, czy też na zajęciu przysługujących dłużnikowi wierzytelności. Należy pamiętać, że komornik działa tu na wniosek i w granicach określonych przez wierzyciela. A zatem jeżeli wierzyciel nie wskaże majątku dłużnika, czy też wskaże go w sposób niedokładny ( np. nie poda adresu, w którym znajdują się ruchomości przeznaczone do zajęcia ), zajęcie nie będzie możliwe z przyczyn technicznych. Wniosek o dokonanie zabezpieczenia powinien mieć więc charakter konkretny, a nie abstrakcyjny. Dość często spotykanym błędem jest pisanie ogólnikowych wniosków, w których wierzyciel domaga się po prostu zajęcia wierzytelności, ruchomości czy też nieruchomości, nie pisząc jednocześnie o jakie konkretnie wierzytelności, ruchomości, nieruchomości mu chodzi i gdzie się one znajdują. Do wniosku o zabezpieczenie roszczenia należy dołączyć oryginał nakazu zapłaty, nie jest jednak wymagane nadanie mu klauzuli wykonalności przez sąd. Należy pamiętać, że zgodnie z podstawową zasadą zabezpieczenie nie może prowadzić do zaspokojenia wierzyciela, daje mu jednak możliwość zajęcia rzeczy, praw..., z których w przyszłości będzie można prowadzić egzekucję, po uprawomocnieniu się wyroku czy też nakazu zapłaty.