PO O ENIE POLOŽENIE Kalwaria Zebrzydowska jest ma³ym miasteczkiem po³o onym u podnó a góry ar w dolinie pomiêdzy dwoma pasmami górskimi: Beskidem Makowskim i Pogórzem Wielickim. Powierzchnia gminy wynosi 73,5 km 2, miasta 5,5 km 2. Teren gminy nale y do regionu Pogórza Karpackiego, gdzie z silnie wypiêtrzonych wzniesieñ, dochodz¹cych do wysokoœci 600 m n.p.m., widaæ zarówno panoramê Beskidów, jak i dolinê Wis³y oraz pasmo wy yn jurajskich. Przewa a tu krajobraz rolniczy z osadnictwem rozproszonym poœród ³¹k i pól oraz rozleg³ych kompleksów leœnych. Gminê zamieszkuje ponad 19 tys. mieszkañców, z czego oko³o 5 tysiêcy mieszka w mieœcie. W sk³ad gminy wchodz¹ nastêpuj¹ce wsie: Barwa³d Górny, Barwa³d Œredni, Brody, Bugaj, Leñcze, Podolany, Przytkowice, Stanis³aw Dolny, Zarzyce Wielkie, Zarzyce Ma³e oraz Zebrzydowice. Miasto przecina miêdzynarodowa trasa Cieszyn Kraków, posiada ono tak e dobrze rozwiniêt¹ sieæ dróg krajowych i lokalnych, dworzec autobusowy oraz dwie stacje kolejowe na liniach: Zakopane Kraków oraz Bielsko Bia³a Kraków. Do atutów miasta nale y dogodne po³¹czenie komunikacyjne w dowolnie wybranym kierunku, a tak e niewielka odleg³oœæ od miêdzynarodowego lotniska w Balicach ko³o Krakowa. W³adze i mieszkañcy serdecznie zapraszaj¹ do miasta i gminy Kalwaria Zebrzydowska, regionu o ciekawej historii, unikalnych tradycjach i walorach krajoznawczych. Zapraszaj¹ do miasta goœcinnego, oœrodka o bogatym potencjale ekonomicznym i mo liwoœciach inwestycyjnych. Kalwaria Zebrzydowska je malé mesteèko, ktoré sa nachádza na úpätí hory ar, v údolí medzi dvoma horskými pásmami: Beskydom Makowským a Pogórzom Wielickým. Rozloha obce má 73,5 km 2 a mesta 5,5 km 2. Územie obce prináleží do regiónu Pogórza Karpackého, kde z vysoko navrstvených hornatín, ktoré dosahujú výšku 600 m nad hladinou mora, je vidie panorámu Beskýd, údolie Visly a pásmo jurských výšin. Dominuje ro¾nícka krajinka s osídlením, ktoré je rozptýlené medzi lúkami a po¾ami, ako aj medzi rozsiahlymi lesnými komplexmi. V obci býva vyše 19 tisíc obyvate¾ov, z èoho okolo 5 tisíc býva v samotnom meste. K obci Kalwaria Zebrzydowska patria nasledujúce dediny: Barwa³d Górny, Barwa³d Œredni, Brody, Bugaj, Leñcze, Podolany, Przytkowice, Stanis³aw Dolny, Zarzyce Wielkie, Zarzyce Ma³e a taktiež Zebrzydowice. Cez mesto prebieha medzinárodná cesta Tešín - Krakov. Ve¾mi dobre taktiež jej vyvinutá sie domácich a miestnych ciest, autobusová stanica, ako aj dve železnièné stanice na tratiach: Zakopane - Krakov a Bielsko Bia³a - Krakov. Mimoriadnou výhodou mesta je ve¾mi dobré dopravné spojenie v ¾ubovo¾nom smere, ako aj malá vzdialenos od medzinárodného letiska v Baliciach ved¾a Krakova. Samospráva a obyvatelia mesta srdeène pozývajú do mesta a obce Kalwaria Zebrzydowska. Kalwaria je región o zaujímavej histórii, zriedkavých zvykoch a vlastivedných hodnotách. Kalwaria Zebrzydowska je mimoriadne pohostinným mestom, je strediskom s bohatým ekonomickým potenciálom a investiènými možnos ami. Powiat Wadowicki Wadowický okres 3
MIASTO I OKOLICE MESTO A OKOLIE W kraju i za granic¹ Kalwaria Zebrzydowska znana jest g³ównie z doskonale rozwiniêtego rzemios³a oraz kultu religijnego. Rzemios³o zdominowa³y dwie bran e: stolarska i szewska. Rokrocznie organizowane s¹ targi meblowe, a w ci¹gu ca³ego roku czynna jest sta³a ekspozycja w dwóch pawilonach wystawowych Cechu Rzemios³ Ró nych. Kalwaria Zebrzydowska jest obok Czêstochowy najwa niejszym oœrodkiem ruchu pielgrzymkowego w Polsce. Po³o enie na s³ynnym szlaku papieskim wiod¹cym z Wadowic do Krakowa powoduje systematyczny wzrost liczby p¹tników. Najwiêksze nasilenie ruchu pielgrzymkowego wystêpuje w okresie Odpustu Wielkiego Tygodnia, kiedy odbywa siê Misterium Mêki Pañskiej, oraz w dniu Œwiêta Wniebowziêcia Najœwiêtszej Marii Panny przypadaj¹cego 15 sierpnia. Kalwaryjskie Sanktuarium by³o i jest jednym z ulubionych miejsc Ojca Œwiêtego Jana Paw- ³a II, wczeœniej kardyna³a Karola Wojty³y. Na terenie miasta i gminy zachowa³o Kalwaryjski Rynek ma kszta³t nieregularnego czworoboku. Droga krajowa ³¹cz¹ca Kraków z Bielskiem-Bia³¹ dzieli go na dwie czêœci. W 1999 roku zosta³ odbudowany i uporz¹dkowany. W stanowi¹cej g³ówny jego plac trójk¹tnej pó³nocno- -wschodniej czêœci stoi pomnik i niewielka fontanna z basenikiem. Ramuj¹ go pasma zieleni ujête w kamienne murki. Dodatkow¹ ozdob¹ s¹ stylowe latarnie i ³awki. Koœció³ parafialny pod wezwaniem œw. Józefa, patrona rzemieœlników. Zbudowany w latach 1902-1906. W 1933 roku erygowano parafiê, która powsta³a dopiero w 1942 roku. Uwagê przyci¹gaj¹ dwie mozaiki: Matki Boskiej i œw. Józefa wykonane przez Irenê Weiss, onê mieszkaj¹cego w Kalwarii malarza Wojciecha Weissa. Najstarsze domy w mieœcie: Dom pod nr 14 (w Rynku) zbudowany w 1780 roku, jako pomieszczenie urzêdu komory celnej. Jest to niewielki murowany budynek z zaokr¹glonymi nadpro- ami i z ³ukami okien. Dom pod nr 4 (w Rynku) wzniesiony w drugiej po³owie XIX wieku przez Wojciecha Brandysa, w³aœciciela pobliskich Brodów. Do budowy wykorzystano materia³ pochodz¹cy z rozbieranego wówczas pa³acu Czartoryskich pod klasztorem Ojców Bernardynów. Budynek Banku Spó³dzielczego piêtrowy gmach usytuowany w pobli u Rynku przy ulicy Jagielloñskiej jest jedynym w Kalwarii stylowym gmachem secesyjnym. Zbudowany zosta³ przez Towarzystwo Oszczêdnoœci i Po yczek w Kalwarii Zebrzydowskiej w 1907 roku. siê wiele cennych zabytków. Oprócz Klasztoru warto zobaczyæ: kamieniczki mieszczañskie, Pustelniê Piêciu Braci Polaków, Pustelniê œw. Rozalii, koœció³ parafialny pod wezwaniem œw. Józefa Rzemieœlnika, zabytkowe domy w zabudowie miejskiej. Na terenie gminy godnymi polecenia s¹ zespo³y dworskie w Brodach, Leñczach, Barwa³dzie Górnym, Przytkowicach, Zarzycach. Warto zobaczyæ równie drewnian¹ kaplicê w Barwa³dzie n Koœció³ œw. Józefa w Kalwarii Górnym. W pobliskich Zebrzydowicach zachowa³ siê renesansowy koœció³ i zespó³ zamkowy rezydencja rodowa Zebrzydowskich, mieszcz¹ca obecnie Konwent i Szpital OO. Bonifratrów. Warto zobaczyæ tak e historyczne cmentarze w Leñczach i Zebrzydowicach oraz cmentarz wojenny przy klasztorze OO. Bernardynów. Godne uwagi nowsze budowle to modernistyczny koœció³ pw. œw. Piotra i Paw³a na Leñczowskiej Górze, dekorowany wspania³¹ kolekcj¹ witra y z wizerunkami polskich œwiêtych, a tak e gmach Wy szego Seminarium Duchownego OO. Franciszkanów w kompleksie kalwaryjskiego Sanktuarium, wzniesiony w latach osiemdziesi¹tych XX w. na miejscu dawnego pa³acu Czartoryskich. 4 n Centrum Kalwarii
n Drewniana kaplica w Barwa³dzie Górnym Hlavné námestie v Kalwarii Zebrzydowskej má tvar nepravidelného štvoruholníka. Domáca cesta spájajúca Krakov s Bielsko-Bia³ou rozde¾uje námestie do dvoch èasti. V 1999 bolo obnovené a usporiadané. V trojuholníkovej severovýchodnej èasti, ktorá je zároveò hlavným námestím, sa nachádza pamätník a malá fontána s bazénom. Obklopuje ho zelený trávnik, ktorý lemujú kamenné múriky. Dodatoènou výzdobou sú štýlové poulièné lampy a lavice. V južnej èasti sa nachádza farský kostol sv. Jozefa s parkovým areálom. Farský kostol sv. Jozefa, patróna remeselníkov. Vybudovaný v rokoch 1902-1906. V roku 1933 bola založená farnos, ktorá však vznikla až v roku 1942. Pozornos si zaslúžia dve mozaiky: Matky Božej Bohorodièky a sv. Jozefa, ktorých autorom je Irena Weiss, manželka bývajúceho v Kalwarii Zebrzydowskej maliara Wojciecha Weissa. n Dwór w Zarzycach Doma a v zahranièí Kalwaria Zebrzydowska je predovšetkým známa ve¾mi dobré vyvinutým remeslom a religióznym kultom. V remesle sa presadili najmä dve odvetvia: stolárske a obuvnícke. Každoroène sú tu organizované nábytkárske trhy. Stála expozícia, ktorá sa nachádza na dvoch výstavných areáloch Cechu rôznych remesiel je otvorená poèas celého roka. Kalwaria Zebrzydowska je popri Czêstochowe najdôležitejším strediskom pútnického hnutia v Po¾sku. Jej lokalizácia na známej pápežskej ceste z Wadowic do Krakova spôsobuje, že poèet pútnikov sa stále zvyšuje. Pútnické hnutie dosahuje najväèšiu intenzitu v období Ve¾kého týždòa, kedy sa koná Najstaršie domy v meste: Dom è. 14 (na námestí) - bol vybudovaný v roku 1780 s urèením pre colný úrad. Je to murovaná stavba so zaokrúhlenými klenbami a oblúkmi okien. Dom è. 4 (na námestí) - postavený v 2. polovici 19. storoèia Wojciechom Brandysom, majite¾om neïalekých Brodów. Pri výstavbe bol použitý materiál, ktorý pochádzal z rozobratého paláca Czartoryskich a nachádzal sa ved¾a kláštora rehole bernardínov. Budova Družstevnej banky - mnohoposchodová budova nachádzajúca sa v blízkosti námestia na Jagielloñskej ulici je jedinou štýlovou secesnou budovou v Kalwarii Zebrzydowskej. Bola postavená Spolkom sporivosti a pôžièiek v roku 1907. liturgia Krížovej cesty, ako aj v deò sviatku Nanebovzatia Panny Márie, ktorý je 15. augusta. Chrám v Kalwarii Zebrzydowskej bol a je jedným z ob¾úbených miest Svätého otca Jana Pavla II., skôr kardinála Karola Wojty³u. Na území mesta a obce sa zachovalo ve¾a hodnotných pamiatok. Okrem kláštoru sa tu nachádzajú: meštianske domy, pustovòa piatich bratov Poliakov, pustovòa sv. Rozálie, farský kostol sv. Jozefa remeselníka, pamiatkové domy v mestskej zástavbe. Na území obce sa nachádzajú prekrásne š¾achtické sídla: v Brodach, Leñczach, Barwa³dzie Górnym, Przytkowicach, Zarzycach. Pre návštevníkov ve¾mi zaujímaná je aj drevená kaplnka v Barwa³dzie Górnym. V neïalekých Zebrzydowicach sa zachoval renesanèný kostol a zámocký komplex - rodová rezidencia Zebrzydowskich, v ktorej sa v súèasnosti nachádza Konvent a nemocnica rehole mendikantov. K èasto navštevovaným miestam patria aj historické cintoríny v Leñczach a Zabrzydowicach, ako aj vojenský cintorín pri kláštore rehole bernardínov. K novším stavbám patrí modernistický kostol sv. Petra a Pavla na Leñczowskiej hore, vyzdobený prekrásnou zbierkou vitráží s výjavmi po¾ských svätých, ako aj sídlo Vyššieho kòazského seminára rehole františkánov, ktoré sa nachádza v rámci komplexu chrámu. Tento kòazský seminár bol vybudovaný v 80. rokoch 20. storoèia na mieste dávneho paláca Czartoryskich. 5
HISTORIA HISTÓRIA Doliny Skawy i Skawinki z dawna stanowi³y wrota do górzystej, puszczañskiej krainy Karpat i dogodne tereny osadnicze, zamieszkane jeszcze w czasach przedhistorycznych, a w œredniowieczu nadane walecznym rycerzom radwanitom. Kalwaria Zebrzydowska, zwana pocz¹tkowo Zebrzydowem, integralnie zwi¹zana jest z wielk¹ XVII-wieczn¹ fundacj¹ kalwaryjn¹ wojewody krakowskiego Miko³aja Zebrzydowskiego herbu Radwan. Fundator, a póÿniej tak e jego potomkowie i nastêpcy zadbali o to, by Polska Jerozolima mia³a solidne podstawy ekonomiczne i ugruntowany kontekst spo³eczny. Miasteczko Zebrzydów otrzymywa³o coraz to nowe, poszerzone prawa gospodarcze i samorz¹dowe. G³ównym zajêciem mieszczan by³a praca na roli, produkcja ywnoœci i pami¹tek oraz handel odpustowy, z którego z czasem narodzi³a siê tradycja rzemios³a i regularnych jarmarków. Dzieje Kalwarii Zebrzydowskiej œciœle ³¹cz¹ siê z histori¹ pobliskich miast i wsi ziemi wadowickiej, pustoszonej najazdami szwedzkimi, walkami konfederacji barskiej i przemarszem wojsk napoleoñskich a tak e epidemiami, powodziami i nieurodzajem. Do o ywienia gospodarczego przyczyni³a siê Pierwsza Galicyjska Szosa Handlowo-Pocztowa, przeprowadzona przez miasto pod koniec XVIII wieku oraz liczne inwestycje, zwi¹zane z okresem autonomii galicyjskiej i budow¹ linii kolejowych z Krakowa do Zakopanego i Bielska pod koniec XIX wieku. Samorz¹d, uniezale niony ju wówczas od klasztoru i miejscowego ziemiañstwa, cieszy³ siê tak e wzglêdn¹ swobod¹ polityczn¹. Sprzyja³o to instytucjom pielêgnuj¹cym tradycje lokalne i patriotyczne. Kalwaria Zebrzydowska utrzymywa³a tak e silne zwi¹zki artystyczne, kulturalne i naukowe z Krakowem, a przede wszystkim z pobliskimi Wadowicami. 6 n Panorama Kalwarii
VIETE, ŽE Kultúrna mnohorakos a význam prírodných krás Kalwarie Zebrzydowskej je pojatý najmä do jej národných kultúrnych pamiatok. V roku 1999 na žiados vlády Po¾skej republiky Organizácia Spojených národov pre výchovu, vedu a kultúru UNESCO sa rozhodla zapísa komplex v Kalwarii Zebrzydowskej do zoznamu Svetového kultúrneho a prírodného dedièstva UNESCO. Kalwaria Zebrzydowska sa takýmto spôsobom našla na zozname najhodnotnejších pokladov ¾udstva. Do zóny, ktorá je pod ochranou pamiatkarov, patria: kláštor rehole bernardínov a Pútnický park, a taktiež bohatá na prírodné krásy a pamiatky lokalita, ktorá sa nachádza na území od Lanckoroñskej hory a hory ar až po Zebrzydowice. Zápis do zoznamu UNESCO spôsobil, že sa výrazne znásobil turistický ruch. Kalwaria sa totiž v súèasnosti spomína vo všetkých turistických sprievodcoch ved¾a najznámejších svetových pamiatok. Údolia riek Skawy a Skawinki boli od dávna bránou k horskej, púš ovej krajinke Karpát. Nachádzajú sa tu vhodné osadnícke terény, osídlené už v predhistorických èasoch a v stredoveku odovzdávané chrabrým rytierom radwanitom. Kalwaria Zebrzydowska pomenovaná na zaèiatku Zebrzydowom je neodluèite¾ne spojená s ve¾kou donáciou vojvodu Miko³aja Zebrzydowského, erbu Radwan zo 17. storoèia. Zakladate¾, a potom aj jeho potomkovia a nástupcovia, sa postarali o to, aby po¾ské Jeruzalem malo solídne ekonomické základy a stabilizovaný sociálny kontext. Mesteèku Zebrzydów boli ude¾ované stále novšie a širšie hospodárske a samosprávne práva. Hlavným zamestnaním meštianstva bola práca na roli, výroba potravín a pamiatok, ako aj hodový obchod, z ktorého sa postupne narodila tradícia remesla a pravidelných jarmokov. Dejiny Kalwarie Zebrzydowskej sú úzko spojené s históriou okolitých miest a dedín wadowickej oblasti, ktorá bola drancovaná poèas švédskych vpádov, bojov Barskej konfederácie a prechodom napoleonských vojsk. Nièili ju taktiež mory, záplavy a neúroda. K zlepšeniu hospodárskej situácie sa prièinila "Prvá halièská obchodná a poštová cesta", ktorá prechádzala mestom od konca 18. storoèia, ako aj poèetné investície, spojené s obdobím halièskej autonómie a výstavbou železniènej trate z Krakova do Zakopaného a Bielska (koniec 19. storoèia). Mestská samospráva, už vtedy nezávislá od kláštora a miestnych statkárov, mala relatívnu rozsiahlu politickú slobodu. Bolo to nápomocné inštitúciám, ktoré kultivovali miestne a vlastenecké tradície. V tomto období Kalwaria Zebrzydowska udržiavala silné umelecké, kultúrne a vedecké kontakty s Krakovom, a najmä s neïalekými Wadowiciami. n Zabytkowa kamienica w rynku siedziba Banku Spó³dzielczego CZY WIECIE, E... Krajobraz kulturowy Kalwarii Zebrzydowskiej to zabytek i Pomnik Historii. W 1999 roku, na wniosek rz¹du Rzeczypospolitej Polskiej, Komitet Œwiatowego Dziedzictwa UNESCO podj¹³ decyzjê o wpisaniu Zespo³u Kulturowo-Krajobrazowego Kalwarii Zebrzydowskiej na Listê Œwiatowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego. Kalwaria Zebrzydowska znalaz³a siê tym samym na liœcie najcenniejszych skarbów ludzkoœci. Strefa objêta ochron¹ konserwatorsk¹ to obszar Klasztoru OO. Bernardynów i Parku Pielgrzymkowego oraz wartoœciowe przyrodniczo i nasycone zabytkami tereny rozci¹gaj¹ce siê od Góry Lanckoroñskiej i góry ar a po Zebrzydowice. Dziêki wpisowi na listê UNESCO znacznie wzrós³ ruch turystyczny, gdy Kalwaria Zebrzydowska figuruje obok najs³ynniejszych zabytków œwiata we wszystkich przewodnikach i informatorach. 7
HISTORIA HISTÓRIA Na prze³omie XIX i XX w. wzniesiono w mieœcie wiele murowanych domów mieszkalnych i okaza³e budynki publiczne, takie jak: koœció³ parafialny, synagoga, bank i szko- ³a rzemieœlnicza, gmach s¹du powiatowego czy siedziba Towarzystwa Gimnastycznego Sokó³. Okres wzglêdnej pomyœlnoœci przerwa³a I wojna œwiatowa, mimo to w okresie miêdzywojennym Kalwaria Zebrzydowska sta³a siê znanym oœrodkiem produkcji meblowej i obuwniczej. Miasto organizowa³o ogólnokrajowe targi mebli i wyrobów rzemieœlniczych, zdobywaj¹cych coraz to nowe rynki zbytu. Krajobraz i zabytki Kalwarii Zebrzydowskiej i Lanckorony nieustannie koncentrowa³y tak e uwagê œwiata naukowego i artystycznego, inspiruj¹c historyków koœcielnych i œwieckich. Nale y tu wymieniæ m.in. prace dokumentacyjne i konserwatorskie prof. Jerzego Szablowskiego czy malarstwo i rzeÿbê wybitnego artysty Wojciecha Weissa i jego ony Aneri. n Honorowy Obywatel Miasta Papie Jan Pawe³ II Zaraz po zakoñczeniu kampanii wrzeœniowej na terenie miasta zawi¹za³ siê ruch oporu S³u ba Zwyciêstwu Polski, a nastêpnie Zwi¹zek Walki Zbrojnej, podlegaj¹cy komendanturze krakowskiej, przekszta³cony w 1941 roku w samodzielny podobwód ZWZ, a nastêpnie AK. Mimo terroru i krwawej pacyfikacji okolicznych wsi w Kalwarii Zebrzydowskiej i okolicy dzia³a³ aktywny ruch konspiracyjny. W klasztorze OO. Bernardynów znajdowa³ siê sk³ad broni i amunicji, a miejscowa partyzantka przeprowadza³a liczne, udane akcje wojskowe i dywersyjno-sabota owe. Za udzia³ obywateli w walkach o wolnoœæ Ojczyzny na wszystkich frontach II wojny œwiatowej Kalwaria Zebrzydowska zosta³a odznaczona Krzy em Partyzanckim. Po wojnie spo³ecznoœæ Kalwarii Zebrzydowskiej prze ywa³a trudne chwile, jednak e dziêki pracowitoœci i zapobiegliwoœci mistrzów stolarstwa i szewstwa po dziœ dzieñ przetrwa³y tradycje rzemios³a, a nieugiêta postawa OO. Bernardynów pozwoli³a zachowaæ piêkny zwyczaj pielgrzymek i widowisk pasyjnych. n Wystawa w Towarzystwie Przyjació³ Kalwarii CZY WIECIE, E... Honorowym Obywatelem Kalwarii Zebrzydowskiej jest Ojciec Œwiêty Jan Pawe³ II. W m³odoœci i w póÿniejszych okresach swego pracowitego ycia wielokrotnie odwiedza³ miasto i Dró ki Kalwaryjskie, wywy szaj¹c je s³owem i czynem. Obchody 400-lecia Fundacji Kalwaryjnej oraz uroczysta wizyta Ojca Œwiêtego Jana Paw³a II w sierpniu 2002 roku przyczyni³y siê do œwiatowej popularnoœci Kalwarii Zebrzydowskiej i kalwaryjskiego Sanktuarium. Przez miasto przebiega Papieski Szlak z Wadowic do Krakowa, a rocznie przybywa tu oko³o 600 tysiêcy turystów i pielgrzymów. Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej, które powo³ane zosta³o w 1979 roku przez miejscowe œrodowisko inteligenckie, ma za zadanie ochronê i rozwój inicjatyw kulturalnych i gospodarczych oraz popieranie lokalnej twórczoœci i dzia³alnoœci naukowej. Towarzystwo, wspólnie z Gminnym Oœrodkiem Kultury, organizuje konkursy, wystawy i spotkania poœwiêcone dziejom miasta, okolicznych wsi i regionu, a tak e wa nym wydarzeniom wspó³czesnym. Towarzystwo Przyjació³ Kalwarii Zebrzydowskiej prowadzi te Izbê Muzealn¹, aby ocaliæ od zapomnienia miejscowe dziedzictwo intelektualne i artystyczne oraz ukazaæ historiê miasta i jego niepowtarzalny koloryt. W muzeum zgromadzono zabytki techniki, dawne wyroby meblarskie, dyplomy mistrzowskie, obrazy i fotografie. Znajdziemy tu dokumenty tradycji niepodleg³oœciowych i zdeponowane dzie³a sztuki sakralnej oraz ekspozycjê najnowszych zdjêæ Ojca Œwiêtego. 8
Na prelome 19. a 20. storoèia v meste vzniklo ve¾a murovaných obytných domov a nádherných verejných budov, napríklad: farský kostol, synagóga, banka, škola pre remeselníkov, budova okresného súdu a budova telovýchovného spolku "Sokol". Obdobie pomernej prosperity prerušila I. svetová vojna. Napriek tomu sa Kalwaria Zebrzydowska už v medzivojnovom období stala známym strediskom nábytkárskej a obuvníckej výroby. Mesto zaèalo organizova nábytkárske ve¾trhy a ve¾trhy remeselníckych výrobkov, èo spôsobilo, že rýchlo získalo nové odbytiska. Prírodné krásy a pamiatky Kalwarie Zebrzydowskej a Lanckorony stále sústreïovali na túto oblas pozornos vedeckého a umeleckého sveta, boli inšpiráciou pre dejepiscov, ktorí sa venovali kostolnej a svetskej tematike. Treba tu spomenú o. i.: dokumentaèné a reštaurátorské práce prof. Jerzego Szablowského, ako aj ma¾by a n Zabytkowa kamienica w rynku sochy známeho umelca Wojciecha Weissa a jeho manželky Aneri. Hneï po skonèení septembrovej kampane v 1939 na území mesta vznikol odboj - Služba ví azstvu Po¾ska, neskôr taktiež Zväz ozbrojeného boja (ZWZ), ktorý bol podriadený krakovskému veleniu a v 1941 postupne vyèlenený do samostatného pododdielu ZWZ, a napokon do Krajinskej armády (AK). Napriek teroru a krvavým pacifikáciám okolitých dedín, na území Kalwarie Zebrzydowskej a v jej okolí aktívne pôsobilo konšpiraèné hnutie. V kláštore rehole bernardínov sa nachádzal sklad zbraní a munície. Miestne partizánske hnutie organizovalo poèetné úspešné bojové akcie a diverzno-sabotážnu èinnos. Za úèas obyvate¾ov v boji o vyslobodenie vlasti na všetkých frontoch II. svetovej vojny Kalwaria Zebrzydowska bola vyznamená Partizánskym krížom. Po vojne obyvatelia Kalwarie Zebrzydowskej prežívali ažké chvíle, ale vïaka pracovitosti a vynachádzavosti stolárskych a obuvníckych majstrov ich remeselnícke tradície pretrvali dodnes a neoblomný postoj rehole bernardínov zachránil prekrásnu pútnickú tradíciu a pašie krížovej cesty. VIETE, ŽE Èestným obyvate¾om Kalwarie Zebrzydowskej je svätý otec Ján Pavol II. V mladých rokoch a v neskorších obdobiach svojho pracovitého života navštevoval mesto a tunajšie cestièky. K svetovej popularite Kalwarie Zebrzydowskej a tunajšieho chrámu sa prièinili oslavy 400. výroèia Nadácie Kalvárie a slávnostná návšteva svätého otca Jána Pavla II. v auguste roku 2002. Cez mesto prebieha "Pápežská cesta" z Wadowíc do Krakova. Každý rok sa tuná stretáva cca 600 tisíc turistov a pútnikov. Hlavnou úlohou Spolku priate¾ov Kalwarie Zebrzydowskej, ktorý bol založený miestnou inteligenciou v roku 1979, je starostlivos o rozvoj kultúrnych a hospodárskych iniciatív, ako aj podporovanie miestnej tvorivosti a vedeckej èinnosti. Spolu z Obecným kultúrnym strediskom spolok organizuje sú aže, výstavy a stretnutia venované dejinám mesta, okolitým dedinám a celému regiónu. Venuje taktiež pozornos súèasným dôležitým udalostiam. Spolok priate¾ov Kalwarie Zebrzydowskej spravuje taktiež miestnu Pamätnú izbu. Cie¾om tejto Pamätnej izby je ochrana miestneho kultúrneho a umeleckého dedièstva a prezentácia histórie mesta s jeho neopakovate¾nou pestros ou. V múzeu sa nachádzajú technické pamiatky, dávne nábytkárske výrobky, majstrovské diplomy, ma¾by a fotografie. Nájdeme tu pamiatky zápasu o nezávislos, ako aj diela sakrálneho umenia, ktoré sú v tunajšom depozite, a expozíciu najnovších fotografií svätého otca. 9
SANKTUARIUM CHRÁM Najstarsza, najwiêksza i najbardziej oryginalna z polskich kalwarii zarówno w kompozycji parku, jak i stylistyce budowli reprezentuje manierystyczn¹ odmianê baroku. Park pielgrzymkowy, wpisany w malowniczy krajobraz Pogórza, le y w dolinie Skawinki, zwanej tutaj Cedronem, oraz na stokach góry ar i Lanckorony. Z³o ony jest z 41 kaplic, koœcio³ów i mostów po³¹czonych duktami leœnymi i alejami z cennym starodrzewiem. Formy terenowe, budowle, zieleñ i rzeka odwzorowuj¹ symboliczn¹ Jerozolimê. Park pielgrzymkowy obejmuje Drogê Pojmania i Drogê Krzy ow¹ Pana Jezusa oraz Dró ki Matki Bo ej, poœwiêcone boleœci, zaœniêciu i pogrzebowi oraz wniebowziêciu Maryi. Najwa niejsze, t³umnie obchodzone uroczystoœci odbywaj¹ siê w po³owie sierpnia w Œwiêto Matki Boskiej Zielnej oraz w okresie Wielkiego Tygodnia. Sanktuarium kalwaryjskie i Dró ki przez ca³y rok s¹ celem licznych indywidualnych i zbiorowych pielgrzymek, przybywaj¹cych z terenu Polski i z zagranicy. Stanowi¹ zawsze otwarty i dla wszystkich dostêpny koœció³ pod go³ym niebem, gdzie mo na wielbiæ Stwórcê podziwiaj¹c i kontempluj¹c œwi¹tyniê natury. CZY WIECIE, E... Dró ki Kalwaryjskie, symbolizuj¹ce Œwiête Miasto Jerozolimê, s¹ jednoczeœnie zabytkowym parkiem o rzadko spotykanej w okresie baroku dyspozycji swobodnej. Integralny sk³adnik kompozycji parku stanowi zewnêtrzny krajobraz zapo yczony, czyli rozleg³e panoramy Pogórza. Klasztor i Dró ki Kalwaryjskie le ¹ na terenie trzech miejscowoœci Kalwarii Zebrzydowskiej, Bugaja i Brodów i maj¹ prawie 7 km d³ugoœci. Znajduje siê tutaj 37 budowli sakralnych, 5 mostów i ponad 2000 wiekowych drzew. Dziewiêtnastowieczna linia kolejowa przecina aleje pielgrzymkowe w trzech miejscach. Warto zobaczyæ galeriê fotografii i plastyczn¹ makietê terenu, udostêpnion¹ zwiedzaj¹cym w Domu Pielgrzyma OO. Bernardynów. Przebywaj¹c w Sanktuarium Kalwaryjskim, Ojciec Œwiêty Jan Pawe³ II nada³ koœcio³owi g³ównemu tytu³ Bazyliki Mniejszej. W 1987 roku podczas III pielgrzymki do Ojczyzny, w³¹czaj¹c siê w uroczystoœæ stulecia koronacji wizerunku Matki Bo ej, powiedzia³: Pragnê u stóp Matki Bo ej Kalwaryjskiej z³o yæ papiesk¹ ró ê, jako wyraz wdziêcznoœci za to, czym by³a i nie przestaje byæ w moim yciu. Podczas modlitwy w kalwaryjskiej Bazylice w 2002 roku Ojciec Œwiêty po raz kolejny powierzy³ Matce Bo ej swoje ycie, swoj¹ misjê i swoje cierpienie. n Sanktuarium 10
n Koœció³ Grobu Matki Bo ej Chrám je najstaršia, najväèšia a najviac originálna z po¾ských kalvárii a to tak, keï ide o kompoziènú štruktúru parku, ako aj štýl budovy - má manieristickú barokovú podobu. Pútnický park je obklopený malebnou prírodnou krajinkou Pogórza, leží v údolí rieky Skawinki a na svahoch hory ar a Lanckorony. Má miestne pomenovanie - Cedron. Patrí k nemu 41 kaplniek, kostolov a mostov, ktoré spájajú lesné cesty a ulice vysadené zriedkavými starými stromami. Forma terénu, budovy, zeleò a rieka napodobòujú symbolické Jeruzalem. Pútnický park obsahuje Cestu uväznenia, Krížovú cestu Ježiša Krista a Cestièky Matky Božej Bohorodièky, symbolizujúce boles, smr a pohreb, ako aj Nanebovzatie Panny Márie. Najdôležitejšie púte, ktorých sa zúèastòuje najväèšie množstvo pútnikov sa konajú v polovici augusta v sviatok Nanebovzatia Panny Márie a v období Ve¾kého týždòa. Poèas celého roku chrám a cestièky sú cie¾om mnohých individuálnych a kolektívnych púti z Po¾ska a zo zahranièia. Celý komplex je otvorený a prístupný pre všetkých. Je chrámom pod oblohou neba, v ktorom možno velebi stvorite¾a a rozjíma v bezprostrednom susedstve prírodnej svätyne. n Figura z Anielskiego Mostu VIETE, ŽE Cestièky v Kalwarii Zebrzydowskej, ktoré symbolizujú Sväté mesto Jeruzalem tvoria zároveò prírodnú pamiatku - park v barokovom slohu o zriedkavej, vo¾nej forme architektonického riešenia. Integrálnu súèas ou kompozície parku je vonkajšia "prepožièaná krajinná záhrada", t.j. rozsiahla panoráma Pogórza. Kláštor a cestièky ležia na území troch osád - Kalwarie Zebrzydowskej, Bugaja a Brod, a sú takmer 7 km dlhé. Nachádza sa tu 37 sakrálnych budov, 5 mostov a vyše 2000 storoèných stromov. Železnièná tra z 19. storoèia pretína pútnické aleje v troch miestach. Oplatí sa taktiež pozrie si galériu fotografií a plastickú maketu územia, ktorá je sprístupnená pre návštevníkov v Pútnickom dome rehole bernardínov. Poèas návštevy chrámu Svätý otec Ján Pavol II udelil hlavnému kostolu titul Menšej baziliky. V roku 1987 poèas 3. púti do vlasti, keï sa zapojil do osláv stého výroèia korunovácie obrazu Matky Božej, povedal: "Mojou túžbou je položi pápežskú ružu u nôh Matky Božej z Kalwarie ako prejav toho, èím bola a naïalej je v mojom živote". Poèas modlitby v Bazilike v Kalwarii v 2002 Svätý otec opätovne odovzdal svoj život, svoje poslanie a svoje utrpenie Matke Božej. 11
HISTORIA HISTÓRIA KRÓTKA HISTORIA SANKTUARIUM Pocz¹tki kalwaryjskiego Sanktuarium wi¹ ¹ siê z pobo nym zamys³em i hojnoœci¹ wojewody krakowskiego Miko³aja Zebrzydowskiego, który w roku 1600 wzniós³ na górze ar pustelniê, koœció³ Ukrzy owania i Grób Pana Jezusa. W 1602 roku fundator podpisa³ dokument, który odda³ w posiadanie OO. Bernardynów koœció³ Ukrzy owania Pana Jezusa z po³ow¹ góry ar, oraz zobowi¹za³ siê do zbudowania klasztoru. Prace prowadzone by³y wed³ug projektów w³oskiego jezuity Jana Marii Bernardoniego a nastêpnie pod kierunkiem wybitnie uzdolnionego architekta flamandzkiego Paw³a Baudartha. W pierwszej po³owie XVII stulecia do koœcio³a OO. Bernardynów sprowadzony zosta³ obraz Matki Bo ej, który w krótkim czasie zas³yn¹³ cudami i ³askami. Zapocz¹tkowa³o to miejscowy kult maryjny, a wizerunek Matki Bo ej Kalwaryjskiej, ozdobiony tysi¹cami wotów i umieszczony w osobnej, owalnej kaplicy, jest teraz sercem Sanktuarium i g³ównym celem kalwaryjskich pielgrzymek. W XVII i XVIII wieku kolatorami klasztoru i Dró ek byli potomkowie fundatora, a nastêpnie rodziny Lubomirskich i Czartoryskich, którzy wznieœli pod klasztorem okaza³y pa³ac, otoczony barokowymi, geometrycznymi ogrodami. Sukcesywnie zdobiono i wyposa ano g³ówny koœció³ pw. Matki Boskiej Anielskiej oraz rozsiane w terenie kaplice, które dziœ stanowi¹ prawdziwe skarbnice dzie³ sztuki i rzemios³a artystycznego. W XIX stuleciu Sanktuarium, pomimo wojen i rozbiorów, nieprzerwanie skupia³o ycie religijne galicyjskich Polaków. P¹tnicy przybywali te z innych zaborów, ze S³owacji i krajów Ba³kañskich. Twórczoœæ artystów architektów, malarzy, rzeÿbiarzy i snycerzy zwi¹zanych z klasztorem OO. Bernardynów inspirowa³a miejscowe rzemios³o, czerpi¹c jednoczeœnie motywy z lokalnej, ludowej tradycji i obyczaju. Jednoczeœnie ugruntowa³y siê zwi¹zki miasta i klasztoru, który sta³ siê g³ównym oœrodkiem gospodarczym, celem pielgrzymek i miejscem odpustowych jarmarków, a przede wszystkim dum¹ i symbolem kalwaryjskiej ziemi. Ojcowie Bernardyni zapisali piêkn¹ kartê w walce o wolnoœæ Ojczyzny. Podczas I wojny udzielali pomocy miejscowej ludnoœci, prowadzili szpital wojskowy. W okresie II wojny œwiatowej uczestniczyli w ruchu oporu, przechowywali rannych, ywnoœæ i broñ, wspierali walkê zbrojn¹ S³owem Bo ym, nara aj¹c siê na represje okupanta. Po wojnie spotka³a ich jednak konfiskata i bezwzglêdna parcelacja gruntów, tak e obszaru Parku Pielgrzymkowego. Kalwaryjskie tradycje masowych pielgrzymek i misteria religijne nie mieœci³y siê w socjalistycznej koncepcji spo³eczeñstwa bez wiary i Boga. Dopiero w latach osiemdziesi¹tych XX wieku podjête zosta³y prace przy ponownym rozgraniczeniu terenów klasztornych, zbudowano równie Wy- sze Seminarium Duchowne i rozpoczêto d³ugotrwa³e zabiegi konserwatorskie przy kaplicach i zieleni parkowej, trwaj¹ce praktycznie po dziœ dzieñ. n Zabytkowy dom przy ulicy Bernardyñskiej 12
n Fragment zabudowy przy klasztorze KRÁTKE DEJINY CHRÁMU Zaèiatky chrámu sú úzko spojené so zbožným nápadom a štedros ou krakovského vojvodu Miko³aja Zebrzydowskiego, ktorý dal v roku 1600 postavi pustovòu na hore ar, kostol Ukrižovania a hrob Ježiša Krista. V roku 1602 zakladate¾ podpísal listinu, na základe ktorej kostol Ukrižovania a polovica hory ar sa stali vlastníctvom rehole bernardínov. Zaviazal sa taktiež, že vybuduje kláštor. Výstavba kláštora bola realizovaná pod¾a projektu talianskeho jezuitu Jána Márie Bernardoniho, a neskôr pod vedením ve¾mi talentovaného flámskeho architekta Pavla Baudartha. V prvej polovici 17. storoèia bol do kláštora rehole bernardínov dovezený obraz Panny Márie, ktorý sa v krátkom období preslávil zázrakmi a láskavos ou. Zapríèinilo to vznik mariánskeho kultu. Zobrazenie Panny Márie z Kalwarie, vyzdobené tisíckami s¾ubov, ktoré bolo umiestnené do zvláštnej, oválnej kaplnky, je v súèasnosti srdcom chrámu a hlavným cie¾om pútnikov. V 17. a 18. storoèí patrónmi kláštora a cestièiek boli potomkovia zakladate¾a a potom taktiež rodina Lubomirskich a Czartoryskich, ktorí pred kláštorom vybudovali nádherný palác, obklopený barokovými, geometrickými záhradami. Postupom èasu bol vyzdobený a vybavený hlavný kostol Matky Božej Anjelskej, ako aj kaplnky, akoby porozhadzované po okolí, ktoré sú dneska ozajstnou pokladnicou umeleckých diel a remeselníckych pamiatok. V 19. storoèí bol chrám, napriek vojnám a rozdeleniu Po¾ska, strediskom náboženského života halièských Poliakov. Prichádzali tu pútnici aj z iných èastí rozdeleného Po¾ska, zo Slovenska a balkánskych krajín. Tvorba umelcov - architektov, maliarov, sochárov a rezbárov - spojených s kláštorom rehole bernardínov bola pre miestne remeslo inšpiráciou, ale èerpala taktiež z miestnej, ¾udovej tradície a zvykov. V tomto období sa vz ahy medzi mestom a kláštorom upevnili. Kláštor sa stal hlavným hospodárskym centrom, bol cie¾om viacerých púti, miestom odpustových jarmokov, a predovšetkým symbolom tejto zeme. Reho¾a bernardínov sa zaslúžila v boji o oslobodenie vlasti. Poèas I. svetovej vojny pomáhali miestnemu obyvate¾stvu a viedli vojenskú nemocnicu. Poèas II. svetovej vojny viedli odboj, skrývali ranených, jedlo a zbrane, podporovali bojujúcich božím slovom, vystavujúc sa na represálie okupantov. Po vojne ich zasa stretla konfiškácia a parcelácia pozemkov, aj územie Pútnického parku. Tradície hromadných púti ako aj náboženské liturgie boli v rozpore so socialistickou koncepciou spoloènosti bez viery a Boha. Až v osemdesiatych rokoch 20. storoèia sa zaèali meraèské práce nad opätovným vymeraním kláštorných pozemkov. Bol tiež vystavený Vyšší duchovný seminár a zaèali sa aj dlhotrvajúce práce nad kaplnkou a parkovou zeleòou, ktoré trvajú až po dnešný deò. 13
RZEMIOS O REMESLO V KALWARII ZEBRZYDOWSKEJ n Nowoczesna kuchnia z Kalwarii Pocz¹tki rzemios³a na terenie Kalwarii Zebrzydowskiej siêgaj¹ jej lokacji w 1640 roku, zaœ udokumentowane zapisy o dzia³alnoœci stolarzy pochodz¹ z 1786 roku, kiedy na terenie miasta by³o ju 40 zak³adów stolarskich. Organizacja cechowa w Kalwarii powsta³a w 1885 roku, i od tego dnia z ró nymi perturbacjami rozwija swoj¹ dzia³alnoœæ. Obecnie Cech Rzemios³ Ró nych w Kalwarii Zebrzydowskiej zrzesza ponad 350 zak³adów rzemieœlniczych. Wiêkszoœæ z nich dzia³a w bran ach stolarskiej i szewskiej. Warsztaty stolarskie znajduj¹ siê g³ównie na terenie miasta Kalwarii Zebrzydowskiej i jej okolicy, zak³ady bran y szewskiej skupiaj¹ siê w rejonie Stanis³awia, Przytkowic i Zebrzydowic. Dzia³alnoœæ Cechu obejmuje tereny miasta i gminy Kalwaria oraz s¹siednich gmin Lanckorona i Stryszów. W chwili obecnej cech posiada dwa pawilony wystawowe, gdzie na powierzchni ponad 4000 m 2 wystawia swoje wyroby meblarskie 110 cz³onków cechowej organizacji rzemieœlniczej. Dodatkowo corocznie w lipcu organizowane s¹ (ju od 1931 roku) Targi Kalwaryjskie, na których promuje siê nowe wzory mebli. Rzemieœlnicy zrzeszeni w Cechu Rzemios³ Ró nych w Kalwarii corocznie szkol¹ w zawodzie 150 uczniów. Wielk¹ rolê w kszta³ceniu adeptów stolarstwa i szewstwa odgrywa Zespó³ Szkó³ im. Komisji Edukacji Narodowej, dawna Krajowa Szko³a Stolarska powsta³a w 1897 roku. Prowadzona jest tutaj nauka teoretyczna, a w warsztatach rzemieœlniczych nauka praktyczna zawodu. Po trzech latach nauki, uczeñ zdaj¹c przed komisj¹ egzamin, otrzymuje tytu³ czeladnika, który jako jeden z niewielu dyplomów polskich jest respektowany w innych krajach œwiata. Kalwaryjskie rzemios³o mia³o wiele trudnych okresów, jednak jego si³a polega na bardzo szybkim reagowaniu w zmieniaj¹ce siê gusty klientów. Nowe wzory, wspania³a kolorystyka oraz najnowsze materia³y i perfekcja wykonania potrafi¹ kalwaryjskie wyroby uplasowaæ na najwy szej pó³ce wyrobów meblarskich i szewskich. Wychodz¹c naprzeciw zapotrzebowaniu rynku, stolarze organizuj¹ wystawy swoich produktów na Targach Meblowych w Krakowie, Katowicach Poznaniu oraz na Sta³ej Wystawie Budownictwa w Warszawie. Aktualnie na terenie gminy zarejestrowanych jest oko³o 1300 zak³adów rzemieœlniczych bran y stolarskiej i szewskiej. Wzory produkowanych mebli przez cz³onków organizacji cechowej mo - na zobaczyæ równie w Internecie na stronie: www.meble.kalwaria.pl Cech Rzemios³ Ró nych w Kalwarii Zebrzydowskiej 34-130 Kalwaria Zebrzydowska, ul. Jagielloñska 6 tel. +48 33 876 62 14, faks +48 33 876 60 23 n Cech Rzemios³ Ró nych n Plakat konkursu Mebel Kalwaryjski CZY WIECIE, E... Zachowa³a siê do naszych czasów oryginalna drewniana willa w³aœciciela Parowej Fabryki Mebli Szczepana ojka, wybudowana w stylu szwajcarskim ok. 1920 roku. Budynek, po³o ony w du ym ogrodzie, ozdobiony jest bogato dekorowanymi szczytami i sterczynami oraz dwiema piêtrowymi werandami. 14
VIETE, ŽE Do našich èias sa zachovala pôvodná drevená vila Szczepana ojeka, ktorý bol majite¾om Párnej nábytkárskej továrne. Vila bola vystavená okolo roku 1920 vo švajèiarskom štýle. Budova sa nachádza uprostred ve¾kej záhrady a je bohato zdobená dekoratívnymi štítmi, ako aj dvoma poschodovými verandami. n Willa ojkówka Zaèiatky remesla na území mesta siahajú do roku 1640, v ktorom obec bola založená. Doklady potvrdzujúce stolársku èinnos obyvate¾ov mesta pochádzajú z roku 1786, v ktorom na území mesta pôsobilo už 40 stolárskych dielni. Cechová organizácia v Kalwarii vznikla v roku 1885 a funguje do dnešného dòa. V súèasnosti Cech rôznych remesiel v Kalwarii Zebrzydowskej združuje vyše 350 remeselníckych dielní, hlavne v obuvníckej a stolárskej oblasti. Stolárske dielne sa nachádzajú najmä na území mesta Kalwaria Zebrzydowska a v jej okolí, obuvnícke dielne sú zoskupené na území Stanis³awia, Przytkowic a Zebrzydowic. Cech pôsobí na území mesta a obce Kalwaria, ako aj v susedných obciach Lanckorona a Stryszów. Momentálne cech vlastní dva výstavné areály o rozlohe viac než 4000 m2, v ktorých svoj nábytok prezentuje až 110 èlenov cechovej remeselníckej organizácie. Okrem toho každoroène v júli sú organizované (už od roku 1931) Kalwaryjské trhy, poèas ktorých sú prezentované nové vzorky nábytku. Remeselníci združení v Cechu rôznych remesiel v Kalwarii školia každoroène 150 žiakov. Obrovskú úlohu vo vzdelávaní adeptov stolárskeho a obuvníckeho odvetvia odohráva Zoskupenie škôl Komisie národného vzdelávania, skôr Celoštátna stolárska škola, ktorá vznikla v roku 1897. Žiaci získavajú teoretické vedomosti a v remeselníckych dielòach nadobúdajú praktické znalosti. Po troch rokoch vyuèovania žiak, ktorý urobí skúšku pred komisiou, získava titul tovariša. Tento diplom je rešpektovaný aj v iných štátoch sveta. Tunajšie remeslo prežívalo viaceré ažké vývinové obdobia a pretrvalo iba vïaka rýchlym zmenám a prispôsobovaniu sa sústavne meniacej sa móde vkusu zákazníkov. Nové vzorky, úžasná farebnos, najmodernejšie materiály a perfektné vyhotovenie výrobkov sú zárukou toho, že výrobky z Kalwarie patria k tým, ktoré majú najvyššiu kvalitu. Stolári organizujú výstavy svojich výrobkov na Nábytkárskych trhoch v Krakove, Katoviciach, Poznani, ako aj na stálej expozícii stavebníctva vo Varšave. Doteraz bolo zaregistrovaných na území obce okolo 1300 remeselníckych dielní v obuvníckom a stolárskom odvetví. Vzorky nábytku vyrábané èlenmi cechovej organizácie je možné obzrie na webovej stránke: www.meble.kalwaria.pl. Cech rôznych remesiel v Kalwarii Zebrzydowskiej 34-130 Kalwaria Zebrzydowska, ul. Jagielloñska 6 tel. +48 33 876 62 14, fax +48 33 876 63 24 n Szafa w renesansowym stylu 15
KULTURA KULTÚRA n Zespó³ Sami Swoi Gmina Kalwaria Zebrzydowska prê nie dzia³a na polu kultury. 1 maja 1991 r. zosta³ utworzony Oœrodek Kultury mieszcz¹cy siê przy ulicy Mickiewicza 4. Prowadzi on zajêcia edukacyjno-rekreacyjne z m³odzie ¹ (nauka tañca, zajêcia w kole teatralnym, informatycznym i sportowych). Oœrodek jest organizatorem licznych imprez rocznicowych, konkursów i wernisa y. Prowadzi orkiestry i otacza opiek¹ zespo³y: w Kalwarii Miejsk¹ Orkiestrê Dêt¹ pod batut¹ Karola Pi¹tka, w Leñczach Parafialn¹ Orkiestrê Dêt¹ pod batut¹ Mariana Górkiewicza, Stra ack¹ Orkiestrê Dêt¹ z Przytkowic, M³odzie ow¹ Orkiestrê Dêt¹ z Barwa³du Górnego, folklorystyczny Zespó³ Sami Swoi z Przytkowic, zespo³y muzyczne: Presso Band i School Boy. Wystêpy zespo³ów oraz ich udzia³ w licznych przegl¹dach i konkursach krajowych i zagranicznych promuj¹ miasto i gminê. Oœrodek Kultury organizuje równie imprezy cykliczne: Dni Kalwarii, Wielk¹ Orkiestrê Œwi¹tecznej Pomocy, Letni Festiwal Muzyczny, Dzieñ Papieski, koncerty kameralne w kaplicy OO. Bonifratrów w Zebrzydowicach. Odrêbn¹ dzia³alnoœci¹ jest redakcja i wydawanie miesiêcznika Wiadomoœci Kalwaryjskie. Kalwaria Zebrzydowska prowadzi równie wymianê kulturaln¹ z miastami partnerskimi Lewocz¹ na S³owacji i Hameln w Niemczech. 16 CZY WIECIE, E... Od 1996 roku Kalwaria wyj¹tkowo wita mi³oœników sztuki muzycznej. Od tego bowiem czasu w pi¹tkowe wieczory czerwca i lipca odbywaj¹ siê Letnie Festiwale Muzyczne w Sanktuarium Kalwaryjskim. Kalwaryjski festiwal skupia wokó³ siebie œwiatowej s³awy muzyków zarówno polskich, jak i zagranicznych. Festiwal mo e odbywaæ siê dziêki wspó³pracy Ojców Bernardynów, Urzêdu Miasta w Kalwarii, Urzêdu Marsza³kowskiego Województwa Ma³opolskiego, Starostwa Powiatowego, Fundacji im. Miko³aja z Radomia, Oœrodka Kultury w Kalwarii Zebrzydowskiej i sponsorów. W Komitecie Honorowym Festiwalu znaleÿli siê artyœci: Wies³aw Ochman, Teresa ylis-gara i Stefan Stuligrosz.
VIETE, ŽE Každý milovník hudby nájde v Kalwarii Zebrzydowskej nieèo pre seba. Totiž od roku 1996 v piatkové veèery v mesiacoch jún a júl sa konajú Letné hudobné festivaly v chráme v Zebrzydowicach. Kalwaryjský festival združuje okolo seba zároveò po¾ských ako aj zahranièných hudobníkov svetovej slávy. Festival je organizovaný pri pomoci rehole bernardínov, Úradu mesta v Kalwarii Zebrzydowskej, Maršalkovského úradu Malopolského vojvodstva, Okresného starostovstva, Nadácie Miko³aja z Radomia, Kultúrneho strediska v Kalwarii Zebrzydowskej a aj vïaka sponzorom. Èestnú radu festivalu tvoria okrem iného umelci: Wies³aw Ochman, Teresa ylis - Gara, Stefan Stuligrosz. Obec Kalwaria Zebrzydowska dosahuje mimoriadne úspechy v kultúrnej oblasti. 1. mája roku 1991 bolo otvorené Kultúrne stredisko, ktoré sa nachádza na ul. Mickiewicza è. 4. V tomto stredisku sú organizované vzdelávaco - rekreaèné kurzy pre mládež, napríklad: divadelný, informatický a športový krúžok èi vyuèovanie tanca. Toto stredisko organizuje aj mnohé výroèné podujatia, sú aže a vernisáže. Má taktiež na starosti orchestre a súbory: v Kalwarii - Mestskú dychovku pod vedením Karola Pi¹tka, v Leñczach - Farnú dychovku pod vedením Mariana Górkiewicza, Hasièskú dychovku z Przytkowic, Mládežnícku dychovku z Barwa³du Górného, Folklórny súbor Sami Swoi z Przytkowic a hudobné skupiny: Presso Band a School Boy. Poèetné vystúpenia týchto skupín ako aj úèas na rôznych prehliadkach a sú ažiach v kraji i v zahranièí zvidite¾òujú mesto a obec. Kultúrne stredisko organizuje tiež pravidelné podujatia, ako sú: Dni Kalwarie, Ve¾ký orchester sviatoènej pomoci, Letný hudobný festival, Pápežský deò, ako aj komorné koncerty v kaplnke rehole mendikantov v Zebrzydowicach. Samostatnou èinnos ou strediska je redigovanie a publikovanie mesaèníka Wiadomoœci kalwaryjskie (Kalwaryjské správy). Okrem toho Kalwaria Zebrzydowska organizuje kultúrnu výmenu s partnerskými mestami - s Levoèou na Slovensku, s Hameln v Nemecku. n Zespó³ Presso Band n Zespó³ School Boy n Grupa teatralna PóŸne Wnuki Hrabiego 17
TURYSTYKA I WYPOCZYNEK TURISTICKÝ RUCH A ODDYCH n Park Pielgrzymkowy n Stadion sportowy Po³o ona na styku Beskidu Makowskiego i Pogórza Wielickiego Kalwaria Zebrzydowska posiada doskona³e warunki do wypoczynku i uprawiania ró nych form turystyki. O jej walorach decyduje przede wszystkim nieska one œrodowisko naturalne, malownicze beskidzkie krajobrazy o mocno sfa³dowanych wzniesieniach, ³agodnych dolinach i rozleg³ych kompleksach leœnych oraz bogactwo przyrody i zabytków. W krajobrazie miasta dominuj¹ dwa masywy górskie: Lanckorona z ruinami œredniowiecznego zamku oraz ar ze s³ynnym klasztorem OO. Bernardynów. Ukszta³towanie terenu zachêca przede wszystkim do nietrudnych wycieczek górskich, które u³atwiaj¹ przebiegaj¹ce przez miasto znakowane szlaki turystyczne: zielony (przez ar do Stronia); niebieski (do Lanckorony i w drug¹ stronê przez Marcyporêbê do BrzeŸnicy); ó³ty (do Radziszowa i w drug¹ stronê do Wysokiej). Teren gminy nadaje siê równie znakomicie na wycieczki rowerowe. Malownicze okolice Kalwarii Zebrzydowskiej od dawna s¹ natchnieniem artystów malarzy i fotografików, a tak e jednym z najpopularniejszych rejonów letniskowych Krakowa i Œl¹ska. Zdecydowana wiêkszoœæ turystów odwiedzaj¹cych gminê zwi¹zana jest jednak z ci¹gle rozwijaj¹cym siê ruchem pielgrzymkowym, mo liwym dziêki istniej¹cemu tutaj od wieków oœrodkowi kultu religijnego. Ruch pielgrzymkowy jest szczególnie silny w okresie Wielkiego Tygodnia oraz w Œwiêto Wniebowziêcia Matki Boskiej 15 sierpnia. Uroczystoœci religijne odbywaj¹ siê w klasztorze OO. Bernardynów i jego bezpoœrednich okolicach (kaplice Drogi Mêki Pañskiej). Na terenie gminy znajduj¹ siê równie obiekty sportowe umo - liwiaj¹ce czynny wypoczynek: stadion sportowy z widowni¹ na 3000 miejsc, szeœciotorow¹ bie ni¹, korty tenisowe, boiska do siatkówki, koszykówki, pi³ki rêcznej, pawilon klubowy z saun¹, œwietlic¹, kawiarni¹, czêœci¹ hotelow¹, sal¹ bilardow¹. Baz¹ noclegow¹ zapewniaj¹: hotel Miejskiego Klubu Sportowego Kalwarianka, Dom Pielgrzyma przy klasztorze Ojców Bernardynów, Dom Wycieczkowy Indra, Hotel Merkury oraz kwatery prywatne. Ofertê turystyczn¹ Gminy Kalwaria Zebrzydowska wzbogaca poprzez organizowanie licznych imprez Ma³opolski Klub Rekreacji i Turystyki Konnej. Dzia³ania Klubu propaguj¹ spêdzanie wolnego czasu w sposób aktywny, rozwijaj¹ kulturê fizyczn¹, sprawnoœæ, wiedzê obronn¹, kultywuj¹ tradycje Orê a Polskiego, prowadz¹ dzia³alnoœæ na rzecz dzieci i ochrony pamiêci narodowej. Rokrocznie organizowane s¹ Miêdzynarodowe Pielgrzymki Konne i Zaprzêgów Konnych do Kalwarii Zebrzydowskiej. Pielgrzymkê poprzedzaj¹ n Turystyka konna Miêdzynarodowe Biegi na Orientacjê w Terenie na Koniach. Zawody odbywaj¹ siê w kategoriach: indywidualny bieg na orientacjê w terenie na koniach (o trofeum Miecz Strze ywoja i Puchar Przechodni), bieg patrolami dwuosobowymi, zastêpami dwuosobowymi, zaprzêgami konnymi. W kulturalny krajobraz Kalwarii na sta³e wpisa³y siê imprezy organizowane przez Klub: Miko³aj na Koniu, a z okazji Dnia Dziecka przeja d ki konne - Za Marchewkê oraz udzia³ w obchodach rocznicowych. 18 CZY WIECIE, E... W 2004 roku podczas VI Miêdzynarodowej Pielgrzymki Konnej i Zaprzêgów Konnych do Kalwarii Zebrzydowskiej w dniach 27-29.09.04 roku odby³a siê uroczystoœæ, podczas której Ma³opolski Klub Rekreacji i Turystyki Konnej przyj¹³ Tradycje i Imiê 21. Pu³ku U³anów Nadwiœlañskich, a od Spo³eczeñstwa Ma³opolski sztandar. Sztandar zaprojektowano wzoruj¹c siê na sztandarze 21. Pu³ku U³anów Nadwiœlañskich.
Kalwaria Zebrzydowska, nachádzajúca sa na styku Beskydu Makovského a Pogórza Wielického ponúka perfektné podmienky na oddych a pestovanie turistiky. Turistická prí ažlivos Kalwarie Zebrzydowskej je úzko spojená s jej prírodnými krásami, s èistým prírodným prostredím, s malebnými beskydskými krajinkami, s kopcami, údoliami a lesnými komplexmi, ako aj so zázraènou prírodou a pamiatkami. V krajinoma¾be mesta dominujú dva horské masívy: Lancokorona so zrúcaninami stredovekého zámku a ar so známym kláštorom rehole bernardínov. Forma terénu je vhodná predovšetkým ne horské výlety. Cez mesto prebiehajú znaèkované turistické chodníky: zelený (cez ar do Stronia); modrý (do Lanckoronu, ako aj opaèným smerom cez Marcyporêbu do BrzeŸnicy); žltý (do Radziszowa a opaèným smerom do Wysokiej). Územie obce je taktiež vhodné pre cyklistické výlety. Malebné okolie Kalwarie Zebrzydowskej je od dávna inšpiráciou pre maliarov a fotografov a je jednou z najpopulárnejších oblasti letného oddychu pre obyvate¾ov Krakova a Sliezska. Rozhodná väèšina turistov, ktorí navštevujú obec, je však naïalej spojená so sústavne vyvíjajúcim sa pútnickým hnutím, vïaka jestvujúcemu od stároèí stredisku náboženského kultu. Najviac púti sa koná v období Ve¾kého týždòa a taktiež poèas Sviatku Nanebovzatia Panny Márie - 15. augusta. Náboženské slávnosti sa konajú v kláštore bernardínov a v jeho priamom okolí (kaplnky krížovej cesty). Na území obce sa nachádza športovo - rekreaèný areál, ku ktorému patrí: športové ihrisko s h¾adiskom na 3000 osôb, bežecká dráha, tenisové kurty, basketbalové, volejbalové a hádzanárske ihrisko, klubové priestory so saunou, klubovòou a kaviaròou, hotelová èas a biliardová miestnos. Ubytovanie poskytujú: hotel Miestneho športového klubu "Kalwarianka", Pútnický dom pri kláštore rehole bernardínov, Turistická chata "Indra", Hotel "Merkury" a súkromné osoby (priváty). Turistickú ponuku obce Kalwaria Zebrzydowska obohacuje Malopolský klub rekreácie a konskej turistiky. Organizuje on mnohé podujatia, ktorých hlavným cie¾om je aktívny oddych, rekreácia spojená s pohybom, rozvíjajú vlastivedné vedomosti a podporujú národné tradície. Svojou èinnos ou pomáhajú de om a chránia národné dedièstvo. Každý rok sú organizované Medzinárodné jazdecké púte a jazdecké záprahy do Kalwarie Zebrzydowskej. Pred každou pú ou je organizovaný Medzinárodný jazdecký orientaèný beh v teréne. Preteky sa uskutoèòujú v dvoch kategóriách: samostatný jazdecký orientaèný beh v teréne (o trofej - meè Strze ywoja a putovný pohár), beh vo dvojiciach, jazdecké záprahy. Medzi pravidelné podujatia, ktoré sú organizované klubom, patria: Miko³aj na koniu (Mikuláš na koni), prejazd na koni pri príležitosti Dòa die a a - Za marchewkê (Za mrkvu). Okrem toho sa zúèastòujú aj na výroèných podujatiach. n Widok na Kalwariê z Lanckorony VIETE, ŽE V dòoch 27.-29. septembra roku 2004 v Kalwarii Zebrzydowskiej sa uskutoènila mimoriadna slávnos, ktorá sa konala v rámci 6. Medzinárodnej jazdeckej púte a jazdeckých záprahov. Poèas tejto slávnosti Malopolský klub rekreácie a konskej turistiky prijal tradíciu a meno 21. Nadvislanského husárskeho pluku. Od malopolskej spoloènosti tento klub dostal štandardu, ktorá bola navrhnutá pod¾a štandardy 21. Nadvislanského husárskeho pluku.
PRZEWODNIK TELEADRESOWY TELEADRESOVÝ SPRIEVODCA URZ D MIASTA KALWARIA ZEBRZYDOWSKA ÚRAD MESTA KALWARIA ZEBRZYDOWSKA UL. MICKIEWICZA 7, 34-130 KALWARIA ZEBRZYDOWSKA Sekretariat tel. +48 33 87 66 218, 87 66 134, 87 66 389, 87 66 006, faks 87 66 301 Internet: www.kalwaria-zebrzydowska.pl, e-mail: sekretariat@kalwaria-zebrzydowska.pl BAZA NOCLEGOWA Hotel Merkury, Kalwaria Zebrzydowska, ul. S¹dowa 2 tel./faks +48 33 876 62 77 Hotel Kalwarianka Kalwaria Zebrzydowska, ul. Mickiewicza 16 tel./faks +48 33 876 64 92 Dom Wycieczkowy INDRA Zebrzydowice 10 tel./faks +48 33 876 62 54 Dom Wycieczkowy DWÓR tel. +48 33 876 87 76 Zarzyce Wielkie 82, 34-142 Leñcze faks +48 33 876 86 81 Dom Pielgrzyma, Kalwaria Zebrzydowska ul. Bernardyñska 46 Tel. +48 33 876 63 04 BAZA GASTRONOMICZNA Restauracja TORINO Kalwaria Zebrzydowska, ul. Rynek 2 Restauracja KORONA Kalwaria Zebrzydowska, ul. 11 listopada Restauracja MERKURY Kalwaria Zebrzydowska, ul. S¹dowa 2 Restauracja POD KASZTANAMI Kalwaria Zebrzydowska, al. Jana Paw³a II 1 Restauracja OJKÓWKA Kalwaria Zebrzydowska, ul. Jagielloñska 62 Restauracja i Kawiarnia w DOMU PIELGRZYMA Przy klasztorze Ojców Bernardynów Kalwaria Zebrzydowska, ul. Bernardyñska 46 Ma³a gastronomia GALON Kalwaria Zebrzydowska, ul. Jagielloñska 60 d Ma³a gastronomia SANDRA Kalwaria Zebrzydowska, ul. Krakowska 22 Pizzeria U JACKA Kalwaria Zebrzydowska, ul. Jagielloñska 7 Kawiarnia SOBIESKI CAFE Kalwaria Zebrzydowska, ul. Stolarska 2 Kawiarnia KALWARIANKA Kalwaria Zebrzydowska, ul. Mickiewicza 16 Bar kawowy BAJKA Kalwaria Zebrzydowska, ul. Rynek 39 Pizzeria PIZZOMANIA 2 Kalwaria Zebrzydowska, ul. 3 maja 22 Punkt gastronomiczny KURCZAK Z RO NA Kalwaria Zebrzydowska, ul. Mickiewicza 5 Ma³a gastronomia kebab SAHARA Kalwaria Zebrzydowska, ul. Krakowska /przy przystanku PKS/ INSTYTUCJE Samodzielny Publiczny Zak³ad Opieki Zdrowotnej Kalwaria Zebrzydowska tel. +48 33 876 64 37 al. Jana Paw³a II 7 faks +48 33 876 58 63 Komisariat Policji Kalwaria Zebrzydowska tel.+48 33 876 66 07 ul. Targowa 1 faks +48 33 876 66 07 Ochotnicza Stra Po arna Kalwaria Zebrzydowska al. Jana Paw³a II 3a tel. +48 33 876 62 07 Poczta Polska Urz¹d Pocztowy Kalwaria Zebrzydowska tel. +48 33 876 61 42 ul. Targowa 1 faks +48 33 876 61 44 Oœrodek Kultury Kalwaria Zebrzydowska ul. Mickiewicza 4 tel. +48 33 876 66 36 UBYTOVANIE Hotel "Merkury", Kalwaria Zebrzydowska, ul. S¹dowa 11 tel./fax +48 33 876 62 77 Hotel "Kalwarianka" Kalwaria Zebrzydowska, ul. Mickiewicza 16 tel./fax +48 33 876 64 92 Turistická chata "INDRA" Zebrzydowice 10 tel./fax +48 33 876 62 54 Turistická chata "DWÓR" tel. +48 33 876 87 76 Zarzyce Wielkie 82, 34-142 Leñcze fax +48 33 876 86 81 Pútnický dom, Kalwaria Zebrzydowska ul. Bernardyñska 46 tel. +48 33 876 63 04 STRAVOVACIE ZARIADENIA Reštaurácia "TORINO" Kalwaria Zebrzydowska, ul. Rynek 2 Reštaurácia "KORONA" Kalwaria Zebrzydowska, ul. 11 listopada Reštaurácia "MERKURY" Kalwaria Zebrzydowska, ul. S¹dowa 11 Reštaurácia "POD KASZTANAMI" Kalwaria Zebrzydowska, al. Jana Paw³a II 1 Reštaurácia " OJKÓWKA" Kalwaria Zebrzydowska, ul. Jagielloñska 62 Reštaurácia a kaviareò v PÚTNICKOM DOME Pri kláštore rehole Bernardínov Kalwaria Zebrzydowska, ul. Bernardyñska 46 Stánok s obèerstvením "GALON" Kalwaria Zebrzydowska, ul. Jagielloñska 60 d Stánok s obèerstvením "SANDRA" Kalwaria Zebrzydowska, ul. Krakowska 22 Pizzeria "U JACKA" Kalwaria Zebrzydowska, ul. Jagielloñska 7 Kaviareò "SOBIESKI CAFE" Kalwaria Zebrzydowska, ul. Stolarska 2 Kaviareò "KALWARIANKA" Kalwaria Zebrzydowska, ul. Mickiewicza 16 Bar Caffe "BAJKA" Kalwaria Zebrzydowska, ul. Rynek 39 Pizzeria "PIZZOMANIA 2" Kalwaria Zebrzydowska, ul. 3 maja 22 Stánok s obèerstvením "KURCZAK Z RO NA" Kalwaria Zebrzydowska, ul. Mickiewicza 5 Stánok s obèerstvením - kebab "SAHARA" Kalwaria Zebrzydowska, ul. Krakowska /pri zastávke PKS/ INŠTITÚCIE Štátne zdravotnícke zariadenie Kalwaria Zebrzydowska tel. +48 33 876 64 37 al. Jana Paw³a II 7 fax +48 33 876 58 63 Komisariát Policajného zboru Kalwaria Zebrzydowska tel.+48 33 876 66 07 ul. Targowa 1 fax +48 33 876 66 07 Dobrovolný hasièský zbor Kalwaria Zebrzydowska al. Jana Paw³a II 3a tel. +48 33 876 62 07 Po¾ská pošta - Poštový úrad Kalwaria Zebrzydowska tel. +48 33 876 61 42 ul. Targowa 1 fax +48 33 876 61 44 Kultúrne stredisko Kalwaria Zebrzydowska ul. Mickiewicza 4 tel. +48 33 876 66 36 20