Przewodnik po badaniach. IDEXX Vet Med Lab

Transkrypt

1 Przewodnik po badaniach IDEXX Vet Med Lab

2 Tytuł oryginału: Manual Tłumaczenie: dr Jarosław Król Skład: Marcin Morawski MarcinArt Korekta: Ewa Gawlik i Urszula Mazur IDEXX Vet Med Lab, październik 2007

3 Szanowne Koleżanki, Szanowni Koledzy, Styczeń 2007 Bardzo się cieszę, że mogę przedstawić Państwu nowo opracowany wykaz usług diagnostycznych świadczonych przez IDEXX Vet Med Lab. Już na pierwszy rzut oka uwagę zwraca nowa forma naszego przewodnika. Na podstawie wielu sugestii naszych klientów, w obecnym wydaniu powróciliśmy do koncepcji formatu katalogowego. Również treść nowego opracowania została poddana krytycznej ocenie. Zachowany został jednak, sprawdzony w dotychczasowej działalności, podział parametrów diagnostycznych, uszeregowany według specjalności medycznych oraz wskazań lekarskich. Wprowadzono nowe testy i profile diagnostyczne, a metody pomiarowe i zakresy referencyjne zostały odpowiednio uzupełnione i dostosowane do współczesnych standardów. Natomiast mało już aktualne metody diagnostyczne oraz testy o wątpliwej wartości zostały z naszej oferty usunięte. Z całego wachlarza metod diagnostycznych, oferowanych przez nasze laboratorium, chciałbym zwrócić szczególną uwagę na kilka nowych parametrów. Ich wprowadzenie jest efektem starań IDEXX Vet Med Lab, aby przez dokonywanie ciągłych innowacji oferować naszym klientom możliwie najlepszą diagnostykę. Po pierwsze, IDEXX Vet Med Lab w ostatnim roku dołączył do nielicznej grupy laboratoriów niemieckich, upoważnionych do prowadzenia badań w kierunku przeciwciał p-wściekliźnie. Po drugie, poprzez wprowadzenie oferowanego wyłącznie przez grupę IDEXX testu w kierunku psiej specyficznej lipazy trzustkowej (spec cpl ), znacznie poprawiona została pewność i czułość metod diagnostycznych przy rozpoznawaniu stanów zapalnych trzustki. W ten sposób, w kombinacji z nowo wprowadzonym profilem diagnostycznym wymiotów, do państwa dyspozycji stoi obecnie nowa metoda rozpoznawania wymiotów u psów. Obie w/w innowacje nie byłyby możliwe bez włączenia naszego laboratorium do grupy IDEXX. Dowodzi to, że obrana przez IDEXX Vet Med Lab droga rozwoju, polegająca na oferowaniu coraz nowocześniejszej diagnostyki laboratoryjnej na najwyższym poziomie, również w ramach nowej firmy jest nie tylko akceptowana, ale raczej również aktywnie wspierana. Poprzez wewnętrzną kooperację w ramach naszej firmy, obejmującą cały zakres postępowania diagnostycznego, IDEXX może obecnie zaoferować określoną koncepcję współpracy, dopasowaną do potrzeb praktyki klienta czy to w zakresie prowadzenia badań laboratoryjnych poza lecznicą, czy diagnostyki przy użyciu przyrządów analitycznych w lecznicy, szybkich testów albo radiografii cyfrowej. Ciesząc się z możliwości dalszej współpracy, jestem otwarty na wszelkie pytania z Państwa strony, jak również na ewentualne sugestie i uwagi krytyczne. Z pozdrowieniami dr wet. Ulrich Brandenburg Laborleiter

4

5 Szanowni Państwo Z wielką radością oddaje w Państwa ręce długo oczekiwaną polską wersję naszgo Przewodnika po badaniach laboratoryjnych. Zawiera on opisy badań, wskazania do ich wykonania, a także wskazówki dotyczące interpretacji wyników. Mam nadzieję, że ułatwi on Państwu wybór odpowiednich badań laboratoryjnych. Zespół specjalistów laboratorium IDEXX Vet Med Lab również chętnie służy lekarzom weterynarii, konsultując przypadki z jakimi zwracacie sie Państwo do nas. Obecność na polskim rynku specjalitycznego laboratorium weterynaryjnego IDEXX Vet Med Lab daje Państwu możliwość szerokiego dostępu do najnowszych osiągnięć swiatowej diagnostyki laboratoryjnej, pomagając w utrzymaniu standardów najlepszej praktyki. Cieszę się,że spotyka sie ona z tak dużym zainteresowaniem polskich lekarzy. Serdecznie dziękuje Panu dr Jarosławowi Królowi za zaangażowanie i wiedzę jaką włożył w tłumaczenie naszego Przewodnika. Szczególne podziękowania kieruje do naszych Klientów, za zaufanie jakim obdarzacie nas Państwo w swojej codziennej pracy powierzając nam badania i opierając swoje diagnozy na naszych wynikach. Życząc wielu sukcesów, Lek.wet.Ewa Gawlik Menedżer Regionalny na Polskę

6

7 Spis treści 1 Spis treści 2 Wskazówki ogólne Wskazówki ogólne Ogólne wskazówki dotyczące pobierania krwi, oraz obróbki wstępnej prób do badania Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań mikrobiologicznych Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań z użyciem technik biologii molekularnej Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań materiału do badań histologicznych Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań parazytologicznych Zakresy referencyjne Zakresy referencyjne dla psów, kotów, koni i bydła Zakresy referencyjne dla źrebiąt Zakresy referencyjne dla osłów Skróty/objaśnienia Tabela przeliczeniowa jednostek Zarządzanie jakością Profile diagnostyczne Ogólne profile diagnostyczne Specjalne profile diagnostyczne (w kolejności alfabetycznej) Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo/kot Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo/koń Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo PTAKI/MAŁE SSAKI/GADY Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo/ BYDŁO Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo/ TRZODA CHLEWNA Hematologia Hematologia Parametry krzepnięcia krwi Grupy krwi Pasożyty krwi oraz bakterie hemotroficzne Chemia kliniczna 66 6 Toksykologia oraz wykrywanie leków Leki Toksykologia

8 Spis treści 7 Schorzenia żołądkowo-jelitowe, wątroba, trzustka Schorzenia żołądkowo-jelitowe Choroby wątroby Schorzenia części zewnątrzwydzielniczej trzustki Nerki oraz przewody wyprowadzające mocz Badania krwi Badania moczu Układ mięśniowy, układ kostny, stawy Choroby zakaźne układu mięśniowego Choroby niezakaźne układu mięśniowego Choroby niezakaźne układu kostnego Choroby zakaźne stawów Choroby niezakaźne stawów Ośrodkowy układ nerwowy Choroby zakaźne centralnego układu nerwowego Choroby niezakaźne centralnego układu nerwowego Choroby skóry Alergiczne/zakaźne choroby skóry Niezakaźne choroby skóry Endokrynologia Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Hormony/schorzenia tarczycy Hormony płciowe/ciąża Inne hormony Choroby zakaźne Immunologia i alergia Choroby autoimmunologiczne Diagnostyka alergii

9 Spis treści 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej Ogólne wskazówki dotyczące reakcji PCR Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w kolejności alfabetycznej) Choroby dziedziczne Oznaczanie płci u ptaków Ustalanie pokrewieństwa zwierząt za pomocą metod molekularno-genetycznych Analiza sekwencyjna/pcr (1) Mikrobiologia Badania bakteriologiczne Przegląd czasu trwania badań bakteriologicznych Ogólne badania bakteriologiczne Badania mikrobiologiczne kału Badania mikologiczne Przegląd czasu trwania badań mikologicznych Ogólne badania mikologiczne Autoszczepionki Badania stanu sanitarnego Parazytologia Badania parazytologiczne Pasożyty zewnętrzne Histologia Badania histologiczne i cytologiczne Płyny ustrojowe

10

11 Indeks A a-amylaza a-hbdh (1 izoenzym LDH) Acetylocholinowe receptory wykrywanie przeciwciał ACTH ACTH test stymulacji , 143 Adenowirus u psów wykrywanie przeciwciał Adenowirus typu I u koni (wykrywanie DNA) Adenowirus typu I u koni zakażenie Adisona choroba - diagnostyka ADH - wazopresyna (hormon antydiuretyczny) Afrykański pomór koni (AHSV) Albuminy... 66, 78 Albumin do globulin stosunek Aldosteron oznaczanie poziomu Alergenów roztwór do odczulania (pies, kot, koń) Alergenów roztwór do kontynuacji odczulania Alergia Alergia na owady u koni badanie skriningowe Alergiczne badanie dla poszczególnych alergenów - rozszerzone Alergiczne badanie dla poszczególnych alergenów - zawężone Alergie badanie skriningowe Alergie pokarmowe Allercept-Test ALP fosfataza zasadowa ALP fosfataza zasadowa termostabilna ALT (GPT) Amoniak Amonowe związki test tolerancji Anabolików monitorowanie... 52, 106 Analiza sekwencyjna DNA Anaplasma (Ehrlichia) phagocytophilum wykrywanie przeciwciał B Anaplazmoza Anemia profil Antygen lamblii (Giardia sp.) wykrywanie , 296 APP (Actinobacillus pleuropneumoniae) wykrywanie przeciwciał APTT (activated partial thromboplastin time) AST (GOT) Atopii badanie pies Aujeszky ego choroba Aujeszky ego choroba wykrywanie przeciwciał Autohemolityczna niedokrwistość Autoszczepionka przeciwko brodawczycy u koni Autoszczepionka przeciwko sarkoidowi u koni Autoszczepionki przeciwbakteryjne Autoszczepionki przeciwwirusowe b-hydroksymasłowy kwas b-karoten Babesia spp. wykrywanie DNA. 163, 239 Babeszja wykrywanie przeciwciał (koń) , 165 Babeszja wykrywanie przeciwciał (pies) Babeszja bezpośrednie wykrywanie we krwi , 165 Babeszjoza /Piroplazmoza (konie) Babeszjoza (psy) Bakteriologiczne badanie (w warunkach beztlenowych) Bakteriologiczne badanie (w warunkach tlenowych) , 283 Bartonella henselae (choroba kociego pazura) BFD-wirus (polyoma wirus) u ptaków (wykrywanie DNA) BHV-1 różnicowanie szczepów terenowych i szczepionkowych BHV-1 wykrywanie przeciwciał I

12 Indeks Białaczka enzootyczna bydła (EBL) Białaczka kotów (wirus FeLV) , 239 Białka do kreatyniny stosunek Białka surowicy elektroforeza... 29, 78 Białko całkowite Biegunka wirusowa bydła (BVD/MD Bovine Virusdiarrhoe /Mucosal Disease) Biegunki- profil B (pies, kot) Biegunki- profil C (pies, kot) Biegunki - profil C (koń, przeżuwacze, świnia, inne gat. zwierząt)... 41, 287, 288 Biegunki - profil E (tylko pies)... 41, 288 Bilirubina (bezpośrednia) Bilirubina (całkowita) BLAD Border disease (choroba graniczna) (owce) Borelioza , 240 Bornaska choroba (Borna Disease, BD) Bornaska choroba wykrywanie przeciwciał Bornaska choroba wykrywanie wirusa Borrelia burgorferi (sensu lato) wykrywanie DNA , 240 Borrelia wykrywanie przeciwciał IgG ELISA Borrelia wykrywanie przeciwciał IgG Immunoblot Borrelia wykrywanie przeciwciał IgM ELISA Borrelia wykrywanie przeciwciał przeciwko atygenowi C6 (badanie ilościowe) Borrelia wykrywanie przeciwciał przeciwko atygenowi C6 (badanie jakościowe) Brodawczyca u koni autoszczepionka Bromki BRSV (syncytialny wirus oddechowy bydła) zakażenia Brucella abortus wykrywanie przeciwciał C Brucella canis wykrywanie przeciwciał Brucella melitensis wykrywanie przeciwciał Brucella ovis wykrywanie przeciwciał Brucella suis wykrywanie przeciwciał Bruceloza Burkholderia mallei BVD wirus wykrywanie antygenu BVD wirus wykrywanie przeciwciał Bydło - profil diagnostyczny zalegania Bydło - profil podstawowy Bydło - program diagnostyczny zaburzeń płodności (1) Bydło - program diagnostyczny zaburzeń płodności (2) Bydło - program diagnostyczny zaburzeń płodności (3) C-reaktywne białko (CRP) CAE (Caprine Arthritis and Encephalitis) CAE wykrywanie przeciwciał Chemia kliniczna...24, 25, 31, 33 Chlamydie wykrywanie Chlamydie wykrywanie przeciwciał Chlamydie zakażenia Chlamydophila abortus Chlamydophila caviae Chlamydophila felis (dawniej Chlamydia psittaci) Chlamydophila psittaci (dawniej Chlamydia psittaci) Chlorki Cholesterol Cholinesteraza Choroba graniczna (border disease) (owce) Choroby dziedziczne informacje ogólne II

13 Indeks D Choroby kotów CHV-1 (wykrywanie DNA CHV-1 wykrywanie przeciwciał Ciąża u klaczy diagnostyka Cirkowirus typ 2 u świń (PCV-2) CK (Kinaza kreatynowa, CPK) CLAD Clostridium perfringens wykrywanie enterotoksyny , 286 Clostridium sp. wykrywanie (ilościowo) , 285 Cogginsa test (wykrywanie przeciwciał) Coombsa test bezpośredni Coxiella burnetii wykrywanie przeciwciał CPL (Psia) specyficzna lipaza trzustkowa Cryptosporidium wykrywanie antygenu CTSH (tyreotropina) oznaczanie u psów Cushinga zespół określanie nieswoistych parametrów Cushinga zespół - monitoring Cynk Cystatyna C Cystyna Cystynuria u nowofundlandów (predyspozycja genetyczna) Czas trombinowy Czynnik IX Czynnik VIII Duża morfologia - Badanie rozszerzone Duża morfologia - Badanie rozszerzone (ptaki) Deksametazon skojarzony test supresji oraz stymulacji TRH Dermatofity badanie Dexametazon test hamowania wysokimi dawkami E Dexametazon test hamowania niskimi dawkami Digoksyna Dirofilarioza Drożdżaki badanie kału (ilościowe) Duży skrining EBL Ehrlichia/Anaplasma spp. wykrywanie DNA , 245 Ehrlichia/Anaplasma wykrywanie bezpośrednie we krwi Ehrlichia canis wykrywanie DNA , 245 Ehrlichia canis wykrywanie przeciwciał EHV-1 i EHV-4 wykrywanie przeciwciał , 249 Ektopasożyty , 298 Elastaza Elektroforeza białek surowicy... 29, 78 Elektroforeza SDS-PAGE (elektroforeza białek moczu) Elektrolity - określanie poziomu wydalania poszczególnych elektrolitów u koni Elektrolity - profil Encephalitozoonoza /Nosematoza Encephalitozoon cuniculi wykrywanie antygenu spor Encephalitozoon cuniculi wykrywanie przeciwciał Endokrynologia... 27, 134 Enzootyczna białaczka bydła (EBL) Enzootyczna białaczka bydła (EBL) wykrywanie przeciwciał Epilepsja monitoring terapii Erlichioza Escherichia coli autoszczepionka Estradiol (17b-) oznaczanie poziomu EVA wirus zapalenia tętnic koni III

14 Indeks F G FCoV wykrywanie przeciwciał FeLV/FIV + FIP skrining FeLV wirus białaczki kotów , 239 Fenobarbital FHV-1 u kotów (wykrywanie DNA) , 248 FHV-1 wykrywanie przeciwciał Fibrynogen Fingerprinting - profil DNA FIP , 247 FIP/FECV koronawirus u kotów FIP skrining FIP zakażenie koronawirusem u kotów (Zakaźne zapalenie otrzewnej kotów) FIV (Wirus niedoboru immunologicznego kotów) , 246 FIV wykrywanie DNA progenomu , 246 FIV wykrywanie przeciwciał Foliowy kwas Fosfataza zasadowa Fosfataza zasadowa termostabilna Fosfofruktokinaza niedobór Fosforany FPLI (Kocia) specyficzna lipaza trzustkowa Frakcjonowane wydzielanie elektrolitów - FE u koni Fruktozamina FSME (wiosenno-letnie zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego) , 255 FSME (wykrywanie RNA) , 255 FSME wykrywanie przeciwciał FT4 oznaczanie , 152 FT4 oznaczanie metodą dializy (Equilibriums-Dialyse) FTLI (kot) Fukozydoza H g-globuliny g-gt Gady - profil podstawowy Gangliozydoza u kotów rasy korat Genetyczny odcisk palca (fingerprinting)/profil DNA Genetyka podstawowe pojęcia Geriatryczny profil (koń) Geriatryczny profil bez obrazu krwi Geriatryczny profil (pies, kot) GLDH Glikokortykosterydy monitorowanie (koń)... 51, 105 Globuliny... 79, 80 Glukoza Gonadoliberyny (GnRH) test stymulacji (tylko koń) Gorączka Q Gronkowce autoszczepionka Grupy krwi (pies, kot) Grzyby pleśniowe i drożdżaki wykrywanie HCG test stymulacji HCM (przerostowa kardiomiopatia) Helicobacter sp. wykrywanie DNA , 248 Helicobacter sp. zakażenia , 248 Hematologia... 28, 30, 32 Hemotroficzne bakterie oraz pasożyty krwi... 65, 297 Hemotroficzne mykoplazmy (wcześniej: Haemobartonella sp.) wykrywanie... 65, 205 Hepatitis contagiosa canis (Hcc) Herpeswirusowe zakażenie bydła (IBR/IPV/IBP) Herpeswirus typu 1 (EHV-1) u koni (wykrywanie DNA) , 249 Herpeswirus typu 1 (FHV-1) u kotów (wykrywanie DNA) , 248 IV

15 Indeks I J Herpeswirus typu 1 (FHV-1) u kotów wykrywanie przeciwciał Herpeswirus typu 2 (EHV-2) u koni (wykrywanie DNA) , 250 Herpeswirus typu 4 (EHV-4) u koni (wykrywanie DNA) , 249 Herpeswirus typu 5 (EHV-5) u koni (wykrywanie DNA) , 250 Herpeswirus u koni zakażenia , 249 Herpeswirus u kotów zakażenie.. 198, 248 Herpeswirus u psów (wykrywanie DNA) , 248 Herpeswirus u psów wykrywanie przeciwciał przeciwko CHV Herpeswirus u psów zakażenia Hormony tarczycy - testy czynnościowe , 152 Hormony tarczycy poszczególne oznaczanie , 152 Hypertermia złośliwa (hyperthermia maligna) u psów (predyspozycja genetyczna) Hypertermia złośliwa u świń HYPP IBR/IPV/IBP zakażenia herpeswirusowe u bydła IGF I IgG (źrebięta nowonarodzone)... 31, 85 Influenza koni Influenza świń Influenza świń wykrywanie przeciwciał Influenzie koni wykrywanie przeciwciał Insulina Iwermektyna (nadwrażliwość) (defekt MDR1) K Kaliciwirusy zakażenie Kaliciwirus wykrywanie przeciwciał Kaliciwirus wykrywanie RNA Kału badania - profile narządowe Kamienie moczowe analiza Kinaza pirogronianowa niedobór Klirens zmodyfikowany kreatyniny egzogennej Koagulacja Koń - profil podstawowy Koronawirusa (FIP/FECV) u kotów wykrywanie Koronawirus bydła Koronawirus FCoV wykrywanie przeciwciał Koronawirus psi (CCV) (wykrywanie RNA) Koronawirus wykrywanie antygenu , 188 Koronawirus zakażenia , 187 Kortyzol Kortyzol/kreatynina współczynnik (pies, kot) Kory nadnerczy nadczynność (zespół Cushinga) Kory nadnerczy niedoczynność (choroba Adisona) Kreatynina Kreatynina egzogenna zmodyfikowany klirens Krew utajona Królik - profil ogólny Krwi badanie bakteriologiczne Krycie suk określanie momentu Krzepnięcia układ badanie kompleksowe Kurza ślepota u briardów Kwasy tłuszczowe wolne (bydło) Kwasy żółciowe Kwasy żółciowe test obciążeniowy Kwas foliowy Kwas moczowy Jelitowe patogeny wykrywanie Johnego choroba (paratuberkuloza). 211 V

16 Indeks L M Lamblia (Giardia sp.) wykrywanie antygenu , 296 LDH Leishmaia sp. wykrywanie DNA , 250 Leishmania wykrywanie przeciwciał Leiszmania wykrywanie bezpośrednie Leiszmanioza Leki/Toksykologia Leki uspokajające/trankwilizery monitorowanie... 51, 105 Leptospira spp. wykrywanie DNA , 251 Leptospira wykrywanie przeciwciał Leptospiroza , 251 Leukodystrofia globoidalna Lipaza Lipaza trzustkowa (cpl) specyficzna (Psia) Lipaza trzustkowa (fpli) specyficzna (Kocia) Lisie umaszczenie u koni Listeria monocytogenes wykrywanie DNA , 251 Listeria wykrywanie przeciwciał Listerioza Maedi/Visna Maedi/Visna wykrywanie przeciwciał Magnez Makrofilarie/mikrofilarie (dirofilarioza) Makrofilarie wykrywanie antygenu... 65, 179 Mały skrining Mangan Maź stawowa... 42, 300 Maź stawowa - profil I... 42, 300 Maź stawowa - profil II... 42, 300 Maź stawowa - profil III... 42, 301 MDR1 (defekt) (nadwrażliwość na iwermektynę) Megabakterie wykrywanie bezpośrednie Megabakterie zakażenia Miastenia (Myasthenia gravis) Miedź Miedzi spichrzanie (choroba) Mięśnie profil... 43, 120 Mikrobiologia Mikrofilarie wykrywanie bezpośrednie... 65, 178 Mleczany Mocznik (jako azot mocznika - BUN).. 93 Mocz badanie ogólne Mocz badanie osadu Morfologia Mała - Obraz ogólny krwi Morfologia Mała - Obraz ogólny krwi (gady) Morfologia Mała - Obraz ogólny krwi (ptaki) Morfologia Duża - Badanie rozszerzone Morfologia Duża - Badanie rozszerzone (ptaki) Mukopolisacharydoza VII Mycoplasma haemofelis, candidatus Mycoplasma haemominutum i Mycoplasma haemocanis wykrywanie DNA , 251 Mycoplasma hyopneumoniae Mycoplasma hyopneumoniae wykrywanie przeciwciał (świnia) Mycoplasma sp Mycoplasma sp. wykrywanie DNA , 252 Mykoplazmy hemotroficzne (wcześniej: Haemobartonella sp.) wykrywanie... 65, 205 Myotonia congenita (wrodzone zwiotczenie mięśni) u sznaucerów miniaturowych VI

17 Indeks N P O Nadczynność kory nadnerczy testy czynnościowe w diagnostyce Nadczynność kory nadnerczy (zespół Cushinga) Nadczynność tarczycy Nadwrażliwość na iwermektynę (defekt MDR1) Narkotyków monitorowanie... 52, 106 Neospora wykrywanie przeciwciał (pies) Neospora zarażenia Nerki - profil... 43, 114 Nicienie płucne wykrywanie Niedoczynność kory nadnerczy (pies) Niedoczynność tarczycy Niedokrwistość autohemolityczna Niedokrwistość zakaźna koni Niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ) monitorowanie... 51, 105 Nieznane substancje badanie monitorujące... 52, 106 Nosacizna (czynnik etiologiczny: Burkholderia mallei) Nosówka Nosówka (CDV) (wykrywanie RNA) , 252 Nosówka wykrywanie przeciwciał Nutridexx Obraz różnicowy krwi Obraz różnicowy krwi (gady) Obraz różnicowy krwi (ptaki) Odczulania roztwór alergenów (pies, kot, koń) Odczulanie (kontynuacja) roztwór alergenów Ołów OLWS Osmotyczne ciśnienie określanie Oznaczanie płci u ptaków Panleukopenia/parwowiroza , 252 Parainfluenza typ 3 wykrywanie przeciwciał (bydło) Parainfluenzy typu 3 zakażenia Paratuberkuloza (choroba Johnego) Paratuberkuloza (choroba Johnego) wykrywanie przeciwciał (bydło) Parvowirus (psi i koci) (wykrywanie DNA) Parwowiroza/panleukopenia , 252 Parwowirus wykrywanie bezpośrednie Parwowirus wykrywanie DNA Parwowirus wykrywanie przeciwciał Pasożyty krwi oraz bakterie hemotroficzne... 65, 297 Pasożyty wewnętrzne (gady) Pasożyty wewnętrzne (koń) Pasożyty wewnętrzne (pies, kot, trzoda chlewna, drób, zwierzęta trzymane w mieszkaniach) Pasożyty wewnętrzne (przeżuwacze) Pasożyty w kale Patogeny jelitowe wykrywanie PBFD (wykrywanie DNA) PCR (Polimerazowa reakcja łańcuchowa) Pęcherzykowate zapalenie jamy ustnej (stomatitis vesicularis) Pęcherzykowate zapalenie jamy ustnej wykrywanie przeciwciał (koń) PKD wielocystowatość nerek (polycystic kidney disease) Plamista gorączka Gór Skalistych (RMSF) Płeć u ptaków oznaczanie Płyn mózgowo -rdzeniowy...16, 43, 129, 299 Płyn mózgowo-rdzeniowy - profil I... 43, 129, 299 VII

18 Indeks Płyn mózgowo-rdzeniowy - profil II... 44, 129, 299 PMSG/eCG oznaczanie poziomu Pobudzające preparaty monitorowanie... 52, 105 Podstawowe pojęcia z zakresu genetyki Pokarmowe alergie Pokrewieństwo zwierząt (ustalanie) Polyarthritis rheumatoides (reumatoidalne zapalenie wielostawowe) Polyoma wirus u ptaków (BFD-wirus) (wykrywanie DNA) Potas PRA Procesy sterylizacji badania skuteczności Profil elektrolity Profil geriatryczny (koń)... 39, 49 Profil g. dróg oddechowych Profil kupna... 51, 104 Profil mięśnie Profil mocz Profil mykoplazm hemotroficznych Profil nerki Profil okulistyczny Profil podróżny II (tylko pies) Profil podróżny I (tylko pies) Profil podstawowy Profil podstawowy (bydło) Profil podstawowy (gady) Profil podstawowy (koń) Profil PU/PD Profil rozszerzony Profil S... 51, 57 Profil szczegółowy (bydło) Profil szczegółowy (gady) Profil szczegółowy (koń) Profil szczegółowy (kot) Profil szczegółowy (trzoda chlewna) Profil średni Profil trzustkowy Profil wątrobowy I... 46, 111 Profil wydolnościowy (koń) Profil wymioty... 46, 112 Q R Profil źrebięcy Profile biegunkowe Profile mazi stawowej Profile PMR Profile ptaków Profile skórne Profile zaburzeń płodności i zalegania (bydło)... 56, 57 Progesteron oznaczanie poziomu PRRS wykrywanie przeciwciał Przerostowa kardiomiopatia HCM Przywr jaj stwierdzenie obecności Pseudomonas aeruginosa autoszczepionka Psia specyficzna lipaza trzustkowa (cpl) Ptaki - profil I Ptaki - profil II Ptaki - profil III Ptaki - profil IV Ptaki - Skrining PU/PD - Diagnostyka wielomoczu i wzmożonego pragnienia (polyuria/polydipsia)... 44, 114 Punktat profil II (diagnostyka) , 300 Punktat profil I (diagnostyka) , 300 Quick-Test (PT) (czas tromboplastynowy, czas protrombinowy) Q gorączka Rak komórek przejściowych moczowodu (T-cell carcinoma, TCC) monitoring (tylko pies) Retikulocyty Reumatoidalne czynniki (test Waalera-Rosego) VIII

19 Indeks S Reumatoidalne zapalenie wielostawowe (polyarthritis rheumatoides) Riketsje wykrywanie przeciwciał (pies) Rocky Mountain Spotted Fever (RMSF, Plamista gorączka Gór Skalistych) Rotawirus wykrywanie antygenu Rotawirus zakażenie Roztwór alergenów do kontynuacji odczulania Roztwór alergenów przeznaczony do odczulania. (pies, kot, koń) Rzęsistki (Trichomonas) inwazje Salmonella Abortus equine wykrywanie przeciwciał Salmonella wykrywanie Sanitarnych zabiegów badania kontrolne Sarcoptes sp. (Świerzbowiec drążący) Sarcoptes wykrywanie przeciwciał (pies) Sarkoid u koni autoszczepionka SCID u Jack Russell terierów SCID u koni arabskich Scrapie (choroba kłusowa) SDS-PAGE elektroforeza (elektroforeza białek moczu) Sekcje zwłok Sekwencyjna analiza DNA Selen Siarczanu estronu oznaczanie poziomu , 158 Skóra - profil Skóra - profil Skóra - profil Skóra - profil 4 (tylko pies) Skóra - profil 5 (tylko koń) Skóra - profil 6 (pies, bydło) Skóra - profil 7 (pies, kot) Skóra badanie histologiczne T Ślepota zmierzchowa (kurza ślepota) u briardów SLE (układowy toczeń rumieniowaty) Sód Spichrzanie miedzi (choroba) Sterylizacji procesy badania skuteczności Stomatitis vesicularis (pęcherzykowate zapalenie jamy ustnej) Stopień trawienia pokarmu Stosunek białka do kreatyniny Syncytialny wirus oddechowy bydła zakażenia (BRSV) Świdrowce (Trypanosoma) inwazje Świerzbowiec drążący (Sarcoptes sp.) Świnia cirkowirus typu 2 (PCV-2) (wykrywanie DNA) Świnia wirus influenzy Świnia wirus influenzy wykrywanie przeciwciał Świnia zespół złośliwej hypertermii T-cell carcinoma, TCC monitoring (tylko pies) Tal (włosy, mocz) , 133 Tarczyca - profil II (tylko pies) Tarczyca - profil I (tylko pies) Tarczycy nadoczynność Tarczycy niedoczynność Testosteron oznaczanie poziomu Testy czynnościowe w diagnostyce nadczynności kory nadnerczy Test Cogginsa (wykrywanie przeciwciał) Test stymulacji przy użyciu HCG Test stymulacji za pomocą gonadoliberyny (GnRH, tylko koń) TGE (zakaźne zapalenie żołądka i jelit u świń) wykrywanie RNA TLI (pies, kot) Toksoplazmoza , 254 IX

20 Indeks U V Toksoplazmy wykrywanie bezpośrednie Toxoplasma gondii wykrywanie DNA , 254 Toxoplasma gondii wykrywanie przeciwciał Trankwilizery/leki uspokajające monitorowanie... 51, 105 TRH test stymulacji TRH test stymulacji (koń) TRH test stymulacji (pies) Trichomonas inwazje (rzęsistki) Trójglicerydy Trójjodotyronina (T3) test supresji Trójjodotyroniny (T3) oznaczanie Trombinowy czas Troponina T Trypanosoma equiperdum wykrywanie bezpośrednie Trypanosoma equiperdum wykrywanie przeciwciał Trypanosoma inwazje wywołane przez świdrowce Trzustka - profil TSH test stymulacji (pies) Tyreoglobulina wykrywanie przeciwciał (tylko pies) Tyreotropina u psów (ctsh) oznaczanie Tyroksyny (T4) oznaczanie , 152 Tyroksyny (T4) wykrywanie przeciwciał Układowy toczeń rumieniowaty (Systemic lupus erythematosus, SLE) Układu krzepnięcia badanie kompleksowe Von Willebranda choroba Von Willebranda czynnik W Waalera-Rosego test Wapń Wątroba - profil I... 46, 111 Wątroba - profil II... 46, 111 Wątrobowo-mózgowy zespół Wielocystowatość nerek PKD (polycystic kidney disease) Wielomocz i wzmożone pragnienie (polyuria/polydipsia) diagnostyka... 44, 114 Wirusologiczne badanie kału Wirusowa biegunka bydła (BVD/MD Bovine Virusdiarrhoe/Mucosal Disease) Wirusowe zapalenie tętnic koni (EVA) , 255 Wirus białaczki kotów (FeLV) , 239 Wirus białaczki kotów (FeLV) wykrywanie DNA progenomu , 239 Wirus choroby dzioba PBFD (wykrywanie DNA) Wirus FSME (wykrywanie RNA.. 193, 255 Wirus FSME wykrywanie przeciwciał Wirus niedoboru immunologicznego kotów (FIV) Wirus niedoboru immunologicznego kotów (FIV) wykrywanie DNA progenomu , 246 Wirus zapalenia tętnic koni (EVA) Wirus zapalenia tętnic koni (EVA) wykrywanie przeciwciał Wirus zapalenia tętnic koni (wykrywanie RNA) , 255 Witamina A Witamina B12 (kobalamina) Witamina B1 (tiamina) Witamina B2 (ryboflawina) Witamina B6 (pirydoksyna) Witamina D3 (1,25-di-OH) Witamina D3 (25-OH) Witamina E (tokoferol) Witamina H (biotyna) X

21 Indeks X Z Wrodzone zwiotczenie mięśni (myotonia congenita) u sznaucerów miniaturowych Wścieklizny wirus wykrywanie przeciwciał Współczynnika K (FT4/cholesterol) (tylko u psów) Wymioty - diagnostyka (pies)... 46, 112 X-SCID Zabiegów sanitarnych badania kontrolne Zaburzenia płodności program diagnostyczny (1) (bydło) Zaburzenia płodności program diagnostyczny (2) (bydło) Zaburzenia płodności program diagnostyczny (3) (bydło) Zakaźna niedokrwistość koni Zakaźne zapalenie otrzewnej u kotów (FIP) Zakaźne zapalenie wątroby u psów (hepatitis contagiosa canis, Hcc) Zakaźne zapalenie żołądka i jelit u świń (TGE) wykrywanie RNA Zalegania profil diagnostyczny (bydło) Zaraza stadnicza Zespół Cushinga (nadczynność kory nadnerczy) Zespół Cushinga określanie nieswoistych parametrów Zespół rozrodczo-oddechowy świń (PRRS) Zespół wątrobowo-mózgowy Złośliwa hypertermia u świń Zmodyfikowany klirens kreatyniny egzogennej Zwiotczenie mięśni (myotonia congenita) u sznaucerów miniaturowych Źrebięcy profil Żelazo Żółciowe kwasy XI

22

23 Biuro Obsługi Klienta ul Dominikańka 5; Warszawa tel.: (022) ; fax: (022) Infolinia: * *Cena jednego impulsu telefonicznego w połączeniu lokalnym

24

25 2 Wskazówki ogólne 2.1 Wskazówki ogólne Pojemniki na próby wysyłane do badań oraz materiały dodatkowe Oferujemy Państwu bezpłatnie probówki na badany materiał, jak również pojemniki ochronne na probówki, formularze zleceń, etykietki z kodami kreskowymi, pojemniki do transportu w niskich temperaturach oraz torby do przesyłania materiału do naszego laboratorium. Przedmioty te można zamówić faksem lub telefonicznie. Mając na uwadze względy ekologiczne, pojemniki ochronne na próbówki są wielokrotnego użytku. Przegląd naczyń na badany materiał Probówka z EDTA Zawiera sól kwasu etylenodwuamino-czterooctowego jako antykoagulant. Krew z EDTA wysyłana jest w celu określania obrazu krwi oraz do wykrywania drobnoustrojów metodą PCR. Osocze z EDTA otrzymuje się poprzez odwirowanie krwi zawierającej EDTA. Probówka uniwersalna Do wysyłania wydzielin, mleka, płynu mózgowordzeniowego, moczu, punktatów, materiału biopsyjnego oraz dutek piór. Probówka na surowicę Do wysyłania surowicy uzyskanej przez wirowanie. Probówka koagulacyjna (do otrzymywania surowicy) Surowicę uzyskuje się przez odwirowanie krwi w probówce koagulacyjnej i przelanie supernatantu do probówki na surowicę. Kuleczki z tworzywa sztucznego zwiększają powierzchnię kontaktu, poprawiając i przyspieszając proces powstawania skrzepu. Probówka z fluorkiem sodu Do określania glukozy i mleczanów we krwi. 1

26 2 Wskazówki ogólne 2.1 Wskazówki ogólne Uniwersalny wacik do wymazów (z podłożem transportowym) Jałowa wymazówka używana do badania hodowlanego w ramach diagnostyki bakteriologicznej. Probówki z cytrynianem sodu Do otrzymywania osocza cytrynianowego, używanego w diagnostyce krzepnięcia krwi. Zawierają cytrynian sodu jako antykoagulant. Dostępne w 2 wielkościach: na 4,5 ml pełnej krwi (dla dużych zwierząt) oraz na 2,7 ml krwi (dla małych zwierząt). Ważne: proszę zwrócić uwagę na dokładne napełnienie probówki (do poziomu znacznika). Zaraz po nalaniu krwi próbówką należy delikatnie kołysać, a następnie krew odwirować. Supernatant (=osocze cytrynianowe) przenieść pipetą do próbówki bez dodatków. Osocze wysyłać zawsze w stanie zamrożenia! Uniwersalny wacik do wymazów (bez podłoża transportowego) Jałowa wymazówka przeznaczona zwłaszcza do wykrywania drobnoustrojów metodą PCR. Nie nadaje się do pobierania materiału do badania hodowlanego. Szkiełka podstawowe z pojemnikiem ochronnym Do wysyłania rozmazów krwi w celu określenia obrazu różnicowego krwi i do wykrywania pasożytów krwi, jak również do wykonania badań cytologicznych. Probówka na kał Do badania parazytologicznego i bakteriologicznego próbek kału (potrzebna ilość materiału wynosi 3 g). 2

27 2 Wskazówki ogólne 2.1 Wskazówki ogólne Pojemnik ochronny Do wysyłania naczyń z materiałem do badania histologicznego. Pojemnik ochronny Do wysyłania próbówek z materiałem do badania. Naczynia na materiał do badania histologicznego Naczynia z formaliną, dostępne w 3 wielkościach (20 ml, 50 ml oraz 120 ml). W przypadku naczyń 120 ml pobierana jest kaucja w wysokości 15 EUR/5 sztuk. Naczynie na kał dla dużych zwierząt Naczynie dla prób zbiorczych (czerwone wieczko) z pojemnikiem ochronnym. Naczynie wewnętrzne należy zawsze napełniać prawie po brzegi. Pojemnik do transportu materiału w niskich temperaturach Do wysyłania materiału schłodzonego lub zamrożonego. Proszę zamówić odpowiednio wcześniej i na 24 godz. przed użyciem umieścić (bez pudełka styropianowego) w zamrażalniku. Etykietki z kodami kreskowymi Torba do przesyłania materiału 3

28 2 Wskazówki ogólne 2.1 Wskazówki ogólne Formularze zleceniowe badań laboratoryjnych Dla ułatwienia zleceń stosujemy różnorodne formularze zleceniowe: 1. Formularz dla małych zwierząt (zielony) dotyczy badań z zakresu hematologii, biochemii wraz z profilami specjalnymi, serologii, endokrynologii, diagnostyki alergii, badań metodą PCR i in. 2. Formularz dla dużych zwierząt (niebieski) dotyczy badań z zakresu hematologii, biochemii wraz z profilami specjalnymi, serologii, endokrynologii, diagnostyki alergii, badań metodą PCR i in. 3. Formularz do badań mikrobiologicznych (brązowy) 4. Formularz do badań histologicznych (biały) 5. Formularz do badania przeciwciał przeciwko wściekliźnie (biały) 6. Formularz do badań genetycznych Formularze zleceniowe proszę wypełniać w sposób kompletny: - lekarz weterynarii (pieczątka lecznicy); właściciel zwierzęcia; gatunek zwierzęcia, płeć i wiek (wartości referencyjne niektórych parametrów podawane są w zależności od wieku); - należy zaznaczyć zlecane badania; jeśli formularz nie zawiera określonych rodzajów badań, a laboratorium jest w stanie je wykonać, mogą Państwo zaznaczyć to odręcznie. 4

29 2 Wskazówki ogólne 2.1 Wskazówki ogólne Oznaczanie oraz opakowanie prób do badania Optymalną metodą oznaczania prób jest stosowanie kodów kreskowych, które chętnie Państwu dostarczymy. Kody te są zarejestrowane na Państwa praktykę weterynaryjną, to znaczy, jeśli nawet zapomną Państwo podbić formularz własną pieczątką z nazwą lecznicy, nadesłany materiał można będzie przyporządkować określonemu zakładowi leczniczemu. W każdym przypadku seria kodów (tj. 7 nalepek) posiada ten sam numer. Proszę przyporządkować każdemu pacjentowi jego własny numer, tzn. jedną serię kodów. W celu pewnego oznaczenia i opakowania prób proszę postępować w następujący sposób: Jeden kod kreskowy nalepić na formularz zleceniowy numerem do góry. Jeden kod przeznaczony jest na kartę pacjenta; ułatwia to telefoniczne sprawdzenie wyników badania, szczególnie przy niewyraźnie wpisanych danych właściciela; w niektórych programach komputerowych obsługujących lecznicę (np. easy-vet ) poprzez kod kreskowy można automatycznie przyporządkować wynik badania konkretnemu pacjentowi.(dotyczy Niemiec) Po jednym kodzie nalepić na każdą probówkę z materiałem do badania (nie na pojemnik ochronny!). W przypadku małych pojemników lub szkiełek podstawowych proszę stosować małe nalepki. Sprawdzić, czy kod kreskowy na naczyniach z próbami zgadza się z tym na formularzu zleceniowym. Probówkę z materiałem do badania umieścić w pojemniku ochronnym i dobrze zamknąć. Do przesyłania materiału stosować tylko nasze czerwone torby transportowe! Próbki do badania są materiałem niebezpiecznym, podlegają określonym przepisom transportowym. Przesyłki expresowe przesyłamy w kartonach. Torebki te powinny być dobrze zamknięte - również wtedy, gdy materiał odbierany jest przez kuriera. Usługi kurierskie Poczta kurierska umożliwia szybki i fachowy transport materiału do laboratorium z terenu całej Polski. Informacje odnośnie możliwości zlecenia wysyłki poprzez kuriera uzyskają Państwo za pośrednictwem naszego Biura Obsługi Klienta ;

30 2 Wskazówki ogólne 2.1 Wskazówki ogólne Sposoby przekazywania wyników badań Proszę informować nas niezwłocznie o ewentualnych zmianach Państwa adresu, numeru telefonu lub faksu, albo adresu mailowego! Sposób przekazania wyniku Możliwe jest przekazanie wyników wstępnych? Możliwe jest graficzne przedstawienie elektroforezy? Faksem tak tak Inne uwagi Pocztą nie tak Jeśli wyniki otrzymują Państwo za pośrednictwem poczty, za doręczenie pocztą każdego wyniku liczona jest opłata 4 zł. W sposób elektroniczny jako proste pliki tekstowe tak nie Pliki tekstowe tylko warunkowo dadzą się wczytać do programu obsługi lecznicy. Pliki tekstowe, będące załącznikiem do a, mogą być przechowywane w Państwa komputerze. Układ kompozycyjny pliku (tzw. layout) jest podobny, jak w przypadku wyniku przesłanego faksem. jako pliki w formacie HTMl Przekazywanie wyników za pośrednictwem platformy internetowej VetMedlabor tak tak Pliki w formacie HTMl tylko warunkowo dadzą się wczytać do programu obsługi lecznicy. Oferują one przyjemny wizualnie układ, w którym wyniki odbiegające od normy zaznaczone są na kolorowo. tak nie Z formy tej można korzystać niezależnie od posiadania programu obsługi lecznicy. W tym celu proszę zarejestrować się na Wówczas o każdej porze będą mieli Państwo wgląd w aktualny stan prowadzonych badań i uzyskanych wyników (zarezerwowany tylko dla zarejestrowanych klientów). W przypadku pytań dotyczących elektronicznej formy przekazywania wyników, można się zwrócić do naszego Biura Obsługi Klienta ; Preferowany przez Państwa sposób przekazywania wyników badań odnotowany jest w karcie danych lecznicy i realizowany zawsze w ten sam sposób. O zamiarze zmiany tej formy proszę poinformować telefonicznie lub faksem, albo zaznaczyć to wyraźnie na formularzu zleceniowym. 6

31 2 Wskazówki ogólne 2.1 Wskazówki ogólne Pytania zgłaszane telefonicznie Ewentualne pytania wyjaśniające oraz informacje mogą być przekazywane telefonicznie jesteśmy do Państwa dyspozycji w następujących godzinach: Pon Pt: Info linia: Zlecanie dodatkowych badań z materiału nadesłanego wcześniej Przesłany przez Państwa materiał przechowywany jest z reguły 6 7 dni (zależnie od możliwości). W tym czasie, jeśli materiał dostępny jest w wystarczającej ilości, mogą być zlecane dodatkowe badania lub określone profile diagnostyczne. 7

32 2 Wskazówki ogólne 2.1 Wskazówki ogólne I. Rozliczenia Odbiorcą rachunku jest lekarz wet. nadsyłający materiał (rachunek zbiorczy): Otrzymują Państwo co miesiąc rachunek zbiorczy. Na życzenie, razem z wynikiem mogą Państwo otrzymać tymczasowe zestawienie kosztów badania, które nie obejmuje jednak rabatów. Te zostaną uwzględnione dopiero w rachunku. II. Anulowanie zleconych badań Jeśli zlecone badanie ma być następnie anulowane, prosimy o jak najszybsze powiadomienie nas o tym, ponieważ w przypadku, gdy badanie nadesłanego materiału zostanie już rozpoczęte, pobierana jest odpowiednia opłata. III. Ceny Aktualne ceny usług znajdują się w naszym cenniku. 8

33 2.2 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania krwi, oraz obróbki wstępnej prób do badania 2 Wskazówki ogólne Pozyskiwanie prób niezbędnych do badań laboratoryjnych 1. Przygotowanie pacjenta Wiarygodne wyniki badań zależą również od przygotowania pacjenta. O ile jest to możliwe ze względu na stan zwierzęcia, na godzin przed pobieraniem krwi nie należy podawać mu pokarmu. W przeciwnym razie może być zmienionych wiele badanych parametrów:cholesterol, trójglicerydy,glukoza,tli,amylaza,alt,ast,bilirubina,kwasy żółciowe i wapń. Do określania TLI i kwasów żółciowych zwierzę musi być na czczo! Przed pobieraniem krwi pacjent nie powinien wykonywać żadnego wysiłku fizycznego, a samo pobieranie powinno odbywać się w spokoju i sprawnie. Wysiłek oraz podenerwowanie pacjenta mogą prowadzić do podwyższenia poziomu CK, LDH, mleczanów, glukozy i kortyzolu, jak również do wzrostu liczby krążących leukocytów. 2. Technika pobierania krwi W celu uniknięcia hemolizy żyłę należy ucisnąć na krótko przed nakłuciem. Wypompowywanie krwi może powodować zafałszowanie wyników. Aby zapobiec pękaniu erytrocytów, należy unikać stosowania zbyt dużego podciśnienia w strzykawce. Krew nie powinna również tryskać strumieniem do próbówki; lepiej jest, jeśli spływa wzdłuż ścianki. Nie wydmuchiwać resztek krwi z igły. Jeśli stosuje się antykoagulanty, po pobraniu krwi probówką nie należy wstrząsać, tylko ostrożnie kołysać. 9

34 2 Wskazówki ogólne 2.2 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania krwi, oraz obróbki wstępnej prób do badania 3. Jaki materiał do jakich badań? W niniejszym wykazie oferowanych usług diagnostycznych, przy każdym badaniu (względnie przy każdym analizowanym parametrze) określamy czy do jego wykonania potrzebna jest surowica czy krew pełna. Dla większości badań, które mogą być przeprowadzone na surowicy, przydatne jest również osocze (plazma) krwi. Wyjątki przedstawione są poniżej, a ponadto zaznaczone są na formularzach zleceniowych. Podane są również niezbędne ilości materiału. Osocze (plasma) Definicja: jest to płynny składnik krwi, pozbawiony zdolności krzepnięcia poprzez dodatek antykoagulantów, powstały po oddzieleniu elementów komórkowych. Jest łatwiejsze do uzyskania niż surowica; ponadto, z tej samej ilości krwi można otrzymać go w większej objętości, a ryzyko hemolizy krwinek jest mniejsze. Przy uzyskiwaniu osocza należy zwracać uwagę na właściwe proporcje krwi i antykoagulantu, ponieważ w przeciwnym wypadku może dojść do hemolizy. Pobrana ilość krwi nie powinna być zbyt mała, ani istotnie przekraczać podanego na próbówce wskaźnika. Bezpośrednio po pobraniu należy delikatnie kołysać próbówką w celu rozpuszczenia się antykoagulantu. Zaraz po tym krew poddaje się wirowaniu przy niskich obrotach (3500 obr/min) przez 5 10 minut. Do najważniejszych związków zapobiegających krzepnięciu krwi należą EDTA (sól sodowa lub potasowa kwasu etyleno-dwuamino-czterooctowego), heparyna oraz cytrynian sodu. Kilku parametrów nie można jednak określać, jeśli używa się osocza z dodatkiem EDTA poziomu potasu, wapnia, magnezu, żelaza, fosfatazy zasadowej oraz glukozy. Z drugiej strony, badanie niektórych parametrów wymaga użycia specjalnych antykoagulantów: - do badań czynników krzepnięcia materiałem jest osocze cytrynianowe, głęboko zamrożone. 10

35 2.2 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania krwi, oraz obróbki wstępnej prób do badania 2 Wskazówki ogólne Surowica Definicja: jest to płynny składnik krwi powstający po oddzieleniu skrzepu krwi. Pozyskiwanie surowicy wymaga większych nakładów pracy niż osocza. Czas od pobrania do skrzepnięcia krwi jest różny u różnych gatunków zwierząt, a nawet poszczególnych osobników. Aby uzyskać surowicę, należy w naczyniu pozostawić krew, bez dodatku antykoagulantów, aż do całkowitego skrzepnięcia. W celu przyspieszenia tego procesu można użyć np. probówek z kuleczkami. Następnie za pomocą szpatułki delikatnie oddzielamy skrzep przylegający do brzegu próbówki i odwirowujemy przez 5 10 minut przy 3500 obr/min. W dalszej kolejności surowicę należy ostrożnie odpipetować. Wydajność takiej metody wynosi ok. 30 %. Ważne jest, aby surowica była całkowicie oddzielona od skrzepów ma to szczególne znaczenie przy określaniu parametrów, na które duży wpływ mogłaby mieć hemoliza krwinek (p. tabela w podrozdziale 2.2, s. 13). Krew pełna Przesyłanie pełnej krwi nie jest zalecane, ponieważ podczas transportu może łatwo dojść do hemolizy, a przez to do zafałszowania wyników badania niektórych parametrów. Glukoza we krwi ulega prawie całkowitemu zużyciu, gdyż procesy metaboliczne komórek przebiegają w dalszym ciągu. Krew z EDTA Do określania obrazu krwi, oznaczania trombocytów oraz grup krwi, jak również badań techniką PCR, niezbędne jest, aby za pomocą EDTA zahamować krzepnięcie krwi. Krew z tym antykoagulantem powinna być aż do momentu wysłania przetrzymywana w lodówce. W wyniku przechowywania może dochodzić do wzrostu MCV i wartości hematokrytu. 11

36 2 Wskazówki ogólne 2.2 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania krwi, oraz obróbki wstępnej prób do badania Rozmazy krwi Już 4-6 godz. po pobraniu krwi komórki zaczynają ulegać starzeniu, dlatego też do badania różnicującego obrazu krwi należy wysyłać rozmazy. Również wykazanie pasożytów krwi wymaga tej metody przygotowania materiału. Wykonanie technika rozmazu krwi (p. ryc.) - Nanieść pipetą 1 kroplę krwi na prawy brzeg szkiełka podstawowego - Szkiełko pomocnicze (np. szkiełko nakrywkowe lub szkiełko podstawowe z zeszlifowaną krawędzią) przytknąć do kropli pod kątem 45 - Dzięki siłom kapilarnym krew rozchodzi się wzdłuż krawędzi szkiełka pomocniczego - Szkiełko pomocnicze, przystawione do podstawowego pod kątem 30 45, przesuwać po nim w lewą stronę ruchem ciągłym - Rozmaz (na długości szkiełka podstawowego) powinien być równomierny i bez przerw, a na końcu stawać się coraz cieńszy - Pozostawić rozmaz do wyschnięcia na powietrzu 4. Objętość próbki Do badania większości parametrów z zakresu biochemii potrzebna jest objętość 30 µl krwi. Do tego dochodzi objętość martwa wynosząca 200 µl. 12

37 2.2 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania krwi, oraz obróbki wstępnej prób do badania 2 Wskazówki ogólne 5. Negatywne czynniki mogące prowadzić do zafałszowań wyników Hemoliza: Definicja: uwalnianie się składników krwinek czerwonych (np. potasu, żelaza i hemoglobiny) wskutek zniszczenia błony komórkowej erytrocytów. Przyczyny: anemia hemolityczna, błędy przedlaboratoryjne (p. technika pobierania krwi, rozdział 2.2, s.10). W przypadku materiału wykazującego hemolizę należy się liczyć z zafałszowaniami dotyczącymi n/w parametrów (p. tabela). Lipemia: Definicja: białawe zmętnienie surowicy lub osocza krwi spowodowane substancjami tłuszczowymi (lipidy) i chylomikronami. Przyczyny: p. trójglicerydy (rozdział 5), karmienie na krótko przed pobieraniem krwi, znaczne obciążenie (wysiłek),choroby trzustki. Aby nie doszło do lipemii powodowanej czynnikami żywieniowymi, zwierzę powinno być na czczo na 12 godz. przed pobieraniem krwi. W przypadku materiału wykazującego lipemię należy się liczyć z zafałszowaniami dotyczącymi n/w parametrów (p. tabela). Czynnik wpływający na wynik badania Hemoliza Lipemia Parametr Ca, K, białko całkowite, albuminy, a-amylaza, bilirubina, CK, cholesterol, Fe, fruktozamina, kreatynina, lipaza, LDH, a-hbdh, g-gt, ALT, AST, hemoglobina, MCHC, Mg, fosforany Ca, fosfataza zasadowa, bilirubina, kwas foliowy, g-gt, glukoza, kreatynina, lipaza, hematokryt, liczba erytrocytów ALT, AST, fosfataza zasadowa, Ca, fosforany, bilirubina, cholesterol, trójglicerydy, białko całkowite, glukoza, kreatynina, hemoglobina Amylaza, albuminy, K, Na Rodzaj zmiany Hemoliza i lipemia mają również wpływ na wyniki badań hormonalnych i testów serologicznych. 13

38 2 Wskazówki ogólne 2.2 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania krwi, oraz obróbki wstępnej prób do badania 6. Próbki zamrożone Dla pewnych specjalnych badań niezbędne jest nadesłanie materiału w stanie głębokiego zamrożenia: Czynniki rzepnięcia krwi: ADH, amoniak, ACTH, parathormon: Insulina: osocze cytrynianowe osocze z EDTA osocze, surowca (proszę nie używać próbówek z żelem do oddzielania surowicy) IGF I: surowica Próby te powinny być przesyłane w pojemnikach zapewniających utrzymanie niskiej temperatury, które można zamówić w laboratorium. Przed wysyłką pojemniki te należy umieścić na noc w zamrażalniku chłodziarki (bez opakowania styropianowego). Następnie należy umieścić w nich zamrożone również próbki i wysłać. Trzeba upewnić się, że materiał dotrze do laboratorium w stanie zamrożenia. Dlatego nie należy wysyłać próbek pocztą lub pod koniec tygodnia. Próby zamrożone do -20 C, znajdujące się w pojemnikach utrzymujących niską temperaturę, przy temp. zewn C pozostają w stanie zamrożenia przez ok godz. Przy wyższych temperaturach zewnętrznych czas ten ulega jeszcze skróceniu. Alternatywnie, próby mogą być również wysyłane w suchym lodzie. 14

39 2.2 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania krwi, oraz obróbki wstępnej prób do badania 2 Wskazówki ogólne 7. Przygotowanie materiału do diagnostyki krzepnięcia krwi Uwaga: Dostępne w IDEXX probówki z cytrynianem sodu mają 2 różne objętości: 2,7 ml krwi dla małych zwierząt 4,5 ml krwi dla dużych zwierząt Poziom, do którego należy napełnić próbówkę krwią 1. Żyłę zacisnąć ostrożnie i na krótko (do 30 sek). 2. Pierwsze krople krwi należy odrzucić (ewentualnie mogą posłużyć do uzyskania surowicy). 3. Probówka z cytrynianem musi być napełniona dokładnie do znacznika, aby uzyskać rozcieńczenie 1:10 (1 część cytrynianu na 9 części krwi). Jeśli nie używa się systemu Vacutainer, próbówkę należy napełnić do górnej krawędzi etykietki. 4. Kołysać probówką w celu wymieszania antykoagulantu. 5. Sprawdzić pobraną próbkę krwi: jeśli doszło do jej skrzepnięcia, próbka nie nadaje się do badania! 6. Możliwie bezpośrednio po pobraniu (w ciągu max. 2 godz.) poddać krew wirowaniu (5 min. przy 3500 obr/min). 7. Odpipetować supernatant (osocze cytrynianowe) i przenieść go do czystej probówki; nie stosować probówek zawierających EDTA lub heparynę, ani też innych probówek z cytrynianem. 8. Ponieważ określanie poszczególnych czynników krzepnięcia krwi nie jest wykonywane codziennie, w przypadku, gdy chcemy wykonać jednocześnie testy skriningowe oraz oznaczyć czynniki krzepnięcia, wskazane jest podzielenie surowicy do 2 probówek. 9. Próbkę zamrozić i przechowywać w zamrażarce (-20 C) do czasu wysłania jej do laboratorium. 10. Transport powinien odbywać się w opakowaniu ze styropianu, zawierającym wkłady utrzymujące niską temperaturę (dostępnym w IDEXX). Wkłady należy umieścić w zamrażarce 24 godz. przed ich użyciem. Próbki surowicy muszą dotrzeć do laboratorium w stanie zamrożenia. Proszę nie wysyłać materiału pocztą lub pod koniec tygodnia. 15

40 2 Wskazówki ogólne 2.2 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania krwi, oraz obróbki wstępnej prób do badania 8. Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego i punktatów Płyn mózgowo-rdzeniowy (płyn m-r) jest fizjologicznie klarowny. W czasie jego pobierania proszę zwracać uwagę na to, by nie było w nim żadnych domieszek krwi. Płyn m-r i inne punktaty powinny być pobierane do jałowych próbówek. Jeśli Państwo życzą sobie różnych badań (np. bakteriologicznego i cytologicznego), korzystne jest przesłanie do nas 2 osobnych probówek z materiałem, abyśmy mogli sprawnie wykonać oba badania równolegle. Płyn m-r i inne punktaty są materiałami biologicznymi bardzo niestabilnymi. Już po 30 min. do 4 godz. od pobrania dochodzi w nich do zmian mających znaczny wpływ na wyniki badania. Dlatego badanie cytologiczne płynu (punktatu) oraz oznaczanie liczby komórek w płynie m-r mają sens jedynie w tym czasie. Do badania cytologicznego proszę przygotować rozmaz osadu (po wirowaniu przez 3-5 min. przy 1000 obr/min; wykonać rozmaz jak w przypadku krwi i wysuszyć na powietrzu). 16

41 2.3 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań mikrobiologicznych 2 Wskazówki ogólne 1. Pobieranie materiału do badania bakteriologicznego Moment pobierania: Materiał należy pobierać możliwie przed rozpoczęciem terapii antybiotykowej. W przypadku kontroli terapii wskazane jest zachowanie odpowiedniego odstępu czasu po podaniu antybiotyku. Pobieranie prób z materiału sekcyjnego należy przeprowadzić niezwłocznie po śmierci zwierzęcia. Miejsce pobierania: Najwłaściwsze są te miejsca, które przypuszczalnie zawierają poszukiwane przez nas drobnoustroje. Szczególnie przy zmianach ropnych, stanach zapalnych ucha oraz ropniach, polecane jest pobieranie materiału z miejsc na przejściu tkanek zdrowych w tkanki objęte procesem chorobowym, gdyż z samej ropy na ogół nie daje się już hodować bakterii. Technika pobierania: Próby do badania bakteriologicznego należy pobierać unikając zanieczyszczenia drobnoustrojami obcymi (np. wskutek kontaktu z ziemią). Również po pobraniu materiału unikać jego kontaminacji przy późniejszych działaniach (np. przy przelewaniu płynów, opakowywaniu). Materiał do badań bakteriologicznych: Wymazy: Do pobierania materiału z różnorodnych powierzchni nadają się waciki (wymazówki). O ile to możliwe, należy używać wymazówek z podłożem transportowym. W przypadku wacików suchych istnieje ryzyko, że drobnoustroje szczególnie wrażliwe nie dadzą się wyhodować w laboratorium. Gdy powierzchnia, z której chcemy pobrać wymaz jest bardzo sucha, dla łatwiejszego pobrania materiału można zwilżyć wacik jałowym płynem fizjologicznym. Mocz: Proszę przesyłać w jałowych próbówkach nie zawierających żadnych dodatków. Preferowany jest mocz pobrany poprzez nakłucie pęcherza albo za pomocą kateteru. Mocz oddawany naturalną drogą może zawierać drobnoustroje zanieczyszczające pochodzące z powierzchni ciała lub ze środowiska. Próbki moczu pobrane z otoczenia (np. z kocich toalet czy stołów lekarskich) nie nadają się do badania. Bioptaty i fragmenty narządów: Przesyła się je w jałowych próbówkach bez żadnych dodatków. Jeśli czas transportu miałby się przedłużać, narządy należy wysłać w stanie zamrożenia. Proszę wyraźnie zaznaczyć na kopercie, że chodzi o próbę zamrożoną. Należy unikać odmrażania i ponownego zamrażania. Płyny biologiczne: (maź stawowa, płyn mózgowo-rdzeniowy, punktaty z jam ciała, mleko itd.): wysyłka w jałowych próbówkach bez dodatków. W przypadku, gdy ma być wykonana hodowla w kierunku beztlenowców, proszę ograniczyć do minimum kontakt materiału z tlenem atmosferycznym (dobrać odpowiednią wielkość naczynia). 17

42 2 Wskazówki ogólne 2.3 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań mikrobiologicznych Kał: Krew: wysyłka w jałowych próbówkach bez dodatków. Zwrócić uwagę, aby ilość kału była wystarczająca. W przypadku prób pobieranych z ziemi istnieje ryzyko zanieczyszczenia drobnoustrojami ze środowiska. Jeśli ma być wykonana hodowla w kierunku beztlenowców, proszę ograniczyć do minimum kontakt materiału z tlenem atmosferycznym (dobrać odpowiednią wielkość naczynia). Hodowla bakterii z krwi wymaga odpowiednich butelek z płynnym podłożem, które należy wcześniej zamówić w laboratorium. Nie jest możliwa hodowla z rutynowych próbek krwi. Przy pobieraniu materiału należy bezwzględnie przestrzegać zasad jałowości. Butelki z pobraną krwią proszę przechowywać w temperaturze pokojowej (nie chłodzić) i w miarę szybko przesłać do laboratorium. 2. Pobieranie materiału do badania mikologicznego: Moment, miejsce i technika pobierania: Przy pobieraniu materiału do hodowli drożdżaków i grzybów pleśniowych mają zastosowanie te same wskazówki, jak w przypadku badania bakteriologicznego. Najbardziej wskazane do wysyłania są wymazówki z podłożem transportowym. Przy pobieraniu prób z błon śluzowych należy zwracać uwagę na błoniaste lub ropne naloty, z których ewentualne zarazki dają się najłatwiej wykazać. W celu izolacji dermatofitów zalecana jest wcześniejsza dezynfekcja badanego miejsca za pomocą 70 % alkoholu; ma ona za zadanie zapobiec przerostowi hodowli grzybów, których wzrost trwa dłużej, przez bakterie towarzyszące. Materiał należy pobierać na granicy skóry objętej procesem chorobowym i skóry prawidłowej oraz przesłać w suchej próbówce. Jeśli próba ma być poddana badaniu bakteriologicznemu i mikologicznemu, zaleca się następujące postępowanie: najpierw pobrać wymaz do badania bakteriologicznego i umieścić w podłożu transportowym, a następnie miejsce zdezynfekować 70 % alkoholem i pobrać materiał do badania mikologicznego (przenieść go do jałowej próbówki). Materiał do badania mikologicznego: Najwłaściwszym materiałem są głębokie zeskrobiny skóry lub wyrwane włosy. Włosy obcięte nożyczkami nie nadają się do badania. Również hodowle założone i inkubowane we własnej lecznicy mogą być przesyłane do identyfikacji. Do ilościowego badania mikologicznego próbek kału potrzebny jest kał; wymaz kałowy lub wymaz z prostnicy nie nadają się. 18

43 2 Wskazówki ogólne 2.4 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań z użyciem technik biologii molekularnej Materiał do badania Do badania metodą PCR nadają się próbki, które zawierają poszukiwane drobnoustroje w przypuszczalnie wystarczającej ilości. Przed pobraniem materiału należy więc najpierw zdecydować: - czy zwierzę znajduje się jeszcze w fazie wiremii/bakteriemii - czy zarazek osiągnął już narząd docelowy, a jeśli tak, jaka jest jego najbardziej prawdopodobna lokalizacja (na podstawie objawów chorobowych) - czy jest jakaś tkanka/narząd, w której drobnoustrój przebywa latentnie, poza ostrą fazą choroby (np. wirus EHV-1 w leukocytach). Materiały do badań techniką PCR: - Wymazy: do pobierania wymazów proszę używać jałowych, suchych wacików i przesyłać je w próbówkach bez żadnych dodatków (również bez podłoża transportowego) - Płyny biologiczne: (maź stawowa, płyn mózgowo-rdzeniowy, punktaty z jam ciała, płyn wodnisty oka, mocz, itd.): transport w sterylnych próbówkach bez dodatków. Z reguły wystarczy 400 µl materiału. W przypadku próbek moczu potrzeba 5 ml materiału. Jeśli zagwarantowane jest, że próbka dotrze do laboratorium najpóźniej w dwa dni od momentu pobrania, należy ją przechowywać do czasu wysyłki w temp. +4 C i następnie przesłać w stanie nie zamrożonym. Natomiast gdy trzeba się liczyć z późniejszym terminem dostarczenia materiału, próbkę należy zamrozić (-20 C) i bez przerywania stanu zamrożenia wysłać do laboratorium. Proszę wyraźnie zaznaczyć na kopercie, że chodzi o próbkę zamrożoną. Należy bezwzględnie unikać rozmrażania i ponownego zamrażania materiału. - Bioptaty, fragmenty narządów, materiał z przypadków ronień: transport w sterylnych probówkach zawierających jałowy płyn fizjologiczny w takiej ilości, by zakrywał materiał. Jeśli nie ma gwarancji, że próbka dotrze do laboratorium najpóźniej w dwa dni od momentu pobrania, należy ją przesłać bez dodatku roztworu NaCl w stanie zamrożonym i bez przerywania stanu zamrożenia. Proszę wyraźnie zaznaczyć na kopercie, że chodzi o próbkę zamrożoną. Należy bezwzględnie unikać rozmrażania i ponownego zamrażania materiału. Proszę zwrócić uwagę na ogólne wskazówki dotyczące prób zamrożonych (s. 14). - Krew z EDTA oraz krew z cytrynianem: ilość materiału jest różna, zależnie od rodzaju badania i ewentualnie fazy choroby. W żadnym wypadku proszę nie przysyłać prób zamrożonych. Proszę nie przysyłać też krwi z heparyną! - Kał: transport w jałowych probówkach bez dodatków. Z reguły wystarczy 2 g materiału. 19

44 2 Wskazówki ogólne 2.4 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań z użyciem technik biologii molekularnej Środki ostrożności podczas przygotowywania materiału - Z uwagi na wysoką czułość metody PCR proszę koniecznie używać jałowych próbówek i narzędzi do pobierania materiału, unikać też kontaminacji przy późniejszych działaniach (np. podczas przelewania płynów, pakowania) - Jeśli mamy pewność, że próbka dotrze do laboratorium w ciągu 2 dni od momentu pobrania, transport materiału odbywa się w normalnej temperaturze; do czasu wysyłki materiał przechowuje się w temp. +4 C. - Jeśli nie da się uniknąć dłuższego czasu transportu, próbkę należy przesyłać w stanie zamrożenia (z wyjątkiem krwi z EDTA i cytrynianem), przy czym musi być zagwarantowana ciągłość zamrożenia (np. wysyłka w suchym lodzie). Jeśli nie jest to możliwe, materiał wysyła się w stanie nie zamrożonym. Bezwzględnie unikać rozmrażania i ponownego zamrażania materiału. 20

45 2.5 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań histologicznych 2 Wskazówki ogólne W IDEXX Vet Med Lab przeprowadzane są następujące badania histologiczne: - badania histopatologiczne nowotworów, bioptatów skóry, bioptatów narządowych, materiałów pobranych za pomocą biopsji cienkoigłowej, jak również ogólnych zmian patologicznych dotyczących tkanek oraz narządów albo ich części, pobranych podczas operacji lub badania sekcyjnego, - badania cytologiczne materiałów płynnych pobranych za pomocą biopsji cienkoigłowej (np. moczu, płynu ze stawów, z jamy opłucnowej, wodobrzusza) oraz materiałów stałych (np. gruczołu mlekowego, nerki, wątroby, tarczycy, węzłów chłonnych), - badania cytologiczne wymazów z pochwy (cytologia pochwy). Ważne wskazówki dla optymalnego przygotowania materiału: - Wypełnienie wniosku o badanie histologiczne (biały formularz), jak również podanie szczegółowych danych z wywiadu. - W przypadku materiału dermatologicznego proszę wypełnić dodatkowo odwrotną stronę wniosku. - Próbki powinny być utrwalone; unikać przy tym zgniatania tkanek. Materiał, wraz z wystarczającą ilością środka utrwalającego (4 % formalina), umieścić w odpowiednim (nie za małym) naczyniu; w przeciwnym razie w dalszym ciągu w tkankach będą zachodzić procesy autolityczne, szczególnie w centrum próbki. Większe próbki powinny być ponacinane, względnie pocięte na plastry, lub jeśli to możliwe przed wysłaniem wstępnie utrwalane przez kilka dni. - Używać pojemników z szerokim otworem, ponieważ próbki twardnieją pod wpływem środka utrwalającego. Ich wyjmowanie może później prowadzić do powstawania artefaktów wskutek zgniatania tkanek. (Naczynia do transportu materiału wraz z 4% formaliną można zamówić w laboratorium) - Materiał zapakować w taki sposób, by nie dochodziło do wycieku płynów! Naczynia należy mocno zamknąć; ewentualnie dołączyć chłonące wilgoć papierowe ręczniki. Biopsja przez cięcie Na rynku dostępne są odpowiednie systemy do wykonywania biopsji o średnicy igły od 0,3 do 1,0 mm. Tak pobrany materiał, podobnie jak próbki tkanek, utrwala się w formalinie i opracowuje jako próbkę histologiczną. Przewaga tego systemu w stosunku do badania cytologicznego polega na tym, że zostają zachowane pierwotne struktury narządów lub guzów nowotworowych. Podczas gdy do nowotworów wystarczą małe średnice igły, biopsja narządów wymaga urządzeń o większych średnicach. Przy podejrzeniu chłoniaka, gdy stosujemy system tru cut i badanie cytologiczne, w miarę możliwości nie powinno się pobierać materiału z węzłów chłonnych żuchwowych, ponieważ ma tu często miejsce duża reaktywność i rozrost, które mogą zamaskować procesy nowotworowe. 21

46 2 Wskazówki ogólne 2.5 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań histologicznych Aspiracja cienkoigłowa tkanek litych lub płynów Do punkcji nadaje się igła o grubości G i odpowiedniej długości. Jeśli nakłucia wykonywane są częściej, a także dla pewnego oraz wygodnego przeprowadzenia zabiegu, wskazane jest urządzenie pomocnicze (nasadka na strzykawkę względnie pistolet aspiracyjny). W przeciwnym razie wskazana jest strzykawka 5 lub 10 ml. Pobieranie materiału następuje poprzez jego krótkotrwałe zaaspirowanie za pomocą igły nasadzonej na strzykawkę i podciągnięcie do ok. 2 ml tłoczka strzykawki. Jeśli potrzeba, dokonuje się wielokrotnych punkcji za pomocą nowych igieł. Nie należy wykonywać licznych wachlarzowatych nakłuć (z jednego miejsca), ani też zbyt długo zasysać materiału, gdyż może to prowadzić do znacznego wzrostu domieszki krwi w pobranej próbce. W idealnym przypadku, przy aspiracji tkanek litych materiał znajduje się tylko w igle i nie powinien być widoczny wewnątrz strzykawki. Po lekkim zmniejszeniu podciśnienia i wyciągnięciu igły, szybko nanosi się pobrany materiał na szkiełko podstawowe i rozprowadza na nim podobnie jak rozmaz krwi. Jeśli materiału jest mało, można go rozprowadzić na szkiełku końcem igły. Płyny należy najpierw odwirować przy 1500 obr/min przez 5 min (co najmniej 3 min przy 800 obr/min). Po odpipetowaniu supernatantu osad rozprowadza się podobnie jak rozmaz krwi. Rozmaz taki suszy się następnie na powietrzu, a po wyschnięciu można go przesłać do naszego laboratorium w odpowiednich pojemnikach ochronnych. W żadnym wypadku nie stosować szkiełka nakrywkowego, ani nie przykrywać szkiełka z rozmazem innym szkiełkiem podstawowym. Prosimy nie używać preparatów typu: cytofix. Jest sprawą bardzo ważną, szczególnie przy badaniach cytologicznych, aby w dołączanym skierowaniu podać miejsce pobrania materiału. Informacja dotycząca cen Przy próbkach tkanek bardzo dużych rozmiarów, licznych guzach, względnie wielu różnorodnych próbach pochodzących od jednego zwierzęcia, jak również przy badaniu więcej niż 5 bioptatów skóry od jednego pacjenta, z uwagi na zwiększone nakłady pracy (znacznie większa liczba skrawków histologicznych, więcej pracy przy ocenie preparatów i rozpoznawaniu procesów patologicznych) ceny badań ulegają podwyższeniu (patrz cennik). W przypadku ewentualnych pytań prosimy korzystać z naszej Infolini lub kontaktować się z Menedżerem Regionalnym. 22

47 2.6 Ogólne wskazówki dotyczące pobierania materiału do badań parazytologicznych 2 Wskazówki ogólne Pobieranie i wysyłanie prób Próbki kału do badania parazytologicznego powinny być, o ile to możliwe, pobierane z prostnicy. Jeśli nie, to powinien to być świeżo oddany kał; kał zbierany z ziemi może być wtórnie zanieczyszczony nicieniami wolno żyjącymi. Dla miarodajnego wyniku potrzebna jest pewna minimalna ilość kału (podana przy omawianiu każdego badania). Próbki powinny być umieszczone w dobrze zamkniętym i odpornym na uszkodzenie opakowaniu, o ile to możliwe, schłodzone, i bezpośrednio po pobraniu przesłane do laboratorium. Jeśli wysyłka materiału następuje później, powinien on być przechowywany w chłodziarce. Dzięki temu żywotność larw pasożytów nie zostanie ograniczona, natomiast zahamowany będzie dalszy rozwój jaj i oocyst. Wydalone z kałem pasożyty lub ich fragmenty należy przesyłać w osobnej próbówce, w postaci natywnej (bez utrwalania ich w formalinie!) lub z niewielką ilością płynu fizjologicznego. Ocena wyników badań parazytologicznych. Każde postępowanie diagnostyczne ma swoje ograniczenia. Jedynie wynik dodatni badania (bezpośrednie wykazanie pasożyta) jest dowodem zarażenia, wynik ujemny nie wyklucza inwazji pasożytniczej. Dla wykazania obecności pasożytów potrzebne są niekiedy wielokrotne badania. W cyklu rozwojowym pasożytów poszczególne stadia rozwojowe nie są wydalane w sposób ciągły, a niekiedy też w niewielkiej liczbie, dlatego też zaleca się badanie zbiorczych próbek kału z 3 dni. W stadach zwierząt (z wyjątkiem świń-tuczników i drobiu) powinna być pobrana reprezentatywna liczba wyrywkowo pobranych próbek (a nie zbiorcza próba od wielu zwierząt). Wykazanie poszczególnych stadiów rozwojowych pasożytów możliwe jest jedynie przy fazie patentnej (tj. fazie jawnej inwazji); zarażenia prepatentne albo postpatentne nie są w ten sposób wykrywalne. Jest to ważne w przypadku pewnych inwazji pasożytniczych, ponieważ objawy kliniczne mogą wystąpić już w okresie prepatentnym. 23

48 2 Wskazówki ogólne 2.7 Zakresy referencyjne Zakresy referencyjne dla psów, kotów, koni i bydła Chemia kliniczna Pies Kot Koń Bydło Albuminy 3,2 4,7 2,6 5,6 2,5 4,4 g/dl Aldolaza <6,5 U/l ALT (GPT) < ,5 112,5 U/l Amoniak <60 <60 <40 <40 µmol/l a-amylaza <3250 < <400 < U/l AST (GOT) <120 < U/l Białko całkowite 5,3 7,7 5,7 9,4 5,5 7,5 6,0 8,5 g/dl Bilirubina (całkowita) <0,3 <0,3 0,5 3,5 <1,0 mg/dl Bilirubina (bezpośrednia) <0,12 <0,12 <1,2 mg/dl Chlorki mmol/l Cholesterol mg/dl Cynk µg/l Cynk (włosy) mg/kg Esteraza cholinowa 3,75 6,0 2,25 4,5 >1,5 0,075 0,15 ku/l Fosfataza zasadowa 2) <81 7,5-105 dorosłe <450 źrebięta<650 Fosforany 2 0,7 1,6 0,8 1,9 dorosłe 0,7 1,5 źrebięta 1,3 2,5 <90 U/l 1,8 2,4 mmol/l Fruktozamina <390 <390 <280 µmol/l GLDH (Dehydrogenaza glutaminianowa) <9 <9 1 <12 <10,5 <25 3 U/l Glukoza mg/dl a-gt <6 <5 < U/l a-hbdh (dehydrogenaza kw. a-hydroksymasłowego) <170 U/l b-karoten >700 µg/l Kinaza kreatynowa <180 <475 <260 <400 U/l Kreatynina <1,4 <2,0 <2,0 <2,0 mg/dl Kwas foliowy ng/ml 1 = zależnie od rasy 24 2 = zależnie od wieku 3 = bydło wysokowydajne

49 2 Wskazówki ogólne Zakresy referencyjne dla psów, kotów, koni i bydła Chemia kliniczna zakresy referencyjne (cd.) Kwas b-hydroksymasłowy Pies Kot Koń Bydło 0-90 mg/l Kwas moczowy <1,1 mg/dl Kwasy żółciowe <20 <20 <12 µmol/l LDH <100 <260 2 <400 <1500 U/l Lipaza <300 <250 < U/l Magnez 0,6 1,3 0,6 2,0 0,7 0,9 0,8 1,3 mmol/l Mangan >3 µg/l Mleczany 0,5 3,0 <1,0 0,5 2,0 mmol/l Miedź >80 µg/dl Mocznik (jako azot mocznika, BUN) mg/dl Potas 3,6 5,8 3,0 5,0 2,8 4,5 3,5 5,0 mmol/l Selen >50 µg/l Sód mmol/l TLI µg/l Trójglicerydy < mg/dl Wapń 2,0 3,0 2,3 3,0 2,3 3,4 2,4 3,0 mmol/l Witamina A 2,0 3,0 0,2 1,6 0,1 0,37 0,2 0,7 mg/l Witamina B µg/l Witamina B µg/l Witamina B µg/l Witamina B pmol/l Witamina E >1 >3 mg/l Witamina H (Biotyna) pg/ml Żelazo µg/dl Objaśnienia: 1 = zależnie od rasy 2 = zależnie od wieku 3 = bydło wysokowydajne 25

50 2 Wskazówki ogólne Zakresy referencyjne dla psów, kotów, koni i bydła Leki/Toksykologia Pies Kot Koń Bydło Zakres terapeutyczny Bromki mg/dl Digoksyna 0,7-2,0 0,7-2,0 µg/l Fenobarbital mg/l Wartości progowe zatruć Digoksyna >2,5 >2,5 µg/l Fenobarbital >40 mg/l 26

51 2 Wskazówki ogólne Zakresy referencyjne dla psów, kotów, koni i bydła Endokrynologia Pies Kot Koń Bydło Kora nadnerczy ACTH 9-67,7 4,5-90,2 dorosłe 6,5-30,8 źrebięta 4,9-13,6 pg/ml Kortyzol 0,9-4,5 0,5-5,4 2,9-9,1 0,72-18,0 µg/dl Tarczyca FT 3 2,5-9,8 1,6-4,9 ng/l FT 4 0,6-3,7 0,5-2,6 0,6-1,2 ng/dl Współczynnik K (FT4/cholesterol) >1 >1 T 3 0,2-2,0 0,8-1,5 0,2-1,8 µg/l T 4 1,5-4,5 3,5-8,0 1,0-4,1 µg/dl TSH <0,5 ng/ml Hormony płciowe/ciąża Estradiol (17b-) (zależnie od cyklu) Siarczan estronu >20 (świadczy o ciąży) PMSG Progesteron (zależnie od cyklu) Testosteron (osobniki męskie) Inne hormony <50 brak ciąży zakres wątpliwy >400 świadczy o ciąży 0,3 5,8 0,3 5,8 0,5 4,0 <0,04 (kastrowany) 0,1 1,3 (wnęter) <0,02 (klacze) ng/l ng/ml ng/ml ng/ml 0,4 3,0 ng/ml Insulina 4,9 27,8 4,9 27, mu/l Parathormon 18,9 122,6 0 37,7 pg/ml 27

52 2 Wskazówki ogólne Zakresy referencyjne dla psów, kotów, koni i bydła Hematologia Pies Kot Koń Bydło Ogólny obraz krwi Liczba leukocytów G/l Liczba erytocytów T/l Zawartość hemoglobiny g/dl Hematokryt % MCV fl MCH pg MCHC g/dl Liczba płytek krwi G/l Retikulocyty >60000* >60000* /µl * rozpoczynająca się regeneracja Obraz różnicowy Granulocyty zasadochłonne Granulocyty kwasochłonne Granulocyty z jądrem segmentowanym 0 1 do Limfocyty Monocyty do do do Komórki atypowe % / µl Anizocytoza brak brak brak brak % / µl Polichromazja brak brak brak brak % / µl % / µl % / µl % / µl % / µl % / µl 28

53 2 Wskazówki ogólne Zakresy referencyjne dla psów, kotów, koni i bydła Parametry krzepnięcia Pies Kot Koń Bydło PT (QUICK) < 8,8 < 11, Sek. aptt < 13,5 < 13, Sek. Fibrynogen mg/dl Czas trombinowy < Sek. Czynnik von Willebranda (FAKA) % Czynnik VIII % Czynnik IX % Elektroforeza białek surowicy Pies Kot Koń Bydło Albuminy ,2-56, %. a 1 -globuliny ,4-3,2 2-7 % a 2 -globuliny ,6-8, % b 1 -globuliny ,8-20, % b 2 -globuliny % g-globuliny , % Białko całkowite 5,5-7,5 5,7-9,4 5,5-7,5 6,0-8,5 g/dl Badania moczu i kału/ testy czynnościowe Badania kału Pies Kot Koń Bydło Elastaza > 40 µg/g kału Badania moczu Współczynnik białko/kreatynina < 0,5 < 0,33 Hormonalne testy czynnościowe p. rozdział 12, Endokrynologia. 29

54 2 Wskazówki ogólne Zakresy referencyjne dla źrebiąt Hematologia Wiek 1 dzień 1 tydzień 1 miesiąc 6 mies. Ogólny obraz krwi Liczba leukocytów 4,9 11,7 6,3 13,6 5,3 12,2 7,8 11,6 G/l Liczba erytocytów 8,2 11,0 7,4 10,6 7,9 11,1 7,9 11,6 T/L Zawartość hemoglobiny 12,0-16,6 10,7-15,8 10,9-15,3 10,8-15,4 g/dl Hematokryt % MCV fl MCH pg MCHC g/dl Liczba płytek krwi G/l Obraz różnicowy Granulocyty zasadochłonne Granulocyty kwasochłonne / µl / µl Limfocyty / µl Monocyty / µl Neutrofile / µl 30

55 2 Wskazówki ogólne Zakresy referencyjne dla źrebiąt Chemia kliniczna Wiek 1 dzień 1 tydzień 1 miesiąc 6 mies. Albuminy 2,5 3,6 2,7 3,4 2,7 3,4 3,0 3,5 g/dl AST (GOT) <340 <620 <440 <620 U/l Białko całkowite 4,3 8,1 4,4 6,8 5,0 6,7 6,0 6,9 g/dl Chlorki 102 ± ± ± ± 7 mmol/l Cholesterol mg/dl Fosfataza zasadowa <2671 <1169 <866 <650 U/l Glukoza mg/dl a-gt <43 <164 <99 <26 U/l Kinaza kreatynowa <909 <143 <585 <396 U/l Kreatynina 1,2 4,3 1,0 1,7 1,1 1,8 1,2 2,1 mg/dl Kwas moczowy mg/dl Magnez 0,92 ± 0,74 0,83 ± 0,25 0,83 ± 0,41 0,99 ± 0,29 mmol/l Potas 4,6 ± 1 4,8 ± 1 4,6 ± 0,8 4,2 ± 1,4 mmol/l Sód 141 ± ± ± ± 10 mmol/l Trójglicerydy mg/dl Wapń 2,92 ± 0,5 3,12 ± 0,3 3,04 ± 0,3 2,94 ± 0,4 mmol/l Żelazo µg/dl IgG (źrebięta nowonarodzone) Poziom IgG (g/l): < 2 = bezwzględny niedobór 2 4 = częściowy niedobór 4 8 = zakres subnormalny > 8 = zakres prawidłowy Wiek 1 dzień 1 tydzień 1 miesiąc 6 mies. Stosunek albumin do globulin 0,6 1,9 0,7 1,8 0,8 1,5 0,8 1,4 31

56 2 Wskazówki ogólne Zakresy referencyjne dla osłów Hematologia Ogólny obraz krwi osioł Liczba leukocytów młode 7,8 21,9 dorosłe 6,1 16,1 Liczba erytocytów 4,0 7,3 T/L Zawartość hemoglobiny 9,0 15,3 g/dl Hematokryt młode dorosłe MCH (HbE) 18,9 28,6 pg MCV fl MCHC młode 25,3 54 dorosłe 31,4 39,1 G/l % g/dl Obraz różnicowy Granulocyty zasadochłonne 0 0, Granulocyty kwasochłonne 1 10 młode dorosłe Limfocyty młode dorosłe Monocyty Granulocyty obojętnochłonne % / µl % / µl % / µl % / µl % / µl 32

57 2 Wskazówki ogólne Zakresy referencyjne dla osłów Chemia kliniczna osioł Albuminy 2,0 3,4 g/dl AST (GOT) mg/dl Białko całkowite młode 5,3 7,8 dorosłe 5,8 8,2 Bilirubina całkowita 0,08 0,045 mg/dl Fosfataza zasadowa młode dorosłe GLDH młode 0,4 3,9 dorosłe 0,4 8 Globuliny młode 2,3 5,0 dorosłe 2,9 5,3 a-gt 8 49 U/l Kinaza kreatynowa U/l Kreatynina młode 0,7 1,2 dorosłe 0,6 1,6 g/dl U/l U/l g/dl mg/dl Mocznik 5,3 21 mg/dl Trójglicerydy młode dorosłe mg/dl 33

58 2 Wskazówki ogólne 2.8 Skróty/objaśnienia CP osocze cytrynianowe (plazma cytrynianowa) CP mroż. osocze cytrynianowe zamrożone EB krew z EDTA EP osocze z EDTA EP mroż. osocze z EDTA zamrożone F pióro Glas próbówka szklana H krew z heparyną HP osocze z heparyną HP mroż. osocze z heparyną zamrożone K kał Li płyn mózgowo-rdzeniowy M mleko NaF krew z fluorkiem sodu P osocze PU punktat R różne ROZ rozmaz S surowica S mroż. surowica zamrożona Sy maź stawowa TK tkanka U mocz WŁ włosy WYM wymaz AG antygen PC przeciwciało Gefl. drób GT duże zwierzęta Hd. pies Hmt. zwierzę trzymane w mieszkaniu Kan. królik Klt. małe zwierzęta Ktz. kot Pfd. koń Rd. bydło Schf. owca Schw. świnia Wdk. przeżuwacze (1) = metoda badawcza posiada akredytację (2) = metoda nie posiada akredytacji (3) = badanie wykonywane jest przez laboratorium partnerskie * ze stabilizatorem 34

59 2 Wskazówki ogólne 2.8 Skróty/objaśnienia AAS Atomic Absorption Spectrophotometry AES Atom-Emission-Spektrometrie AGT Serumagglutinationstest CELISA Competiytive Enzyme Linked Immunoabsorbent Assay CLIA Chemilumineszenz-Immunoassay ECLIA Chemilumineszenz Enzym Immunoassay EIA Enzymimmunoassay ELISA Enzyme Linked Immunosorbent Assay GCMS Gaschromatographie-Massenspektrometrie HAH odczyn zahamowania hemaglutynacji (HI) HPLC High Pressure Liquid Chromatography IA Immunoassay ICP Induktiv gekoppeltes Hochfrequenzplasma IFT odczyn immunofluorescencji (IF) KBR odczyn wiązania dopełniacza (OWD) MAR Mikroagglutinationsreaktion NT odczyn seroneutralizacji (SN) PAS Periodic Acid-Schiff PCR Polymerase Chain Reaction = polimerazowa reakcja łańcuchowa RIA test radioimmunologiczny SLA powolna aglutynacja 35

60 2 Wskazówki ogólne 2.9 Tabela przeliczeniowa jednostek Jednostki SI jednostki tradycyjne / jednostki tradycyjne jednostki SI Parametr Jednostka tradycyjna Jednostka SI Jednostka tradycyjna SI Przeliczenie SI jednostka tradycyjna ACTH ng/l mol/l x 0,2202 x 4,5410 Adrenalina ng/l pmol/l x 5,4582 x 0,1832 Albumina g/dl g/l x 10 x 0,1 Aldosteron ng/dl pmol/l x 27,743 x 0,03605 Amoniak µg/dl µmol/l x 0,587 x 1,703 Białko całkowite g/dl g/l x 10 x 0,1 Bilirubina mg/dl µmol/l x 17,104 x 0,0585 Chlorki mg/dl mmol/l x 0,2821 x 3,5453 Cholesterol mg/dl mmol/l x 0,026 x 38,66 Cynk µg/dl µmol/l x 0,153 x 6,537 Digoksyna µg/l nmol/l x 1,28 x 0,781 Estradiol µg/dl nmol/l x 0,34675 x 0,02884 Fenobarbital mg/l µmol/l x 4,31 x 0,232 Fibrynogen mg/dl g/l x 0,01 x 100 Fruktoza mg/dl mmol/l x 0,0555 x 18,016 Fosforany mg/dl mmol/l x 0,3229 x 3,0974 FT 3 pg/ml pmol/l x 1,536 x 0,651 FT 4 ng/dl pmol/l x 12,87 x 0,078 Glukoza mg/dl mmol/l x 0,0555 x 18,016 Hemoglobina g/dl mmol/l x 0,6206 x 1,611 Insulina µg/l pmol/l x 172,1 x 0,0058 Kalcytonina g/l mmol/l x 0,292 x 3,42 Kortyzol µg/dl nmol/l x 27,6 x 0,036 Kreatynina mg/dl µmol/l x 88,402 x 0,0113 Kwas acetylosalicylowy µg/ml mmol/l x 7,25 x 0,138 Kwas askorbinowy mg/dl µmol/l x 56,78 x 0,0176 Kwas foliowy µg/dl nmol/l x 22,655 x 0,0441 Kwas moczowy mg/dl µmol/l x 59,48 x 0,0168 Magnez mg/dl mmol/l x 0,4113 x 2,4312 Miedź µg/dl µmol/l x 0,1574 x 6,

61 2 Wskazówki ogólne 2.9 Tabela przeliczeniowa jednostek Jednostki SI jednostki tradycyjne / jednostki tradycyjne jednostki SI Parametr Jednostka tradycyjna Jednostka SI Jednostka tradycyjna SI Przeliczenie SI jednostka tradycyjna Mleczany mg/dl mmol/l x 0,111 x 9,008 Mocznik mg/dl mmol/l x 0,1665 x 6,006 Mocznik - N mg/dl mmol/l x 0,3651 x 2,808 Noradrenalina µg/dl nmol/l x 0, x 16,95 Ołów µg/dl µmol/l x 0,0483 x 20,719 Potas mg/dl mmol/l x 0,2557 x 3,9102 Primidon mg/l µmol/l x 4,58 x 0,218 Progesteron ng/ml nmol/l x 3,18 x 0,314 Sód mg/dl mmol/l x 0,435 x 2,2989 T 3 ng/ml nmol/l x 1,536 x 0,651 T 4 µg/dl nmol/l x 12,87 x 0,078 Testosteron ng/ml nmol/l x 3,47 x 0,288 Trójglicerydy mg/dl mmol/l x 0,0114 x 87,5 Wapń mg/dl mmol/l x 0,2495 x 4,008 Witamina A µg/dl µmol/l x 0,0349 x 28,646 Witamina B 12 ng/dl µmol/l x 0,7378 x 1,3554 Witamina C (już jest jako kwas askorbinowy!) mg/dl µmol/l x 56,776 x 0,0176 Żelazo µg/dl µmol/l x 0,1791 x 5,

62 2 Wskazówki ogólne 2.10 Zarządzanie jakością w IDEXX Vet Med Lab Zarządzanie jakością w IDEXX Vet Med Lab Wysoki standard diagnostyki, oferowany przez IDEXX Vet Med Lab, od czerwca 2003 r. uzyskał akredytację według międzynarodowej normy DIN EN ISO/IEC Certyfikat ten nadawany jest przez niemiecką komisję akredytacyjną, po przeprowadzeniu szczegółowej kontroli przez niezależną komisję ekspertów z innych krajów. Metody diagnostyczne, które uzyskały akredytację, w niniejszym opracowaniu oznaczone są symbolem (1), natomiast te, które nie mają akredytacji symbolem (2). Symbole te podane są po nazwie metody. Zarządzanie jakością nie zaczyna się dopiero od aparatury diagnostycznej już wcześniej, poprzez udzielanie porad i informacji naszym klientom, stwarzane są odpowiednie warunki, aby zapewnić prawidłowe i miarodajne wyniki badań. Aby umożliwić opracowywanie szerokiego spektrum nadsyłanych do badania prób, wprowadzane przez nas metody w miarę potrzeby dostosowywane są do specyfiki poszczególnych gatunków zwierząt. Nasze postępowanie diagnostyczne w szerokim zakresie podlega walidacji, a także kontroli stopnia poprawności uzyskiwanych wyników. Poprzez udział w krajowych i międzynarodowych zespołach badawczych, jakość naszych metod analitycznych znajduje się pod stałym nadzorem. Aby realizować możliwie szeroki zakres zleceń, niektóre badania przekazywane są przez nas kwalifikowanym laboratoriom partnerskim jako podwykonawcom. Badane w ten sposób parametry oznaczane są symbolem (3) umieszczonym po nazwie metody. Na Państwa żądanie udostępniamy oczywiście listę naszych laboratoriów partnerskich. Nawet przy największej staranności w postępowaniu diagnostycznym, wyniki badań i pomiarów mogą być obciążone pewnymi błędami. Jest jednak naszym celem, aby poprzez regularne kontrole stosowanej procedury ograniczać do minimum ewentualne odchylenia uzyskiwanych wyników od stanu faktycznego. Na życzenie chętnie udzielimy informacji odnośnie spodziewanego marginesu błędu przy naszych metodach pomiarowych. Dokładamy wszelkich starań, aby wyniki badań przedstawiać w sposób jak najbardziej przejrzysty. Dlatego rezygnujemy z podawania części szczegółów, jak np. dokładniejszego opisu stosowanej metody diagnostycznej czy daty przeprowadzanego badania. Jeśli zachodzi taka potrzeba, dane te zostaną chętnie przez nas udostępnione. Ważnym elementem, służącym poprawie jakości świadczonych przez nas usług, jest staranna analiza sygnalizowanych przez klientów problemów. Dlatego zawsze będziemy otwarci na wszelką zachętę oraz krytykę z Państwa strony. 38

63 3 Profile diagnostyczne 3.1 Ogólne profile diagnostyczne Profil rozszerzony 1 ml surowicy, osocza z heparyną + 0,5 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi (+ NaF) Nerki Mocznik, kreatynina, sód, potas, fosforany Wątroba Bilirubina, ALT (GPT), Fosfataza zasadowa, g-gt, AST (GOT), GLDH, białko całkowite, albuminy, globuliny, stosunek albumin do globulin (tylko kot) Trzustka Glukoza, a-amylaza (tylko pies), lipaza (tylko pies), cholesterol, fruktozamina (tylko pies i kot) Mięśnie CK, LDH, wapń, magnez Metabolizm Trójglicerydy Hematologia Duża morfologia ( obraz ogólny + rozmaz) Profil średni 1 ml surowicy, osocza z heparyną (+ NaF) Jak Profil rozszerony, jednak bez badania rozszerzonego krwi( Dużej morfologii) Profil geriatryczny (pies, kot) 1,5 ml surowicy + 0,5 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi (+ NaF) Jak Profil średni + T4 Profil geriatryczny bez obrazu krwi 1,5 ml surowicy, osocza z heparyną (+ NaF) Jak Profil geriatryczny, jednak bez badania rozszerzonego krwi( Dużej morfologii) 39

64 3 Profile diagnostyczne 3.1 Ogólne profile diagnostyczne Profil podstawowy 1 ml surowicy, osocze z heparyną + 0,5 ml krwi z EDTA (+ NaF) Nerki Mocznik, kreatynina, białko całkowite, sód, potas, fosforany Wątroba Bilirubina, ALT (GPT), fosfataza zasadowa, AST (GOT), GLDH, Trzustka Glukoza, a-amylaza (tylko pies), cholesterol Mięśnie CK, LDH, wapń, magnez Hematologia Mała morfologia Duży skrining 1ml surowicy, osocza z heparyną + 0,5 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi (+ NaF) Nerki Mocznik, kreatynina, białko całkowite, sód, potas, fosforany Wątroba Bilirubina, ALT (GPT), Fosfataza zasadowa, g-gt, AST (GOT), GLDH, Trzustka Glukoza, a-amylaza (tylko pies, koń), lipaza (tylko pies), cholesterol Mięśnie LDH, wapń Hematologia Duża morfologia (obraz ogólny + rozmaz) Mały skrining 1ml surowicy, osocza z heparyną (+ NaF) Jak Duży skrining, jednak bez badania rozszerzonego krwi ( Dużej morfologii) 40

65 3 Profile diagnostyczne 3.2 Specjalne profile diagnostyczne (w kolejności alfabetycznej) Anemia profil (pies, kot) 1ml surowicy, osocza z heparyną, osocza z EDTA + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi Duża morfologia (obraz ogólny + rozmaz), retikulocyty, bilirubina całkowita, LDH (dehydrogenaza mleczanowa), białko całkowite Biegunki profil B (pies, kot) 3 ml surowicy TLI (Trypsin-like immunoreactivity), kwas foliowy, wit. B12 Uwaga: należy oznaczać na czczo (min. 6 godz.) Biegunki profil C (pies, kot) Kał (co najmniej 1 pełna próbówka) p. rozdział 16, Mikrobiologia Biegunki profil C Kał (2 pełne próbówki) (koń, przeżuwacze, świnia, inne gat. zwierząt) p. rozdział 16, Mikrobiologia Biegunki profil E (tylko pies) Kał (co najmniej 1 pełna probówka) p. rozdział 16, Mikrobiologia Zespół Cushinga monitoring 2 x 0,5 ml surowicy oraz 1 ml surowicy (+NaF) Test stymulacji za pomocą ACTH: 2 oznaczania kortyzolu (p. Mocznik, kreatynina, potas, glukoza, ALT,AST Rozdział 12.1, Endokrynologia) 41

66 3 Profile diagnostyczne 3.2 Specjalne profile diagnostyczne (w kolejności alfabetycznej) Elektrolity profil 2 ml surowicy Wapń, magnez, fosforany, sód, potas, chlorki Uwaga: surowica koniecznie bez śladów hemolizy; krew przesyłać bez EDTA i heparyny! Maź stawowa - badanie Maź stawowa jest z reguły klarowna i uboga w komórki. Przy schorzeniach stawów określanie rodzaju komórek oraz zawartości białka w mazi może wyjaśnić charakter i genezę choroby. Pozwala na rozróżnienie przyczyn urazowych, ostrych procesów zapalnych lub zakaźnych oraz schorzeń zwyrodnieniowych stawów. Badanie mazi stawowej profil I 1 ml mazi Liczba komórek, białko całkowite, barwa, lepkość, zmętnienie Badanie 2 ml mazi mazi stawowej profil II Profil I + cytologia Uwaga: Już w ciągu kilku godzin po pobraniu mazi stawowej może dochodzić do zmian (np. lizy komórek), które mają wyraźny wpływ na wynik badania. W razie potrzeby przesyłać materiał schłodzony. Do badań cytologicznych można ewentualnie przygotować również rozmaz osadu (po 3-5 minutowym wirowaniu przy 1500 obr./min.) Badanie 2 ml mazi mazi stawowej profil III Profil II + bakteriologia (tlenowo i beztlenowo) Uwaga: Już w ciągu kilku godzin po pobraniu mazi stawowej może dochodzić do zmian (np. lizy komórek), które mają wyraźny wpływ na wynik badania. W razie potrzeby przesyłać materiał schłodzony. Do badań cytologicznych można ewentualnie przygotować również rozmaz osadu (po 3-5 minutowym wirowaniu przy 1500 obr./min.) 42

67 3 Profile diagnostyczne 3.2 Specjalne profile diagnostyczne (w kolejności alfabetycznej) Mięśnie profil 1 ml surowicy CK (kinaza kreatynowa), LDH, AST (GOT), wapń Uwaga: proszę nadsyłać surowicę bez śladów hemolizy! Nerki profil 1 ml surowicy Mocznik, kreatynina, białko całkowite, sód, potas, wapń, fosforany Płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR) Wskazania do pobierania: - wykazanie/wykluczenie stanów zapalnych centralnego układu nerwowego - potwierdzenie rozpoznania padaczki idiopatycznej - przed wykonaniem mielografii Przeciwwskazania do pobierania: - podwyższone ciśnienie wewnątrzczaszkowe, np. przy obrzęku mózgu, wodogłowiu, krwotoku mózgowym. Płyn mózgowo-rdzeniowy fizjologicznie jest klarowny; zmętnienie wskazuje na pleocytozę (przede wszystkim przy stanach zapalnych, ale także nowotworach, urazach, uszkodzeniach naczyń krwionośnych, martwicach). Również przy zwiększonej zawartości białka w pmr należy w diagnostyce różnicowej brać pod uwagę nowotwory oraz schorzenia zwyrodnieniowe i dotyczące naczyń krwionośnych. p. rozdział 15: Badania z wykorzystaniem biologii molekularnej rozdział 13: Choroby zakaźne Badanie PMR profil I ok. 1 ml PMR Liczba komórek, białko całkowite Uwaga: określanie liczby komórek powinno być wykonywane tak szybko, jak tylko możliwe (max. do 4 godz. po pobraniu pmr), ponieważ komórki bardzo szybko ulegają lizie w ubogim w białka środowisku pmr. Z tego powodu nie można wykluczyć możliwego wpływu transportu materiału na uzyskane wyniki badania. 43

68 3 Profile diagnostyczne 3.2 Specjalne profile diagnostyczne (w kolejności alfabetycznej) Badanie PMR profil II ok. 2 ml PMR Liczba komórek, białko całkowite, bakteriologia (tlenowo i beztlenowo) Uwaga: określanie liczby komórek powinno być wykonywane tak szybko, jak tylko możliwe (max. do 4 godz. po pobraniu pmr), ponieważ komórki bardzo szybko ulegają lizie w ubogim w białka środowisku pmr. Z tego powodu nie można wykluczyć możliwego wpływu transportu materiału na uzyskane wyniki badania. Profil podróżny I (tylko pies) 2 ml surowicy + 0,5 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi Wykrywanie przeciwciał przeciwko Ehrlichia canis oraz przeciwko Leishmania, wykrywanie antygenu Babesia sp. (PCR) badanie mikroskopowe w kierunku pasożytów krwi oraz bakterii hemotroficznych Profil podróżny II (tylko pies) 2 ml surowicy + 0,5 ml krwi z EDTA Wykrywanie przeciwciał przeciwko Ehrlichia canis oraz przeciwko Leishmania, wykrywanie antygenu makrofilarii (Dirofilaria immitis), wykrywanie antygenu Babesia sp. (PCR) PU/PD - Diagnostyka 1,5 ml surowicy + 0,5 krwi z EDTA wielomoczu i wzmożo- + rozmaz krwi + 10 ml moczu nego pragnienia (polyuria/polydipsia) Kreatynina, wapń, sód, potas, glukoza, fruktozamina, ALT, fosfataza zasadowa, kwasy żółciowe, białko całkowite, albuminy, badanie rozszerzone krwi, określanie parametrów moczu, badanie osadu moczu, stosunek białka do kreatyniny, stosunek kortyzolu do kreatyniny (tylko pies), FT4 (tylko kot) 44

69 3 Profile diagnostyczne 3.2 Specjalne profile diagnostyczne (w kolejności alfabetycznej) Skóra - profil 1 tkanka w formalinie + wymaz Histologia, bakteriologia (posiew w warunkach tlenowych) Skóra - profil 2 tkanka w formalinie + zeskrobiny Histologia, mikologia Skóra - profil 3 tkanka w formalinie + wymaz + zeskrobiny Histologia, bakteriologia (posiew w warunkach tlenowych), mikologia Skóra - profil 4 (tylko pies) tkanka w formalinie + 1 ml surowicy Histologia, przeciwciała przeciwko świerzbowcom (Sarcoptes sp.) Skóra - profil 5 (tylko koń) tkanka w płynie fizjologicznym + tkanka w formalinie Histologia, sporządzenie autoszczepionki (w przypadku rozpoznania sarkoidu; wykonalne również w przypadku brodawczycy) Uwaga: do wykonania szczepionki potrzeba 3-5 g tkanki. Skóra - profil 6 (pies, bydło) tkanka w płynie fizjologicznym + tkanka w formalinie Histologia, sporządzenie autoszczepionki (w przypadku rozpoznania brodawczycy) Uwaga: do wykonania szczepionki potrzeba 3-5 g tkanki. Zamówienie szczepionek dla innych gatunków zwierząt - po wcześniejszej konsultacji. Skóra - profil 7 (pies, kot) tkanka w formalinie + surowica, osocze z heparyną, osocze z EDTA Histologia, testy alergiczne (Allercept Screening-Test) 45

70 3 Profile diagnostyczne 3.2 Specjalne profile diagnostyczne (w kolejności alfabetycznej) Tarczyca - profil I 2 ml surowicy Pies tyroksyna (T 4 ) Diagnostyka niedoczynności i nadczynności tarczycy; ocena skuteczności terapii zaburzeń funkcjonowania tarczycy. wolna T 4, TSH (p. rozdział 12, Endokrynologia) Kot tyroksyna (T 4 ), wolna T 4 Koń tyroksyna (T 4 ), wolna T 4, T 3 Tarczyca - profil II (tylko pies) TSH, wolna T 4, wykrywanie przeciwciał antytyreoglobulinowych. Trzustka - profil 2 ml surowicy Diagnostyka niedoczynności tarczycy na tle autoimmunologicznym oraz jako test monitorujący poziomy u ras predysponowanych (p. rozdział 12, Endokrynologia). 1 ml surowicy + krew z NaF Glukoza, fruktozamina, a-amylaza, lipaza, cholesterol Wątroba - profil I 1 ml surowicy Mocznik,, ALT (GPT), fosfataza zasadowa, g-gt, GLDH, kwasy żółciowe, bilirubina, albuminy Wymioty diagnostyka 1 ml surowicy, 0,5 ml krwi z EDTA (pies) Kwasy żółciowe, mocznik, kreatynina, sód, potas, wapń, glukoza, fosfataza zasadowa, ALT, białko całkowite, albuminy, specyficzna lipaza trzustkowa (cpl), mała morfologia 46

71 3 Profile diagnostyczne 3.3 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo/kot Kot 2 ml surowicy + 0,5 ml krwi z EDTA profil szczegółowy + rozmaz krwi (+ NaF) Nerki Mocznik, kreatynina, białko całkowite, sód, potas, fosforany Wątroba Bilirubina, ALT (GPT), Fosfataza zasadowa, AST (GOT), GLDH Trzustka Glukoza, fruktozamina, cholesterol Mięśnie CK, LDH, wapń, magnez Metabolizm Trójglicerydy Hematologia Duża morfologia (obraz ogólny + rozmaz) Serologia wykrywanie antygenu FeLV, wykrywanie przeciwciał przeciwko FIV, miano przeciwciał przeciwko FIPV/koronawirusom Elektroforeza białek surowicy FIP skrining 1 ml surowicy, osocza z heparyną + 0,5 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi Miano przeciwciał przeciwko FIPV/koronawirusom, ALT (GPT), bilirubina, elektroforeza białek surowicy, Duża morfologia (obraz ogólny + rozmaz) FeLV/FIV + FIP skrining 1 ml surowicy + 0,5 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi Jak Badanie monitorujące w kierunku FIP + wykrywanie antygenu FeLV + wykrywanie przeciwciał przeciwko FIV 47

72 3 Profile diagnostyczne 3.3 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo/kot Profil górnych dróg wymaz z dróg oddechowych (suchy) PCR oddechowych Clamydophila felis, Mycoplasma felis, FHV 1 (herpeswirus) Calciwirus FCV Profil Mykoplazm krew z EDTA PCR hemotroficznych Mycoplasma haemofelis, Cand. Mycoplasma haemominuhim, Cand. Mycoplasma turicensis Profil okulistyczny wymaz z oka (suchy) PCR Clamydophila felis, Mycoplasma felis, FHV 1 (herpeswirus) 48

73 3 Profile diagnostyczne 3.3 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo/koń Profil źrebięcy 3 ml surowicy + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi + krew z NaF Nerki Mocznik, kreatynina, sód, potas Wątroba Bilirubina całkowita, białko całkowite, fosfataza zasadowa, g-gt, AST (GOT) Mięśnie Wapń, magnez, CK Metabolizm Glukoza, trójglicerydy Pierwiastki śladowe Żelazo Hematologia Duża morfologia (obraz ogólny + rozmaz) Serologia Poziom IgG w surowicy Koń 3 ml surowicy + 1 ml krwi z EDTA profil geriatryczny + rozmaz krwi + krew z NaF Nerki Mocznik, kreatynina, fosforany Wątroba AST (GOT), GLDH, bilirubina całkowita, g-gt Mięśnie Wapń Metabolizm Glukoza, trójglicerydy Pierwiastki śladowe Cynk, selen Elektroforeza białek surowicy Hematologia Duża morfologia (obraz ogólny + rozmaz) 49

74 3 Profile diagnostyczne 3.3 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo/koń Koń 3 ml surowicy, osocza z heparyną + 1 ml krwi z EDTA profil szczegółowy + rozmaz krwi (+ NaF) Nerki Mocznik, kreatynina, sód, potas, fosforany Wątroba Bilirubina całkowita, białko całkowite, fosfataza zasadowa, g-gt, AST (GOT), GLDH, albuminy Metabolizm Glukoza, cholesterol trójglicerydy Mięśnie CK, LDH, wapń, magnez Pierwiastki śladowe cynk, miedź, selen Hematologia Duża morfologia (obraz ogólny + rozmaz) Koń profil podstawowy 3 ml surowicy, osocza z heparyną + krew z NaF Jak Koń profil szczegółowy, jednak bez badania rozszerzonego krwi ( dużej morfologii) Koń profil wydolnościowy 2 ml surowicy + 0,5 ml krwi z EDTA + krew z NaF Nerki Mocznik, sód, potas, fosforany Wątroba Bilirubina całkowita, g-gt, AST (GOT) Trzustka Glukoza Mięśnie CK, LDH, wapń, mleczany, magnez Hematologia mała morfologia 50

75 3 Profile diagnostyczne 3.3 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo/koń Profil S 3 ml surowicy Pierwiastki śladowe cynk, miedź, selen Elektrolity Sód, potas, wapń, magnez, fosforany, chlorki Profil Kupna 20ml surowicy/moczu LC/MS, GC/MS (3) badanie przy zakupie Glikokortykosterydy, niesterydowe leki przeciwzapalne, isoxsuprin, teofilina, acepromazyna Monitorowanie 10 ml surowicy/moczu LC/MS (3) glikokortykosterydów Kortyzol (endogenny), betametazon, flumetazon, prednizolon, deksametazon, triamcinolon Monitorowanie (NLPZ) 10 ml surowicy/moczu LC/MS, GC/MS (3) niesterydowych leków przeciwzapalnych Fenylobutazon, Flunixin Meglumin, kwas meklofenamowy, Ketoprofen, Vedaprofen, salicylany, kwas flufenamowy, Diclofenac, Naproxen, paracetamol, meloksykam Monitorowanie leków 15 ml surowicy/moczu LC/MS, GC/MS (3) przeciwzapalnych Glikokortykosterydy (p. wyżej) + niesterydowe leki przeciwzapalne (p. wyżej) Monitorowanie leków 10 ml surowicy/moczu GC/MS, EIA (3) uspokajających/ /trankwilizerów Fenotiazyna, benzodiazepina, detomidyna, romifidyna, ksylazyna, medetomidyna 51

76 3 Profile diagnostyczne 3.3 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo/koń Monitorowanie 8 ml surowicy/moczu GC/MS, EIA (3) preparatów pobudzających Teofilina, teobromina, amfetamina, kofeina Monitorowanie 10 ml surowicy/moczu LC/MS, GC/MS (3) anabolików Nandrolon, boldenon, 17-a-metylotestosteron, mesterolon, fluoksymesteron Monitorowanie 10 ml surowicy/moczu EIA (3) narkotyków Amfetamina, barbiturany, benzodiazepina, marihuana, kokaina, opiaty Badanie monitorujące 20 ml surowicy/moczu LCMS (3) dla nieznanych substancji Leki przeciwzapalne + leki uspokajające/trankwilizery + preparaty pobudzające + anaboliki + isoxsuprin + Wszystkie wyszczególnione do tej pory parametry są również clenobuterol + furosemid dostępne oddzielnie! Zlecenia 10 ml surowicy/moczu poszczególnych parametrów (badania jakościowe) Jeśli zachodzi podejrzenie, że zwierzęciu podana została określona, niewyszczególniona tutaj substancja (z grupy środków leczniczych albo narkotyków), proszę skontaktować się z laboratorium odnośnie możliwości jej wykrywania. 52

77 3.3 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo PTAKI/MAŁE SSAKI/GADY 3 Profile diagnostyczne Ptaki - Skrining 0,5 ml surowicy AST (GOT), kwasy żółciowe, białko całkowite, albuminy, esteraza cholinowa, kwas moczowy, CK, LDH, fosforany, wapń, potas Ptaki profil I pióro lub krew z EDTA PBFD, Polyoma Ptaki profil II pióro lub krew z EDTA + wymaz z kloaki lub kał Profil I + Chl. Psittaci Ptaki profil III pióro lub krew z EDTA Profil I + określenie płci Ptaki profil IV pióro lub krew z EDTA + wymaz z kloaki lub kał Profil I + Chl. Psittaci + określenie płci Królik Profil ogólny 1ml surowicy + 0,5 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi Nerki Mocznik, kreatynina Wątroba Białko całkowite, albuminy, globuliny, g-gt, AST (GOT) Mięśnie CK, LDH, wapń Metabolizm Glukoza, trójglicerydy Hematologia duża morfologia (obraz ogólny + rozmaz) 53

78 3 Profile diagnostyczne 3.3 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo PTAKI/MAŁE SSAKI/GADY Gady profil szczegółowy 0,5 ml surowicy + 0,5 ml krwi z heparyną + rozmaz krwi Nerki Kwas moczowy, mocznik, fosforany Wątroba (ALT (GPT), AST (GOT), białko całkowite, kwasy żółciowe, glukoza Metabolizm Wapń Hematologia Morfologia (leukocyty, erytrocyty, hemoglobina, hematokryt, rozmaz) Gady profil podstawowy 0,5 ml surowicy Jak Profil szczegółowy dla gadów, jednak bez badania rozszerzonego krwi ( dużej morfologii) 54

79 3 Profile diagnostyczne 3.3 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo/ BYDŁO Bydło - profil szczegółowy 3 ml surowicy + 1 ml krwi z EDTA + 10 ml moczu + włosy (+ NaF) Nerki/metabolizm białek Mocznik, kreatynina białko całkowite, sód, chlorki, potas, fosforany Wątroba Bilirubina całkowita, fosfataza zasadowa, AST (GOT), esteraza cholinowa, g-gt, GLDH, kwasy żółciowe Metabolizm Glukoza, fruktozamina, cholesterol, trójglicerydy, kwas ß-hydroksymasłowy Mięśnie CK, wapń, magnez Tarczyca T4 Pierwiastki śladowe Cynk (w surowicy i we włosach), miedź, selen, mangan (w surowicy i we włosach), sód (w moczu) Witaminy Biotyna, kwas foliowy, wit. A, b-karoten, wit. B1, wit. B12, wit. E 55

80 3 Profile diagnostyczne 3.3 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo/ BYDŁO Bydło - profil podstawowy 3 ml surowicy (+ NaF) Nerki/metabolizm białek Mocznik, kreatynina, białko całkowite, sód, chlorki, potas, fosforany Wątroba Bilirubina całkowita, fosfataza zasadowa, AST (GOT), esteraza cholinowa, g-gt, GLDH, kwasy żółciowe Metabolizm Glukoza, fruktozamina, cholesterol, trójglicerydy kwas ß-hydroksymasłowy Mięśnie CK, wapń, magnez Pierwiastki śladowe Cynk, miedź, selen Witaminy b-karoten Bydło - profil 1 ml surowicy (+ NaF) diagnostyczny zalegania Nerki/metabolizm białek Mocznik, białko całkowite, fosforany Wątroba AST (GOT), g-gt Metabolizm Glukoza, cholesterol Mięśnie CK, wapń, magnez Uwaga: proszę wysyłać surowicę bez śladów hemolizy! Nie wysyłać krwi z EDTA ani z heparyną! 56

81 3 Profile diagnostyczne 3.3 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo/ BYDŁO Profil S 3 ml surowicy + 1 ml krwi z EDTA Pierwiastki śladowe cynk, miedź, selen Elektrolity Sód, potas, wapń, magnez, fosforany, chlorki Bydło - program 1 ml surowicy diagnostyczny zaburzeń płodności (1) Nerki/metabolizm białek Mocznik, białko całkowite, sód, potas, fosforany Wątroba AST (GOT) Mięśnie Wapń, magnez Bydło - program 3 ml surowicy diagnostyczny zaburzeń płodności (2) jak program diagnostyczny zaburzeń płodności (1) + b-karoten Bydło - program 3 ml surowicy diagnostyczny zaburzeń płodności (3) jak program diagnostyczny zaburzeń płodności (2) + wit. E, selen 57

82 3 Profile diagnostyczne 3.3 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo/ BYDŁO Badania specjalne moczu (bydło, owce). Specyfika fizjologii trawienia u przeżuwaczy sprawia, że są one predysponowane do zaburzeń gospodarki kwasowo-zasadowej. Procesy życiowe w organizmie są ściśle związane z określonymi wartościami ph, tak więc zmiany tych wartości w zakresach kwaśnych bądź zasadowych mają znaczny wpływ na funkcjonowanie organizmu. Szczególnie chodzi tu o zaburzenia przewlekle, subkliniczne, które mogą być przyczyną wtórnych dysfunkcji metabolizmu prowadzących do dalszych schorzeń, jak również spadku produkcyjności. Również stosowanie kwaśnych soli powinno być regularnie monitorowane poprzez badanie moczu. Podczas gdy wartość ph jest miarą wolnych, niezbuforowanych jonów H+, pomiar wydalania kwasów/zasad netto określa całość jonów H+, również zbuforowanych. Jest to względnie prosta metoda (miareczkowanie kwasów i zasad), odzwierciedlająca całkowitą wartość nadmiaru kwasów lub zasad (wyliczoną!) i korzystająca z faktu, że u bydła główną drogą eliminacji jonów H+ jest ich wydalanie przez nerki wraz z moczem. 1. Wydalanie 10 ml zamrożonego moczu kwasów/zasad netto (bydło, owce) Wartość wyliczona z wymiareczkowania kwasów i zasad. Mocz powinien być dostarczony do laboratorium w postaci zamrożonej albo przynajmniej schłodzony. 2. Wydalanie 10 ml zamrożonego moczu kwasów/zasad określanie poszczególnych frakcji (bydło) Zasady, kwasy, wydalanie kwasów/zasad netto, NH4+, ph, stosunek ilościowy zasad do kwasów Mocz powinien być dostarczony do laboratorium w postaci zamrożonej albo przynajmniej schłodzony Profil diagnostyczny - mocz 10 ml moczu Wydalanie kwasów/zasad netto, wartość ph, fosforany, wapń, sód, potas Wskazówka dla lekarzy wet. opiekujących się stadem bydła. Zawsze możliwe są też inne, indywidualnie zestawione profile diagnostyczne, potrzebne do opieki lekarskiej nad stadem po wcześniejszej konsultacji z laboratorium. 58

83 3 Profile diagnostyczne 3.3 Profile diagnostyczne swoiste gatunkowo/ TRZODA CHLEWNA Trzoda chlewna - szczegółowy profil diagnostyczny 3 ml surowicy + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi Nerki Mocznik, kreatynina, białko całkowite, sód, chlorki, potas, fosforany Wątroba Bilirubina całkowita, bilirubina bezpośrednia, fosfataza zasadowa, g-gt, AST (GOT), GLDH Trzustka a-amylaza, lipaza, cholesterol Mięśnie CK, LDH, wapń Metabolizm Trójglicerydy Pierwiastki śladowe cynk, miedź, selen Hematologia Duża morfologia (obraz ogólny + rozmaz) 59

84 4 Hematologia 4.1 Hematologia Mała morfologia 0,5 ml krwi z EDTA cytometria przepływowa (1) - Obraz ogólny krwi Leukocyty, erytrocyty, hemoglobina, hematokryt MCV, HBE, MCHC, trombocyty Obraz różnicowy 0,5 ml krwi z EDTA cytometria przepływowa, + rozmaz krwi badanie mikroskopowe (1) Granulocyty zasadochłonne, granulocyty kwasochłonne, granulocyty obojętnochłonne z jądrem pałeczkowatym granulocyty obojętnochłonne z jądrem segmentowanym, limfocyty, monocyty, anizocytoza, polichromazja Duża morfologia 0,5 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi (1) - Badanie rozszerzone Obraz ogólny + obraz różnicowy Retikulocyty 0,5 ml krwi z EDTA) cytometria przepływowa, badanie mikroskopowe (1) U psów i kotów liczba retikulocytów jest miarą zdolności regeneracyjnych szpiku kostnego w przypadku anemii. Jeśli liczba retikulocytów u kotów jest zwiększona, podawana jest ilość retikulocytów zagregowanych. U tych zwierząt jedynie retikulocyty zagregowane, w przeciwieństwie do retikulocytów występujących pojedynczo, przemawiają za aktywną regeneracją. Program diagnostyczny niedokrwistości 1 ml surowicy + 1 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi p. profile specjalne 60

85 4 Hematologia 4.1 Hematologia Mała morfologia 0,5 ml krwi z EDTA liczenie w komorze, fotometria, - obraz ogólny/ptaki wirówka do hematokrytu (1) Leukocyty, erytrocyty hematokryt, hemoglobina 0braz różnicowy 0,5 ml krwi z EDTA badanie mikroskopowe (1) /PTAKI + rozmaz krwi Granulocyty zasadochłonne, granulocyty kwasochłonne, heterofile, limfocyty, monocyty, anizocytoza, polichromazja Duża morfologia 0,5 ml krwi z EDTA + rozmaz krwi (1) Badanie rozszerzone /PTAKI Obraz ogólny + obraz różnicowy Mała morfologia 0,5 ml krwi z heparyną liczenie w komorze, fotometria, - obraz ogólny / GADY + rozmaz krwi wirówka do hematokrytu (1) Leukocyty, erytrocyty, hematokryt, hemoglobina Obraz różnicowy 0,5 ml krwi z heparyną badanie mikroskopowe (1) /GADY + rozmaz krwi Granulocyty zasadochłonne, granulocyty kwasochłonne, heterofile, limfocyty, monocyty, azurofile, anizocytoza, polichromazja : 1/ Erytrocyty i trombocyty ptaków i gadów posiadają jądro komórkowe. Z tego powodu nie jest możliwe automatyczne liczenie krwinek. 2/ W przypadku zastosowania EDTA jako antykoagulantu dla krwi gadów, może dojść do lizy erytrocytów. Dlatego antykoagulantem z wyboru jest heparyna. 61

86 4 Hematologia 4.2 Parametry krzepnięcia krwi Powierzchnia kontaktu F XII F XI Tromboplastyna tkankowa F VII F IX F VIII Układ wewnątrzpochodny FX Układ wspólny aptt Protrombina Trombina Układ zewnątrzpochodny PT (Quick-Test) Fibrynogen Fibryna Kaskada krzepnięcia krwi Czas trombinowy Quick-Test (PT) 0,5 ml zamrożonego koagulometria (1) (czas tromboplastyno osocza cytrynianowego -wy, czas protrombinowy) Wskazanie: test skriningowy przy podejrzeniu zaburzeń w układzie zewnątrzpochodnym i w układzie wspólnym krzepnięcia, np. przy niedoborze czynnika VII, zatruciu kumaryną, hepatopatiach oraz DIC (rozsianym krzepnięciu śródnaczyniowym, disseminated intravascular coagulation) aptt (activated partial 0,5 ml osocza cytrynianowego koagulometria (1) thromboplastin time) Wskazanie: test skriningowy przy podejrzeniu zaburzeń w układzie wewnątrzpochodnym i w układzie wspólnym krzepnięcia, np. przy hemofilii (niedobór czynnika VIII lub IX), zatruciu kumaryną, hepatopatiach, DIC, jak również przy podawaniu heparyny. Czas trombinowy 0,5 ml osocza cytrynianowego koagulometria (1) Wskazanie: przy podejrzeniu niedoboru fibrynogenu lub zaburzeń jego syntezy, kontrola terapii preparatami rozpuszczającymi zakrzepy oraz terapii heparyną. 62

87 4 Hematologia 4.2 Parametry krzepnięcia krwi Fibrynogen 0,5 ml zamrożonego koagulometria (1) osocza cytrynianowego Wskazanie: DIC, hepatopatie, niedobór fibrynogenu. Jako białko ostrej fazy, fibrynogen może osiągać wyższy poziom przy stanach zapalnych. Badanie kompleksowe 1 ml zamrożonego koagulometria (1) układu krzepnięcia osocza cytrynianowego Fibrynogen, aptt, Quick-Test, Czas trombinowy Czynnik VIII 0,5 ml zamrożonego koagulometria (1) (tylko psy) osocza cytrynianowego Wskazanie: rozpoznanie hemofilii A (niedobór czynnika VIII) Czynnik IX 0,5 ml zamrożonego koagulometria (1) (tylko psy) osocza cytrynianowego Wskazanie: rozpoznanie hemofilii B (niedobór czynnika IX) Antygen czynnika 1 ml zamrożonego immunologiczn test von Willebranda osocza cytrynianowego zmętnieniowy (tylko psy) Czynnik von Willebranda pośredniczy w adhezji trombocytów do śródbłonka naczyń krwionośnych i jest białkiem nośnikowym dla czynnika VIII. Zespół von Willebranda opisywany jest u wielu ras, najczęściej jednak występuje u dobermanów i terierów szkockich. Test jest wskazany przy przedłużonym czasie krwawienia z błon śluzowych; również może być przedłużony aptt. Czynnik 1ml krwi z EDTA PCR (3) von Willebranda I/II p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej 63

88 4 Hematologia 4.3 Grupy krwi Badanie grup krwi 0,5 ml krwi z EDTA reakcja aglutynacji (1) (pies, kot) Pies Kot U psów opisano do tej pory 13 grup krwi, które określane są jako DEA (Dog erythrocyte antigene) 1.1, 1.2, itd. Nie występują istotne klinicznie naturalne alloprzeciwciała (tj. przeciwciała skierowane przeciwko antygenom innego osobnika tego samego gatunku). Badana jest grupa DEA 1.1, ponieważ transfuzja krwi od zwierzęcia DEA 1.1 dodatniego do osobnika nie posiadającego tej grupy, wywołuje powstawanie przeciwciał, które po 1 2 tygodniach prowadzi do opóźnionej hemolizy. Przy ponownej transfuzji krwi od psa DEA 1.1 dodatniego do uczulonego zwierzęcia DEA 1.1 ujemnego istnieje ponadto niebezpieczeństwo ostrej potransfuzyjnej reakcji hemolitycznej. U kotów znane są grupy krwi A, B i AB. Najczęściej występuje grupa A (96 %). Grupę B stwierdza się z różną częstością, zależnie od rasy, np. często u Devon Rex lub British Shorthair (20-45 %). Grupa AB jest wyjątkowo rzadka. U kotów występują alloprzeciwciała przeciwko innym grupom krwi, z tego powodu wskazane jest przed trnsfuzją zbadanie grup krwi u dawcy i biorcy. Ponadto u tych zwierząt istnieje ryzyko wystąpienia hemolitycznej choroby noworodków (izoerytrolizy), gdy kocięta z grupą krwi A (lub AB) urodzone są przez kotkę z grupą B. 64

89 4 Hematologia 4.4 Pasożyty krwi oraz bakterie hemotroficzne Badanie ogólne rozmaz krwi, badanie mikroskopowe (1) w kierunku pasożytów 0,5 ml krwi z EDTA krwi oraz bakterii hemotroficznych Mikroskopowe badanie rozmazu krwi barwionego metodą Giemzy, np. w kierunku: Babesia, Ehrlichia, Hepatozoon. Bezpośrednie wykazanie pasożyta/bakterii nie zawsze jest możliwe tylko w fazie parazytemii (bakteriemii)! p. Profil podróżny I i II (Rozdział 3.2, Specjalne profile diagnostyczne), jak również rozdział 13 Choroby zakaźne. Badanie w kierunku rozmaz krwi, badanie mikroskopowe (1) hemotroficznych 0,5 ml krwi z EDTA mykoplazm (wcześniej: Haemobartonella sp.) Mikroskopowe badanie rozmazu krwi barwionego metodą Giemzy. W porównaniu do badania metodą PCR, badanie mikroskopowe wykazuje wyraźnie mniejszą czułość i swoistość. p. rozdział 13 Choroby zakaźne; rozdział 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej Bezpośrednie 1 ml krwi z EDTA test Knotta (1) wykazywanie mikrofilarii Mikrofilarie można stwierdzić w mikroskopie optycznym po wcześniejszym zagęszczeniu (test Knotta). Pobranie krwi włośniczkowej powinno mieć miejsce późnym popołudniem lub wieczorem. Wykazanie pasożytów jest możliwe najwcześniej 6 mies. po zarażeniu; czułość metody wynosi ok. 60 %. Dlatego nie zawsze jest możliwe bezpośrednie stwierdzenie obecności pasożytów. Ujemne wyniki badania zdarzają się również w przypadku inwazji jednopłciowych form dojrzałych pasożyta. p. rozdział 13 Choroby zakaźne Wykazywanie 1ml surowicy ELISA (1) antygenu makrofilarii p. rozdział 13 Choroby zakaźne 65

90 5 Chemia kliniczna Albuminy 0,3 ml surowicy, fotometria (1) osocza z EDTA, osocza z heparyną Wskazania: Występowanie: Spadek poziomu: Wzrost poziomu: hepatopatie nefropatie określanie stosunku albumin do globulin (diagnostyka FIP) syntetyzowane w wątrobie Obniżenie zawartości albumin w surowicy może mieć miejsce przy niedoborach białka na tle żywieniowym, braku apetytu, wadliwym przyswajaniu produktów trawienia w przewodzie pokarmowym, hepatopatiach; przy utratach białek przez nerki (nerczyca, zespół nerczycowy), w przebiegu enteropatii, którym towarzyszy utrata białek, przy FIP, oparzeniach, utracie krwi, wysiękach do jam ciała, niedoczynności kory nadnerczy, schorzeniach układu nerwowego, hipergamaglobulinemii; względny niedobór jest skutkiem nadmiernego nawodnienia przy odwodnieniu 66

91 5 Chemia kliniczna ALP 0,3 ml surowicy, kinetyka enzymów, Fosfataza zasadowa osocza z heparyną fotometria (1) Wskazania: Występowanie: Zwiększenie poziomu (fizjologiczne): Zwiększenie poziomu (związane z wątrobą): Zwiększenie poziomu (niespecyficzne): Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga: hepatopatie nadczynność kory nadnerczy osteopatie wątroba (enzym związany z błonami nabłonków dróg żółciowych) błona śluzowa jelita cienkiego, kości nerki, łożysko, śledziona, eukocyty, erytrocyty podczas wzrostu organizmu przy hepatopatiach z wewnątrz- i zewnątrzwątrobowym zastojem żółci (u kotów i przeżuwaczy reakcja słaba i opóźniona), nowotworach wątroby, toksycznych hepatopatiach, zapaleniu trzustki występuje przy nadczynności kory nadnerczy (gł. u psów), nadczynności tarczycy, cukrzycy, nadczynności przytarczyc, osteopatiach, nowotworach, ciąży (szczególnie u kotów), w procesach gojenia tkanki kostnej; po podaniu niektórych leków (np. glikokortykosterydów, leków przeciwdrgawkowych, barbituranów, różnych antybiotyków). hemoliza, EDTA, silna lipemia i bilirubinemia Zwierzęta młode wykazują wyraźnie wyższy poziom fosfatazy zasadowej, niż dorosłe! 67

92 5 Chemia kliniczna ALP Fosfataza 0,5 ml surowicy, kinetyka enzymów, fotometria (1) zasadowa osocza z heparyną termostabilna Wskazanie: Czynniki wpływające negatywnie: diagnostyka zespołu Cushinga u psów Oznaczanie indukowanej przez sterydy (termostabilnej) frakcji fosfatazy zasadowej: poprzez endogenne lub egzogenne glikokortykosterydy indukowana jest przede wszystkim termostabilna frakcja fosfatazy zasadowej, podczas gdy FZ z kości, wątroby i nerek jest termolabilna. Termostabilną fosfatazę zasadową można wykryć poprzez ogrzanie surowic do 65 C. hemoliza, EDTA, silna lipemia i bilirubinemia ALT (GPT) 0,3 ml surowicy, kinetyka enzymów, osocza z EDTA, osocza z heparyną fotometria (1) Wskazanie: Występowanie: ostre zapalenie wątroby, ostry rzut przy przewlekłym zapa- leniu wątroby, zwyrodnienie i martwica hepatocytów (ostra i przewlekła), uszkodzenia na tle niedotlenienia, zwłók- nienie lub marskość wątroby (ostry rzut), zatkanie przewodów żółciowych poza wątrobą, zapalenie przewodów żółciowych, zapalenie przewodów żółciowych i wątroby, zwyrodnienie tłuszczowe wątroby, amyloidoza wątroby, upośledzenie odpływu krwi żylnej (wątroba zastoinowa), ostra martwica spowodowana toksynami lub lekami (po podwyższeniu poziomu szybki spadek); przy podawaniu niektórych leków (np. przeciwdrgawkowych, glikokortykosterydów); przy gorączce (wzrost nieznaczny); w przypadku procesów ograniczonych (np. guzy, ropnie) brak wzrostu poziomu lub jest on nieznaczny Wzrost poziomu ma miejsce szczególnie przy następujących hepatopatiach: Czynniki wpływające negatywnie: hepatopatie wątroba (w cytoplazmie hepatocytów) szczególnie u psów i kotów, nerki, mięśnie szkieletowe i sercowy szczególnie u koni, bydła, świń i owiec hemoliza, EDTA, silna lipemia i bilirubinemia 68

93 5 Chemia kliniczna Amoniak 1 ml zamrożonego osocza z EDTA fotometria (3) Wskazanie: Występowanie: Wzrost poziomu: Uwaga: hepatopatie hepatoencefalopatie (toksyczny) produkt metabolizmu białek, syntetyzowany w jelicie, w wątrobie metabolizowany do mocznika żylne zespolenie wrotno-systemowe, ciężkie przewlekłe hepatopatie (zwłóknienie, marskość), ciężkie ostre hepatopatie (ostre zapalenie wątroby, ostra martwica hepatocytów), mocznica, pierwotna hyperamonemia (rzadko) krew pobierać do wcześniej schłodzonych naczyń, zaraz zamknąć, wirować i osocze zamrozić; przesyłać w stanie głębokiego zamrożenia. Pacjent musi być min. 12 godz na czczo! Amonowe związki 2 x 1 ml zamrożonego osocza z EDTA fotometria (3) test tolerancji Zasada testu: Przeprowadzenie testu: Ocena: Uwaga: poprzez podanie chlorku amonu następuje zwiększone wytwarzanie amoniaku w jelicie; ten ostatni jest metabolizowany w wątrobie do mocznika. Przy zaburzeniach czynności wątroby proces ten jest upośledzony i amoniak może być stwierdzany we krwi w dużej ilości. 1. pierwsza próba krwi = wartość spoczynkowa 2. podanie chlorku amonu, rozpuszczonego w wodzie, w ilości 100 mg/kg masy ciała, per os (sondą żołądkową) 3. druga próba krwi - 30 min. po podaniu NH4Cl = wartość po obciążeniu w stanie fizjologicznym nie dochodzi do wzrostu poziomu amoniaku powyżej wartości referencyjne lub jest on nieznaczny; poziom graniczny: µg/dl stan patologiczny: > 120 µg/dl krew pobierać do wcześniej schłodzonych naczyń, zaraz zamknąć, wirować i osocze zamrozić; przesyłać w stanie głębokiego zamrożenia. Przy 1. pobraniu krwi pacjent musi być min. 12 godz na czczo! 69

94 5 Chemia kliniczna AST (GOT) 0,3 ml surowicy, osocza z EDTA, kinetyka enzymów, osocza z heparyną fotometria (1) Wskazania: Występowanie: Wzrost poziomu Czynniki wpływające negatywnie: diagnostyka miopatii (u wszystkich gatunków zwierząt) diagnostyka hepatopatii (koń, bydło, owca, koza, świnia, pies, kot) szczególnie mięśnie szkieletowe i sercowy, wątroba (w cytoplazmie i mitochondriach hepatocytów) ma miejsce przy hepatopatiach, miopatiach (ewentualnie też kardiomiopatiach, w celu różnicowania określić dodatkowo poziomy CK i ALT); po podaniu leków (np. przeciwdrgawkowych, estrogenow), po wysiłku fizycznym. hemoliza a-amylaza: 0,3 ml surowicy, kinetyka enzymów, osocza z EDTA, osocza z heparyną fotometria (1) Wskazanie: Występowanie: Wzrost poziomu: diagnostyka chorób trzustki (części zewnątrzwydzielniczej) trzustka, wątroba, jelito cienkie, ślinianki (u psów: nerki) ostre zapalenie trzustki (p. też specyficzna lipaza trzustkowa pies, kot), martwica trzustki, nowotwór trzustki, zatkanie przewodu trzustkowego, nefropatie, hepatopatie (rak), niedrożność jelit, zapalenie otrzewnej, zapalenie pęcherzyka żółciowego, choroby jelita cienkiego, nadczynność kory nadnerczy; po podaniu niektórych leków (np. glikokortykosterydów) 70

95 5 Chemia kliniczna a-hbdh (dehydroge- 0,3 ml surowicy, osocza z EDTA, kinetyka enzymów, naza kw. a-hydroksy- osocza z heparyną fotometria (1) masłowego, izoenzym LDH 1) Wskazanie: Występowanie: Wzrost poziomu: Czynniki wpływające negatywnie: badanie wspomagające w celu diagnostyki uszkodzeń mięśnia sercowego izoenzym dehydrogenazy mleczanowej; występuje w mięśniu sercowym, erytrocytach, mięśniach szkieletowych, nerkach, przewodzie pokarmowym uszkodzenie mięśnia sercowego, schorzenia przebiegające z hemolizą hemoliza Białko całkowite 0,3 ml surowicy, fotometria (1) osocza z EDTA, osocza z heparyną Wskazania: Występowanie: Wzrost poziomu: (dotyczy głównie globulin!) Spadek poziomu: Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga: diagnostyka hepatopatii, schorzeń żołądkowo-jelitowych, nefropatii, FIP, odwodnienia, hiperhydratacji syntetyzowane w wątrobie (z wyjątkiem immunoglobulin) przy odwodnieniu, przewlekłych chorobach zakaźnych i pasożytniczych (np. erlichiozie, FIP, leiszmaniozie, nużycy, świerzbie, dirofilariozie), przewlekłych zakażeniach bakteryjnych, nowotworach, szpiczaku mnogim, chorobach z autoagresji, procesach hemolitycznych ma miejsce przy zaburzeniach wchłaniania z jelita, zaburzeniach trawienia, gdy pożywienie jest zbyt ubogie w białka, przy przewlekłych hepatopatiach, nefropatiach (zwłaszcza przy zespole nerczycowym), chorobach jelit prowadzących do utraty białek, utracie krwi, wysiękach do jam ciała, niedoczynności kory nadnerczy, oparzeniach; względne obniżenie poziomu białek stwierdza się przy nadmiernym nawodnieniu organizmu p. też elektroforeza białek surowicy hemoliza Młode zwierzęta wykazują niższe stężenia białek (fizjologicznie). 71

96 5 Chemia kliniczna Bilirubina (całkowita) 0,3 ml surowicy, fotometria (1) osocza z EDTA, osocza z heparyną Wskazania: zastój żółci hepatopatie, anemia, hemoliza Występowanie: powstaje głównie z rozkładu hemoglobiny (bilirubina I, bilirubina niesprzężona); w wątrobie (u psów również w nerkach) następuje sprzęganie bilirubina II (bilirubina sprzężona, bilirubina bezpośrednia) Czynniki wpływające negatywnie: hemoliza, lipemia, światło Bilirubina 0,3 ml surowicy, fotometria (1) (bezpośrednia) osocza z EDTA, osocza z heparyną Z wartości bilirubiny całkowitej i bilirubiny bezpośredniej (sprzężonej) można wyliczyć poziom bilirubiny pośredniej (niesprzężonej) b-karoten 2 ml surowicy, osocza z EDTA, wysokociśnieniowa osocza z heparyną chromatografia cieczowa (HPLC) (3) Wskazania: Występowanie: Spadek poziomu: diagnostyka zaburzeń płodności u bydła, koni, świń (cicha ruja, opóźniona owulacja, częste latowanie/lochanie się, obumieranie zarodków) zwiększona podatność na infekcje u noworodków jest to prowitamina A (wyjątek: koty nie są w stanie przekształcać b-karotenu w wit.a). Głównym organem gromadzącym b-karoten jest wątroba. spowodowany jest przez błędy żywieniowe, np. podawanie długo składowanych kiszonek 72

97 5 Chemia kliniczna b-hydroksymasłowy 0,3 ml surowicy, fotometria (1) kwas osocza z EDTA, osocza z heparyną Wskazania: Występowanie: Wzrost poziomu: diagnostyka acetonemii płyny ustrojowe (surowica, mleko, mocz) występuje przy: ketozie, zatruciu ciążowym (owce), cukrzycy (razem z kwasicą ketonową), gorączce, stanach głodu. Chlorki 0,3 ml surowicy, osocza z EDTA, elektroda osocza z heparyną jonoselektywna (1) Wskazania: Występowanie: Wzrost poziomu: Spadek poziomu: diagnostyka zaburzeń gospodarki elektrolitowej najważniejszy anion przestrzeni pozakomórkowej; przy fizjologicznej równowadze kwasowo-zasadowej zawartość Cl- w surowicy zachowuje się odpowiednio do stężenia jonów Na+ występuje przy: odwodnieniu (utrata płynów, zmniejszony pobór płynów), zwiększonej ilości soli kuchennej w pożywieniu, cukrzycy (po terapii insuliną), moczówce prostej, podawaniu mineralokortykoidów (zatrzymanie sodu), nefropatiach, kwasicy, biegunkach (typu cienkojelitowego) ma miejsce wskutek zwiększonej utraty soli (przy wymiotach, biegunce, intensywnych potach), niedostatecznego poboru NaCl z pokarmem, zwiększonego poboru wody; występuje też przy niedoczynności kory nadnerczy, diurezie osmotycznej (np. przy cukrzycy), zastoinowej niewydolności serca (obrzęki), nefropatiach, zmniejszonym ciśnieniu koloidoosmotycznym (hypoalbuminemii), zasadowicy metabolicznej; ponadto po podaniu leków moczopędnych pętlowych (np. Furosemidu) i antagonistów aldosteronu (np. spironolaktonu). 73

98 5 Chemia kliniczna Cholesterol 0,3 ml surowicy, osocza z EDTA, kinetyka enzymów, osocza z heparyną fotometria (1) Wskazania: Występowanie: Wzrost poziomu: Spadek poziomu: Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga: diagnostyka zaburzeń przemiany materii, diagnostyka endokrynopatii cholesterol pobierany jest z pożywieniem oraz syntetyzowany w wątrobie; jest produktem wyjściowym do syntezy hormonów sterydowych i kwasów żółciowych po posiłkach, na tle żywieniowym, przy niedoczynności tarczycy, cukrzycy, nadczynności kory nadnerczy, zespole nerczycowym, hepatopatiach, zatkaniu przewodów żółciowych poza wątrobą, zespole hyperlipemicznym (np. często u pewnych linii sznaucerów miniaturowych i beagle ów), ostrym zapaleniu trzustki i martwicy trzustki, idiopatycznej hypercholesteronemii u dobermanów i rottweilerów, zwyrodnieniu tłuszczowym u koników pony oraz wskutek podawania leków (np. glikokortykosterydów). wskutek złego wchłaniania w przewodzie pokarmowym, zaburzonej funkcji wątroby (np. przy marskości, żylnym zespoleniu wrotno-systemowym; przy kacheksji, niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki, enteropatiach prowadzących do utraty białek, nadczynności tarczycy. hemoliza, lipemia. do oznaczania pacjent musi być na czczo! 74

99 5 Chemia kliniczna Cholinesteraza 0,3 ml surowicy, osocza z EDTA, kinetyka enzymów, osocza z heparyną fotometria (1) Wskazania: Występowanie: Spadek poziomu: Wzrost poziomu: diagnostyka hepatopatii podejrzenie zatrucia związkami fosforoorganicznymi przed podaniem środków zwiotczających mięśnie, jeśli dane z wywiadu wskazują na istniejącą hepatopatię mózg, nerwy, erytrocyty; syntetyzowana w wątrobie przy ciężkich hepatopatiach, zatruciach organicznymi estrami kw. fosforowego i fosforanami alkilowymi (np. Parationem, E-605), leczeniu pochodnymi kwasu karbaminowego (np. neostygminą), silnym niedoborze białek, kacheksji, przewlekłych zakażeniach. ma miejsce przy nefropatiach i wysiękowych enteropatiach CK (Kinaza 0,3 ml surowicy, osocza z EDTA, kinetyka enzymów, kreatynowa, CPK) osocza z heparyną fotometria (1) Wskazania: Występowanie: Wzrost poziomu: Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga: diagnostyka pierwotnych i wtórnych miopatii mięsnie szkieletowe, mięsień sercowy, mózg, pęcherz moczowy (kot) przy miopatiach, zapaleniach mięśni (na tle zakaźnym, immunologicznym, hormonalnym), iniekcjach domięśniowych, ciężkim wysiłku fizycznym, tężcu, miopatii wysiłkowej, miopatii niedoborowej, wstrząsie, zatkaniu pęcherz moczowego (u kotów). hemoliza, bilirubinemia. U psów poziom tego enzymu jest zależny od wieku. Nowonarodzone szczenięta mogą wykazywać nawet pięciokrotnie wyższe wartości niż zwierzęta dorosłe. C-reaktywne 1 ml surowicy turbidometria (2) białko (CRP) Wskazania: Występowanie: Wzrost poziomu: stany zapalne białko ostrej fazy przy szczególnie ostrych zakażeniach bakteryjnych, zaostrzeniu zakażeń przewlekłych, zawałach mięśnia sercowego, nowotworach złośliwych 75

100 5 Chemia kliniczna Cynk 1,5 ml osocza z EDTA, ICP-AES (1) osocza z heparyną włosy/icp-aes (2) Ptaki: Wskazania: Znaczenie: Spadek poziomu: Wzrost poziomu (ptaki): Uwaga: wystarcza znacznie mniejsza ilość surowicy ( 400 µl) parakeratoza i hiperkeratoza skóry, zmniejszona wydajność, upośledzona płodność i wzrost, złe gojenie się ran, osłabiona odpowiedź immunologiczna; u ptaków podejrzenie zatrucia cynkiem uczestniczy w procesach metabolicznych z udziałem białek, lipidów i wit. A; bierze udział w procesach immunologicznych na tle żywieniowym, przy obecności antagonistów cynku, przy zmniejszonym wchłanianiu cynku u ptaków trzymanych w wolierach z ocynkowanego drutu Przy wartościach > 2000 µg/l istnieje podejrzenie zatrucia cynkiem Cystatyna C 1 ml surowicy, nefelometria (3) osocza z EDTA, osocza z heparyną Wskazania: niewydolności nerek Polipeptyd cystatyna C produkowana jest w stałych ilościach przez wszystkie komórki posiadające jądro komórkowe, następnie przesączana jest w całości przez kłębuszki nerkowe i wchłaniana zwrotnie w kanalikach. Dlatego może służyć, podobnie jak kreatynina, jako marker w celu rozpoznawania niewydolności nerek. p. rozdział 8, Nerki i drogi wyprowadzające mocz, zmodyfikowany klirens egzogennej kreatyniny 76

101 5 Chemia kliniczna Cystyna 5 ml moczu wysokociśnieniowa chromatografia cieczowa (HPLC) (3) Wskazanie: Występowanie: diagnostyka cystynurii i kamicy cystynowej przy cystynurii chodzi o dziedziczne zaburzenie reabsorpcji cystyny (a również innych aminokwasów lizyny, ornityny i argininy) w kanalikach bliższych nerek. Ponieważ cystyna jest nierozpuszczalna w moczu o ph kwaśnym i obojętnym (przy ph 5,5 7,0), w takich warunkach zwiększone stężenie tego aminokwasu może prowadzić do wytrącania się kryształków cystyny albo tworzenia się kamieni cystynowych w nerkach lub pęcherzu moczowym. Objawy kliniczne obserwowane są często dopiero przy wysoko zaawansowanej kamicy albo, gdy mają miejsce zakażenia bakteryjne dróg moczowych (krwiomocz, zaburzenia w oddawaniu moczu). Cystynuria opisywana była u wielu ras psów: bokserów, Cairn terierów, Welsh Corgi, owczarków niemieckich, dogów, terierów irlandzkich, nowofundlandów, terierów szkockich, mastifów, bulmastifów, Basenji, Chihuahua, Bichon Frise. U nowofundlandów i landseerów możliwe jest wykazanie cystynurii metodami genetycznymi p. rozdział 15, Badania z wykorzystaniem technik biologii molekularnej/choroby dziedziczne 77

102 5 Chemia kliniczna Elektroforeza 0,3 ml surowicy elektroforeza strefowa (1) białek surowicy Wskazania: diagnostyka zaburzeń w składzie białek surowicy (dysproteinemii), np. rozpoznawanie i ocena przebiegu stanów zapalnych, zakażeń, hepatopatii, niedoborów przeciwciał, gammopatii itd. Stosunek albumin do globulin Zwiększenie: Obniżenie: hipogamaglobulinemia (np. u nowonarodzonych zwierząt, w związku z niedostatecznym pobraniem siary, rzadko), wrodzony niedobór immunologiczny, nabyty niedobór immunologiczny (np. przy nosówce u nowonarodzonych szczeniąt, zakażeniu parwowirusem psim, infekcjach FeLV i FIV) p. wzrost ilości globulin p. spadek ilości albumin p. FIP Albuminy Obniżenie: Wzrost: może mieć miejsce przy niedoborach białka na tle żywieniowym, braku apetytu, wadliwym przyswajaniu produktów trawienia w przewodzie pokarmowym, hepatopatiach; przy utratach białek przez nerki (nerczyca, zespół nerczycowy), w przebiegu enteropatii, którym towarzyszy utrata białek, przy FIP, oparzeniach, utracie krwi, wysiękach do jam ciała, niedoczynności kory nadnerczy, schorzeniach układu nerwowego, hipergamaglobulinemii; względny niedobór jest skutkiem nadmiernego nawodnienia przy odwodnieniu 78

103 5 Chemia kliniczna a 1-Globuliny Wzrost: Spadek: przy ostrych i podostrych stanach zapalnych (np. ostre zapalenie wątroby), gorączce, uszkodzeniach tkanek (pooperacyjnych), złośliwych nowotworach (np. przewlekłej białaczce limfatycznej), zapaleniu kłębuszków nerkowych, amyloidozie nerek, reumatoidalnym zapaleniu stawów, chorobach zakaźnych (p. albuminy), nadczynności tarczycy, oparzeniach, siatkowicach (retikulozach); po przebytych zakażeniach; przy leczeniu cytostatykami; w przebiegu tocznia rumieniowatego (lupus erythematosus) oraz bakteryjnego zapalenia wsierdzia; przy ciąży; fizjologiczny wzrost poziomu b1-globulin występuje u noworodków. przy wysiękowym zapaleniu jelit, zespole nerczycowym oraz ciężkich hepatopatiach. a 2-Globuliny Wzrost: Spadek: przy ostrych stanach zapalnych, oparzeniach, nowotworach złośliwych, białaczce limfatycznej, stłuszczeniu wątroby, zatkaniu przewodów żółciowych, zespole nerczycowym, przewlekłym odmiedniczkowym- i śródmiąższowym zapaleniu nerek, zaawansowanej niewydolności nerek, hiperlipoproteinemii, toczniu rumieniowatym, ciąży; po operacjach. w ostrym wirusowym zapaleniu wątroby, przewlekłym czynnym zapaleniu wątroby, zespole nerczycowym, niedokrwistości hemolitycznej b-globuliny Wzrost: Spadek: przy ostrych stanach zapalnych, hepatopatiach, zastoju żółci, nowotworach (szczególnie wątroby), ropnych zapaleniach skóry (piodermiach), zespole nerczycowym, mięsaku limfatycznym, toczniu rumieniowatym, ciąży; wskutek przewlekłej utraty krwi oraz hemolizy. po operacjach; przy niedokrwistościach hemolitycznych, zaburzeniach krzepnięcia, hemofilii, chorobach autoimmunologicznych 79

104 5 Chemia kliniczna g-globuliny Wzrost: Spadek: przy podostrych i przewlekłych stanach zapalnych, nowotworach (raku wątroby, mięsaku limfatycznym), chorobach zakaźnych i pasożytniczych (FIP, FIV, leiszmaniozie, erlichiozie), chorobach autoimmunologicznych (układowym toczniu rumieniowatym, reumatoidalnym zapaleniu stawów), kłębuszkowym zapaleniu nerek, amyloidozie nerek, ropnych zapaleniach skóry (piodermiach), oparzeniach, białaczce mieloidalnej, hepatopatiach, nefropatiach, niewydolności serca z objawami zastoju krwi (szczególnie w wątrobie), niedoczynności tarczycy. przy nerczycy, zespole nerczycowym, białaczkach limfatycznych, niedoborze- i braku b-globulin (hipo- i agammaglobulinemia), immunosupresji (np. wskutek długotrwałej terapii glikokortykosterydami, nadczynności kory nadnerczy) Elektrolity-określanie 2 ml surowicy + 5 ml moczu fotometria (1) poziomu wydalania poszczególnych elektrolitów (Frakcjonowane wydzielanie elektrolitów - FE) u koni Badanie to stanowi część postępowania diagnostycznego mającego na celu wyjaśnienie zaburzeń czynnościowych kanalików nerkowych. Wraz z utratą zdolności kanalików do resorpcji wzrasta wydzielanie określonego elektrolitu i jego wartość FE. Zaburzenia równowagi gospodarki elektrolitowej mogą mieć negatywny wpływ na metabolizm mięśni, tak, że test ten może być również wykorzystywany do diagnostyki różnicowej zaburzeń dotyczących układu mięśniowego. Badany jest poziom wydzielania sodu, potasu, fosforu (fosforanów?) i chloru (chlorków?) 80

105 5 Chemia kliniczna Fosforany 0,3 ml surowicy, fotometria (1) osocza z EDTA, osocza z heparyną Wskazania: Występowanie: Wzrost poziomu: Spadek poziomu: Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga: diagnostyka osteopatii, nefropatii, niedoczynności i nadczynności przytarczyc; p. niżej przeważnie w układzie kostnym oraz erytrocytach u młodych zwierząt; przy nefropatiach (ograniczona wydajność sączenia kłębuszkowego), pierwotnej i wtórnej niedoczynności przytarczyc, hiperwitaminozie D, na tle alimentarnym, nowotworach prowadzących do osteolizy, nadczynności tarczycy (u kotów), urazach tkanek miękkich, kwasicy, niedrożności dróg moczowych poza nerkami; po lekach (np. anabolikach, furosemidzie) przy pierwotnej nadczynności przytarczyc, upośledzonym wchłanianiu jelitowym; po lekach (np. glikokortykosterydach, insulinie); przy złośliwej hiperkalcemii, hipowitaminozie D, rozmiękaniu kości, porażeniu poporodowym, zespole Fanconiego (genetycznie uwarunkowanym upośledzeniu funkcji cewek nerkowych), nadczynności kory nadnerczy, zasadowicy hemoliza, krew pełna Zwierzęta w okresie wzrostu mają wyraźnie wyższe poziomy fosforanów niż zwierzęta dorosłe. 81

106 5 Chemia kliniczna Fruktozamina 0,3 ml surowicy, fotometria (1 osocza z EDTA, osocza z heparyną) Wskazania: Występowanie: Wzrost poziomu: Czynniki wpływające negatywnie: : różnicowanie przewlekłej hiperglikemii, monitorowanie terapii cukrzycy fruktozaminy są białkami surowicy glikozylowanymi (sprzęganymi z glukozą w procesie zwanym glikacją) w sposób insulinoniezależny. Ich obecność jest proporcjonalna do stężenia glukozy we krwi w ostatnich 1 3 tygodniach ma miejsce przy cukrzycy, dłużej trwających hiperglikemiach spowodowanych innymi przyczynami oraz przy hiperalbuminemii hemoliza, silna bilirubinemia Hipoalbuminemia może prowadzić do obniżenia poziomu fruktozaminy. Jeśli jednocześnie ma miejsce niedoczynność- lub nadczynność tarczycy, mogą być uzyskiwane wyniki fałszywie podwyższone (przy niedoczynności) lub fałszywie zaniżone (przy nadczynności). 82

107 5 Chemia kliniczna Glukoza 0,3 ml surowicy, krwi z NaF, fotometria (1) osocza z heparyną Wskazanie: Wzrost poziomu: Spadek poziomu: Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga: diagnostyka cukrzycy oraz wyspiaka (insulinoma) pierwotny ma miejsce przy cukrzycy wtórny po posiłkach (do 150 mg/dl), podczas stresu (u kota do 400 mg/dl), przy nadczynności kory nadnerczy, nadczynności tarczycy, akromegalii, chorobach centralnego układu nerwowego, drgawkach, zapaleniu trzustki, ciężkich urazach; po podaniu niektórych leków (glukozy, glikokortykosterydów, ACTH, gestagenów, morfiny, adrenaliny, leków moczopędnych tiazydowych) pierwotny występuje przy nadprodukcji insuliny przez trzustkę oraz wyspiaku (insulinoma) wtórny stwierdza się przy cukromoczu pochodzenia nerkowego, hepatopatiach, chorobach spichrzania glikogenu (glikogenozach), zaburzeniach przyswajania w przewodzie pokarmowym, w okresie wstrzymania żywienia, przy idiopatycznym syndromie hipoglikemicznym (u małych ras), niedoczynności tarczycy, posocznicy, niedoczynności kory nadnerczy, czerwienicy (policytemii) znacznego stopnia, hipoglikemii noworodków, hipoglikemii psów myśliwskich, zespole paraneoplastycznym; po podaniu niektórych leków (np. b-blokerów, preparatów przeciwhistaminowych). hemoliza, krew pełna jako materiał Proszę przesyłać krew z NaF lub surowicę całkowicie wolną od erytrocytów bądź śladów hemolizy, nie pełną krew! 83

108 5 Chemia kliniczna GLDH 0,3 ml surowicy, osocza z EDTA, kinetyka enzymów, osocza z heparyną fotometria (1) Wskazanie: Występowanie: Wzrost poziomu (małego stopnia): Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga: diagnostyka hepatopatii wątroba (mitochondria, w części centralnej płacików) nie ma znaczenia patologicznego; klinicznie istotny jest wzrost 3-krotny i wyższy, szczególnie przy następujących hepatopatiach: zastoju żółci, niedotlenieniu, ostrym zapaleniu wątroby, martwicy hepatocytów, przewlekłym zapaleniu wątroby, zwłóknieniu i marskości wątroby, zatruciach oraz przy wątrobie zastoinowej wskutek schorzeń mięśnia sercowego hemoliza U koni występuje średniego stopnia wzrost aktywności tego enzymu również bez zmian w wątrobie g-gt 0,3 ml surowicy, osocza z EDTA, fotometria (1) osocza z heparyną Wskazania: Występowanie: Wzrost poziomu (specyficzny): Wzrost poziomu (niespecyficzny): Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga: diagnostyka hepatopatii, zastój żółci (test ten u koni, bydła, świń i owiec jest bardziej przydatny, niż określanie fosfatazy zasadowej)ocena stopnia pobrania siary przez cielęta wątroba (enzym związany z błonami komórkowymi nabłonków dróg żółciowych), nerki, trzustka, jelito cienkie przy hepatopatiach przebiegających z zastojem żółci (wewnątrz- i pozawątrobowym) przy zapaleniu trzustki/jelita (obejmującym również wątrobę), morzyskach (koń), cukrzycy, niewydolności serca prawego, białaczce. hemoliza U kotów poziom tego enzymu wzrasta wyjątkowo powoli i nieznacznie! 84

109 5 Chemia kliniczna Immunoglobulina G 0,5 ml surowicy, osocza z elektroforeza strefowa (1) (IgG) u źrebiąt EDTA, osocza z heparyną Niedostateczne zaopatrzenie w IgG siarową jest jednym z najważniejszych czynników predysponujących do chorób zakaźnych u źrebiąt. Określanie poziomu IgG we krwi jednodniowych źrebiąt (u zwierząt podwyższonego ryzyka nawet od 9 12 godziny życia) pozwala na wczesne rozpoznanie i wdrożenie środków zaradczych. Kreatynina 0,3 ml surowicy, fotometria (1) osocza z EDTA, osocza z heparyną Wskazanie: Występowanie: Wzrost poziomu: Spadek poziomu: Czynniki wpływające negatywnie: diagnostyka nefropatii produkt przemiany materii w mięśniach (młodsze zwierzęta mają niższe stężenia kreatyniny w surowicy, niż zwierzęta dorosłe, dobrze umięśnione) Wydalanie następuje głównie przez sączenie kłębuszkowe. stężenia jest niezależny od pożywienia! specyficzny wzrost poziomu ma miejsce przy nefropatiach (przy upośledzeniu czynności co najmniej 70 % nefronów) oraz przy azotemii pozanerkowej niespecyficzny wzrost poziomu przy odwodnieniu, zachwianiu równowagi elektrolitowej, niewydolności sercowo-naczyniowej, niedoczynności kory nadnerczy, hipoalbuminemii; po podawaniu leków: (np. glikokortykosterydów, tetracyklin, cymetydyny, cefalosporyn, trimetoprimu), przy cukrzycowej kwasicy ketonowej, stanach katabolicznych w obrębie tkanek (towarzyszących gorączce, urazom mięśni, stanom zapalnym mięśni) przy wyniszczeniu hemoliza p. Rozdział 8, Zmodyfikowany klirens kreatyniny egzogennej 85

110 5 Chemia kliniczna Kwas foliowy 1 ml surowicy, osocza z EDTA, ECLIA (1) osocza z heparyną (Immunologiczny test elektrochemiluminescencyjny electrochemiluminescence immunoassay) Wskazania: Występowanie: Wzrost poziomu: Spadek poziomu: kontrola wydajności wchłaniania w jelicie cienkim, wykazanie przerostu bakterii w jelicie, przy zaburzeniach obrazu krwi i zaburzeniach funkcji układu immunologicznego w postaci kwasu tetrahydrofoliowego jako koenzym przy syntezie związków purynowych przy dysbakteriozie, niewydolności trzustki w przypadku zaburzeń resorpcji w jelitach; jako efekt hamowania bakteryjnej syntezy kw. foliowego przez sulfonamidy Kwas moczowy 0,3 ml surowicy, osocza z EDTA, fotometria (1) osocza z heparyną Wskazania: Występowanie: diagnostyka Bronzing Syndrome u dalmatyńczyków oraz kamicy moczanowej u dalmatyńczyków poziom kwasu moczowego wynosi ok. 2 mg/dl; wydalanie: mg moczanów na dobę U innych psów kwas moczowy metabolizowany jest w wątrobie do alantoiny (przez enzym urykazę), dlatego poziom kwasu moczowego jest mniejszy niż 1mg/dl, a wydzielanie dobowe moczanów poniżej 100 mg U ptaków określanie kwasu moczowego we krwi jest istotniejsze niż mocznika czy kreatyniny. Kwas moczowy u ptaków jest wskaźnikiem czynności nerek i przy uszkodzeniach nabłonków nerkowych (wywołanych przez niedobór witaminy A, zakażenia, brak dostępu do wody itd.) jego poziom wzrasta. Szczególnie przy dnie moczanowej stwierdza się wyraźnie podwyższone poziomy kwasu moczowego. 86

111 5 Chemia kliniczna Kwasy tłuszczowe 0,5 ml surowicy fotometria (2) wolne (bydło) (schłodzonej lub zamrożonej) Wolne kwasy tłuszczowe (WKT) we krwi uważane są za dobry wskaźnik bilansu energetycznego u bydła (tylko w dłuższych okresach czasu). Wolne kwasy tłuszczowe (WKT albo NEFA niezestryfikowane kwasy tłuszczowe) pojawiają się we krwi wtedy, gdy krowa musi sięgnąć do swych rezerw energetycznych w celu podtrzymania normalnych czynności życiowych. Tak więc podwyższone stężenie WKT w osoczu wskazuje na zbyt niskie zaopatrzenie w energię, nie odpowiadające zapotrzebowaniu organizmu. Badania terenowe wykazały liniową zależność pomiędzy nasilaniem się różnych zaburzeń czynnościowych i schorzeń (takich jak zatrzymanie łożyska, ketoza, przemieszczenie trawieńca oraz mastitis), a podwyższonym poziomem WKT u krów w okresie zasuszenia. Poza tym stwierdzono ścisłą korelację pomiędzy koncentracją WKT w osoczu krwi oraz stężeniem WKT w pęcherzykach jajnikowych. Podwyższony poziom WKT we krwi ma negatywny wpływ na rozwój pęcherzyków. Czynniki wpływające negatywnie: hemoliza, lipemia, żółtaczka 87

112 5 Chemia kliniczna Kwasy żółciowe 0,3 ml surowicy, osocza z EDTA, fotometria (1) osocza z heparyną Wskazanie: Uwaga: diagnostyka hepatopatii Występowanie: są one syntetyzowane w wątrobie z cholesterolu, odpowiadają za trawienie i wchłanianie tłuszczów z jelita. (Kwasy żółciowe dostają się wraz z żółcią do jelita; mała część jest wydalana z kałem, większość jednak jest resorbowana i trafia ponownie do wątroby). Przy różnych hepatopatiach wydzielanie kwasów żółciowych jest upośledzone, dochodzi do ich gromadzenia, a ich właściwości toksyczne prowadzą do zaburzeń czynnościowych. Wzrost poziomu (specyficzny) występuje przy chorobach wątroby i przewodów żółciowych z wewnątrz- i pozawątrobowym zastojem żółci, szczególnie przy zapaleniu wątroby, przewlekłych zwyrodnieniach wątroby, żylnym zespoleniu wrotno-systemowym Wzrost poziomu (niespecyficzny) ma miejsce fizjologicznie w ciągu 24 godzin od spożycia pokarmu bogatego w tłuszcze, przy nadczynności tarczycy, nadczynności kory nadnerczy, cukrzycy. Należy oznaczać u pacjentów będących na czczo! 88

113 5 Chemia kliniczna Kwasy żółciowe po 2 x 0,3 ml surowicy, osocza z EDTA, fotometria (1) obciążeniu (pokarmem osocza z heparyną bogatym w tłuszcze) Wskazania: Zasada testu: Przeprowadzenie testu: Ocena: rozpoznanie zaburzeń czynnościowych wątroby podejrzenie żylnego zespolenia wrotno-systemowego w warunkach fizjologicznych, po spożyciu pokarmu bogatego w tłuszcze, wzrasta stężenie kwasów żółciowych we krwi. Gdy występują zaburzenia czynnościowe wątroby lub ma miejsce zespolenie żylne pomiędzy żyłą wrotną a żyłą główną, wzrost ten jest nadmiernie wysoki. 1. Pierwsze pobranie krwi = poziom podstawowy kwasów żółciowych (krew pobierać od pacjenta na czczo!) 2. Posiłek obciążający (bogaty w tłuszcze) 3. Drugie pobranie krwi 2 godz. po posiłku = poziom poposiłkowy kwasów żółciowych albo: 1. Pierwsze pobranie krwi = poziom podstawowy kwasów żółciowych (krew pobierać od pacjenta na czczo! 2. Podanie preparatu Takus (Pharmacia) 0,3 µg/kg m.c. domięśniowo 3. Drugie pobranie krwi 20 min. po iniekcji = poziom kwasów żółciowych po stymulacji poziom podstawowy < 20 µmol/l i poziom poposiłkowy < 40 µmol/l zakres fizjologiczny poziom podstawowy > 20 µmol/l i poziom poposiłkowy µmol/l wartości graniczne poziom poposiłkowy > 40 µmol/l stan patologiczny 89

114 5 Chemia kliniczna Lipaza 0,3 ml surowicy, kinetyka enzymów, osocza z heparyną fotometria (1) Wskazania: Występowanie: Wzrost poziomu: Czynniki wpływające negatywnie: diagnostyka schorzeń trzustki (części zewnątrzwydzielniczej) trzustka, błona śluzowa żołądka przy ostrym zapaleniu trzustki (p. też specyficzna lipaza trzustkowa), martwicy trzustki, zatkaniu przewodu trzustkowego (spowodowanym przez guz trzustki), nefropatiach, hepatopatiach (rak), zatkaniu jelit, zapaleniu otrzewnej, zapaleniu pęcherzyka żółciowego, nadczynności kory nadnerczy; po niektórych lekach (np. glikokortykosterydach) hemoliza, bilirubinemia, lipemia (Psia) specyficzna 1 ml surowicy ELISA (1) lipaza trzustkowa (cpl) p. opis poniżej (Kocia) specyficzna 1 ml surowicy, test radioimmunologiczny (RIA) (3) lipaza trzustkowa osocza z EDTA, (fpli) osocza z heparyną W tym teście immunologicznym mierzona jest wyłącznie trzustkowa lipaza we krwi; jest ona syntetyzowana przez komórki acinarne części zewnątrzwydzielniczej trzustki. Dlatego test ten jest obecnie najbardziej niezawodnym, przy minimalnej inwazyjności, sposobem rozpoznawania stanów zapalnych trzustki. Metoda odznacza się wysoką swoistością (>95 %) oraz czułością (>95%). Zmiany zapalne w obrębie trzustki, jak również spożycie pokarmu, prowadzą do podwyższenia poziomu specyficznej lipazy trzustkowej. W przeciwieństwie do zwykłych lipaz, na wynik oznaczania specyficznej lipazy trzustkowej nie mają wpływu nefropatie, hepatopatie, stany zapalne żołądka, zespół Cushinga oraz podawanie glikokortykosterydów. Przed pobraniem krwi zwierzęta powinny być na czczo (min godz. od ostatniego posiłku). Spożycie pokarmu prowadzi do wykazania fałszywie zawyżonych wartości. Badanie jest wskazane przy wymiotach, podejrzeniu ostrego bądź przewlekłego zapalenia trzustki oraz w celu wyjaśnienia podwyższonego poziomu lipazy. Występowanie: 90 trzustka

115 5 Chemia kliniczna LDH 0,3 ml surowicy, osocza z EDTA, kinetyka enzymów, osocza z heparyną fotometria (1) Wskazania: Występowanie: Wzrost poziomu: Czynniki wpływające negatywnie: diagnostyka miopatii, (hepatopatii) we wszystkich tkankach, szczególnie w mięśniach, wątrobie, erytrocytach stwierdza się przy schorzeniach mięśni szkieletowych i sercowego, hepatopatiach, martwicy komórek, hemolizie, nowotworach złośliwych hemoliza, krew pełna Magnez 0,3 ml surowicy, kinetyka enzymów, fotometria (1) osocza z heparyną Wskazanie: Występowanie: Wzrost poziomu: Spadek poziomu: Czynniki wpływające negatywnie: diagnostyka zaburzeń gospodarki elektrolitowej we wszystkich tkankach (przede wszystkim w kościach); pierwiastek istotny dla metabolizmu komórek oraz przewodnictwa bodźców w układzie nerwowym i mięśniowym (zmniejszenie stężenia prowadzi do skurczów, podwyższenie do porażeń wiotkich) przy niedoczynności kory nadnerczy oraz niewydolności nerek (ze skąpomoczem lub bezmoczem) ma miejsce przy zaburzeniach wchłaniania w przewodzie pokarmowym, tężyczce, zaburzeniach funkcji nerek, niedoczynności przytarczyc, hiperkalcemii, hiperkaliemii; po niektórych lekach (np. aminoglikozydach, amfoterycynie B, insulinie) hemoliza, hiperbilirubinemia, EDTA. Mangan 1 ml surowicy ICP-AES 1 bydło: 3 ml krwi z EDTA Wskazania: Spadek poziomu: przy osłabionym tempie wzrostu zwierzęcia, zaburzeniach płodności, ronieniach, rodzeniu martwych płodów, zaburzeniach ze strony układu ruchu na tle alimentarnym. 91

116 5 Chemia kliniczna Miedź 1,5 ml surowicy, włosy ICP-AES (1) bydło: 3 ml krwi z EDTA lub z heparyną ICP-AES (2) (nie stosować systemu Vacutainer ani próbówek szklanych) Wskazania (przede wszystkim u przeżuwaczy): Występowanie: Wzrost poziomu: Spadek poziomu: zmniejszenie wydajności, zahamowanie wzrostu zwierząt, zmiany dotyczące runa (owce), niezborność enzootyczna (jagnięta), diagnostyka hepatopatii oraz niedokrwistości hemolitycznej składnik wielu enzymów; pierwiastek istotny w procesie hematopoezy; magazynowany w wątrobie. choroba spichrzania miedzi (u Bedlington terierów, West Highland White terierów, Cocker spanieli oraz pinczerów rzadko jednak ma wtedy miejsce wzrost poziomu miedzi w surowicy; potwierdzenie poprzez badanie histologiczne), przy zatkaniu dróg żółciowych, z przyczyn alimentarnych (zatrucie miedzią, szczególnie u owiec- nie zawsze jednak dochodzi do podwyższenia poziomu miedzi) pierwotny niedobór miedzi - wskutek zmniejszonego pobierania z pożywieniem wtórny niedobór miedzi przy zaburzeniach wchłaniania, wskutek obecności antagonistów miedzi, np. Molibdenu Mleczany 0,3 ml krwi z NaF, surowicy fotometria (3) Wskazania: Występowanie: Wzrost poziomu: Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga: kontrola stopnia wytrenowania (koń); miopatie kwas mlekowy powstaje w tkankach (mięśniach) poprzez beztlenowy rozkład glukozy albo jest wytwarzany w znacznych ilościach przez bakterie jelitowe w przypadku pasz bogatych w węglowodany ma miejsce przy wzmożonej glikolizie w warunkach beztlenowych, przy upośledzonym metabolizmie w wątrobie (np. w wyniku wstrząsu), oparzeniach, białaczce, u noworodków w pierwszych 24 godzinach życia, po dużych wysiłkach fizycznych, przy skrętach-, zapętleniach- i pęknięciach jelit (koń); po operacjach. krew pełna Najbardziej miarodajne jest oznaczanie mleczanów we krwi z NaF, ponieważ w przeciwnym razie można uzyskać fałszywie zawyżone wyniki. 92

117 5 Chemia kliniczna Mocznik (jako azot 0,3 ml surowicy, kinetyka enzymów, mocznika BUN) osocza z EDTA, osocza z heparyną fotometria (1) Azot mocznika (mg/dl) x 2,14 = mocznik (mg/dl) Wskazanie : Występowanie: Wzrost poziomu: Spadek poziomu: Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga: diagnostyka nefropatii/(hepatopatii) produkt przemiany materii białek, powstaje w wątrobie; wydalanie następuje głównie poprzez nerki jest zależny od pożywienia! specyficzny wzrost poziomu ma miejsce przy nefropatiach (przy upośledzeniu czynności co najmniej 75 % nefronów) oraz przy azotemii pozanerkowej niespecyficzny wzrost poziomu stwierdzany jest po posiłkach bogatych w białko, przy odwodnieniu, niewydolności sercowo-naczyniowej, krwawieniach do światła żołądka i jelit, zwiększonej przemianie materii (np. przy gorączce, zakażeniach), urazach mięśni i znacznych wysiłkach fizycznych, po podaniu pewnych leków (np. glikokortykosterydów, tetrcyklin, tyroksyny), przy nadczynności tarczycy oraz niedoczynności kory nadnerczy. specyficzny spadek poziomu przy ciężkich hepatopatiach oraz żylnym zespoleniu wrotno-systemowym niespecyficzny spadek poziomu występuje przy diecie ubogiej w białka, wskutek stosowania sterydów anabolicznych oraz przy znacznego stopnia wielomoczu (polyuria) i wzmożonym pragnieniu (polydipsia) - np. przy nadczynności kory nadnerczy oraz moczówce prostej hemoliza U koni, w przeciwieństwie do innych gatunków zwierząt, również nieznaczny wzrost poziomu azotu mocznikowego oceniany jest jako zjawisko patologiczne 93

118 5 Chemia kliniczna Potas 0,3 ml surowicy, elektroda jonoselektywna (1) osocza z heparyną Wskazanie: Występowanie: Wzrost poziomu: Spadek poziomu: Czynniki wpływające negatywnie: diagnostyka zaburzeń gospodarki elektrolitowej Niedobór potasu we krwi prowadzi do porażeń mięśni gładkich i poprzecznie prążkowanych (obniżenie odcinka ST w EKG) Nadmiar potasu we krwi prowadzi do objawów nerwowomięśniowych i uszkodzenia mięśnia sercowego % potasu występuje wewnątrzkomórkowo może wynikać ze zmniejszonego wydalania potasu, stwierdzany jest przy niedoczynności kory nadnerczy (stosunek sodu do potasu mniejszy niż 27:1 przemawia za chorobą Addisona), nefropatiach (przebiegających ze skąpomoczem lub bezmoczem), pęknięciu pęcherza moczowego, zatkaniu dróg moczowych poza nerkami, cukrzycowej kwasicy ketonowej, uszkodzeniach tkanek (wydostawanie się potasu z komórek), niedotlenieniu, stanach hemolitycznych (gł. u Akita Inu), kwasicy; wzrost poziomu potasu może mieć też tło jatrogenne spowodowany jest żywieniem karmą ubogą w potas, nasilonym wydalaniem (np. przy przewlekłej biegunce lub/i wymiotach), zwiększoną diurezą, przewlekłymi schorzeniami wątroby, nadczynnością kory nadnerczy (spadek niewielkiego stopnia), podawaniem leków (np. glikokortykosterydów, leków moczopędnych, insuliny), schorzeniami nerek (przebiegających z wielomoczem) oraz zasadowicą. hemoliza, lipemia, EDTA jako koagulant, b. silna hiperproteinemia 94

119 5 Chemia kliniczna Selen 1,5 ml surowicy ICP-AES (1) włosy ICP-AES (2) Wskazania: Występowanie: Spadek poziomu: zaburzenia gospodarki selenowej, charłactwo, obumieranie zarodków, spadek wydajności, zaburzenia płodności, zwiększona podatność na zachorowania, spadek odpowiedzi immunologicznej antyoksydant, funkcje metaboliczne przy syntezie prostaglandyn i przemianach związków sterydowych oraz cholesterolu na tle alimentarnym, przy zwiększonym zapotrzebowaniu (w czasie wzrostu, stresu, u krów o wysokiej wydajności mlecznej), przy niedoborze witaminy E; w związku z obecnością antagonistów selenu (cynku i siarki) Sód 0,3 ml surowicy, osocza z EDTA, elektroda osocza z heparyną jonoselektywna (1) Wskazanie: Występowanie: Wzrost poziomu: Spadek poziomu: Czynniki wpływające negatywnie: diagnostyka zaburzeń gospodarki elektrolitowej śródkomórkowo oraz w przestrzeni pozakomórkowej (odpowiedzialny za ciśnienie osmotyczne płynu pozakomórkowego) przy odwodnieniu (utracie płynów, zmniejszonym przyjmowaniu płynów), zwiększonym spożywaniu chlorku sodu, nadczynności kory nadnerczy, (biegunkach i wymiotach), gorączce, cukrzycy (po terapii insuliną), moczówce prostej; przy podawaniu mineralokortykosterydów (zatrzymanie sodu), nefropatiach, niedrożności dróg moczowych poza nerkami ma miejsce przy zwiększonej utracie chlorku sodu (spowodowanej przez wymioty, biegunkę, intensywne poty), niedostatecznej ilości chlorku sodu w pożywieniu, po pobraniu dużej ilości wody, niedoczynności kory nadnerczy, diurezie osmotycznej (np. w cukrzycy), niewydolności serca prowadzącej do zastojów krwi (obrzęki), nefropatiach, stosowaniu leków diuretyków pętlowych (np. furosemidu) oraz antagonistów aldosteronu (np. spironolaktonu); przy obniżonym ciśnieniu onkotycznym (hipoalbuminemii). lipemia, b. silna hiperproteinemia 95

120 5 Chemia kliniczna TLI (pies) 1 ml surowicy (osocza z EDTA, CLIA (1) osocza z heparyną) TLI (kot) 1 ml surowicy (osocza z EDTA, test radioimmunoosocza z heparyną) logiczny(ria) (3) Wskazanie: Występowanie: Wzrost poziomu: Spadek poziomu: Czynniki wpływające negatywnie: hemoliza Test TLI (Trypsin-Like-Immunoreactivity) mierzy poziom specyficznych dla trzustki enzymów: trypsyny i trypsynogenu we krwi. Na wynik testu nie ma wpływu podawanie uzupełniające enzymów trzustkowych per os. Zmiany zapalne poszczególnych odcinków wydzielniczych trzustki, jak również uprzednie spożycie pokarmu, mogą prowadzić do podwyższenia stężenia TLI w surowicy, a przez to do błędnej interpretacji wyników. Przed pobraniem krwi zwierzęta powinny być głodzone przez co najmniej 6 godzin. Proszę zwrócić uwagę, że np. niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki (EPI) spowodowana zatkaniem przewodów trzustkowych, nie będzie wykryta za pomocą tej metody (W takim przypadku radzimy określać poziom elastazy w kale u psów). diagnostyka niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki (EPI) trzustka ostre zapalenie trzustki (wzrost krótkotrwały), ostry rzut przewlekłego, nawracającego zapalenia trzustki (w celu wyjaśnienia polecamy określanie specyficznej lipazy trzustkowej) przy zewnątrzwydzielniczej niedoczynności trzustki Troponina I 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA CLIA (1) Wskazanie: Występowanie: Podwyższenie poziomu: rozpoznanie (ostrych) uszkodzeń mięśnia sercowego mięsień sercowy, (mięsnie szkieletowe) ma miejsce przy kardiomiopatiach z uszkodzeniem komórek mięśnia sercowego 96

121 5 Chemia kliniczna Troponina T 0,5 ml surowicy, osocza z heparyną, ECLIA (1) osocze cytrynianowe Wskazanie: Występowanie: Podwyższenie poziomu: rozpoznanie (ostrych) uszkodzeń mięśnia sercowego mięsień sercowy, (mięsnie szkieletowe) ma miejsce przy kardiomiopatiach z uszkodzeniem komórek mięśnia Trójglicerydy 0,3 ml surowicy, osocza z EDTA, kinetyka enzymów, osocza z heparyną fotometria (1) Wskazanie: Występowanie: Wzrost poziomu: diagnostyka zaburzeń przemiany materii dostarczone z pokarmem (lipidy egzogenne) lub tworzone w wątrobie (lipidy endogenne) pierwotna hiperlipemia (wrodzona) hiperlipemia idiopatyczna (może być częściej stwierdzana u określonych linii takich ras, jak sznaucery miniaturowe i beagle); hipelipemia u koników pony; zespół mobilizacji tłuszczu u bydła wtórna hiprlipemia (nabyta) po posiłkach (do 12 godzin po spożyciu pokarmu można stwierdzać podwyższony poziom lipidów we krwi), przy cukrzycy, niedoczynności tarczycy, nadczynności kory nadnerczy, zastoju żółci, ostrym zapaleniu trzustki, martwicy trzustki, wysiękowych enteropatiach, zespole nerczycowym; po podaniu glikokortykosterydów; wzrost poziomu trójglicerydów stwierdza się także w okresie odchudzania zwierząt otyłych. Czynniki wpływające negatywnie: spożycie pokarmu (pacjenta należy głodzić przez 12 godz.), duże obciążenie fizyczne. 97

122 5 Chemia kliniczna Wapń 0,3 ml surowicy, osocza z heparyną fotometria (1) Wskazania: Występowanie: Wzrost poziomu: Spadek poziomu: Czynniki wpływające negatywnie: Uwaga: p. niżej głównie w kościach ma miejsce przy pierwotnej i tercjarnej nadczynności przytarczyc, hiperwitaminozie D, niedoczynności kory nadnerczy, kwasicy, nowotworach (lymphoma, adenocarcinoma), guzach z towarzyszącą osteolizą, zapaleniu szpiku kostnego, zrzeszotnieniu kości, schorzeniach nerek, hiperalbuminemii (wzrost frakcji związanej z białkami), złośliwej hiperkalcemii obserwuje się przy niedoczynności przytarczyc, wtórnej (nerkowej) nadczynności przytarczyc, nefropatiach, hipoalbuminemii, hipowitaminozie D, (martwiczym) zapaleniu trzustki, tężyczce, rzucawce (eclampsia), porażeniu poporodowym, zaburzeniach wchłaniania jelitowego, podwyższonym poziomie kalcytoniny, zatruciu glikolem etylenowym hemoliza, lipemia, EDTA jako koagulant Jeśli poziom białek surowicy odbiega od normy, musi być uwzględniona zmieniona zawartość wapnia związanego z białkami i skorygowana wartość wapnia całkowitego w surowicy. Poziom wapnia skorygowany (mg/dl) = poziom wapnia w surowicy (mg/dl) zawartość albuminy (g/dl) + 3,5 Poziom wapnia skorygowany (mg/dl) = poziom wapnia w surowicy (mmol/l) x 4 zawartość albuminy (g/dl) + 3,5 98

123 5 Chemia kliniczna Witamina A 1 ml surowicy, osocza z EDTA, wysokociśnieniowa osocza z heparyną chromatografia cieczowa (HPLC) (3) Wskazania: Występowanie: Spadek poziomu: Wzrost poziomu: Uwaga: - metaplastyczne rogowacenie nabłonków - zwiększona podatność na zakażenia - różne objawy dotyczące oczu - zaburzenia płodności - osteopatie - neuropatie właściwą formą czynną jest retinol, powstający z przekształcenia b-karotenu (z wyjątkiem kotów); głównym miejscem magazynowania jest wątroba. na tle żywieniowym, przy niedoborze białek transportowych, biegunkach, zakażeniach i inwazjach pasożytniczych (zwiększone zużycie), hepatopatiach (zaburzenia w magazynowaniu), upośledzonej przemianie karotenu (wysoki poziom azotanów, niedobór fosforanów i witaminy E) na tle żywieniowym Przesyłać materiał schłodzony i zabezpieczony przed światłem! Witamina B 1 (tiamina) 1 ml krwi z EDTA HPLC (3) Wskazanie: Występowanie: Spadek poziomu: Uwaga: diagnostyka zaburzeń centralnego układu nerwowego koenzym w metabolizmie ketokwasów (przekształcanie pirogronianu w acetylo-coa) wskutek działania bakterii wytwarzających tiaminazę, na tle żywieniowym (przy podawaniu wyłącznie surowych ryb), przy martwicy kory mózgowej (CCN) u owiec Krew z EDTA musi być zabezpieczona przed światłem! 99

124 5 Chemia kliniczna Witamina B 2 2 ml krwi z EDTA HPLC (3) (ryboflawina) Wskazania: Występowanie: Spadek poziomu: Uwaga: zahamowanie wzrostu zaburzenia płodności schorzenia skóry i wytworów rogowych niedokrwistość zmniejszona odporność zapalenie spojówek/zapalenie rogówki miopatie uczestniczy w procesach utleniania na tle żywieniowym. Krew z EDTA musi być zabezpieczona przed światłem! Witamina B 6 1 ml surowicy, osocza z EDTA, HPLC (3) (pirydoksyna) osocza z heparyną Wskazania: Występowanie: Spadek poziomu: Uwaga: niedokrwistości, wychudzenie (małe zwierzęta, koń, bydło) drgawki (małe zwierzęta) zaburzenia wzrostu, biegunka, atrofia mięśni (świnia) koenzym w metabolizmie aminokwasów; szczególnie duże zapotrzebowanie wykazują koty po lekach (np. penicylaminie), na tle żywieniowym (skrzyp polny) Materiał musi być zabezpieczony przed światłem! Witamina B 12 1 ml surowicy, osocza z EDTA, ECLIA (1) (kobalamina) osocza z heparyną Wskazanie: Występowanie: Zmniejszenie poziomu: diagnostyka schorzeń żołądkowo-jelitowych rozkład kwasu propionowego resynteza z metioniny ma miejsce przy upośledzonej sprawności resorpcyjnej jelita, niewydolności trzustki (brakujący czynnik wewnątrzpochodny) oraz przy zmniejszonej podaży kobaltu 100

125 5 Chemia kliniczna Witamina D3 1 ml surowicy, osocza z EDTA, RIA (3) (1,25-di-OH) osocza z heparyną Witamina D3 1 ml surowicy, osocza z EDTA, RIA (3) (25-OH) osocza z heparyną Wskazanie: Występowanie: Spadek poziomu: Zwiększenie poziomu: diagnostyka osteopatii wytwarzana w skórze z 7-dehydrocholesterolu lub wchłaniana w jelicie cienkim (z pokarmu); w wątrobie ulega hydroksylacji do 25-hydroksy-cholekalcyferolu, a w nerkach przekształcana w 1, 25-dihydroksy-cholekalcyferol. przy hepatopatiach, nefropatiach, nadmiernej podaży fosforanów, intensywnym wzroście, niedoborze promieniowania UV, przewlekłych biegunkach na tle jatrogennym (10-krotne przedawkowanie wit. D), lub żywieniowym Witamina E 1 ml surowicy, osocza z EDTA, HPLC (3) (tokoferol) osocza z heparyną Wskazania: Znaczenie: Spadek poziomu: diagnostyka miopatii, zatrzymanie łożyska, zaburzenia płodności, yellow fat disease (koń, kot) przeciwutleniacz przy niskiej zawartości wit. E w pokarmie (karma źle składowana lub zepsuta), przy dużej zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych w pokarmie, niedoborze wit. A i karotenu, zwiększonym zapotrzebowaniu (u zwierząt wysokowydajnych, przy stresie, hepatopatiach); przy niedoborze selenu Witamina H 1 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (3) (biotyna) osocza z heparyną Wskazania: Znaczenie: Zmniejszenie poziomu: (rzadko) diagnostyka schorzeń skóry, włosów i rogów, zaburzenia wzrostu, zaburzenia płodności uczestniczy w licznych procesach karboksylacji; syntetyzowana w jelicie na tle żywieniowym 101

126 5 Chemia kliniczna Żelazo 0,3 ml surowicy, osocza z heparyną fotometria (1) Wskazanie: Występowanie: Wzrost poziomu: Spadek poziomu: Czynniki wpływające negatywnie: diagnostyka różnicowa niedokrwistości i schorzeń niedoborowych pobierane z pożywieniem, uwalniane przy rozpadzie hemoglobiny przy niedokrwistości hemolitycznej, hepatopatiach, hemochromatozie ma miejsce przy przewlekłych utratach krwi, u młodych zwierząt żywionych wyłącznie mlekiem, przy zakażeniach, nowotworach i nefropatiach hemoliza 102

127 6 Toksykologia oraz wykrywanie leków 6.1 Leki Bromki 1 ml surowicy, osocza z EDTA, fotometria osocza z heparyną widmowa (3) Do kontroli poziomu substancji czynnej w ramach terapii bromkiem potasu. Pobranie krwi powinno być wykonane po 3-4 miesiącach od rozpoczęcia terapii lub jej przestawienia, na krótko przed podaniem leku. Digoksyna 1 ml surowicy fotometria (2) Do badania poziomu substancji czynnej w ramach terapii digoksyną. Pobranie krwi powinno być wykonane najwcześniej 10 dni od rozpoczęcia terapii lub jej przestawienia, po 8 godzinach od podania preparatu. Fenobarbital 1 ml surowicy fotomeria (1) Do badania poziomu substancji czynnej w ramach terapii fenobarbitalem. Pobranie krwi powinno być wykonane najwcześniej 10 dni od rozpoczęcia terapii lub jej przestawienia, na krótko przed podaniem leku. 103

128 6 Toksykologia oraz wykrywanie leków 6.2 Toksykologia Ołów 2 ml krwi z EDTA AAS (Absorpcyjna spektrometria atomowa) (3) Tal 2 ml surowicy AAS (3) Tal (w moczu) 5 ml moczu AAS (3) Tal (we włosach) włosy AAS (3) Profil Kupna 20ml surowicy/moczu/ GC/MS, LC/MS (3) badanie przy zakupie Glikokortykosterydy + niesterydowe leki przeciwzapalne + isoxsuprin + teofilina + acepromazyna 104

129 6 Toksykologia oraz wykrywanie leków 6.2 Toksykologia Monitorowanie 10 ml surowicy/moczu LC/MS (3) glikokortykosterydów Kortyzol (endogenny), betametazon, flumetazon, prednizolon, deksametazon, triamcinolon Monitorowanie 10 ml surowicy lub moczu GC/MS, LC/MS (3) niesterydowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) Fenylobutazon, Flunixin Meglumin, kwas meklofenamowy, Ketoprofen, Vedaprofen, salicylany, kwas flufenamowy, Diclofenac, Naproxen, paracetamol, meloksykam Monitorowanie 15 ml surowicy/moczu GC/MS, LC/MS (3) leków przeciwzapalnych Glikokortykosterydy (p. wyżej) + niesterydowe leki przeciwzapalne (p. wyżej) Monitorowanie 10 ml surowicy/moczu GC/MS, EIA (3) leków uspokajających /trankwilizerów Fenotiazyna, benzodiazepina, detomidyna, romifidyna, ksylazyna, medetomidyna Monitorowanie 8 ml surowicy/moczu GC/MS, EIA (3) preparatów pobudzających Teofilina, teobromina, amfetamina, kofeina 105

130 6 Toksykologia oraz wykrywanie leków 6.2 Toksykologia Monitorowanie 10 ml surowicy/moczu GC/MS, LC/MS (3) anabolików Nandrolon, boldenon, 17-a-metylotestosteron, mesterolon, fluoksymesteron Monitorowanie 10 ml surowicy/moczu EIA (3) narkotyków Amfetamina, barbiturany, benzodiazepina, marihuana, kokaina, opiaty Badanie monitorujące 20 ml surowicy/moczu LC/MS (3) dla nieznanych substancji Leki przeciwzapalne + leki uspokajające/trankwilizery + preparaty pobudzające + anaboliki + isoxsuprin + clenobuterol + furosemid Wszystkie wyszczególnione do tej pory parametry są również dostępne oddzielnie! Zlecenia poszczególnych parametrów (badania jakościowe) 10 ml surowicy/moczu Jeśli zachodzi podejrzenie, że zwierzęciu podana została określona, nie wyszczególniona tutaj substancja (z grupy środków leczniczych albo narkotyków), proszę skontaktować się z laboratorium odnośnie możliwości jej wykrywania. 106

131 7 Schorzenia żołądkowo-jelitowe, wątroba, trzustka 7.1 Schorzenia żołądkowo-jelitowe Biegunki - profil A 1 ml surowicy, osocza z heparyną + 0,5 ml krwi z heparyną + rozmaz krwi + (krew z NaF) Wątroba Bilirubina, ALT (GPT, aminotransferaza alanianowa), ALP (fosfataza zasadowa), g-gt (transferaza g-glutamylowa), AST (GOT, aminotransferaza asparaginowa), GLDH (dehydrogenaza glutaminowa), Białko całkowite, albuminy Trzustka: Glukoza, a-amylaza, lipaza, cholesterol Elektrolity: Sód, chlorki, potas, fosforany, wapń, magnez Hematologia: Duża morfologia (obraz ogólny + obraz różnicowy) Biegunki - profil B (pies, kot) 3 ml surowicy TLI (Trypsin-like immunoreactivity), kwas foliowy, wit. B 12 Biegunki - profil C Kał (co najmniej 2 pełne próbówki) (koń, przeżuwacze, świnia, inne gat. zwierząt) p. rozdział 16, Mikrobiologia Biegunki - profil C (pies, kot) Kał (co najmniej 1 pełna próbówka) p. rozdział 16, Mikrobiologia Biegunki - profil E Kał (co najmniej badanie hodowlane (tylko pies) 1 pełna próbówka) p. rozdział 16, Mikrobiologia 107

132 7 Schorzenia żołądkowo-jelitowe, wątroba, trzustka 7.1 Schorzenia żołądkowo-jelitowe Helicobacter sp - Diagnostyka zakażeń Helicobacter sp. p. grozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej Wykrywanie Bioptat żołądka, kał PCR (1) DNA Helicobacter p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. Krew utajona Kał, ½ próbówki kałowej chromatografia (2) p. rozdział 16, Mikrobiologia Uwaga: Aby nie zafałszować wyniku badania, na 3 dni przed pobraniem materiału nie należy podawać zwierzęciu mięsa. Kwas foliowy 1 ml surowicy, osocza z EDTA, ECLIA (1) osocza z heparyną (Immunologiczny test elektrochemiluminescencyjny electrochemiluminescence immunoassay) p. rozdział 5, Chemia kliniczna Larwoskopia Kał, co najmniej ½ próbówki kałowej (1) p. rozdział 17, Parazytologia Parwowiroza/panleukopenia - Diagnostyka p. rozdział 13, Choroby zakaźne Bezpośrednie Kał immunochromatografia (1) wykrywanie parwowirusów p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie 0,5 ml surowicy, odczyn zahamowania przeciwciał przeciwko osocza z EDTA, hemaglutynacji (1) parwowirusom (pies) osocza z heparyną p. rozdział 13, Choroby zakaźne 108

133 7 Schorzenia żołądkowo-jelitowe, wątroba, trzustka 7.1 Schorzenia żołądkowo-jelitowe Pasożyty wewnętrzne Kał, co najmniej metoda flotacji (1) (pies, kot, świnia, drób, ½ próbówki kałowej małe ssaki) p. rozdział 17, Parazytologia Uwaga: Do badania na pasożyty proszę pobrać materiał z różnych miejsc! Pasożyty wewnętrzne Kał, 1 pełna metoda flotacji, metoda (koń, przeżuwacze) próbówka kałowa sedymentacji, larwoskopia (1) p. rozdział 17, Parazytologia Rotawirusy - Diagnostyka zakażeń rotawirusami p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie Kał (porcja wielkości grochu) immunoantygenu rotawirusów chromatografia (1) p. rozdział 13, Choroby zakaźne Witamina B 12 1 ml surowicy, osocza z EDTA, ECLIA (1) (kobalamina) osocza z heparyną p. rozdział 5, Chemia kliniczna Wirusologiczne Kał, co najmniej badanie w mikroskopie badanie kału ½ próbówki kałowej elektronowym (3) Wydalone z kałem wirusy są wykrywane i klasyfikowane za pomocą mikroskopu elektronowego. p. też rozdział 13, Choroby zakaźne, wykrywanie koronawirusów, rotawirusów i parwowirusów Wykrywanie antygenu Kał, porcja wielkości grochu ELISA (1) lamblii (Giardia sp.) p. rozdział 17, Parazytologia 109

134 7 Schorzenia żołądkowo-jelitowe, wątroba, trzustka 7.1 Schorzenia żołądkowo-jelitowe Wykrywanie antygenu Kał, porcja wielkości grochu ELISA (1) Cryptosporidium sp. p. rozdział 17, Parazytologia Wykrywanie Kał, wymaz z prostnicy badanie hodowlane (1) patogenów jelitowych p. rozdział 16, Mikrobiologia Wykrywanie Kał, wymaz z prostnicy badanie hodowlane (1) pałeczek Salmonella p. rozdział 16, Mikrobiologia Wykrywanie laseczek Kał badanie hodowlane (1) Clostridium sp. (badanie ilościowe) p. rozdział 16, Mikrobiologia Wykrywanie Kał ELISA (2) enterotoksyny Clostridium perfringens p. rozdział 16, Mikrobiologia 110

135 7 Schorzenia żołądkowo-jelitowe, wątroba, trzustka 7.2 Choroby wątroby Profil wątrobowy I 1 ml surowicy Bilirubina, ALT (GPT), AP, g-gt, GLDH, AST (GOT), kwasy żółciowe, albuminy Diagnostyka zakaźnego zapalenia wątroby u psów (hepatitis contagiosa canis) p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie 0,5 ml surowicy OWD (3) przeciwciał przeciwko adenowirusom (pies) p. rozdział 13, Choroby zakaźne Diagnostyka leptospirozy. p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie 1 ml surowicy MAR* (1) przeciwciał przeciwko Leptospira p. rozdział 13, Choroby zakaźne * w trakcie akredytacji Wykrywanie 2 ml krwi z EDTA, 5 ml moczu, PCR (1) DNA leptospir płyn wodnisty oka, ciało szkliste p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej 111

136 7 Schorzenia żołądkowo-jelitowe, wątroba, trzustka 7.3 Schorzenia części zewnątrzwydzielniczej trzustki Profil diagnostyczny wymioty (pies) 1 ml surowicy + 0,5 ml krwi z EDTA Obraz ogólny krwi, kwasy żółciowe, azot mocznikowy (BUN), kreatynina, sód, potas, wapń, glukoza, fosfataza zasadowa, ALT, białko całkowite, albuminy, psia specyficzna lipaza trzustkowa (cpl) Diagnostyka biegunki profil B (pies, kot) 3 ml surowicy TLI (Trypsin-like immunoreactivity), kwas foliowy, wit. B 12 Diagnostyka biegunki Kał (co najmniej 1 pełna próbówka) (1) profil C (pies, kot) p. rozdział 16, Mikrobiologia Diagnostyka biegunki Kał (2 pełne próbówki) profil C (koń, przeżuwacze, świnia, inne gat. zwierząt) p. rozdział 16, Mikrobiologia Diagnostyka biegunki Kał (co najmniej 1 pełna próbówka) (1) profil E (tylko pies) p. rozdział 16, Mikrobiologia TLI (pies) 1 ml surowicy (osocza z EDTA, CLIA (1) osocza z heparyną) ftli (kot) 1 ml surowicy, osocza z EDTA, RIA (3) osocza z heparyną p. rozdział 5, Chemia kliniczna 112

137 7 Schorzenia żołądkowo-jelitowe, wątroba, trzustka 7.3 Schorzenia części zewnątrzwydzielniczej trzustki Specyficzna lipaza 1 ml surowicy ELISA (1) trzustkowa (cpl) p. rozdział 5, Chemia kliniczna Specyficzna lipaza 1 ml surowicy, osocza z EDTA, test radioimmunotrzustkowa (fpli) osocza z heparyną logiczny (RIA) (3) p. rozdział 5, Chemia kliniczna Elastaza kał ELISA (1) p. rozdział 16, Mikrobiologia Kwas foliowy 1 ml surowicy, osocza z EDTA, ECLIA (1) osocza z heparyną p. rozdział 5, Chemia kliniczna Witamina B 12 1 ml surowicy, osocza z EDTA, ECLIA (1) (kobalamina) osocza z heparyną p. rozdział 5, Chemia kliniczna Stopień trawienia Kał (porcja wielkości grochu) badanie pokarmu mikroskopowe (2) (test strawności) p. rozdział 16, Mikrobiologia 113

138 8 Nerki oraz przewody wyprowadzające mocz 8.1 Badania krwi Profil nerkowy 1 ml surowicy (1) Mocznik, kreatynina, białko całkowite, sód, potas, wapń, fosforany 114 p. rozdział 3, Specjalne profile diagnostyczne Wykrywanie 0,5 ml krwi z EDTA, 5 ml moczu, PCR (1) DNA leptospir płyn wodnisty oka, ciało szkliste p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej Wykrywanie 1 ml surowicy MAR (1)* przeciwciał przeciwko Leptospira p. rozdział 13, Choroby zakaźne * metoda w trakcie akredytacji Zmodyfikowany klirens 4 x 0,5 ml surowicy fotometria (1) kreatyniny egzogennej Postępowanie to służy ocenie wydolności filtracyjnej kłębuszków nerkowych. Wyliczenie opiera się na szybkości usuwania z surowicy substancji wskaźnikowej kreatyniny pochodzenia egzogennego. Po pobraniu krwi dla określenia stężenia podstawowego kreatyniny endogennej w surowicy oraz iniekcji markera (kreatyniny egzogennej), pobierane są w czasie 3 8 godzin 3 dalsze próbki krwi. W celu zamówienia markera (kreatyniny), jak również dla dokładniejszych wskazówek odnośnie przeprowadzenia testu, proszę zwrócić się do laboratorium. Diagnostyka 1,5 ml surowicy +0,5 ml krwi z EDTA + 10 ml moczu wielomoczu/ wzmożonego pragnienia (polyuria/polydipsia) Obraz różnicowy krwi, kreatynina, wapń, sód, potas, glukoza, fruktozamina, ALT, fosfataza zasadowa, kwasy żółciowe, białko całkowite, albuminy, badanie ogólne moczu, badanie osadu moczu, stosunek białek do kreatyniny, stosunek kortyzolu do kreatyniny (pies), FT 4 (kot)

139 8 Nerki oraz przewody wyprowadzające mocz 8.2 Badania moczu Badanie 5 ml moczu paski diagnostyczne,refraktometr (1) ogólne moczu ph, białko, glukoza, azotyny, ciała ketonowe, krew, bilirubina, urobilinogen, ciężar właściwy. Badanie 5 ml moczu badanie mikroskopowe (1) osadu moczu Przechowywanie moczu prowadzi do zmian w obrębie ko- mórek oraz namnażania się bakterii. Do momentu wysłania mocz powinien być przechowywany w lodówce; jednak chłodzenie może prowadzić z kolei do tworzenia się kryształów, które nie występowały w świeżo oddanym moczu. wykrywanie leukocytów, erytrocytów, nabłonków, kryształów, cylindrów W przypadku stwierdzenia obecności azotynów albo bakterii w osadzie, powinno być dodatkowo wykonane badanie bakteriologiczne. W tym celu prosimy o ponowne nadesłanie jałowo pobranego moczu. Stosunek białek 1 ml moczu fotometria (1) do kreatyniny Wskazania: Zwiększenie ilorazu: Czynniki wpływające negatywnie: nefropatie, różnicowanie białkomoczu Z uwagi na dobrą korelację ilorazu białko/kreatynina z dobowym wydalaniem białek, test ten służy do ustalania przyczyny białkomoczu. Z powodu swej wysokiej czułości może być on zastosowany do wczesnego wykrywania nieprawidłowości dotyczących kłębuszków nerkowych. Kreatynina służy jedynie jako wartość odniesienia. białko/kreatynina ma miejsce przy białkomoczu nerkowym i pozanerkowym. Wzrost dużego stopnia stwierdza się przy kłębuszkowym zapaleniu nerek i amyloidozie nerek. Wzrost średniego stopnia przy śródmiąższowym zapaleniu nerek i przewlekłych nefropatiach. ropomocz, krwiomocz 115

140 8 Nerki oraz przewody wyprowadzające mocz 8.2 Badania moczu Elektroforeza 5 ml moczu elektroforeza SDS-PAGE (3) SDS-PAGE (elektroforeza białek moczu) Wskazanie: dla dalszego różnicowania białkomoczu. Za pomocą tej techniki może być oceniany nie tylko profil białek występujących w moczu, ale również wykazanie obecności poszczególnych białek o określonych masach cząsteczkowych. Ilość i skład białek pojawiających się w moczu pozwalają na wnioski co do lokalizacji oraz wielkości uszkodzenia nerek (różnicowanie uszkodzeń dotyczących kłębuszków i cewek nerkowych). Mogą być przy tym rozgraniczone pozanerkowe przyczyny białkomoczu. W warunkach fizjologicznych: białka o m.cz. > D są zatrzymywane przez błonę podstawną kłębuszków nerkowych; tylko niewielka część ulega filtracji. Białka o m.cz. < D przechodzą przez błonę filtracyjną, jednak większa ich część ulega wtórnej resorpcji w kanalikach nerkowych. W przypadku białkomoczu: Białkomocz kłębuszkowy: Białkomocz cewkowy: wzrost ilości białek drobnocząsteczkowych i wielkoczą- steczkowych - filtracja w kłębuszkach jest upośledzona - wchłanianie zwrotne w kanalikach również upośledzone Stwierdza się IgG, albuminy, a 1 - mikroglobuliny Białkomocz kłębuszkowo-cewkowy: Białkomocz zanerkowy: przednerkowego chodzi o wzrost ilości białek drobnocząsteczkowych (np. białka Bence-Jonesa, mioglobiny, hemoglobiny, a 1 - mikroglobuliny) polega na zwiększeniu ilości białek wielkocząsteczkowych; - filtracja w kłębuszkach jest upośledzona - wchłanianie zwrotne w kanalikach niezaburzone Dopiero przy przekroczeniu zdolności kanalików do resorpcji zwrotnej dochodzi do białkomoczu kłębuszkowego. W elektroforegramie występują albuminy i ewent. IgG wzrost ilości białek drobnocząsteczkowych - filtracja w kłębuszkach jest prawidłowa - wchłanianie zwrotne w kanalikach upośledzone W elektroforegramie stwierdza się albuminy, a 1 - mikroglobuliny wzrost białek wielkocząsteczkowych o m.cz.> D w przypadku krwawienia w odcinkach położonych za kłębuszkami nerkowymi oraz stanów zapalnych przewodów wyprowadzających mocz. W elektroforegramie stwierdza się: IgG, albuminy 116

141 8 Nerki oraz przewody wyprowadzające mocz 8.2 Badania moczu Określanie ciśnienia 2 ml moczu (3) osmotycznego Obniżenie: ma miejsce przy przewlekłej niewydolności nerek (rzadko przy ostrej niewydolności nerek) Analiza kamień moczowy spektrometria w podczerwieni (3) kamieni moczowych Określa się wielkość, kształt, wygląd oraz skład chemiczny (spektrometria w podczerwieni) Badanie mocz (jałowy) badanie hodowlane (1) bakteriologiczne (w warunkach tlenowych) Hodowla w warunkach tlenowych umożliwia wykazanie przeważającej większości patogennych gatunków bakterii. W badaniu bakteriologicznym określa się i podaje gatunek bakterii oraz ich liczbę w moczu. Dodatkowo wykonywane wykrywanie substancji hamujących daje wskazówkę odnośnie wydalania z moczem związków przeciwbakteryjnych. p. rozdział 16, Mikrobiologia 117

142 8 Nerki oraz przewody wyprowadzające mocz 8.2 Badania moczu Badanie monitorujące 1 ml moczu aglutynacja lateksowa (2) w kierunku raka z komórek przejściowych moczowodu (T-cell carcinoma, TCC) (tylko pies) Test ten służy jako badanie skriningowe u psów, które są (np. genetycznie) predysponowane do nowotworów układu moczowego. Przy już rozpoznanych guzach test nadaje się tylko wtedy, gdy nie występuje krwiomocz! Rak komórek przejściowych (TCC, Transitional Cell Carcinoma) stanowi największą część nowotworów złośliwych dolnych odcinków układu moczowego u psów. Występuje on w postaci pojedynczych lub licznych guzów i odznacza się przy zaawansowanym stanie przerzutami do okolicznych węzłów chłonnych i innych narządów. Za pomocą testu aglutynacji biernej (z przeciwciałami opłaszczonymi na cząstkach lateksu) wykrywane są w moczu kompleksy białkowe związane z TCC (czułość 90 %, specyficzność 78 %). Uwaga: Wyniki fałszywie dodatnie są możliwe przy: - krwiomoczu - znacznym białkomoczu - znacznym cukromoczu - ropomoczu Stabilność próbki: 48 godz. (jeśli nie ma gwarancji, że próbka dotrze w tym czasie do laboratorium, proszę nadesłać ją w stanie głębokiego zamrożenia). Wydalanie kwasów i zasad netto (NSBA) 5 ml moczu Wydalanie kwasów i zasad netto służy do wykrywania bezobjawowej kwasicy żwacza u bydła. Zasada testu polega na oznaczaniu wszystkich kwasów i zasad (łącznie z jonami amonowymi), wydalanych przez nerki wraz z moczem. Do określania NSBA najlepszy jest mocz pobierany za pomocą cewnika; dzięki temu można uniknąć zanieczyszczenia bakteryjnego próbek. Aby wykluczyć wtórne zmiany wartości ph, materiał do badania powinien być wysłany możliwie jak najszybciej. 118

143 9 Układ mięśniowy, układ kostny, stawy 9.1 Choroby zakaźne układu mięśniowego Toksoplazmoza. p. rozdział 13, Choroby zakaźne Bezpośrednie Kał metoda flotacji (1) wykazanie toksoplazm p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykazywanie punktat, płyn mózgowo-rdzeniowy PCR (1) toksoplazm bioptat mięśni (wykrywanie DNA) p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej Wykrywanie 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, odczyn immunoprzeciwciał przeciwko osocza z heparyną fluorescencji (1) Toxoplasma p. rozdział 13, Choroby zakaźne Zarażenia wywołane przez Neospora p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie 1 ml surowicy, osocza z EDTA, odczyn immunoprzeciwciał przeciwko osocza z heparyną fluorescencji (3) Neospora (pies) p. rozdział 13, Choroby zakaźne 119

144 9 Układ mięśniowy, układ kostny, stawy 9.2 Choroby niezakaźne układu mięśniowego Profil mięśniowy 1 ml surowicy CK, LDH, AST (GOT), wapń, żelazo p. rozdział 3, Profile diagnostyczne Mleczany 0,2 ml krwi z NaF, surowicy fotometria (2) p. rozdział 5, Chemia kliniczna Witamina E 2 ml surowicy, osocza z EDTA, HPLC (3) (tokoferol) osocza z heparyną p. rozdział 5, Chemia kliniczna Selen 1 ml surowicy, osocza z EDTA, ICP-AES (1) osocza z heparyną p. rozdział 5, Chemia kliniczna Diagnostyka myasthenia gravis p. rozdział 14, Immunologia i alergia Wykrywanie 1 ml surowicy, osocza z EDTA, RIA (3) przeciwciał osocza z heparyną przeciwko receptorowi acetylocholinowemu p. rozdział 14, Immunologia i alergia HYPP HYPP 1 ml krwi z EDTA PCR (1) (Hyprkalemic periodic paralysis) p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej 120

145 9 Układ mięśniowy, układ kostny, stawy 9.3 Choroby niezakaźne układu kostnego Witamina D3 3 ml surowicy, osocza z EDTA, RIA (3) (1,25-di-OH) osocza z heparyną Witamina D3 2 ml surowicy, osocza z EDTA, RIA (3) (25-OH) osocza z heparyną p. rozdział 5, Chemia kliniczna 121

146 9 Układ mięśniowy, układ kostny, stawy 9.4 Choroby zakaźne stawów Diagnostyka punktatów profil I ok. 3 ml mazi stawowej Cytologia, białko całkowite, ciężar właściwy p. rozdział 3, Profile diagnostyczne Diagnostyka punktatów profil II ok. 3 ml mazi stawowej Cytologia, białko całkowite, ciężar właściwy, bakteriologia (tlenowo i beztlenowo) p. rozdział 3, Profile diagnostyczne Diagnostyka boreliozy p. rozdział 13, Choroby zakaźne Diagnostyka Borrelia płyn mózgowo-rdzeniowy, PCR (1) burgdorferi sensu lato punktat, mocz, tkanki, kleszcz (wykrywanie DNA) p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej Wykrywanie 1 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (1) przeciwciał przeciwko osocza z heparyną Borrelia p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie 1 ml surowicy, osocza z EDTA, Immunoblot (1) przeciwciał przeciwko osocza z heparyną Borrelia p. rozdział 13, Choroby zakaźne 122

147 9 Układ mięśniowy, układ kostny, stawy 9.4 Choroby zakaźne stawów Wykrywanie 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (1) przeciwciał przeciwko osocza z heparyną C6 Borrelia (badanie jakościowe) p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie 0,5 ml surowicy ELISA (1) przeciwciał przeciwko C6 Borrelia (badanie ilościowe) p. rozdział 13, Choroby zakaźne 123

148 9 Układ mięśniowy, układ kostny, stawy 9.5 Choroby niezakaźne stawów Reumatoidalne zapalenie wielostawowe (Polyarthritis rheumatoides) p. rozdział 14, Immunologia i alergia Czynniki 1 ml surowicy, osocza z EDTA, odczyn reumatoidalne osocza z heparyną Waaler-Rose (1) p. rozdział 14, Immunologia i alergia Układowy toczeń rumieniowaty (SLE) p. rozdział 14, Immunologia i alergia Przeciwciała 1 ml surowicy, osocza z EDTA, odczyn immunoprzeciwjądrowe (ANA) osocza z heparyną fluorescencji (1) p. rozdział 14, Immunologia i alergia 124

149 10 Ośrodkowy układ nerwowy 10.1 Choroby zakaźne centralnego układu nerwowego Choroba bornaska p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie 1 ml surowicy, osocza z EDTA, odczyn immunoprzeciwciał osocza z heparyną, fluorescencji (3) przeciwko wirusowi płynu mózgowo-rdzeniowego choroby bornaskiej p. rozdział 13, Choroby zakaźne Borelioza p. rozdział 13, Choroby zakaźne Diagnostyka Borrelia PCR (1) burgdorferi sensu lato (DNA) p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej Wykrywanie 1 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (1) przeciwciał osocza z heparyną przeciwko Borrelia p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie 1 ml surowicy, osocza z EDTA, Immunoblot (1) przeciwciał osocza z heparyną przeciwko Borrelia p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, C6 ELISA przeciwciał osocza z heparyną (badanie jakościowe) (1) przeciwko Borrelia p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, C6 ELISA przeciwciał osocza z heparyną (badanie ilościowe) (1) przeciwko Borrelia p. rozdział 13, Choroby zakaźne 125

150 10 Ośrodkowy układ nerwowy 10.1 Choroby zakaźne centralnego układu nerwowego CAE (Caprine Arthritis and Encephalitis zapalenie stawów i mózgu kóz) p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie 1 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (3) przeciwciał przeciwko osocza z heparyną wirusowi CAE p. rozdział 13, Choroby zakaźne Encephalitozoonoza/Nosematoza p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie 1 ml surowicy, moczu test tuszowy (1) Encephalitozoon p. rozdział 13, Choroby zakaźne FIP p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie PCR (1) koronawirusów (RNA) p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej Wykrywanie 1 ml surowicy odczyn immunoprzeciwciał przeciwko fluorescencji (1) koronawirusom kocim (przeciwciała przeciwko FIP) p. rozdział 13, Choroby zakaźne 126

151 10 Ośrodkowy układ nerwowy 10.1 Choroby zakaźne centralnego układu nerwowego FSME (Wiosenno-letnie zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego) p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie wirusa PCR (1) wiosenno-letniego zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego (RNA) p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie 1 ml surowicy OWD (3) przeciwciał przeciwko wirusowi wczesnoletniego zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego p. rozdział 13, Choroby zakaźne Zakażenia herpeswirusowe u psów (CHV I) Wykrywanie CHV I (DNA) PCR (1) p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej Wykrywanie 1 ml surowicy odczyn seroprzeciwciał neutralizacji (3) przeciwko CHV I p. rozdział 13, Choroby zakaźne Zakażenia herpeswirusowe u kotów (FHV I) Wykrywanie FHV I (DNA) PCR (1) p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej Wykrywanie 1 ml surowicy odczyn seroprzeciwciał neutralizacji (3) przeciwko FHV I p. rozdział 13, Choroby zakaźne 127

152 10 Ośrodkowy układ nerwowy 10.1 Choroby zakaźne centralnego układu nerwowego Maedi/Visna Wykrywanie 1 ml surowicy ELISA (3) przeciwciał przeciwko wirusowi choroby Maedi-Visna p. rozdział 13, Choroby zakaźne Zarażenia wywołane przez Neospora sp. Wykrywanie 1 ml surowicy, osocza z heparyną, odczyn immunoprzeciwciał osocza z EDTA fluorescencji (3) przeciwko Neospora sp. p. rozdział 13, Choroby zakaźne Toksoplazmoza Bezpośrednie Kał metoda flotacji (1 wykazanie toksoplazm) p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie PCR (1) Toxoplasma gondii (DNA) p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej Wykrywanie 1 ml surowicy, osocza z EDTA, odczyn immunoprzeciwciał osocza z heparyną fluorescencji (1) przeciwko Toxoplasma p. rozdział 13, Choroby zakaźne 128

153 10 Ośrodkowy układ nerwowy 10.1 Choroby zakaźne centralnego układu nerwowego Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego Prosimy zwrócić uwagę, że już po 4 godz. po pobraniu może dojść do zmian mających znaczny wpływ na wynik badania. Do badania cytologicznego można ewentualnie przygotować rozmaz osadu płynu mózgowo-rdzeniowego (po wirowaniu 20 min. przy 1000 obr./min.) Przy użyciu metody PCR można wykryć w płynie mózgowo-rdzeniowym różnorodne czynniki zakaźne. p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej Badanie płynu ok. 3 ml pmr mózgowo-rdzeniowego profil I Badanie płynu ok. 3 ml pmr mózgowo-rdzeniowego profil II Liczba komórek, białko całkowite, ciężar właściwy Liczba komórek, białko całkowite, ciężar właściwy bakteriologia (tlenowo i beztlenowo) 129

154 10 Ośrodkowy układ nerwowy 10.2 Choroby niezakaźne centralnego układu nerwowego Amoniak 1 ml zamrożonego osocza z EDTA fotometria (2) p. rozdział 5, Chemia kliniczna Uwaga: krew pobierać do wcześniej schłodzonych naczyń, zaraz zamknąć, wirować i osocze zamrozić; przesyłać w stanie głębokiego zamrożenia. Pacjent musi być min. 12 godz na czczo! Test tolerancji na 2 x 1 ml zamrożonego osocza z EDTA fotometria (3) związki amonowe Wykonanie i interpretacja p. rozdział 5, Chemia kliniczna Badanie stężenia czynnego preparatów przeciwpadaczkowych Bromki 1 ml surowicy, osocza z EDTA, fotometria widmowa (3) osocza z heparyną p. rozdział 6, Toksykologia i wykrywanie leków Fenobarbital 1 ml surowicy, osocza z EDTA, fotometria (1) osocza z heparyną p. rozdział 6, Toksykologia i wykrywanie leków 130

155 11 Choroby skóry 11.1 Alergiczne/zakaźne choroby skóry Diagnostyka alergii p. rozdział 14, Immunologia i alergia Świerzb wywołany przez Sarcoptes sp. p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (1) przeciwciał osocza z heparyną przeciwko Sarcoptes p. rozdział 13, Choroby zakaźne Ektopasożyty Ektopasożyty tkanki w formalinie badanie mikroskopowe (1) p. rozdział 17, Parazytologia Ektopasożyty zeskrobiny badanie mikroskopowe (1) p. rozdział 17, Parazytologia Mikrobiologia Badanie wymaz, tkanka i in. (1) bakteriologiczne (hodowla w warunkach tlenowych) p. rozdział 16, Mikrobiologia Badanie w kierunku zeskrobiny skóry, włosy (1) dermatofitów /grzybów skórnych p. rozdział 16, Mikrobiologia 131

156 11 Choroby skóry 11.1 Alergiczne/zakaźne choroby skóry Badanie w kierunku wymaz i in. (1) grzybów drożdżopodobnych i pleśniowych p. rozdział 16, Mikrobiologia Uwaga: Wymazy z przewodu słuchowego zasadniczo są również poddawane przez nas badaniu mikologicznemu. W takich przypadkach nie jest potrzebne odrębne zlecenie. Leiszmanioza p. rozdział 13, Choroby zakaźne Wykrywanie PCR (1) Leishmania sp. (DNA) p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej Wykrywanie 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, odczyn immunoprzeciwciał osocza z heparyną fluorescencji (1) przeciwko Leishmania p. rozdział 13, Choroby zakaźne 132

157 11 Choroby skóry 11.2 Niezakaźne choroby skóry Wykrywanie 1 ml surowicy, osocza z EDTA, odczyn immunoprzeciwciał osocza z heparyną fluorescencji (1) przeciwjądrowych (ANA) p. rozdział 14, Immunologia i alergia Witamina H (biotyna) 1 ml surowicy, osocza z EDTA, immunologiczna reakcja osocza z heparyną enzymatyczna (3) p. rozdział 5, Chemia kliniczna Tal (włosy, mocz) 2 ml surowicy/włosy AAS (3) p. rozdział 6, Toksykologia i wykrywanie leków Cynk 1 ml surowicy, osocza z EDTA, ICP-AES (1, 2) (surowica, włosy) osocza z heparyną p. rozdział 5, Chemia kliniczna Choroby skóry na tle hormonalnym p. rozdział 12, Endokrynologia Badanie histologiczne skóry p. rozdział 18, Histologia 133

158 12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Nadczynność kory nadnerczy (zespół Cushinga) Zespół Cushinga jest jednym z najczęstszych zaburzeń endokrynologicznych u psów, rzadko natomiast występuje u kotów. Schorzenie występuje na ogół u starszych zwierząt (powyżej 6. roku), z mniej więcej równą częstością u obu płci. Rasami predysponowanymi są pudle, jamniki, beagle, boksery, teriery, owczarki niemieckie oraz labradory. Ze względu na etiologię, wyróżnia się: a. Postać przysadkową zespołu Cushinga (Pituitary Dependent Hyperadrenocorticism, PDH). Spowodowany jest przez gruczolaka przysadki; wskutek stale zwiększonego wydzielania ACTH dochodzi do obustronnego rozrostu kory nadnerczy i wzmożonej sekrecji kortyzolu. Ta forma powoduje u psów ok % przypadków zespołu Cushinga. b. Postać nadnerczową zespołu Cushinga (Functional Adrenocortical Tumor, FAT). W ok % przypadków choroby do nadmiernej produkcji kortyzolu prowadzą autonomiczne gruczolaki lub gruczolakoraki kory nadnerczy. c. Jatrogenny zespół Cushinga Wskutek długotrwałego podawania egzogennych glikokortykosterydów dochodzi do wystąpienia typowych dla schorzenia objawów. Wskutek nadmiernego uwalniania kortyzonu dochodzi do zwiększonej glukoneogenezy, immunosupresji, działania przeciwzapalnego, katabolizmu białek, zwiększonej lipolizy. Częstymi objawami klinicznymi są: polyuria/polydipsia polyphagia otyłość brzuszna obwisły brzuch (powiększenie wątroby, osłabienie mięśni, gromadzenie się tłuszczu w obrębie jamy brzusznej) przerzedzenie włosów, wyłysienia (po wystrzyżeniu włosy odrastają b. słabo) cienka skóra sapanie osłabienie mięśni, zanik mięsni U koni zespół Cushinga stanowi jedyną często występującą i znaczącą endokrynopatię i jest schorzeniem starych koni (dlaczego w cudzysłowie?). Powodem jest dysfunkcja części pośredniej przysadki. Typowymi zmianami klinicznymi są nadmierne owłosienie (hirsutismus), zanik mięśni, nieprawidłowe rozmieszczenie tkanki tłuszczowej, zmniejszenie wydolności, polydipsia/ polyuria, często nawracający ochwat. Do diagnostyki zespołu Cushinga wykorzystuje się różne niespecyficzne parametry, jak również endokrynologiczne testy czynnościowe. 134

159 12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Kortyzol 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) (osocza z EDTA. osocza z heparyną) Wskutek epizodycznego wydzielania u psów oraz b. silnego wpływu stresu na sekrecję u kotów, jednorazowe określanie poziomu kortyzolu nie nadaje się do diagnostyki zespołu Cushinga. U koni z zepołem Cushinga poziom tego hormonu jest na ogół w normie, ponieważ w tym schorzeniu zaburzony jest przede wszystkim dobowy rytm wydzielania. Testy czynnościowe w diagnostyce nadczynności kory nadnerczy Test hamowania małą dawką deksametazonu (Dexamethason low-dose Test) (test skriningowy, LDDS) 2 oznaczenia 2 x 0,5 ml surowicy, (osocza z EDTA, ECLIA (1) poziomu kortyzolu osocza z heparyną) 3 oznaczenia 3 x 0,5 ml surowicy, (osocza z EDTA, ECLIA (1) poziomu kortyzolu osocza z heparyną) Zasada testu: produkowany w przysadce ACTH stymuluje pod kontrolą podwzgórza korę nadnerczy do produkcji kortyzolu. Wzrost poziomu tego ostatniego, poprzez ujemne sprzężenie zwrotne, prowadzi do zmniejszenia sekrecji ACTH. Ma to również miejsce przy podaniu egzogennego deksametazonu. Fizjologicznie: wskutek ujemnego sprzężenia zwrotnego, po ok. 2 3 godzinach dochodzi do supresji wydzielania ACTH, trwającej ok godzin. Kora nadnerczy produkuje mniej kortyzolu; jego poziom we krwi spada. guzy kory nadnerczy produkują kortyzol w sposób autono- miczny (niezależny od stymulacji ACTH). Deksametazon hamuje wydzielanie ACTH, nie prowadzi jednak do zmniejszenia wydzielania kortyzolu stąd jego poziom nie spada lub tylko nieznacznie. Postać nadnerczowa zespołu Cushinga: w odróżnieniu od zwierząt zdrowych, podanie deksame- tazonu pacjentom z zespołem Cushinga nie ma żadnego lub tylko nieznaczny wpływ na przysadkę. Sekrecja ACTH nie jest wstrzymana lub jest zahamowana tylko na krótko, potem ACTH jest wydzielany w dalszym ciągu, stymulując korę nadnerczy do produkcji kortyzolu. Poziom tego ostatniego nie spada wcale lub tylko nieznacznie, albo na krótki czas. Postać przysadkowa zespołu Cushinga: 135

160 12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Czułość tego testu wynosi %, swoistość określana jest na %. Wykonanie testu (pies, kot) 1. Pierwsze pobranie krwi = poziom podstawowy kortyzolu 2. Iniekcja deksametazonu dożylnie, w dawce 0,01 mg/kg m.c. (pies) lub 0,1 mg/kg m.c. (kot) 3. Drugie pobranie krwi po 8 godz. od iniekcji = poziom supresyjny kortyzolu 4. (Ewentualnie dodatkowe pobranie krwi po 4 godz. po iniekcji) Interpretacja wyników - poziom po 4 godz. oraz po 8 godz. < 1,0 µg/dl lub 28, (pies, kot) stan fizjologiczny - poziom po 4 godz. oraz po 8 godz. > 1,4 µg/dl: podejrzenie zespołu Cushinga (postać przysadkowa lub nadnerczowa) - poziom po 4 godz. < 1,4 µg/dl a po 8 godz. > 1,4 µg/dl lub: poziom po 4 godz. < 50 % poziomu podstawowego, a po 8 godz. > 1,4 µg/dl: podejrzenie zespołu Cushinga (bardziej prawdopodobna jest postać przysadkowa, ale nie wykluczona postać nadnerczowa) - poziom po 8 godz. < 50 % poziomu podstawowego, lecz > 1,4 µg/dl: podejrzenie zespołu Cushinga (bardziej prawdopodobna jest postać przysadkowa, ale nie wykluczona postać nadnerczowa) Wykonanie testu (koń) Pierwsze pobranie krwi (godz. 17) = poziom podstawowy kortyzolu 2. Iniekcja deksametazonu w dawce 0,04 mg/kg m.c. domięśniowo (Ewentualnie dodatkowe pobranie krwi po 15 godz. po iniekcji godz. 8) 3. Drugie pobranie krwi po 19 godz. od iniekcji (godz. 12) = poziom supresyjny kortyzolu Uwaga: próbówki opisać jako próba 1 i próba 2. Interpretacja wyników (koń) U zdrowych koni dochodzi do obniżenia produkcji kortyzolu do poziomu 1,0 0,5 µg/dl. Przy dysfunkcji części pośredniej przysadki poziom kortyzolu po 15 oraz 19 godzinach przekracza 1,0 µg/dl. Przedłużoną supresję można stwierdzić poprzez określanie wartości kortyzolu po 15 i 19 godzinach. U koni z zespołem Cushinga spadek poziomu kortyzolu jest znacznie słabiej zamanifestowany, ponadto często nie dochodzi do przedłużonej supresji. W przypadku ochwatu zalecane jest określanie poziomu ACTH. Test supresji deksametazonem jest u psów, kotów oraz koni testem z wyboru do diagnostyki nadczynności kory nadnerczy.

161 12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Test stymulacji przy 2 x 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) użyciu ACTH (osocza z EDTA. osocza z heparyną) (pies, kot, koń) 2 oznaczenia poziomu kortyzolu Zasada testu: Wykonanie testu: za pomocą tego testu można zbadać zdolność sekrecyjną kory nadnerczy. U psów i kotów test stymulacyjny ACTH jest metodą z wyboru do diagnostyki jatrogennego zespołu Cushinga, do kontroli leczenia nadczynności kory nadnerczy, jak również do rozpoznawania niedoczynności kory nadnerczy. 1. Pierwsze pobranie krwi = poziom podstawowy kortyzolu 2. Iniekcja ACTH (np. Synacthen ) dożylnie lub domięśniowo, w dawce: kot 0,125 mg; pies 0,25 mg (0,125 mg/zwierzę = 12,5 j.m., 0,25 mg/zwierzę = 25 j.m.) 3. Drugie pobranie krwi po 1 godz. od iniekcji = poziom kortyzolu po stymulacji Ocena (pies): - poziom podstawowy kortyzolu < 0,5 2 µg/dl oraz poziom po stymulacji < 0,5 2 µg/dl: jatrogenny zespół Cushinga lub podejrzenie choroby Addisona Kontrola leczenia: 1. Leczenie preparatem Trilostane (Vetoryl ) Poziom kortyzolu po ACTH < 7,3 µg/dl (200 nmol/l) i > 0,73 µg/dl (20 nmol/l) 4 6 godz. po tabletce (wartości referencyjne wg producenta) 2. Leczenie preparatem Mitotane o.p. DDD (Lysodren ) Poziom kortyzolu po ACTH 1 5 µg/dl ( nmol/l) (Feldman/Nelson, Canine and Feline Endocrinology and Reproduction, III edycja, 2004) Wykonanie testu (koń): 1. Pierwsze pobranie krwi (godz. 9) = poziom podstawowy kortyzolu 2. Iniekcja 1,0 mg = 100 j.m. ACTH (np. Synacthen ) dożylnie 3. Drugie pobranie krwi po 2 godz. od iniekcji = poziom kortyzolu po stymulacji Interpretacja: U zdrowych koni poziom kortyzolu wzrasta o ok. 80 %. U pacjentów z zespołem Cushinga wzrost ten jest zdecydowanie nadmierny. Konie z niedoczynnością nadnerczy mają na ogół b. niskie poziomy podstawowe kortyzolu, które po stymulacji ACTH nie rosną wcale lub tylko w niewielkim stopniu. 137

162 12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Współczynnik kortyzol/kreatynina (pies, kot) 1 oznaczenie 1 x 3 ml moczu ECLIA (1) 2 oznaczenia 2 x 3 ml moczu ECLIA (1) 3 oznaczenia 3 x 3 ml moczu ECLIA (1) Zasada testu: Wykonanie testu: Ocena testu: 138 Zwierzęta z zespołem Cushinga mają podwyższony poziom kortyzolu w surowicy oraz wydalają większe jego ilości z moczem. Kreatynina służy jako relatywna wartość odniesienia, ponieważ ilość kortyzolu w moczu może również wzrastać przy fizjologicznym zwiększeniu tempa metabolizmu. Ten test skriningowy cechuje się dużą czułością (95 99 %), tak, że znakomicie nadaje się do wykluczania zespołu Cushinga. Ponieważ jednak nieprawidłowe wartości współczynnika kortyzol/kreatynina mogą być stwierdzane także przy innych schorzeniach (np. cukrzycy, moczówce prostej, ropomaciczu, hiperkalcemii, chorobach nerek, chorobach wątroby i in.), swoistość tego testu nie jest wysoka (20 77 %). Z tego powodu zaleca się, aby przy podwyższonym współczynniku kortyzol/kreatynina przeprowadzić następnie jeden z testów czynnościowych (np. test hamowania małą dawką deksametazonu). Mocz powinien być pobierany rano, w warunkach powodujących jak najmniejszy stres, tj. przez właściciela, a nie lekarza wet., w miejscu normalnego bytowania zwierzęcia. a. do diagnostyki zespołu Cushinga (monitoring) - pierwszego dnia zebranie moczu porannego = 1. próba - (ewentualnie, na drugi dzień zebranie moczu porannego = 2. próba) (jest to wskazane, aby zminimalizować wpływ dobowych wahań poziomów mierzonych parametrów) b. do diagnostyki oraz różnicowania między przysadkowym i nadnerczowym zespołem Cushinga - pierwszego dnia zebranie moczu porannego = 1. próba - (ewentualnie, na drugi dzień zebranie moczu porannego = 2. próba) (jest to wskazane, aby zminimalizować wpływ dobowych wahań poziomów mierzonych parametrów) - podanie deksametazonu 3 x 0,1 mg/kg m.c. per os - na 3. dzień zebranie moczu porannego = 3. próba przy jednorazowym oznaczaniu: - stosunek kortyzol/kreatynina: 4 10 x wartość fizjologiczna, x wartość graniczna, powyżej 16 x podejrzenie zespołu Cushinga przy dwukrotnym oznaczaniu: - z wartości współczynników z 2 pierwszych dni obliczana jest średnia; ocena jak wyżej

163 12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy przy trzykrotnym oznaczaniu: współczynnik obliczony dla 3. dnia służy do rozpoznawania lub różnicowania między przysadkowym i nadnerczowym zespołem Cushinga: - jeśli stosunek kortyzol/kreatynina jest mniejszy niż 50 % średniej wartości współczynników dla pierwszych dwóch dni = przysadkowy zespół Cushinga - jeśli stosunek kortyzol/kreatynina jest większy niż 50 % średniej wartości współczynników dla pierwszych dwóch dni = nadnerczowy lub przysadkowy zespół Cushinga Test hamowania dużą 2 x 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) dawką deksametazonu (osocza z EDTA. osocza z heparyną) (Dexamethason high -dose Test) (test supresyjny, HDDS) 2 oznaczenia poziomu kortyzolu Zasada testu: Wykonanie testu (pies): Ocena: przy formie przysadkowej zespołu Cushinga ujemne sprzężenie zwrotne nie jest całkowicie zniesione, podczas gdy przy formie nadnerczowej wydzielanie glikokortykosterydów nie podlega wpływom sterydów egzogennych. To znaczy, małe dawki deksametazonu (0,01 mg/kg) nie powodują spadku poziomu kortyzolu (lub nieznaczny spadek), zarówno przy nadnerczowym-, jak i przysadkowym zespole Cushinga; natomiast duże dawki deksametazonu (0,1 mg/kg) prowadzą w większości przypadków do wyraźnej supresji poziomu kortyzolu przy przysadkowym zespole Cushinga, natomiast nie dochodzi do supresji tego hormonu (lub jest on niewielki) przy formie nadnerczowej. Uwaga: ok % zwierząt z przysadkowym zespołem Cushinga reaguje małym spadkiem poziomu kortyzolu również przy dużej dawce deksametazonu. 1. Pierwsze pobranie krwi = poziom podstawowy kortyzolu 2. Iniekcja dożylna deksametazonu w dawce 0,1 mg/kg m.c. 3. Drugie pobranie krwi - po 8 godz. od iniekcji deksametazonu = poziom supresyjny kortyzolu. a. poziom supresyjny < 50 % poziomu podstawowego, względnie < 1,4 µg/dl = przysadkowy zespół Cushinga b. poziom supresyjny > 50 % poziomu podstawowego, względnie > 1,4 µg/dl = nadnerczowy zespół Cushinga 139

164 12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Oznaczanie 1 ml zamrożonego osocza z EDTA CLIA (1) poziomu ACTH Zasada testu (pies): Ze względu na niestabilność tego hormonu, bezpośrednio po pobraniu krwi (z EDTA) wskazane jest jej wirowanie, a następnie odpipetowanie i zamrożenie osocza. Próbkę należy wysyłać w stanie głębokiego zamrożenia, tak, aby dotarła ona zamrożona do laboratorium. Oznaczanie ACTH służy do różnicowania pomiędzy postacią nadnerczową oraz przysadkową zespołu Cushinga. Podczas gdy guzy kory nadnerczy powodują hamowanie wydzielania ACTH wskutek ujemnego sprzężenia zwrotnego, przy przysadkowym zespole Cushinga ma miejsce nadmierna sekrecja ACTH. Z powodu nierównomiernego wydzielania ACTH oraz dużego wpływu czynników stresowych na poziom tego hormonu, interpretacja wyników jest często utrudniona. Ocena (pies): - wartość fizjologiczna: poziom ACTH w zakresie 9 67 pg/ml - podejrzenie zespołu Cushinga: poziom ACTH < 10 pg/ml lub - podejrzenie wtórnej niedoczynności kory nadnerczy: poziom ACTH jest obniżony lub leży w niskich zakresach wartości fizjologicznych - podejrzenie przysadkowego zespołu Cushinga lub pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy: poziom ACTH w zakresie pg/ml - podejrzenie pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy: poziom ACTH > 450 pg/ml Zasada testu (koń): Interpretacja: Oznaczanie poziomu endogennego ACTH zalecane jest wtedy, gdy miejsce pobytu zwierzęcia znajduje się w dużej odległości od lecznicy (kilkukrotne dojeżdżanie staje się kłopotliwe), jak również jako alternatywa dla testu supresji deksametazonem u koni z ochwatem. Krew powinna być pobrana bez narażania zwierzęcia na stres, najlepiej pomiędzy godziną 8 i 10 rano. Poziom ACTH większy niż 50 pg/ml u koni i odpowiednio większy niż 27 pg/ml u kucy uważa się za podejrzany. u koni z zespołem Cushinga poziomy ACTH są w części przypadków znacznie podwyższone (> 100 pg/ml). Oznaczanie ACTH warunkowo nadaje się również do oceny terapii ora kontrolowania przebiegu schorzenia. 140

165 12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Skojarzony test supresji 4 x 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) deksametazonem (osocza z EDTA, osocza z heparyną) oraz stymulacji TRH (Do dalszej diagnostyki zespołu Cushinga u koni u pacjentów z wynikami wątpliwymi testu supresji deksametazonem). Wykonanie testu: Interpretacja: 1. Pierwsze pobranie krwi = poziom podstawowy kortyzolu 2. Iniekcja dożylna deksametazonu w dawce 40 µg/kg m.c. 3. Drugie pobranie krwi po 3 godz. od iniekcji = poziom supresyjny (1) kortyzolu 4. Iniekcja 1 mg TRH i.v. 5. Trzecie pobranie krwi po 30 min. od iniekcji = poziom postymulacyjny kortyzolu 6. Czwarte pobranie krwi po 21 godz. od iniekcji = poziom supresyjny (2) kortyzolu U zdrowych koni już po 3 godz. od podania deksametazonu ma miejsce wyraźny spadek poziomu kortyzolu, który to hormon nie ulega stymulacji pod wpływem TRH. Natomiast zwierzęta z zespołem Cushinga nie wykazują wcale supresji kortyzolu (lub jest ona nieznaczna), natomiast TRH powoduje wyraźną stymulację (o 66 %). Syndrom metaboliczny/pre-cushing (koń) Jeśli wstępne rozpoznanie zespołu Cushinga u koni nie potwierdza się, w diagnostyce różnicowej należy uwzględnić tzw. syndrom metaboliczny. Dotknięte nim są konie w średnim wieku i starsze, u których kliniczne stwierdza się ochwat oraz otyłość. Badania laboratoryjne wykazują regularnie hiperglikemię i jednocześnie podwyższone stężenie insuliny ( oporność na insulinę ). Poziom ACTH jest w normie. Insulina: 1 ml zamrożonej surowicy p. rozdział 12. 4, Inne hormony Glukoza: 1 ml surowicy z NaF p. rozdział 5, Chemia kliniczna 141

166 12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Nieswoiste parametry określane w ramach diagnostyki zespołu Cushinga Niektóre parametry z zakresu chemii klinicznej, jak również zmiany w obrazie krwi oraz składzie chemicznym moczu, mogą jedynie sugerować istnienie zespołu Cushinga; rozpoznanie możliwe jest jedynie na podstawie wyżej wymienionych testów czynnościowych lub diagnostyki obrazowej (badania RTG, USG, TK). W przypadku zespołu Cushinga mogą występować następujące zmiany: Wzrost poziomu: - fosfataza zasadowa (frakcja termostabilna) Endogenne lub egzogenne glikokortykosterydy indukują przede wszystkim frakcję termostabilną tego enzymu, podczas gdy fosfataza wątrobowa, nerkowa oraz produkowana w kościach, są termolabilne. Termostabilną fosfatazę zasadową można wykrywać poprzez ogrzanie surowicy do 65 C. - transaminaza alaninowa (ALT) - trójglicerydy - glukoza (we krwi) - kwasy żółciowe - insulina - glukoza (w moczu) - białko (w moczu) Spadek poziomu: - mocznik - T 4 - ciężar właściwy (mocz) Obraz krwi: typowy leukogram stresowy : leukocytoza, neutrofilia (bez przesunięcia obrazu w lewo), limfopenia, eozynopenia, monocytoza, trombocytoza 142

167 12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Niedoczynność kory nadnerczy (pies) Niedoczynność kory nadnerczy jest stosunkowo rzadko występującym zaburzeniem wewnętrznego wydzielania, którego przyczyna może leżeć albo w samej korze nadnerczy (niedoczynność pierwotna, choroba Addisona), albo w zmniejszonej sekrecji ACTH względnie CRH (niedoczynność wtórna). Przy niedoczynności pierwotnej zaburzona jest na ogół synteza zarówno glikokortykosterydów, jak i mineralokortykosterydów, przy niedoczynności wtórnej z reguły tylko glikokortykosterydów. Suki są bardziej predysponowane do tego schorzenia (ok. 70% przypadków), ponadto występuje ono częściej u psów średniej wielkości i dużych oraz w średnim wieku. W medycynie weterynaryjnej najczęstszą formą schorzenia jest jednak niedoczynność jatrogenna, spowodowana długotrwałym stosowaniem glikokortykosterydów egzogennych lub podawaniem preparatu (Mitotane, o,p -DDD) w ramach leczenia zespołu Cushinga. Oprócz zmian niespecyficznych, ewentualnie stwierdzanych w badaniach laboratoryjnych, jak np. łagodnej niedokrwistości, azotemii, hiperkalcemii i/lub hipoglikemii, stosunkowo często stwierdza się przesunięcie współczynnika Na/K (tylko przy upośledzeniu syntezy mineralokortykosterydów). Normalnie ma on wartość 27:1 40:1, przy niedoczynności kory nadnerczy wynosi zwykle poniżej 27:1. Na podstawie jednorazowego określania poziomu kortyzolu można jedynie wykluczyć niedoczynność kory nadnerczy, ponieważ również u zdrowych zwierząt jego poziom może być niższy niż 0,5 µg/dl. Test stymulacji kory 2 x 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) nadnerczy przez ACTH (osocza z EDTA, osocza z heparyną) 2 oznaczenia poziomu kortyzolu Wykonanie testu: Ocena: p. wyżej poziom podstawowy kortyzolu jest zwykle niższy niż 0,5 2 µg/dl, po stymulacji na ogół niższy niż 0,5 2 µg/dl 143

168 12 Endokrynologia 12.1 Hormony/zaburzenia czynnościowe kory nadnerczy Oznaczanie 0,5 ml surowicy test radioimmunopoziomu aldosteronu (osocza z EDTA. osocza z heparyną) logiczny (3) Jednorazowe oznaczanie aldosteronu ma niewielką wartość diagnostyczną. Wyniki należy interpretować po stymulacji za pomocą ACTH. p. Test stymulacji kory nadnerczy przez ACTH Wskazania: Występowanie: Podwyższenie poziomu Obniżenie poziomu wybiórczy niedobór aldosteronu (hiponatriemia i hiperkaliemia przy prawidłowym poziomie podstawowym kortyzolu, względnie prawidłowym poziomie kortyzolu po stymulacji przez ACTH) - pierwotny hiperaldosteronizm aldosteron produkowany jest w strefie kłębkowatej (zona glomerulosa) kory nadnerczy; jego poziom regulowany jest przez układ renina-angiotenzyna-aldosteron oraz stężenie potasu w surowicy (względnie nadmierny wzrost po stymulacji): pierwotny hiperaldosteronizm: nadczynność kory nadnerczy (wtórny hiperaldosteronizm: zaburzenia procesu rozkładu aldosteronu) (względnie niewielki wzrost albo brak wzrostu po stymulacji): hipoaldosteronizm 144

169 12 Endokrynologia 12.2 Hormony/schorzenia tarczycy Niedoczynność tarczycy Pierwotna niedoczynność tarczycy u psów powodowana jest przez limfocytarne zapalenie tarczycy (thyreoiditis), idiopatyczny zanik pęcherzyków, a rzadko także przez nowotwory tarczycy. Rzadziej opisywane są formy wtórne (spowodowane niedoborem TSH) oraz trzeciego rzędu (wskutek niedoboru TRH). Objawy kliniczne wywołane są niedoborem krążących we krwi hormonów tarczycy. Predysponowane są psy ras dużych oraz średniej wielkości. Poniższe niespecyficzne parametry, określane w ramach diagnostyki laboratoryjnej, mogą wskazywać na istnienie niedoczynności tarczycy: - wzrost poziomu cholesterolu w surowicy - niedokrwistość małego- lub średniego stopnia (na ogół normobarwliwa, normocytarna, rzadziej niedobarwliwa mikrocytarna) - podwyższenie poziomu fruktozaminy - nieznaczny wzrost poziomu enzymów wątrobowych - nieznaczny wzrost poziomu kinazy kreatynowej U kotów niedoczynność tarczycy występuje b. rzadko. U koni pierwotne schorzenia tarczycy są rzadkie, ale opisywano takie przypadki. U zwierząt tych niedoczynność tarczycy występuje często wraz z zespołem Cushinga. Oznaczanie poszczególnych hormonów tarczycy Uwaga: możliwe jest obniżenie stężenia poszczególnych hormonów wskutek chorób niedotyczących tarczycy (NTI) lub w wyniku stosowania pewnych leków. NTI: cukrzyca, nadczynność kory nadnerczy, niedoczynność kory nadnerczy, choroby nerek, choroby wątroby, ostre infekcje, schorzenia nerwowo-mięśniowe, ropne zapalenie skóry, hipoproteinemia, zastoinowa niewydolność serca i in. Psy cierpiące na któreś z tych schorzeń nietarczycowych nie powinny być badane. Jeśli podejrzewana jest nadczynność kory nadnerczy, należy to najpierw wyjaśnić. Leki: niesterydowe leki przeciwzapalne, glikokortykosterydy, leki przeciwdrgawkowe, sulfonamidy i in. Leki te nie powinny być podawane na ok. 4 6 tyg. przed planowanym badaniem. 145

170 12 Endokrynologia 12.2 Hormony/schorzenia tarczycy Oznaczanie 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) tyroksyny (T 4 ) (osocza z EDTA, osocza z heparyną) Tyroksyna całkowita składa się z frakcji wolnej (FT 4 ) oraz frakcji związanej z białkami. Przy oznaczaniu tego hormonu uwzględnia się obie frakcje. Endogenna T 4 wytwarzana jest wyłącznie w tarczycy i dlatego jest wartościowym wskaźnikiem, pozwalającym na rozpoznanie nadczynności tarczycy u kotów oraz na wykluczenie niedoczynności tarczycy u psów ponieważ tylko u nielicznych psów z hipotyreozą stężenia T 4 mieszczą się w zakresach referencyjnych. Normalne stężenia T 4 mogą występować u psów z niedoczynnością tarczycy w początkowym okresie schorzenia. Ponadto, zdarzają się niekiedy psy z hipotyreozą (ok. 1,5% przypadków), u których pojawiają się przeciwciała anty-t 4, mogące dawać fałszywie dodatnie wyniki badania. U takich zwierząt zalecamy oznaczanie poziomu FT 4 metodą dializy i/lub wykrywanie przeciwciał anty-t 4. Na wynik pomiaru stężenia T 4 mogą mieć wpływ różne schorzenia (NTI) oraz leki (p. wyżej). Oznaczanie FT 4 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) (osocza z EDTA, osocza z heparyną) Mierzone jest stężenie frakcji wolnej tyroksyny. Uwaga: możliwe jest nieswoiste obniżenie poziomu FT 4 przez NTI oraz leki (p. wyżej). Oznaczanie FT 4 1 ml surowicy, test radioimmunometodą dializy (osocza z EDTA, osocza z heparyną) logiczny (3) (Equilibriums-Dialyse) W metodzie tej rozdziela się FT 4 od białek surowicy oraz od frakcji T 4 związanej z białkami, a następnie mierzy jej stężenie. Wynik nie zależy od ilości białek wiążących T 4, ani od obecności przeciwciał anty-t

171 12 Endokrynologia 12.2 Hormony/schorzenia tarczycy Oznaczanie 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) trójjodotyroniny (T 3 ) (osocza z EDTA, osocza z heparyną) Trójjodotyronina powstaje głównie poprzez wewnątrzkomórkowe odjodowanie tyroksyny. Jeśli synteza T 4 jest zmniejszona, często dochodzi do kompensacyjnego nasilenia procesu przekształcania T 4 w T 3. Dlatego, mimo istnienia stanu hipotyreozy, stwierdzane wartości T 3 mogą mieścić się w zakresach referencyjnych. Z tego względu oznaczanie T 3 ma mniejszą wartość diagnostyczną przy rozpoznawaniu niedoczynności tarczycy u psów. Wolna, niezwiązana z białkami trójjodotyronina (FT 3 ), odgrywa drugorzędną rolę w diagnostyce niedoczynności tarczycy u zwierząt domowych. 147

172 12 Endokrynologia 12.2 Hormony/schorzenia tarczycy Oznaczanie 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) tyreotropiny u psów (ctsh) Obniżony poziom T 4, poprzez ujemne sprzężenie zwrotne, prowadzi do zwiększonej sekrecji TSH. Ocena testu: - jeśli stężenia T 4 i FT 4 są obniżone, a poziom ctsh podwyższony fi pierwotna niedoczynność kory nadnerczy. U ok. 20 (do 40) % psów z hipotyreozą stężenie TSH mieści się w zakresach referencyjnych (czułość testu wynosi 63 82%). Psy z prawidłową funkcją tarczycy mogą niekiedy wykazywać podwyższone stężenia TSH, np. przy zaczynającym się stanie hipotyreozy, w okresie rekonwalescencji po NTI, albo po podawaniu sulfonamidów. Interpretacja wyników oznaczania T 4 oraz ctsh Stwierdzane wartości podwyższony poziom ctsh oraz obniżony poziom T 4 podwyższony poziom ctsh oraz prawidłowy poziom T 4 prawidłowy poziom ctsh oraz obniżony poziom T 4 Interpretacja/dalsze postępowanie diagnostyczne bardzo prawdopodobna niedoczynność tarczycy (hipotyreoza) najprawdopodobniej brak hipotyreozy (wyjątek: obecność przeciwciał anty-t 4 ) oznaczanie FT 4 metodą dializy, określanie przeciwciał anty-t 4, rozpoznanie ewentualnej NTI lub stwierdzenie (na podstawie wywiadu) wcześniejszej terapii określonymi lekami (p.w.) oznaczanie FT 4 metodą dializy, określanie przeciwciał anty-t 4, rozpoznanie ewentualnej NTI lub stwierdzenie (na podstawie wywiadu) wcześniejszej terapii określonymi lekami (p.w.) ponowne oznaczanie ctsh i T 4 po wyleczeniu NTI lub odstawieniu leków możliwa hipotyreoza rozpoznanie ewentualnej NTI lub stwierdzenie (na podstawie wywiadu) wcześniejszej terapii określonymi lekami ponowne oznaczanie ctsh i T 4 po wyleczeniu NTI lub odstawieniu leków test stymulacji za pomocą TSH NTI choroby niedotyczące tarczycy 148

173 12 Endokrynologia 12.2 Hormony/schorzenia tarczycy Określanie 0,5 ml surowicy, kinetyka enzymów, współczynnika K (osocza z EDTA, osocza z heparyną) ECLIA (1) (FT 4 /cholesterol) (tylko u psów) Obliczanie współczynnika K wg Larssona. Psy z hipotyreozą mają często podwyższony poziom cholesterolu w surowicy (mierzony na czczo). Wraz z określaną wartością FT 4 może być on wykorzystany jako wskaźnik istniejącej niedoczynności tarczycy zgodnie ze wzorem podanym przez Larssona. Należy jednak zwrócić uwagę, że stany hipotyreozy nie muszą koniecznie przebiegać wraz z hipercholesterolemią, a z drugiej strony wzrost poziomu cholesterolu w surowicy może mieć inną przyczynę (schorzenia wątroby, spożycie pokarmu itd.) Wzór na obliczanie wg Larssona: K = 0,7 x FT 4 (pmol/l) cholesterol w surowicy (mmol/l) Współczynniki przeliczeniowe jednostek: FT 4 stara jednostka SI: x 12,78 cholesterol stara jednostka SI: x 0,02 Ocena: K -4 fi podejrzenie hipotyreozy K = -4 1 fi zakres wątpliwy K 1 fi zakres fizjologiczny Wykrywanie 0,3 ml surowicy, ELISA (2) przeciwciał anty-tyreo- (osocza z EDTA, osocza z heparyną) globulinowych (tylko pies) W przebiegu niedoczynności tarczycy, spowodowanej przez zapalenie limfocytarne tego gruczołu, tworzą się m.in. przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie. Wykrywanie ich ma znaczenie nie tyle dla rozpoznania stanu hipotyreozy, co dla ustalenia etiologii schorzenia. Należy jednak zwrócić uwagę, że przeciwciała te mogą być również stwierdzane u nawet 15% zdrowych psów oraz u 25% psów z chorobami nie związanymi z tarczycą. Podwyższone stężenie przeciwciał może być ewentualnie wczesną oznaką limfocytarnego zapalenia tarczycy, dlatego wskazana jest kontrola ich miana w regularnych odstępach czasu. Jeśli w przebiegu schorzenia tkanka gruczołowa tarczycy zostanie w mniejszym lub większym stopniu zniszczona, wskutek braku stymulacji antygenowej może dojść również do obniżenia stężenia autoprzeciwciał. 149

174 12 Endokrynologia 12.2 Hormony/schorzenia tarczycy Wykrywanie 1,5 ml surowicy test radioimmunilogiczny (3) przeciwciał anty-t 4 Przeciwciała anty-t 4, podobnie jak przeciwciała anty-tyreoglobulinowe, mogą występować w przebiegu thyreoiditis lymphatica. Mogą one mieć wpływ na określanie stężenia tyroksyny, powodując uzyskiwanie fałszywie wysokich wyników badania poziomu T 4. (Nie dotyczy to metody dializy). Wskazanie do testu: Ograniczenia: poziom T 4 w zakresie- lub powyżej wartości prawidłowych, przy objawach klinicznych wyraźnie wskazujących na niedoczynność tarczycy. psy z prawidłową funkcją tarczycy mogą także wykazywać obecność przeciwciał anty-t 4, a u zwierząt z hipotyreozą może być stwierdzany brak tych przeciwciał. Hormony tarczycy testy czynnościowe Test stymulacji przy (* stosowana jest rekombinowana tyreotropina człowieka) użyciu rhtsh* (pies) 2 oznaczania T 4 2 x 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) (osocza z EDTA, osocza z heparyną) 3 oznaczania T 4 3 x 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) (osocza z EDTA, osocza z heparyną) Zasada testu: Wykonanie: podanie TSH powoduje maksymalną stymulację tarczycy. Wykonany następnie pomiar T 4 pozwala na uzyskanie informacji odnośnie wydolności tego gruczołu. 1. Pierwsze pobranie krwi 2. Iniekcja 75 µg rhtsh dożylnie lub domięśniowo 3. Drugie pobranie krwi po 6 godz. od iniekcji Ocena: poziom T 4 po stymulacji > 2,5 µg/dl stan prawidłowy < 1,5 µg/dl hipotyreoza poziom T 4 po stymulacji pomiędzy tymi wartościami zakres wątpliwy (zaczynająca się hipotyreoza, NTI, leki) Na wyniki testu stymulacji przy użyciu TSH wyraźnie mniejszy wpływ mają tzw. NTI oraz leki. Dlatego test ten uznawany jest za złoty standard w diagnostyce niedoczynności tarczycy. Powinien być on wykonywany tylko u tych zwierząt, które nie cierpią na którąś z w/w NTI, ani nie otrzymywały leków. W przeciwnym razie test nadaje się tylko do wykluczenia hipotyreozy. Wadą testu jest wysoka cena rekombinowanej tyreotropiny człowieka NTI choroby niedotyczące tarczycy 150

175 12 Endokrynologia 12.2 Hormony/schorzenia tarczycy Test stymulacji przy użyciu TRH (pies) 2 oznaczania T 4 2 x 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) (osocza z EDTA, osocza z heparyną) 3 oznaczania T 4 3 x 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) (osocza z EDTA, osocza z heparyną) W tym teście określany jest wzrost T 4 w surowicy. Uwaga: pewne schorzenia nie dotyczące tarczycy oraz leki (p. T 4 ) mogą mieć negatywny wpływ na stymulację sekrecji tyroksyny, ponadto również u psów zdrowych może niekiedy dochodzić do niewystarczającego pobudzenia tarczycy. Z tych powodów test stymulacji przy użyciu TRH zalecany jest jedynie do wykluczenia hipotyreozy. Wykonanie: 1. Pierwsze pobranie krwi = poziom podstawowy tyroksyny 2. Iniekcja TRH (200 µg/zwierzę) dożylnie (np. Thyroliberin -Merck) 3. (Ewentualne pobranie krwi po 2 godz. od iniekcji = poziom postymulacyjny (1) tyroksyny 4. Pobranie krwi po 4 godz. od iniekcji = poziom postymulacyjny (2) tyroksyny Ocena: - wielkość stymulacji mieści się w zakresach fizjologicznych (poziom postymulacyjny tyroksyny > 1,5 µg/dl) stan prawidłowy - brak lub tylko nieznaczna stymulacja (poziom podstawowy oraz postymulacyjny tyroksyny < 1,5 µg/dl) hipotyreoza Test stymulacji przy użyciu TRH (koń) 2 oznaczania T 4 2 x 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) (osocza z EDTA, osocza z heparyną) 3 oznaczania T 4 3 x 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) (osocza z EDTA, osocza z heparyną) Wykonanie: 1. Pierwsze pobranie krwi = poziom podstawowy tyroksyny 2. Iniekcja TRH (u konia 1mg, u kuca 0,5 mg) dożylnie 3. (Ewentualne pobranie krwi po 2 godz. od iniekcji = poziom postymulacyjny (1) tyroksyny 4. Pobranie krwi po 4 godz. od iniekcji = poziom postymulacyjny (2) tyroksyny Interpretacja: - po 2 godz. (opcja): stężenie T 4 wzrasta do półtorakrotnej wartości poziomu podstawowego - po 4 godz. istotny wzrost T 4 (dwukrotnie) - wzrost maksymalny po 4 10 godz. 151

176 12 Endokrynologia 12.2 Hormony/schorzenia tarczycy Nadczynność tarczycy Nadczynność tarczycy jest zaburzeniem hormonalnym występującym przeważnie u kotów i spowodowanym na ogół przez gruczolaka tarczycy. Raki tarczycy są rzadkie; są one jednak główną przyczyną rzadko występującej nadczynności tarczycy u psów. Częściej chorują zwierzęta starsze. Objawy kliniczne wywołane są nadmierną ilością krążących we krwi hormonów tarczycy. Rozpoznanie hipertyreozy odbywa się w pierwszym rzędzie na podstawie stwierdzenia wzrostu stężenia T 4. Ponieważ jednak na początku schorzenia lub przy umiarkowanym stopniu nadczynności, stężenia T 4 i FT 4 mogą być jeszcze nie zmienione lub podniesione tylko nieznacznie, diagnozę można potwierdzić poprzez test supresji trójjodotyroniną. Nadczynność tarczycy u koni występuje wyjątkowo rzadko. Oznaczanie poszczególnych hormonów tarczycy Oznaczanie 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) tyroksyny (T 4 ) (osocza z EDTA, osocza z heparyną) p. niedoczynność tarczycy Oznaczanie FT 4 0,5 ml surowicy, ECLIA 1) (osocza z EDTA, osocza z heparyną) p. niedoczynność tarczycy Hormony tarczycy testy czynnościowe Test supresji trójjodotyroniną (T 3 ) 2 oznaczania T 4 2 x 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) (osocza z EDTA, osocza z heparyną) Zasada testu: Wykonanie: 152 u zdrowych kotów dochodzi do wyraźnej supresji T 4 po podaniu trójjodotyroniny; u kotów z nadczynnością tarczycy, wskutek niezależnej sekrecji T 4, nie stwierdza się wcale supresji lub jest ona nieznaczna. 1. Pierwsze pobranie krwi = poziom podstawowy tyroksyny 2. Podanie liotyroniny (np. Thybon - Henning) doustnie, 7 x 25 µg w odstępach 8-godzinnych 3. Drugie pobranie krwi po 2 4 godz. od ostatniego podania = poziom supresyjny tyroksyny Ocena: - supresja > 50% poziomu podstawowego fi prawidłowy stan czynnościowy tarczycy (eutyreoza) - supresja < 50% poziomu podstawowego fi hypotyreoza

177 12 Endokrynologia 12.2 Hormony/schorzenia tarczycy Test stymulacji przy użyciu TRH 2 oznaczania T 4 2 x 0,5 ml surowicy ECLIA (1) (osocza z EDTA, osocza z heparyną) 3 oznaczania T 4 3 x 0,5 ml surowicy ECLIA (1) (osocza z EDTA, osocza z heparyną) Zasada testu: Uwaga: Wykonanie: W tym teście określany jest wzrost T 4 w surowicy. Przy prawidłowej funkcji tarczycy, po iniekcji TRH następuje wzrost stężenia TSH, a w efekcie również T 4. U zwierząt z nadczynnością tarczycy, wskutek podwyższonego poziomu T 4, dochodzi do supresji TSH, dlatego nie następuje wzrost TSH i T 4, lub są one nieznaczne. Na wielkość stymulacji mogą mieć negatywny wpływ niektóre choroby niedotyczące tarczycy lub leki (p. oznaczanie T 4 ). 1. Pierwsze pobranie krwi = poziom podstawowy tyroksyny 2. Iniekcja TRH (100 µg) dożylnie (np. Thyroliberin - Merck) 3. Drugie pobranie krwi po 4 godz. od iniekcji = poziom postymulacyjny tyroksyny Obliczanie wielkości względna stymulacja (%) stymulacji: = poziom T 4 po stymulacji poziom podstawowy T 4 poziom podstawowy T4 Ocena: stymulacja > 60% poziomu podstawowego = czynność prawidłowa (eutyreoza) stymulacja < 50% poziomu podstawowego = podejrzenie hipertyreozy x 100 stymulacja w zakresie 50 60% poziomu podstawowego = zakres wątpliwy 153

178 12 Endokrynologia 12.3 Hormony płciowe/ciąża FSH Estradiol Faza międzyrujowa (anestrus) długość zależna od rasy Faza przedrujowa (proestrus) x=9 dni (6-11 dni) Ruja (estrus) x=9 dni (3-21 dni) owulacja zapłodnienie Faza porujowa (metaestrus) ok. 2 mies. poród prolaktyna (u suk karmiących) LH Progesteron Progesteron ng/ml tygodni dni tygodni gotowość przyjęcia samca /gotowość do kopulacji >90 % komórek powierzchownych Przebieg gry hormonalnej podczas cyklu płciowego suki. Estradiol (ng/l) Oznaczanie poziomu 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) estradiolu (17b-) (osocza z EDTA, osocza z heparyną) Wskazania: - określenie fazy cyklu (pies, koń) - rozpoznawanie zaburzeń cyklu (pies, koń) - rozpoznawanie guzów komórek Sertoliego (pies) Stężenie estradiolu u suki podlega znacznym wahaniom, zależnie od fazy cyklu płciowego (od ok ng/l w fazie międzyrujowej do ng/l w fazie przedrujowej). W kombinacji z określaniem poziomu progesteronu, badanie stężenia estradiolu może być wykorzystane do rozpoznawania zaburzeń cyklu płciowego. U psów-samców określanie poziomu estradiolu służy do rozpoznawania guzów komórek Sertoliego. 154

179 12 Endokrynologia 12.3 Hormony płciowe/ciąża Określanie momentu krycia u suk począwszy od momentu, gdy występuje 85 90% komó- rek powierzchownych nabłonka albo, bez cytologii pochwy, od (3.)- 6 8 dnia cieczki (mogą być różnice, zależnie od czasu trwania poprzednich cieczek), do uzyskania wartości 4 10 ng/ml. Określanie stężenia progesteronu: Próba krycia: Ocena: 1 i 3 dnia po osiągnięciu tej wartości. przebieg gry hormonalnej może być różny i osobniczo zmienny u poszczególnych suk! Poziom progesteronu w anestrus i proestrus wynosi poniżej 1,0 ng/ml. Około 10 dnia proestrus przedowulacyjna luteinizacja jajników prowadzi do wzrostu stężenia tego hormonu do ok. 2,0 ng/ml. Następnego dnia poziom zwiększa się do 3,0 ng/ml, by w dzień owulacji osiągnąć ok. 4,0 8,0 ng/ml. Optymalny moment krycia ma miejsce 2 3 dni po owulacji. Jeśli nie ma żadnych danych z wywiadu odnośnie poprzednich cyklów (ewentualnie ciąż), pierwszy pomiar progesteronu wskazany jest 6 8 dnia cieczki. Gdy jego stężenie jest niższe niż 1,0 ng/ml, należy wykonywać dalsze oznaczenia w odstępie 3 4 dni, aż stwierdzona zostanie wartość 1 8 ng/ml. W zależności od stężenia, dalsze oznaczenia mogą być przeprowadzane w odstępie 1 3 dni. Oznaczanie poziomu 0,5 ml surowicy, CLIA (1) progesteronu (osocza z EDTA, osocza z heparyną) Klacz (hormon nie jest specyficzny dla ciąży) Progesteron syntetyzowany jest przez komórki luteinowe ciałka żółtego. Poziom progesteronu 1 ng/ml pomiędzy 18 i 21 dniem przemawia za czynnym ciałkiem żółtym, podczas gdy progesteron wytwarzany przez ciałko żółte ciążowe wykazuje na ogół istotnie wyższe stężenia. Oznaczanie poziomu 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) testosteronu (osocza z EDTA, osocza z heparyną) Wskazania: odróżnianie samców-kastratów od wnętrów określanie poziomu androgenów Jednorazowe określanie stężenia testosteronu często nie ma wystarczającejej wartości diagnostycznej. W celu potwierdzenia rozpoznania może być przeprowadzony test stymulacji przy użyciu HCG. 155

180 12 Endokrynologia 12.3 Hormony płciowe/ciąża Test stymulacji przy użyciu HCG 2 oznaczania 2 x 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) testosteronu (osocza z EDTA, osocza z heparyną) 3 oznaczania 3 x 0,5 ml surowicy, ECLIA (1) testosteronu (osocza z EDTA, osocza z heparyną) Wykonanie (pies, kot): Wykonanie (koń): Interpretacja: 1. Pierwsze pobranie krwi = poziom podstawowy testosteronu 2. Podanie 50 j.m. HCG/kg m.c. dożylnie 3. Drugie pobranie krwi po 1 godz. od iniekcji = poziom postymulacyjny testosteronu 1. Pierwsze pobranie krwi (przed południem) = poziom podstawowy testosteronu 2. Podanie j.m. HCG/zwierzę dożylnie 3. Drugie pobranie krwi po 1 godz. od iniekcji = poziom postymulacyjny (1) testosteronu 4. Ewent. pobranie krwi 24 godz. od iniekcji = poziom postymulacyjny (2) testosteronu brak lub tylko minimalna stymulacja przemawia za brakiem wydolności sekrecyjnej tkanki jąder, natomiast wyraźna stymulacja (pięciokrotny wzrost poziomu testosteronu) świadczy o prawidłowej funkcji tych gruczołów. Oznaczanie poziomu 1 ml surowicy, 5 ml moczu test radioimmunosiarczanu estronu (tylko koń) logiczny (3) Przy niejednoznacznych wynikach testu stymulacji za pomocą HCG, może być dodatkowo przeprowadzone jednorazowe oznaczanie siarczanu estronu. Badanie to nie jest jednak miarodajne u koni, które mają mniej niż 3 lata, oraz u osłów. Interpretacja: wartości 0,4 ng/ml traktowane są jako podejrzane. 156

181 12 Endokrynologia 12.3 Hormony płciowe/ciąża Test stymulacji za pomocą gonadoliberyny (GnRH, tylko koń) 2 oznaczania 2 x 0,5 ml surowicy, ECLIA 1) testosteronu (osocza z EDTA, osocza z heparyną) W badaniu tym przeprowadzana jest stymulacja wydzielania testosteronu na poziomie podwzgórza, a więc testowana jest dodatkowo funkcja osi podwzgórzowo-przysadkowej. Test jest często stosowany do rozpoznawania ogierów o obniżonej płodności. Wykonanie testu: Interpretacja: 1. Pierwsze pobranie krwi (przed południem) = poziom podstawowy testosteronu 2. Iniekcja dożylna 0,04 mg GnRH (Receptal )/zwierzę 3. Drugie pobranie krwi po 1 godz. od iniekcji = poziom postymulacyjny testosteronu brak lub tylko minimalna stymulacja przemawia za brakiem wydolności sekrecyjnej tkanki jąder, natomiast wyraźna stymulacja świadczy o prawidłowej funkcji tych gruczołów. Diagnostyka ciąży u klaczy Oznaczanie poziomu 0,5 ml surowicy, ELISA (1) PMSG/eCG (osocza z EDTA, osocza z heparyną) (Pregnant Mare Serum Gonadotropin, equine Chorionic Gonadotropin) Ten specyficzny dla ciąży hormon wytwarzany jest przez tzw. kubki endometrialne między 45 i 90 dniem ciąży. Maksymalny poziom sekrecji stwierdzany jest pomiędzy 60 i 75 dniem. Jeśli dochodzi do resorpcji płodu, kubki endometrialne pozostają aktywne jeszcze przez kilka tygodni, powodując fałszywie dodatni wynik badania. W przypadkach pozytywnych zalecane jest ponowne badanie po 100 dniu ciąży. Interpretacja: - < 50 miu/ml nie wskazuje na ciążę miu/ml zakres wątpliwy, ciąża nie wykluczona - > 400 miu/ml przemawia za ciążą 157

182 12 Endokrynologia 12.3 Hormony płciowe/ciąża Oznaczanie poziomu 1 ml surowicy, 5 ml moczu test radioimmunosiarczanu estronu logiczny (3) Siarczan estronu jest hormonem specyficznym dla ciąży, produkowanym przez nieuszkodzone łożysko. Dlatego wystarczająco duży poziom siarczanu estronu jest jednocześnie wskaźnikiem, że płód żyje. Oznaczanie odbywa się począwszy od 100 dnia ciąży. Ponieważ nie wszystkie ciężarne klacze na 100 dzień od ostatniego krycia/inseminacji posiadają odpowiednio wysoki (wykrywalny) poziom siarczanu estronu, przy wyniku wątpliwym zalecane jest ponowne badanie po 2 4 tygodniach. Jeśli test daje wynik ujemny u klaczy ze stwierdzoną ciążą trwającą powyżej 120 dni, może to wskazywać na uszkodzenie płodu. W takim przypadku wskazane jest badanie rektalne albo ultrasonograficzne. Interpretacja w surowicy: - < 3 ng/ml nie wskazuje na ciążę ng/ml zakres wątpliwy - > 20 ng/ml przemawia za ciążą Interpretacja w moczu: - > 3,5 ng/ml nie wskazuje na ciążę - < 3,5 ng/ml zakres wątpliwy - < 0,05 ng/ml przemawia za ciążą 158

183 12 Endokrynologia 12.4 Inne hormony Hormon antydiurety- 1 ml zamrożonego osocza z EDTA test radioimmunoczny (ADH, wazopresyna) logiczny (3) Wskazanie: Obniżony poziom ADH Uwaga: różnicowanie moczówki prostej (diabetes inspidus) Określając poziom ADH, można w przypadku moczówki prostej rozróżnić pomiędzy formą centralną (absolutny niedobór ADH), a formą nerkową (zmniejszona reaktywność nabłonków kanalików nerkowych) tego schorzenia. świadczy o formie centralnej moczówki prostej. materiał proszę przesyłać koniecznie w stanie głębokiego zmrożenia! IGF I 2 ml zamrożonej surowicy test radioimmunologiczny (3) Wskazania: Występowanie: Obniżenie poziomu IGF I Wzrost poziomu IGF I Uwaga: diagnostyka karłowatości przysadkowej akromegalia IGF I (Somatomedyna C) syntetyzowana jest w wątrobie. Jej sekrecja uzależniona jest w znacznym stopniu od wydzielania hormonu wzrostu. Ponieważ wydzielanie IGF I nie ma charakteru pulsacyjnego, wykrywanie tego peptydu jest bardziej miarodajne w diagnostyce niedoboru hormonu wzrostu, niż określanie samej somatotropiny. świadczy o karłowatości (z zachowaniem proporcji ciała), z powodu wrodzonego niedoboru hormonu wzrostu akromegalia materiał proszę przesyłać koniecznie w stanie głębokiego zmrożenia! 159

184 12 Endokrynologia 12.4 Inne hormony Insulina 1 ml zamrożonej surowicy test radioimmunologiczny (3) Wskazania: diagnostyka wyspiaka (insulinoma) pies diagnostyka zespołu metabolicznego pre-cushinga (koń) Kilkakrotne stwierdzanie poziomu glukozy we krwi < 60 mg/dl w połączeniu ze stężeniami insuliny mieszczącymi się w górnych zakresach wartości referencyjnych lub powyżej, mogą u psów wskazywać na istnienie wyspiaka. Koń: p. rozdział 12.1, nadczynność kory nadnerczy Uwaga: w momencie pobierania krwi pies powinien być na czczo. Poziom glukozy powinien być mniejszy niż 60 mg/dl. Jeśli jednocześnie ma być oznaczana glukoza, polecamy rozdzielenie surowicy do 2 próbówek. Jedna próbówka z surowicą (do określania insuliny) powinna być przesłana w stanie głębokiego zamrożenia. Do zamrażania proszę używać próbówek na surowicę bez żelu rozdzielającego. 160

185 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Afrykański pomór koni (AHSV) Afrykański pomór koni jest ciężką, niezaraźliwą chorobą wirusową koni i pokrewnych zwierząt nieparzystokopytnych w południowej części Afryki, na ogół o przebiegu śmiertelnym. Choroba przenoszona jest poprzez ssące krew muszki. Objawami klinicznymi są wysoka gorączka oraz obrzęk klatki piersiowej i płuc. Do śmierci zwierzęcia dochodzi po 3-5 dniach. Badanie wymagane jest przede wszystkim w przypadku eksportu koni z Afryki. Wykrywanie 1 ml surowicy CELISA (3) przeciwciał przeciwko wirusowi afrykańskiego pomoru koni Choroba Aujeszky ego Choroba Aujeszky ego (wścieklizna rzekoma) jest chorobą gorączkową o ostrym przebiegu, wywoływaną przez wirusa z rodziny Herpesviridae, atakującą przede wszystkim świnie. W zależności od wieku zwierząt, wirus atakuje centralny układ nerwowy, układ oddechowy lub układ rozrodczy. Inne gatunki zwierząt mogą ulegać zakażeniu jako gospodarze końcowi; człowiek jest niewrażliwy na zakażenie. Infekcje centralnego układu nerwowego kończą się śmiercią, szczególnie wrażliwe są psy (nagła śmierć psów podwórzowych może wskazywać na chorobę Aujeszky ego w stadzie świń). Objawy kliniczne: - gorączka - zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego - wyciek z nosa, kaszel (u tuczników) - ronienia Wykrywanie 1 ml surowicy ELISA (3) przeciwciał przeciwko wirusowi choroby Aujeszky ego Wykrywanie 1 ml surowicy odczyn seroneutralizacji (3) przeciwciał przeciwko wirusowi choroby Aujeszky ego Odczyn seroneutralizacji, wykonywany w celu wykrycia przeciwciał przeciwko wirusowi choroby Aujeszky ego, przeprowadzany jest przeważnie u psów wywożonych za granicę. Proszę wyraźnie zaznaczyć na formularzu zleceniowym, że wymagane jest badanie eksportowe. 161

186 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 1 ml surowicy ELISA (3) przeciwciał przeciwko APP (Actinobacillus pleuropneumoniae) Ważna z gospodarczego punktu widzenia choroba pleuropneumonia wywoływana jest przez Actinobacillus pleuropneumoniae. Znane są różne serotypy zarazka, różniące się zjadliwością. Chorują świnie wszystkich klas wiekowych. Jeśli zwierzęta przeżyją zakażenie, wytwarza się trwała odporność. Przeciwciała mogą być wykrywane najwcześniej 7. dnia od momentu infekcji. Prosięta wraz z siarą uzyskują odporność, która w części przypadfków utrzymuje się również u warchlaków. Babeszjoza (psy) W Europie choroba u psów powodowana jest przeważnie przez duże babeszje z grupy Babesia canis. Znaczenie mają przy tym przede wszystkim B. canis canis oraz B. canis vogeli. Poszczególne szczepy tego pierwotniaka różnią się od siebie patogennością. Wysoce patogenny podgatunek B. canis rossi występuje głównie w południowej Afryce, powodując tam ciężkie schorzenia. Inwazje spowodowane przez małe babeszje (B. gibsoni) występują rzadko w Europie. W północno-zachodniej Hiszpanii pojawiło się w ostatnich latach wiele doniesień dotyczących inwazji o ciężkim przebiegu, powodowanych przez babeszje małe. Ich przyczyną jest prawdopodobnie gatunek babeszji podobny do pierwotniaków pasożytujących u ludzi (B. microti względnie Theileria annae). Różnicowanie dużych i małych babeszji może mieć znaczenie terapeutyczne, gdyż działanie powszechnie używanych leków, skierowanych głównie przeciwko Babesia canis, nie obejmuje babeszji małych. Babeszje przenoszone są za pośrednictwem kleszczy z rodzajów Rhipicephalus i Dermacentor. Obszar występowania pasożyta rozciąga się przez cały basen Morza Śródziemnego, Węgry i Austrię. Jednak również w Niemczech mogą endemicznie pojawiać się przypadki inwazji. Objawy kliniczne: 162 Zależnie od patogenności pasożyta oraz stanu układu immunologicznego, przebieg choroby może być od nadostrego do przewlekłego. Po okresie inkubacji, wynoszącym od 2 dni do 5 tygodni, rozwijają się z reguły typowe objawy chorobowe: - gorączka (ponad 40 C) - anemia hemolityczna, hemoglobinemia i hemoglobinuria - żółtaczka, bilirubinuria - obrzęk wątroby i śledziony - DIC (rozsiane krzepnięcie śródnaczyniowe) - brak apetytu, apatia

187 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Bezpośrednie rozmaz krwi + krew z EDTA badanie wykrywanie babeszji mikroskopowe (1) we krwi W celu wykrycia merozoitów znajdujących się wewnątrz erytrocytów, przygotowuje się rozmazy krwi, najlepiej sporządzone z krwi kapilarnej, a następnie po zabarwieniu metodą Giemsy ogląda w mikroskopie optycznym. Możliwe jest przy tym w znacznym stopniu różnicowanie babeszji dużych i małych. 1 2 dni po inwazji pojawia się pierwsza parazytemia, trwająca ok. 4 dni. Drugi, intensywniejszy okres parazytemii, ma miejsce po ok dniach. Przy przebiegu przewlekłym, okresy uspokojenia oraz parazytemii występują naprzemiennie. Dlatego też bezpośrednie wykazanie pasożyta nie zawsze jest możliwe! Wykrywanie 0,5 ml krwi z EDTA PCR (1) DNA babeszji Wykrywane są babeszje duże i małe; ich różnicowanie nie jest jednak możliwe. W niektórych przypadkach może być ewentualnie określony gatunek pierwotniaka za pomocą analizy sekwencyjnej. W tym celu proszę wcześniej skontaktować się z laboratorium! W porównaniu z badaniem mikroskopowym rozmazu krwi, metoda PCR charakteryzuje się znacznie większą czułością. 1 2 dni po inwazji pojawia się pierwsza parazytemia, trwająca ok. 4 dni. Drugi, intensywniejszy okres parazytemii, ma miejsce po ok dniach. Przy przebiegu przewlekłym, okresy uspokojenia oraz parazytemii występują naprzemiennie. Dlatego też bezpośrednie wykazanie pasożyta nie zawsze jest możliwe! 163

188 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 0,5 ml surowicy, odczyn immunoprzeciwciał przeciwko osocza z EDTA, osocza z heparyną fluorescencji (3) babeszjom (pies) Wykrycie przeciwciał przeciwko Babesia za pomocą odczynu IF możliwe jest najwcześniej dni od momentu inwazji. Metoda ta wykazuje przeciwciała przeciwko Babesia canis. Jeśli chcieliby Państwo wykryć przeciwciała przeciwko Babesia gibsoni (np. w związku z planowanym wyjazdem za granicę), proszę wcześniej skontaktować się z laboratorium. Zlecenie takie musi być oddzielnie zaznaczone na formularzu zleceniowym. Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile Pasożyty krwi i bakterie hemotroficzne (rozdział 17) diagnostyczne: Profil podróżny I i II Babeszjoza (konie)/piroplazmoza Theileria (wcześniej Babesia) equi oraz Babesia caballi. Piroplazmoza jest przenoszoną przez kleszcze, pasożytniczą chorobą krwi u koni. Jest ona szeroko rozprzestrzeniona w Ameryce Północnej i Południowej, jak również w południowej i wschodniej Europie. Z uwagi na nasilający się międzynarodowy obrót końmi oraz powiększający się zasięg występowania wektorów pasożyta, należy się liczyć z możliwością wystąpienia przypadków klinicznych albo pojawienia się zwierząt serologicznie dodatnich również w Niemczech. Choroba może mieć przebieg od nadostrego do przewlekłego. Klinicznie obserwuje się gorączkę, depresję, żółtaczkę i hemoglobinurię; w przypadkach przewlekłych również gorączkę nawracającą oraz utratę masy ciała. Zarażone zwierzęta mogą przez długi czas pozostawać nosicielami i stanowić dla kleszczy źródło inwazji. Wykrywanie 1 ml surowicy, odczyn immunoprzeciwciał przeciwko osocza z EDTA, osocza z heparyną fluorescencji (3) babeszjom (koń) - IF Wykrywanie 1 ml surowicy OWD (3) przeciwciał przeciwko babeszjom (koń) - OWD Odczyn wiązania dopełniacza do wykrywania przeciwciał przeciwko babeszjom przeprowadzany jest przeważnie w przypadku eksportu koni. 164

189 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 1 ml surowicy CELISA (3) przeciwciał przeciwko babeszjom (koń) - CELISA W przypadku eksportu do USA Bezpośrednie krew z EDTA badanie mikroskopowe (1) wykrywanie babeszji we krwi p. Babeszjoza (psy) Mikroskopowe wykrywanie pasożytów wewnątrz erytrocytów. Bezpośrednie 1 ml krwi z EDTA PCR (1) wykrywanie babeszji we krwi p. Babeszjoza (psy) p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej (profil kleszczowy) Bartonella henselae 0,5 ml krwi z EDTA, PCR (1) (choroba kociego punktat z węzłów chłonnych pazura) (wykrywanie DNA) Zakażenie wywołane przez Bartonella henselae u kotów przebiega z reguły bezobjawowo. Dyskutowany jest ewentualny związek tej infekcji z występowaniem miejscowej lub uogólnionej limfadenopatii. U zakażonych kotów przez miesiące, a nawet lata, może występować posocznica, przy czym ilość bakterii we krwi może ulegać wahaniom. Wykrywanie zarazka u kota jest godne uwagi w sytuacji podejrzenia choroby kociego pazura u osoby mającej kontakt ze zwierzęciem. Zakażenie u ludzi w 90 % przypadków przebiega jako łagodna, samoistnie ustępująca limfadenopatia i tylko w wyjątkowych sytuacjach, przede wszystkim u osób z obniżoną odpornością, prowadzi do poważniejszych powikłań, jak np. zapalenia mózgu, stawów oraz płuc. Ugryzienia lub zadrapania przez koty nie stanowią jedynego źródła infekcji dla człowieka, ponieważ potwierdzono bartonellozę również u ludzi niekontaktujących się z kotami. 165

190 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Zaraza stadnicza p. Trypanosoma equiperdum Choroba graniczna (border disease) (owce) Zaklasyfikowany do pestiwirusów wirus choroby granicznej należy do RNA-wirusów i odgrywa ważną rolę przy zakażeniach wewnątrzmacicznych u jagniąt. Dorosłe zwierzęta (owce i kozy) chorują rzadziej, jednak wydalają znaczne ilości zarazka. Wirus jest ściśle spokrewniony z wirusem BVD bydła, jak również wirusem europejskiego pomoru świń. Głównym rezerwuarem wirusa choroby granicznej są jednak owce. W przypadku infekcji przed 60. dniem ciąży i przed uruchomieniem mechanizmów odporności płodowej, dochodzi do ronienia. Przy zakażeniu pomiędzy 50 i 70 dniem rozwija się typowy obraz choroby tzw. hairy shakers. Jeśli infekcja ma miejsce pomiędzy 60 i 85 dniem, pojawiają się ciężkie deformacje w obrębie mózgu i/lub szkieletu. Po 85 dniu ciąży płody przeżywają, są zdrowe i posiadają znaczne ilości przeciwciał. Owce, które przebyły zakażenie, posiadają długotrwałą odporność i rodzą zdrowe jagnięta. Wykrywanie 0,5 ml surowicy odczyn seroneutralizacji (3) przeciwciał przeciwko wirusowi choroby granicznej Choroba bornaska (Borna Disease, BD) Wirus choroby bornaskiej (BDV) jest czynnikiem etiologicznym nieropnego zapalenia mózgu i rdzenia, prowadzącego do objawów neurologicznych i zaburzeń w zachowaniu. Jeśli dochodzi już do wyraźnych objawów klinicznych, wtedy choroba ma na ogół przebieg śmiertelny. Przypadki kliniczne występują najczęściej u koni i owiec, przy czym w pewnych rejonach Niemiec i Szwajcarii ich częstotliwość jest znacznie większa. Wirus choroby bornaskiej może być też stwierdzany u bydła, kóz, królików, psów oraz ludzi. Nowsze badania wykazują, że BDV może występować zasadniczo również poza obszarami endemicznymi, a zakażenia bezobjawowe zdarzają się częściej niż uważano do tej pory. Wykrywanie 1 ml surowicy, osocza z EDTA, odczyn immunoprzeciwciał przeciwko osocza z heparyną, płynu m.r. fluorescencji wirusowi choroby bornaskiej Wykrywanie wirusa 1 ml płynu m.r., p.m., pośmiertnie: siatkówka PCR (3) choroby bornaskiej (przysyłać nieuszkodzoną gałkę oczną) (wykrywanie RNA) 166

191 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Borelioza W Europie wykryto do tej pory 6 z 11 genogatunków Borrelia (B. burgdorferi sensu stricto, B. afzelii, B. garinii, B. lusitaniae, B. bissettii oraz B. valaisiana), które należą do grupy B. burgdorferi sensu lato. Oprócz tego w ostatnim czasie często pojawiają się doniesienia dotyczące występowania nowego, prawdopodobnie patogennego dla ludzi gatunku B. spielmani. W odniesieniu do większości tych gatunków, jak na razie brak jest pewnych wiadomości o ewentualnym znaczeniu patogennym u zwierząt. Transmisja zarazka w naszych szerokościach geograficznych odbywa się głównie za pośrednictwem kleszczy Ixodes ricinus. Zasięg występowania borelii pokrywa się w znacznym stopniu z zasięgiem kleszcza, tak że zakażeń można spodziewać się w całych Niemczech. Jako wrażliwe na zakażenie (oprócz człowieka) uważane są przede wszystkim psy. Inne gatunki zwierząt wydają się być rzadziej dotknięte infekcją, również dyskutowane jest znaczenie kliniczne zakażeń u koni. U ludzi przebieg choroby można podzielić na 3 fazy. Najpierw dochodzi do wystąpienia objawów zakażenia miejscowego najczęściej w formie rumienia wędrującego (erythema migrans). Następnie ma miejsce rozprzestrzenienie się zakażenia w organizmie, czemu towarzyszy szerokie spektrum różnorodnych objawów klinicznych. Często występują przy tym objawy neurologiczne (np. limfocytarne zapalenie opon i korzonków nerwów rdzeniowych meningoradiculitis, limfocytarne zapalenie opon mózgowych). W trzecim, przewlekłym stadium choroby, dominują przede wszystkim zapalenia stawów oraz chroniczne stany zapalne skóry. Rzadziej dochodzi do przewlekłych objawów nerwowych. U psów powyższego podziału na fazy nie stwierdza się, albo jest on b. słabo zaznaczony. Objawy kliniczne: U chorych zwierząt, zależnie od stopnia nasilenia infekcji, mogą występować następujące objawy: - gorączka - brak apetytu, apatia - okresowe kulawizny, zapalenie jedno- lub wielostawowe Ponadto, z boreliozą mogą mieć związek następujące objawy (jest to przedmiotem dyskusji): - zapalenie mięśnia sercowego - zaburzenia neurologiczne (porażenia, skurcze) - zapalenie błony naczyniowej (uveitis), naczyniówki i siatkówki (chorioretinitis) oraz spojówek (conjunctivitis) - zapalenie nerek (nephritis), zapalenie kłębuszkowe nerek (glomerulonephritis), niewydolność nerek przeważnie u określonych ras psów (np. berneński pies pasterski, labrador, golden retriever) 167

192 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie DNA Borrelia PCR (1) p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej Wykrywanie 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (1) przeciwciał IgG osocza z heparyną przeciwko Borrelia (pies i koń) Wykrywanie przeciwciał IgG przeciwko Borrelia jest z reguły metodą z wyboru, aby potwierdzić podejrzenie boreliozy. Wykazanie IgG możliwe jest około 4 6 tygodni po zakażeniu. Odsetek zwierząt seropozytywnych w populacji psów jest stosunkowo wysoki, tak że stwierdzenie dodatniego miana przeciwciał nie świadczy jeszcze o klinicznej postaci boreliozy. Poza tym można uzyskiwać wyniki fałszywie dodatnie wskutek reakcji krzyżowych w przypadku zakażeń innymi krętkami, a także spowodowanymi obecnością przeciwciał poszczepiennych. Dlatego wynik dodatni lub wątpliwy należy potwierdzić metodą immunoblot (diagnostyka dwustopniowa). Wysokie miana przeciwciał IgG mogą się utrzymywać bardzo długo nawet w przypadku pomyślnej terapii, dlatego metoda ta nie pozwala na kontrolę skuteczności leczenia boreliozy. Wykrywanie 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (1) przeciwciał IgM osocza z heparyną przeciwko Borrelia (pies) Przeciwciała klasy IgM u ludzi wykrywalne są z reguły od 3 tygodnia po zakażeniu i wskazują na fazę ostrą boreliozy. U psów przeciwciała IgM wydają się utrzymywać przez długi czas, nawet jeśli nie występuje ostry proces chorobowy. Poza tym przy reinfekcji nie zawsze dochodzi do ponownej odpowiedzi immunologicznej w postaci przeciwciał IgM. Z tych powodów na podstawie dodatniego miana IgM nie można jednoznacznie wnioskować o toczącej się ostrej postaci boreliozy. Nie da się też całkowicie wykluczyć reakcji krzyżowych. 168

193 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, Immunoblot (1) przeciwciał IgG osocza z heparyną przeciwko Borrelia Technika western-blot powinna być przeprowadzana jako test potwierdzający w przypadku dodatniego lub wątpliwego wyniku badania w kierunku przeciwciał anty-borrelia metodą ELISA. Wykrywanie 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (1) przeciwciał przeciwko osocza z heparyną atygenowi C6 Borrelia (badanie jakościowe) Wykrywanie przeciwciał anty-borrelia burgdorferi C6 jest nową metodą diagnostyczną boreliozy i powinno znaleźć zastosowanie jako badanie skriningowe. Zaletą metody jest jej specyficzność nie stwierdza się reakcji krzyżowych z przeciwciałami przeciwko innym krętkom, jak również z przeciwciałami poszczepiennymi. Oznacza to, że wynik dodatni badania nie musi być już potwierdzany za pomocą testu immunoblot. Wykazanie przeciwciał jest często możliwe począwszy od 3. tygodnia po zakażeniu. Przy tym wydaje się, że poziom przeciwciał anty-c6 skorelowany jest z ilością krętków u badanego zwierzęcia. Miano to wzrasta znacznie od momentu zakażenia, a wyraźnie obniża się bezpośrednio po przeprowadzonej terapii. Dlatego opisane postępowanie nie powinno być przeprowadzane u tych zwierząt, które tuż przed wykonywaniem badania otrzymywały antybiotyki lub glikokortykosterydy. Test uzyskał akredytację jedynie w przypadku zastosowania u psów. Może być jednak również użyty u kotów i koni. 169

194 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (1) przeciwciał przeciwko osocza z heparyną antygenowi C6 Borrelia (badanie ilościowe) Ponieważ poziom przeciwciał anty-c6 Borrelia burgdorferi wydaje się być skorelowany z ilością krętków u zwierzęcia, badanie ilościowe może być przeprowadzone w celu sprawdzenia skuteczności terapii. W tym celu, bezpośrednio po stwierdzeniu obecności przeciwciał, należy określić ich miano wyjściowe za pomocą ilościowego testu ELISA. Jeśli zwierzę wykazuje odpowiednie, wskazujące na boreliozę objawy kliniczne, powinno być leczone. Wyraźny spadek poziomu przeciwciał anty-c6 Borrelia burgdorferi przy ponownym badaniu po 6 miesiącach, wskazuje na pomyślnie przeprowadzoną terapię. Uwaga: Test może być przeprowadzany tylko u psów. Wirusowa biegunka bydła (BVD/MD Bovine Virusdiarrhoe/Mucosal Disease) Czynnikiem etiologicznym wirusowej biegunki i choroby błon śluzowych bydła jest wirus z rodzaju Pestivirus, należącego do rodziny Flaviviridae. W zależności od właściwości obserwowanych w hodowli komórkowej, wyróżnia się szczepy acytopatogenne oraz cytopatogenne wirusa BVD. Zakażenia wirusem BVD przebiegają w większości przypadków subklinicznie. W zależności od zjadliwości zarazka oraz stanu zdrowia zwierzęcia, może nieć również miejsce postać ostra infekcji, objawiająca się leukopenią, trombocytopenią, gorączką, lekką biegunką, trudnościami w oddychaniu i/lub obniżeniem odporności. Raczej rzadko dochodzi do zakażeń szczepami o dużej zjadliwości, prowadzących do zachorowań przebiegających z dużą śmiertelnością, zwłaszcza u cieląt, określanych jako zespół krwotoczny. Choroba charakteryzuje się silną trombocytopenią oraz krwotokami w różnych narządach. Największe znaczenie mają jednak w dalszym ciągu zakażenia wewnątrzmaciczne, które, w zależności od okresu ciąży, mogą powodować obumieranie płodów, ronienia i urodzenia martwych lub słabych cieląt; możliwe jest jednak też rodzenie się cieląt zdrowych. W przypadku zakażenia płodu pomiędzy 40. i 120. dniem ciąży, spowodowanego przez szczep acytopatogenny, dochodzi do wystąpienia stanu nabytej tolerancji immunologicznej wobec wirusa; zwierzę pozostaje zakażone przez całe życie i wydala stale duże ilości zarazka. Na ogół w wieku od 6 miesięcy do 2 lat, wskutek mutacji szczepu niecytopatogennego, powstaje u zakażonego zwierzęcia wirus cytopatogenny, który w ciągu 2 tygodni powoduje kończącą się śmiercią chorobę błon śluzowych. 170

195 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 2 ml krwi z EDTA, osocza z heparyną ELISA (3) antygenu wirusa BVD Wykrywanie 1 ml surowicy AGT (3) przeciwciał przeciwko wirusowi BVD Zakażenia syncytialnym wirusem oddechowym bydła Syncytialny wirus oddechowy bydła (BRSV Bovine Respiratory Syncytial Virus), pneumowirus należący do rodziny Paramyxoviridae, jest jednym z czynników etiologicznych enzootycznej bronchopneumonii u bydła (a również u innych przeżuwaczy). Mogą występować bezobjawowe zakażenia BRSV, z długotrwałym lub okresowym siewstwem zarazka. Zwiększona presja czynników środowiskowych, jak również obecność innych drobnoustrojów patogennych, wzmagają podatność na chorobę, manifestującą się gorączką i objawami oddechowymi. Bydło dorosłe posiada przeważnie przeciwciała, które wprawdzie chronią przed zachorowaniem, jednak nie przed infekcją oraz namnażaniem się i wydalaniem wirusa. Przeciwciała matczyne przekazywane są noworodkom wraz z siarą. Szczególnie wrażliwe są jednak cielęta w wieku 2 5 miesięcy. Od czasu do czasu choroba może również pojawić się u młodego bydła i zwierząt dorosłych. Wykrywanie 1 ml surowicy ELISA (3) przeciwciał przeciwko BRSV (bydło) Bruceloza Do rodzaju Brucella należą następujące gatunki: B. abortus (czynnik etiologiczny brucelozy bydła), B. melitensis (bruceloza owiec i kóz), B. suis (bruceloza świń), B. ovis oraz B. canis. Bakterie te nie wykazują swoistości gatunkowej dla określonych gospodarzy; możliwe jest zakażenie innych gatunków zwierząt, jak również człowieka. Przenoszenie zarazka odbywa się zarówno drogą alimentarną, jak i płciową. Głównymi źródłami infekcji są bezobjawowo zakażeni siewcy zarazka. Objawy kliniczne: - gorączka - brak apetytu, apatia - ronienia w ostatnim trymestrze ciąży - zapalenie jąder i najądrzy - niepłodność u samców 171

196 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 0,5 ml surowicy aglutynacja szkiełkowa (3) przeciwciał przeciwko Brucella canis Jest to badanie jakościowe, pozwalające na wykrycie przeciwciał przeciwko Brucella canis u psów. Nie można w ten sposób ustalić miana przeciwciał. Wykrywanie 0,5 ml surowicy SLA (aglutynacja lateksowa) (3) przeciwciał przeciwko Brucella canis Wykrywanie przeciwciał przeciwko Brucella canis metodą powolnej aglutynacji wykonywane jest przede wszystkim przed planowanym eksportem psów. Proszę zaznaczyć wyraźnie na formularzu zleceniowym, że ma być wykonane badanie eksportowe. Wykrywanie 1 ml surowicy ELISA (3) przeciwciał przeciwko Brucella abortus Wykrywanie 0,5 ml surowicy SLA (3) przeciwciał przeciwko Brucella suis Wykrywanie 1 ml surowicy ELISA (3) przeciwciał przeciwko Brucella melitensis Wykrywanie 1 ml surowicy ELISA (3) przeciwciał przeciwko Brucella ovis 172

197 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Zakażenia wywołane przez kaliciwirusy Koci kaliciwirus jest czynnikiem etiologicznym zespołu chorobowego zwanego kocim katarem. Zakażenie następuje poprzez bezpośredni kontakt ze śliną lub wydzieliną z nosa chorego zwierzęcia. Okres inkubacji wynosi 3 5 dni; przebieg infekcji zależy od stanu odporności i może być bezobjawowy do ostrego. Koty, które przebyły zakażenie, pozostają często przez długi czas siewcami wirusa. Objawy kliniczne: - gorączka - brak apetytu, apatia - zapalenie spojówek - zapalenie błony śluzowej nosa - zapalenie oraz owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej - odoskrzelowe zapalenie płuc - forma reumatyczna z kulawizną i obrzękiem stawów Wykrywanie 1 ml surowicy odczyn seroneutralizacji (3) przeciwciał przeciwko kaliciwirusom Po około 14 dniach po zakażeniu mogą być stwierdzane przeciwciała zobojętniające. Odróżnianie przeciwciał naturalnych oraz poszczepiennych nie jest możliwe. Wykrywanie RNA wymaz z gardła i błony śluzowej jamy ustnej kaliciwirusa ostra faza zakażenia: 1 ml krwi z EDTA PCR (3) p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej CAE (Caprine Arthritis and Encephalitis) Czynnikiem etiologicznym zapalenia stawów i mózgu kóz jest lentiwirus. Zarazek charakteryzuje się niską zaraźliwością; przenoszony jest on głównie poprzez mleko, rzadziej przez kontakt bezpośredni. Objawy kliniczne: Choroba występuje przede wszystkim u starszych zwierząt pomiędzy 2. i 9. rokiem życia. - zapalenie stawów - wyniszczenie - zapalenie wymienia - objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego 173

198 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 1 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (3) przeciwciał przeciwko osocza z heparyną wirusowi CAE Przeciwciała pojawiają się po kilku tygodniach lub nawet wielu latach po zakażeniu. Dlatego wynik ujemny badania nie wyklucza istnienia infekcji w sposób całkowicie pewny. Cirkowirusy p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej Gorączka Q Czynnikiem etiologicznym gorączki Q jest Coxiella burnetii. Infekcja ma z reguły niewielkie znaczenie dla zwierzęcia, jednak zakażone zwierzęta stanowią poważne niebezpieczeństwo jako źródło infekcji dla człowieka. Wrażliwe na zakażenie są, oprócz przeżuwaczy, również konie, psy i koty. Objawy kliniczne: - gorączka, apatia, brak apetytu - zapalenie spojówek - odoskrzelowe zapalenie płuc - zapalenia stawów - ronienia Wykrywanie 1 ml surowicy OWD (3) przeciwciał przeciwko Coxiella burnetii 174

199 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Zakażenia wywołane przez chlamydie Na podstawie nowszych badań, nazwę rodzajową Chlamydia używa się tylko w odniesieniu do gatunków Chlamydia suis oraz Ch. trachomatis. Drobnoustroje określane dotychczas jako Ch. psittaci, zostały zakwalifikowane do następujących gatunków: Chlamydophila abortus (owce), Ch. caviae (świnki morskie), Ch. psittaci (ptaki), Ch. felis (koty) oraz Ch. pneumoniae. Dokładne różnicowanie tych gatunków możliwe jest tylko poprzez analizę sekwencyjną genomu i w praktyce ma drugorzędne znaczenie. Gatunki z rodzaju Chlamydophila są obligatoryjnymi pasożytami wewnątrzkomórkowymi i z tego powodu trudnymi do rozpoznawania. Zakażenie następuje z reguły przez błonę śluzową jamy ustnej i nosa, u owiec również podczs aktu krycia. Objawy kliniczne: są bardzo różne, zależnie od gatunku zwierzęcia oraz indywidualnych predyspozycji. Często występują zakażenia latentne. Owce: ronienia Koty: zapalenie spojówek; drobnoustrój współuczestniczący w zespole chorobowym zw. kocim katarem Ptaki: wyciek z oczu i nosa, biegunka, wychudzenie Wykrywanie chlamydii (materiał zależnie od objawów klinicznych) PCR (1) Reakcja PCR, polegająca na amplifikacji fragmentu materiału genetycznego z 16S rrna, a stosowana do wykrywania dotychczasowego gatunku Chlamydia psittaci, nie pozwala na odróżnienie od siebie Chlamydophila psittaci, Chl. abortus, Chl. felis oraz Chl. caviae. Do różnicowania powyższych gatunków Chlamydophila można jednak wykorzystać swoistość ich występowania u poszczególnych gatunków zwierząt-gospodarzy: Chl. psittaci spotyka się przeważnie u ptaków, Chl. abortus przeważnie u owiec, Chl. felis u kotów i Chl. caviae u świnek morskich. p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej 175

200 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 0,5 ml surowicy OWD (3) przeciwciał przeciwko chlamydiom Wykrycie przeciwciał przeciwko chlamydiom możliwe jest u wszystkich zwierząt z wyjątkiem ptaków, badanie serologiczne nie pozwala jednak na rozróżnienie poszczególnych gatunków tych bakterii. Zakażenia wywołane przez cirkowirusy p. Wirus choroby dzioba i piór u papug (PBFD) p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. Zakażenia wywołane przez koronawirusy Koronawirus bydła 1 g kału (tylko bydło) IA (2) Koronawirusy powodują biegunki u nowonarodzonych cieląt w pierwszych 14 dniach życia. Choroba występuje częściej w okresie zimowym, ponieważ wirus lepiej przeżywa w klimacie zimnym i wilgotnym. Zwierzęta dorosłe są zwykle bezobjawowymi siewcami, stanowiąc źródło zakażenia dla młodych. Objawy kliniczne: - półpłynny, żółty kał od 2. dnia po zakażeniu przez 3 6 dni - apatia - brak apetytu - gorączka - odwodnienie Wykrywanie kot (porcja wielkości ziarna grochu) Immunoantygenu koronawirusa chromatografia (1) Za pomocą tego testu wykrywane są koronawirusy bydła. 176

201 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Koronawirus psi (CCV) zapalenie żołądka i jelit wymaz z prostnicy (wykrywanie RNA) ostra faza gorączkowa 0,5 ml krwi z EDTA PCR (1) Wymaz z prostnicy powinien być pobrany przy pojawieniu się pierwszych objawów klinicznych, ponieważ już po tygodniu po zakażeniu szybko maleje ilość wydalanego wirusa, a od 15 dnia po zakażeniu zarazka nie daje się już stwierdzić. Ponieważ infekcja wywołana przez CCV objawia się przeważnie łagodnym i samoistnie ustępującym zapaleniem żołądka i jelit, główną rolą diagnostyki za pomocą techniki PCR jest wczesne wykrycie chorych zwierząt oraz bezobjawowo zakażonych siewców w hodowli. Wykazanie obecności koronawirusa w kale nie wyklucza oczywiście innych przyczyn biegunki. p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. Koronawirus koci p. FIP Koronawirus świń p. Transmissible Gastroenteritis (TGE, zakaźne zapalenie żołądka i jelit świń) 177

202 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Dirofilarioza Dirofilaria immitis jest czynnikiem etiologicznym dirofilariozy sercowo-naczyniowej. Poza psami i kotami, zarażenia patentne znane są u psów dingo, kojotów, lisów rudych i szarych, wilków rudych, tchórzy i fretek. W przypadku stwierdzonej parazytemii (wykrycie mikrofilarii), należy w ramach diagnostyki różnicowej uwzględnić mikrofilarie innych nicieni patogennych (Dirofilaria repens) oraz niepatogennych (Dipetalonema reconditum i Dipetalonema grassi). Wektorami pasożyta są komary (Culex, Aedes, Anopheles). D. immitis występuje endemicznie w większości regionów tropikalnych i subtropikalnych, jak również w całym basenie Morza Śródziemnego. Objawy kliniczne: są różne, w zależności od intensywności inwazji. Inwazja ostra: - syndrom Vena cava: osłabienie, brak apetytu, duszność, wodobrzusze, żółtaczka, anemia hemolityczna, wstrząs hypowolemiczny - alergiczne zapalenie płuc: kaszel, duszność, brak apetytu, utrata masy ciała, sinica Inwazja przewlekła: - stadium I: stan ogólny bez zmian, brak objawów - stadium II: spadek wydolności, sporadyczny kaszel, niedokrwistość - stadium III: ospałość, przewlekły kaszel, utrata masy ciała, duszność, przyspieszenie oddechów, krwioplucie (haemoptysis), omdlenia (synkope), niedokrwistość, szmery płucne przy wdechu, powiększenie wątroby, wodobrzusze, niewydolność nerek. Bezpośrednie 1 ml krwi z EDTA test Knotta (1) wykrywanie mikrofilarii Mikrofilarie wykrywane są w mikroskopie optycznym po uprzednim zagęszczeniu (test Knotta). Za pomocą tej techniki nie jest możliwe odróżnienie mikrofilarii D. immitis od mikrofilarii innych gatunków. Powinno się badać krew włośniczkową, pobraną późnym popołudniem albo wieczorem. Mikrofilarie udaje się wykazać najwcześniej po 6 miesiącach (a jeszcze lepiej 7 9 mies.) od momentu zarażenia. Wiele przypadków inwazji przebiega w sposób utajony, dlatego często nie można stwierdzić obecności mikrofilarii. 178

203 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (1) antygenu makrofilarii osocza z heparyną Wykrycie antygenu makrofilarii możliwe jest najwcześniej po 5 6 miesiącach od momentu inwazji. Mogą się zdarzyć wyniki fałszywie ujemne (zarażenie małego stopnia, obecność obumarłych pasożytów, nietypowa lokalizacja, samice niezapłodnione, obecność tylko samców). Proszę zwrócić również Pasożyty krwi i bakterie hemotroficzne badanie mikrouwagę na nasze profile skopowe (rozdział 17) diagnostyczne: Profil podróżny I i II Erlichioza W przypadku diagnostyki erlichiozy (anaplazmozy) u psów konieczne jest różnicowanie pomiędzy infekcjami występującymi w regionach tropikalnych i subtropikalnych (jak erlichioza monocytarna i trombocytarna) oraz formą granulocytarną zakażenia, stwierdzaną często w rejonach północnych. Jako czynnik etiologiczny erlichiozy monocytarnej u psów znaczenie ma przede wszystkim Ehrlichia canis. W Europie zarazek ten przenoszony jest przez kleszcza Rhipicephalus sanguineus. E. canis jest szeroko rozprzestrzeniony w regionach tropikalnych i subtropikalnych, a w Europie występuje w całym basenie M. Śródziemnego. Również w Niemczech należy się liczyć z możliwością wystąpienia pojedynczych przypadków infekcji. Inne zakażenia monocytarne, jak np. wywołane przez E. chaffeensis, występują przeważnie w Stanach Zjednoczonych. W Europie Płd. zdarzają się ponadto zakażenia wywołane przez Anaplasma (E.) platys, która może wywoływać tzw. cykliczną trombocytopenię u psów. Rośnie znaczenie infekcji powodowanych przez Anaplasma phagocytophilum, która jest czynnikiem etiologicznym anaplazmozy (erlichiozy) granulocytarnej u psów. Tą formę choroby spotyka się przede wszystkim w północnej i środkowej Europie. Wektorem zarazka jest kleszcz Ixodes ricinus. Erlichioza monocytarna u psów, wywołana przez E. canis, może cechować się szerokim spektrum objawów klinicznych. Po okresie inkubacji trwającym do 3 tygodni, następuje ostra faza choroby utrzymująca się przez 2 4 tygodnie. Na ogół występują wtedy łagodne, nieswoiste objawy chorobowe, jednak mogą pojawić się również poważne objawy zagrażające życiu. U zakażonych psów stwierdza się często gorączkę, utratę apetytu, senność, limfadenopatię oraz powiększenie śledziony. Możliwa jest też zwiększona skłonność do krwawień. Zdarzają się objawy oftalmologiczne oraz neurologiczne. Diagnostyka laboratoryjna wykazuje trombocytopenię, jak również łagodną niedokrwistość, leukopenię i hipergamaglobulinemię. Poziomy ALT i fosfatazy zasadowej są podwyższone. 179

204 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Po okresie choroby o przebiegu subklinicznym, o różnym czasie trwania, schorzenie może przejść w stadium przewlekłe, przy którym skuteczność postępowania terapeutycznego jest bardzo ograniczona. Jednak nie u wszystkich zwierząt rozwija się faza chroniczna. Przyczyna tego nie jest jeszcze wyjaśniona. Stadium to charakteryzuje się uogólnioną skłonnością do krwawień. Występują m.in. obrzęki, utrata apetytu, przewlekła utrata masy ciała, objawy neurologiczne i powiększenie węzłów chłonnych. Wskutek hipoplazji szpiku kostnego dochodzi do pancytopenii. Bezpośrednie rozmaz krwi + 1 ml krwi z EDTA badanie wykrywanie Ehrlichia mikroskopowe (1) /Anaplasma we krwi Bezpośrednie wykrycie zarazka w rozmazie krwi możliwe jest na ogół tylko podczas ostrego stadium choroby, najlepiej we krwi kapilarnej. Preparaty barwione są metodą Giemsy i oglądane w mikroskopie optycznym. Wynik negatywny badania absolutnie nie wyklucza zakażenia! Wykrywanie DNA 2 ml krwi z EDTA PCR (2) Ehrlichia/Anaplasma spp. (uwzględnia różnicowanie gatunkowe) Metoda bardziej czuła, niż badanie mikroskopowe rozmazów krwi. Jednak wynik ujemny również nie wyklucza istnienia infekcji. Badanie to standardowo nie pozwala na rozróżnienie poszczególnych gatunków Ehrlichia/Anaplasma. Jeśli jest to wymagane, może być następnie przeprowadzona analiza sekwencyjna produktu amplifikacji PCR. Proszę w tym celu wcześniej skontaktować się z laboratorium. p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. 180

205 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie DNA 2 ml krwi z EDTA, PCR (1) Ehrlichia canis bioptat śledziony lub szpiku kostnego Bezpośrednie wykazanie zarazka techniką PCR może mieć miejsce już po 4 6 dniach od momentu infekcji. Metoda jest z reguły bardziej czuła, niż badanie mikroskopowe rozmazów krwi. Zaleca się jednak, aby również ona przeprowadzana była w fazie ostrej choroby, ponieważ w późniejszych stadiach zarazek często nie jest już stwierdzany we krwi. Także w tym przypadku wynik negatywny badania nie wyklucza zakażenia. Technika PCR w pewnym stopniu pozwala na kontrolę skuteczności terapii. Wykrywanie 0,5 ml surowicy, odczyn immunoprzeciwciał osocza z EDTA, osocza z heparyną fluorescencji (1) Ehrlichia canis Wykrycie przeciwciał przeciwko Ehrlichia canis możliwe jest z reguły od 14. dnia infekcji. Czterokrotny wzrost miana przeciwciał, przy badaniu par surowic pobranych w odstępie 2 tygodni, wskazuje na ostry proces chorobowy. Ponieważ podwyższone miano przeciwciał utrzymuje się miesiącami, dodatni wynik badania jednej próbki surowicy nie musi być równoznaczny z faktem, że mamy do czynienia z kliniczną postacią erlichiozy. Możliwe są reakcje krzyżowe z innymi gatunkami z rodzaju Ehrlichia. Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile Badanie ogólne w kierunku pasożytów krwi (rozdział 4) diagnostyczne: Profil podróżny I i II 181

206 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 0,5 ml surowicy, odczyn immunoprzeciwciał przeciwko osocza z EDTA, osocza z heparyną fluorescencji (3) Anaplasma (Ehrlichia) phagocytophilum (pies, koń) Wykrywanie tych przeciwciał ma duże znaczenie diagnostyczne. Czterokrotny wzrost miana przeciwciał przy badaniu par surowic wskazuje na ostry proces chorobowy. Natomiast dodatni wynik badania jednej próbki surowicy nie pozwala na stwierdzenie momentu zakażenia, ponieważ na terenach endemicznych odsetek zwierząt serologicznie dodatnich sięga ok. 20%. Miano dodatnie przeciwciał nie musi więc mieć związku z aktualnie toczącym się i manifestującym się kliniczne procesem chorobowym. Encephalitozoonoza/Nosematoza Encephalitozoon cuniculi jest pierwotniakiem pasożytującym wewnątrzkomórkowo, mogącym powodować inwazję u królików, innych zwierząt domowych oraz człowieka. Zarażenie następuje drogą alimentarną, za pośrednictwem spor wydalanych z kałem i moczem. Objawy kliniczne: Choroba może mieć różny przebieg oprócz inwazji bezobjawowych, spotyka się przypadki o przebiegu od ostrego do przewlekłego. Obserwuje się: - skręty szyi (torticollis), przeprostowanie głowy (opisthotonus) - niedowłady i porażenia - oczopląs (nystagmus) - zapalenie nerek - wzmożone pragnienie/wielomocz (polydipsia/polyuria) - brak apetytu oraz apatię. Wykrywanie antygenu 0,5 ml moczu test tuszowy (1) spor Encephalitozoon cuniculi Wykrywanie 0,5 ml surowicy test tuszowy (1) przeciwciał przeciwko Encephalitozoon cuniculi 182 Testy polegają na mikroskopowym wykrywaniu spor w moczu (nie są one wydalanie stale), albo wykazywaniu przeciwciał w surowicy; w obu przypadkach za pośrednictwem metod serologicznych, przy użyciu cząstek tuszu.

207 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Zakażenie wywołane przez adenowirusa typu I u koni Koński adenowirus typu I może w określonych okolicznościach (u młodych źrebiąt z niskim poziomem przeciwciał matczynych; w stanach immunosupresji) powodować choroby dróg oddechowych. Zakażenia manifestują się nieżytowym do ropnego zapaleniem spojówek oraz wypływem z nosa. Wykrywanie wymaz ze spojówek PCR (1) adenowirusa typu 1 u koni (wykrywanie DNA) p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. Enzootyczna białaczka bydła (EBL) Zespół białaczkowy u bydła można podzielić na 4 formy kliniczne. W przeciwieństwie do białaczki skórnej, białaczki u młodego bydła oraz siatkowicy komórek tucznych, które wszystkie pojawiają się spontanicznie, w przypadku enzootycznej białaczki limfatycznej czynnikiem etiologicznym jest retrowirus. Zakażenie następuje z reguły krótko po porodzie, poprzez siarę i mleko. Możliwe jest także rozprzestrzenianie się choroby w sposób horyzontalny. Objawy kliniczne: - apatia, brak apetytu - obrzęki - niedokrwistość, leukocytoza - powiększenie węzłów chłonnych - powiększenie śledziony Wykrywanie 1 ml surowicy ELISA (3) przeciwciał przeciwko wirusowi enzootycznej białaczki bydła Wirus białaczki kotów (FeLV) VeLV należy do rodziny Retroviridae. Istnieją różne typy wirusa, określane jako FeLV-A, -B oraz - C, przy czym zakażenia wywołane przez typy B i C występują tylko wspólnie z FeLV-A. Ekstensywność zakażenia w populacji kotów w Europie waha się, w zależności od rejonu, od 1 do 18%. 183

208 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Przenoszenie wirusa następuje zarówno drogą poziomą, poprzez ślinę i inne płyny ciała (m.in. mocz oraz krew), jak i drogą pionową przez łożysko i mleko matki. Przebieg choroby zależny jest od stanu odporności zwierzęcia, a także od dawki wirusa oraz jego zjadliwości. Tylko niewielka część kotów zakażonych wirusem białaczki wykazuje objawy chorobowe związane z infekcją. U większości zwierząt zakażenie wygasa albo przechodzi w formę utajoną. Tak więc wydaje się, że większa część zakażonych kotów dysponuje sprawnie działającym układem immunologicznym i jest w stanie wyeliminować zarazek z organizmu, zanim dojdzie do wiremii (infekcja poronna). Stwierdzenie obecności antygenu FeLV we krwi u tych kotów nie jest możliwe. U części zwierząt rozwija się przejściowa wiremia, trwająca do 16 tygodni. W tym czasie następuje wydalanie wirusa, a we krwi może być wykrywany antygen znajdujący się pozakomórkowo. W zależności od stanu odporności dochodzi przy tym prawdopodobnie albo do eliminacji, do zahamowania proliferacji wirusa, albo do trwałej wiremii. Nawet jeśli proces replikacji wirusa zostaje przerwany, w zakażonych komórkach może zostawać DNA wirusa zintegrowany z genomem komórki jako prowirus (progenom). Zwierzęta pozostają zakażone latentnie lub regresywnie. Stwierdzenie wewnątrz- lub zewnątrzkomórkowego antygenu FeLV we krwi zwykle nie jest wtedy możliwe. Zależnie od ilości zakażonych komórek, prowirus może być natomiast wykazany w szpiku kostnym lub krwi metodą PCR. Może też mieć miejsce uaktywnienie wirusa, a następnie wiremia. U niektórych zwierząt z czasem dochodzi prawdopodobnie do całkowitej eliminacji zarazka. W przypadku, gdy zakażony kot nie jest w stanie wytworzyć przeciwciał neutralizujących w dostatecznej ilości, ma wtedy miejsce stała proliferacja wirusa (permanentna wiremia). Taki progresywny przebieg ma zakażenie mniej więcej u jednej trzeciej dotkniętych nim kotów. U zwierząt tych rokowanie jest złe; giną one z reguły w ciągu kilku lat w wyniku schorzeń związanych z FeLV. Zwykle wydalają one duże ilości wirusa, stanowiąc źródło zakażenia dla innych kotów. Z kolei u małej części zakażonych zwierząt dochodzi do atypowego przebiegu choroby, przy którym replikacja wirusa występuje tylko miejscowo, np. w pęcherzu moczowym, oku i gruczole mlekowym. Procedury diagnostyczne stosowane rutynowo mogą nie wykryć tej formy zakażenia. W zależności od przebiegu choroby, mogą występować następujące objawy: - nowotwory: chłoniaki, białaczka, guzy mieloidalne, włókniakomięsaki - choroby związane z FeLV: gorączka, brak apetytu, apatia, zapalenie jamy ustnej, zapalenie dziąseł, ropnie, objawy ze strony układu oddechowego oraz pokarmowego - supresja szpiku kostnego: leukopenia, neutropenia, niedokrwistość aregeneratywna, trombocytopenia - choroby na tle niedokrwistość autoimmunohemolityczna, zapalenie kłębimmunologicznym: ków nerkowych, zapalenie błony naczyniowej, zapalenia wielostawowe - zaburzenia rozrodu: ronienia, urodzenia martwych płodów, fading-kitten syndrom, syndrom zamierających kociąt 184

209 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (1) antygenu FeLV osocza z heparyną Wykrycie pozakomórkowego (wolnego) antygenu FeLV-p27 możliwe jest od mniej więcej 3. tygodnia po zakażeniu. Wynik dodatni badania wskazuje z reguły na wiremię. Nie można całkowicie wykluczyć tego, że w rzadkich przypadkach stwierdzane są tylko cząstki defektywne wirusa i dlatego też nie odbywa się replikacja. Aby odróżnić wiremię przejściową (krótkotrwałą) od trwałej wiremii oraz uzyskać wskazówki dotyczące rokowania, zaleca się powtórzenie badania po 6 tygodniach. Jeśli w ponownym badaniu uzyskamy również wynik dodatni, wskazane jest wykonanie jeszcze jednego badania po dalszych 10 tygodniach. Ponowne stwierdzenie antygenu wirusa wskazuje z bardzo dużym prawdopodobieństwem na trwała wiremię. Wynik ujemny drugiego badania (po 6 tyg.) przemawia albo za eliminacją zarazka, albo za przejściem zakażenia w fazę utajoną. Alternatywnie, po 6 tygodniach od pierwszego stwierdzenia antygenu, można przeprowadzić wykrywanie wewnątrzkomórkowego antygenu p27 za pomocą odczynu immunofluorescencji. Jeśli również ten test da wynik dodatni, wtedy zachodzi bardzo duże prawdopodobieństwo, że mamy do czynienia ze zwierzęciem zakażonym trwale. Szczepienie nie prowadzi do wiremii, dlatego nie są z tego powodu możliwe odczyny fałszywie dodatnie. Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile diagnostyczne i kombinacje: Profil szczegółowy u kotów FeLV/FIV/FIP, FeLV/FIP, FeLV/FIV, FeLV/FIV + badanie monitorujące w kierunku FIP. 185

210 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 1 ml krwi z EDTA, rozmaz krwi odczyn immunoantygenu FeLV fluorescencyjny (3) Test ten wykrywa znajdujący się wenątrzkomórkowo (w obrębie trombocytów oraz granulocytów obojętnochłonnych) antygen p27 wirusa białaczki kotów. Wynik dodatni badania ma miejsce jednak tylko w przypadku, gdy zakażenie dotyczy również szpiku kostnego, dlatego postępowanie to jest wskazane dopiero po 6 tygodniach od stwierdzenia antygenu p27 zewnątrzkomórkowo. Test ten ma w pewnym stopniu znaczenie prognostyczne. Wynik dodatni wskazuje z dużym prawdopodobieństwem, że choroba przebiega ze stałą wiremią. Natomiast wynik ujemny nie wyklucza zakażenia w sposób pewny, ponieważ nie jest w stanie wykryć np. zakażeń latentnych. Ponadto, prawdopodobieństwo wykrycia antygenu tą metodą zależy w dużym stopniu od liczby zakażonych trombocytów i neutrofili. Uwaga: Z nadesłanego materiału nie jest już możliwe wykonanie dalszych badań. W przypadku, gdy potrzebują Państwo przeprowadzić inne testy, niezbędne jest przesłanie nam 2 osobnych próbówek z krwią/edta, względnie rozmazów. Do badania nie nadaje się krew z heparyną! Wykrywanie 2 ml krwi z EDTA, szpik kostny PCR (1) progenomu DNA wirusa białaczki kotów Zintegrowany z genomem gospodarza wirusowy DNA określany jest jako progenom lub prowirus. Może być on wykryty za pomocą techniki PCR. Test jest wysoce specyficzny i dlatego może być zastosowany do potwierdzania wyników wątpliwych uzyskiwanych za pomocą innych metod diagnostycznych. Badanie metodą PCR krwi lub szpiku kostnego pozwala również w pewnym stopniu na rozpoznawanie zakażeń latentnych lub regresywnych, w przypadku których wykrywanie antygenu testem ELISA i IF wypada z reguły negatywnie. Czułość metody zależy jednak w dużym stopniu od liczby zakażonych komórek (prowirusload). Dlatego ujemny wynik badania nie wyklucza infekcji. Na podstawie omawianej metody nie można wysuwać wniosków odnośnie zdolności wirusa do replikacji. 186

211 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Zakażenie koronawirusem kotów/fip (Zakaźne zapalenie otrzewnej kotów) Infekcje wywołane przez koronawirus koci (FCoV) są szeroko rozprzestrzenione w populacji kotów. Około 50 % tych zwierząt posiada przeciwciała przeciwko FCoV, natomiast w hodowlach kotów i schroniskach nawet do 100 %. Wydalanie wirusa odbywa się wraz z kałem, a zakażenie drogą doustną i donosową, w sposób bezpośredni i pośredni. Różnicowanie FCoV oraz mutantów wirusa powodujących zakaźne zapalenie otrzewnej jest niemożliwe (zgodność genetyczna wynosi ponad 99%). Nie jest też prawdziwa teoria, że niepatogenne koronawirusy zlokalizowane są wyłącznie w jelicie, a tylko patogenne mutanty przedostają się do tkanek. Ponieważ przy każdej replikacji mają miejsce błędy dotyczące kopiowanego materiału genetycznego, zasadniczo z każdego koronawirusa mogą powstawać warianty patogenne. Dlatego do najważniejszych czynników sprzyjających powstawaniu FIP, oprócz stanu układu immunologicznego kotów, należy przebywanie wielu zwierząt na stosunkowo niewielkiej powierzchni. Poprzez stałe wzajemne reinfekcje dochodzi do namnożenia się koronawirusów w takiej populacji. Związane z tym jest zwiększenie ilości wirusa u poszczególnych kotów, co powoduje też wzrost ryzyka mutacji. Występowanie patogennych wariantów wirusa oraz działanie czynników upośledzających układ immunologiczny sprzyjają namnażaniu się zarazka w makrofagach i przenoszenie go do wszystkich narządów. Wytwarzane przeciwciała mogą nie wyeliminować wirusa, wskutek czego dochodzi do objawów chorobowych związanych z tworzeniem się kompleksów immunologicznych. Objawy kliniczne: poprzez odkładanie się kompleksów antygen-przeciwciało rozwija się zapalenie naczyń (vasculitis) i zapalenie błon surowiczych (polyserositis) (forma wysiękowa), oraz/albo dochodzi do zapalenia ziarniniakowego (forma sucha). Objawy są dlatego bardzo różnorodne: - nawracająca gorączka oporna na leczenie - apatia, brak apetytu - wodobrzusze (ascites), płyn w jamie opłucnowej (hydrothorax) i worku osierdziowym (hydropericardium) - duszność - kłębkowe zapalenie nerek - uszkodzenie wątroby - objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego - zapalenie błony naczyniowej oka Diagnostyka zakaźnego zapalenia otrzewnej jest problematyczna, a postawienie rozpoznania z reguły niemożliwe w przypadku żywego zwierzęcia. Poprzez kombinację różnych metod diagnostycznych można jednak zwiększyć prawdopodobieństwo rozpoznania choroby. 187

212 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie koronawirusa PCR (1) p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. Wykrywanie 0,5 ml surowicy, odczyn immunoprzeciwciał osocza z EDTA, osocza z heparyną fluorescencji (1) przeciwko FCoV Znaczenie diagnostyczne wykrywania przeciwciał przeciwko FCoV jest problematyczne, z uwagi na częste występowanie osobników serologicznie dodatnich w populacji kotów. Miano pozytywne wskazuje jedynie, że zwierzę miało kontakt z koronawirusem. Dodatkowo, wytwarzanie przeciwciał może być indukowane przez psiego koronawirusa oraz przez szczepienie kotów przeciwko FIP. W przypadku podejrzenia zakaźnego zapalenia otrzewnej, jednorazowe stwierdzenie obecności przeciwciał nie jest w żadnym przypadku wystarczające do rozpoznania choroby. Zalecamy Państwu w takich sytuacjach przeprowadzenie badania skriningowego w kierunku FIP często stwierdza się wtedy hiperproteinemię, hipergamaglobulinemię, obniżenie stosunku albumin do globulin, podwyższenie parametrów wątrobowych,neutrofilię ora niedokrwistość. Wynik ujemny badania serologicznego również nie wyklucza FIP, ponieważ przy znacznym namnożeniu się wirusa występuje nadmiar antygenu, co powoduje, że nie można stwierdzić wolnych przeciwciał. W przypadku zwierząt nie wykazujących objawów klinicznych, wykrywanie przeciwciał może jednak służyć do identyfikacji zwierząt serologicznie dodatnich, a przez to potencjalnych siewców. Ma to duże znaczenie przy tworzeniu hodowli, w których poszczególne koty są serologicznie ujemne. Przed szczepieniem kotów przeciwko FIP również może być wskazane określanie przeciwciał koronawirusowych. Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile diagnostyczne i kombinacje: Profil szczegółowy u kotów FeLV/FIV/FIP, FeLV/FIP, FeLV/FIV, FeLV/FIV + badanie monitorujące w kierunku FIP. 188

213 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie kociego wysięk w jamach ciała: 0,5 ml punktatu PCR (1) koronawirusa objawy ze strony o.u.n.: 0,5 ml płynu m.-r. (FIP/FECV) gorączka (faza wiremii): 0,5 ml krwi z EDTA identyfikacja siewców wirusa: kał/wymaz z prostnicy Różnicowanie wirusa zakaźnego zapalenia otrzewnej kotów (FIPV) oraz kociego koronawirusa jelitowego (FECV), który w organizmie zwierzęcia w pewnych okolicznościach może mutować do FIPV, jest obecnie niemożliwe za pomocą techniki PCR. Wykrycie koronawirusa kociego (FCoV) w punktacie lub płynie mózgowo-rdzeniowym przemawia za FIP, zwłaszcza jeśli wskazują na to objawy kliniczne oraz wyniki badań laboratoryjnych (badanie serologiczne i z zakresu chemii klinicznej). W rzadkich przypadkach, np. z powodu nowotworów lub procesów zapalnych, może dochodzić do przechodzenia koronawirusów jelitowych do płynu wysiękowego w jamach ciała. Dlatego wynik dodatni badania techniką PCR nie zawsze jest równoznaczny z zakaźnym zapaleniem otrzewnej. Natomiast wykrywanie FCoV w kale (badanie jakościowe) dowodzi jedynie, że ma miejsce infekcja tym wirusem i nie wskazuje na FIP. Służy za to do wykrywania siewców wirusa, ponieważ jednak wydalanie zarazka może następować okresowo, przy wyniku ujemnym test powinien być powtórzony. Badanie ilościowe siewstwa wirusa z kałem za pomocą PCR (w opracowaniu) mogłoby być w przyszłości wartościową metodą diagnostyczną do identyfikacji siewców wydalających duże ilości zarazka, którzy z jednej strony stanowią poważne źródło infekcji w populacji kotów, z drugiej mogą znacznie zwiększać ryzyko pojawienia się FIP wskutek większego prawdopodobieństwa mutacji wirusa. Zakażenie monocytów i makrofagów jest istotnym elementem patogenezy zapalenia otrzewnej. Dlatego wykazanie FCoV we frakcji monocytów/makrofagów we krwi z EDTA (Buffy Coat tzw. kożuszek ) uważane jest za specyficzne dla FIP. 189

214 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) FIV (Wirus niedoboru immunologicznego kotów) FIV należy do rodzaju Lentivirus i rodziny Retroviridae. Ekstensywność zakażenia populacji kotów w Europie wynosi, zależnie od regionu, od 0,7 do 11 %. Przenoszenie następuje przede wszystkim poprzez rany kąsane. Opisywane są też zakażenia poprzez mleko matki, a ponadto podejrzewa się transmisję wirusa podczas aktu krycia oraz przez łożysko. Podobnie jak w przypadku infekcji HIV u człowieka, mimo powstawania przeciwciał neutralizujących, nie dochodzi do eliminacji zarazka z organizmu. Wirus namnaża się przede wszystkim w limfocytach CD4+, co z czasem, oprócz innych czynników, prowadzi do wyraźnej immunosupresji. Objawy kliniczne. Zakażenie wirusem niedoboru immunologicznego kotów można podzielić na 4 fazy: Faza ostra: czas trwania: kilka tygodni do kilku miesięcy - gorączka - neutropenia - lymphadenopatia Faza bezobjawowa: czas trwania: 3 do 7 lat Faza objawów czas trwania: zmiennie niespecyficznych: - gorączka - lymphadenopatia - leukopenia, niedokrwistość, trombocytopenia - apatia, brak apetytu, wyniszczenie - zapalenie jamy ustnej, dziąseł, nosa, jelit - zmiany w zachowaniu się Faza podobna do AIDS: czas trwania: ~ do 1 roku - zakażenia oportunistyczne - nowotwory - objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego 190

215 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 0,5 ml surowicy, ELISA (1) przeciwciał osocza z EDTA, osocza z heparyną przeciwko FIV Jako badanie skriningowe używane w diagnostyce rutynowej, wykrywanie przeciwciał przeciwko FIV stanowi metodę z wyboru. Stosowany test wykrywa przeciwciała przeciwko białku rdzenia p24 oraz białku transbłonowym gp40. Około 95% zakażonych kotów wykazuje serokonwersję (powstawanie przeciwciał) po 2 4 tyg. od zakażenia. Jednak niektóre zwierzęta wytwarzają przeciwciała wyraźnie później. W końcowym stadium choroby przeciwciała często w ogóle nie są wykrywalne. Wynik dodatni w teście ELISA, jako badaniu skriningowym, powinien być potwierdzony metodą westernblot. Ponowny wynik dodatni w sposób jednoznaczny świadczy o infekcji. U kociąt poniżej 6. miesiąca życia mogą jeszcze występować przeciwciała matczyne. W celu potwierdzenia dodatniego wyniku badania serologicznego u tych zwierząt, zaleca się wykrywanie progenomu za pomocą techniki PCR, albo dodatkowe badanie metodą ELISA u kotów starszych niż 6-miesięczne. Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile diagnostyczne i kombinacje: Profil szczegółowy u kotów FeLV/FIV/FIP, FeLV/FIP, FeLV/FIV, FeLV/FIV + badanie monitorujące w kierunku FIP. Wykrywanie 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, Westernblot (3) przeciwciał osocza z heparyną przeciwko FIV Metoda ta, z uwagi na wysoką specyficzność, służy do potwierdzania dodatniego wyniku badania serologicznego metodą ELISA. 191

216 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie DNA 2 ml krwi z EDTA PCR (1) progenomu wirusa niedoboru immunologicznego kotów Wykrycie prowirusowego DNA jest wysoce specyficzne i możliwe z reguły począwszy od 5. dnia po zakażeniu. Natomiast czułość testu zależna jest od ilości zakażonych limfocytów. Ponadto, prawdopodobnie nie wszystkie szczepy FIV, a także nie wszystkie podtypy powstałe wskutek częstych mutacji, mogą być wykryte tą metodą. Wynik ujemny badania nie wyklucza więc zakażenia, natomiast wynik dodatni świadczy z dużym prawdopodobieństwem o infekcji. Test polecany jest przede wszystkim jako badanie potwierdzające u tych zwierząt, u których wynik dodatni badania serologicznego może być spowodowany obecnością przeciwciał matczynych, a także przy wynikach wątpliwych oraz gdy inne metody diagnostyczne dają wyniki różniące się od siebie. p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. FSME (wiosenno-letnie zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego) Czynnikiem etiologicznym wiosenno-letniego zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego jest Flavivirus, który w Europie środkowej przenoszony jest głównie przez kleszcza Ixodes ricinus. Przebieg kliniczny choroby u zwierząt domowych opisywany był jak dotąd przeważnie u psów. Spotyka się również pojedyncze doniesienia dotyczące koni i małych przeżuwaczy. Tereny endemiczne choroby, z reguły o zasięgu lokalnym, znajdują się w różnych państwach Europy, m.in. w Szwajcarii, Austrii, Francji, Czechach, Słowacji, Polsce, Rosji, Słowenii oraz na Węgrzech. Zakażenia stwierdzane są również w południowej Szwecji i Finlandii. W Niemczech większe nasilenie przypadków choroby notuje się przede wszystkim w Badenii-Württembergii, Bawarii i Południowej Hesji. Choroba ma przeważnie przebieg ostry i postępujący. Możliwa jest również forma nadostra letalna, jak również podostra do przewlekłej. Obserwuje się często gorączkę, apatię, brak apetytu, zmiany w zachowaniu się zwierzęcia jak lękliwość, agresywność, skurcze napadowe, niedowłady, niezborność, przeczulicę (hyperaesthesia), nadwrażliwość bólową (hyperalgesia). 192

217 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie kleszcz, 0,5 ml płynu m.r. PCR (1) wirusa FSME (wykrywanie RNA) Jeśli dochodzi do pojawienia się wyraźnych objawów klinicznych, zalecana jest próba bezpośredniego wykrycia zarazka w płynie mózgowo-rdzeniowym. p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. Wykrywanie 1 ml surowicy OWD (3) przeciwciał przeciwko wirusowi FSME Odczyn wiązania dopełniacza nadaje się do wykrywania zwierząt serologicznie dodatnich. Należy liczyć się z tym, że na terenach endemicznych przeciwciała mogą występować nawet u 30% psów, które przy tym wcale nie muszą wykazywać objawów klinicznych. Dlatego w przypadku stwierdzenia obecności przeciwciał nie należy wyciągać wniosków odnośnie stanu klinicznego pacjenta. Na ostrą infekcję wskazuje znaczny wzrost miana przeciwciał przy badaniu pary surowic. Jest bardzo prawdopodobne, że przeciwciała wiążące dopełniacz pozostają wykrywalne jeszcze przez długi czas po kontakcie zwierzęcia z zarazkiem. Przy uzasadnionym podejrzeniu klinicznym choroby wskazane jest w każdym przypadku badanie płynu mózgowo-rdzeniowego. Haemobartonelloza/zakażenia wywołane przez mykoplazmy hematotroficzne p. Mycoplasma haemofelis, Candidatus Mycoplasma haemominutum Mycoplasma haemocanis 193

218 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Zakażenia wywołane przez Helicobacter sp. Co do znaczenia patogennego zakażeń wywołanych przez Helicobacter sp. u zwierząt, opinie badaczy są w pewnym stopniu podzielone. Z jednej strony, bakterie z tego rodzaju izolowane są od psów i kotów ze stanami zapalnymi żołądka oraz i jelit oraz przewlekłymi wymiotami. Z drugiej strony drobnoustroje te stwierdzane są również u zdrowych zwierząt i wiele przemawia za tym, że ekstensywność zakażenia w populacji psów i kotów wynosi od 40 do 100 %. Wydaje się, że chodzi tu głównie o Helicobacter bizzozeronii i H. felis. Ponadto u kotów bardzo rzadko stwierdzany był też H. pylori. Różnicowanie tych gatunków możliwe jest tylko na podstawie analizy sekwencyjnej genomu. Sprzeczne opinie dotyczą również potencjalnej roli zwierząt domowych jako źródła zakażenia dla człowieka; jest to przedmiot ożywionych dyskusji w ostatnim czasie. Objawy kliniczne. Uwzględniając wyżej wymienione wątpliwości, dyskutowane są następujące objawy występujące u zwierząt, u których stwierdzono bakterie z rodzaju Helicobacter: - wymioty - biegunka - wrzody żołądka - rak żołądka Wykrywanie DNA bioptat z żołądka, kał PCR (1) Helicobacter sp. (uwzględnia różnicowanie gatunkowe) p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. Zakaźne zapalenie wątroby u psów (hepatitis contagiosa canis, Hcc) Czynnikiem etiologicznym zakaźnego zapalenia wątroby jest psi adenowirus typu I (CAV I). Pod względem antygenowym jest on ściśle spokrewniony z adenowirusem typu II (wirusem zakaźnego zapalenia krtani i tchawicy), który uczestniczy w patogenezie zespołu chorobowego, zwanego kaszlem kenelowym. Siewstwo wirusa odbywa się za pośrednictwem wszystkich wydzielin i wydalin; wraz z moczem do 6 miesięcy. Objawy: 194 Po okresie inkubacji trwającym 2 7 dni dochodzi do wystąpienia objawów klinicznych, których nasilenie zależne jest od stopnia uszkodzenia komórek podczas replikacji wirusa. - gorączka - brak apetytu, apatia - zapalenie gardła i migdałków - powiększenie wątroby - obrzęki, wodobrzusze - skaza krwotoczną - zmętnienie rogówki, zapalenie błony naczyniowej oka

219 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 0,5 ml surowicy OWD (3) przeciwciał przeciwko adenowirusom u psów Wykazanie przeciwciał wiążących dopełniacz możliwe jest najwcześniej dnia po zakażeniu. Odróżnienie przeciwciał przeciwko CAV I i CAV II, jak również przeciwciał powstałych w wyniku zakażenia od przeciwciał poszczepiennych, nie jest niestety możliwe. O infekcji świadczy wzrost miana przeciwciał po dniach. Zakażenia herpeswirusowe u bydła (IBR/IPV/IBP) Herpeswirus typu 1 u bydła (BHV-1) powoduje manifestację kliniczną dwóch różnych zespołów objawów dotyczących układu oddechowego oraz układu rozrodczego. Podobnie jak w przypadku wszystkich infekcji powodowanych przez herpeswirusy, raz zakażone zwierzęta pozostają nosicielami zarazka przez całe życie i mogą go wydalać okresowo wraz z wydzielinami oraz kałem. Objawy kliniczne: - gorączka - ślinotok, wypływ z nosa - kaszel - zapalenie mózgu i opon mózgowych (cielęta) - zapalenie pochwy, zapalenie żołędzi prącia i napletka (balanoposthitis), ronienia Wykrywanie 1 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (3) przeciwciał osocza z heparyną przeciwko BHV-1 Różnicowanie 2ml surowicy ELISA (3) szczepów terenowych i szczepionkowych BHV-1 Odróżnianie wirusa terenowego od wskaźnikowego u zwierząt szczepionych wirusem znakowanym. 195

220 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Zakażenia herpeswirusowe u psów Psi herpeswirus typu 1 (CHV-1) powoduje u szczeniąt uogólnione zakażenie, kończące się najczęściej śmiercią. Starsze zwierzęta wykazują zaledwie słabo wyrażone objawy ze strony układu oddechowego lub zakażenia układu rozrodczego, mogące powodować obniżenie płodności. Możliwy jest też zupełny brak objawów klinicznych; zwierzęta takie są wtedy siewcami wirusa odgrywającymi dużą rolę w rozprzestrzenianiu się zarazka. CHV-1 może być również wykrywany w przypadkach kaszlu kenelowego. Zakażenie następuje drogą doustną lub donosową, na ogół już w drogach rodnych. Czas inkubacji wynosi 4-6 dni. Zwierzęta, które przebyły zakażenie, pozostają nosicielami wirusa przez całe życie. Objawy kliniczne: - brak apetytu, apatia - ślinotok i wypływ z nosa - skomlenie - biegunka - objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego - ronienia Wykrywanie nagła śmierć szczeniąt: płuca, wątroba, nerki PCR (1) (wykrywanie DNA) zakażenie ukł. rozrod.: wymaz z pochwy ronienia: poronione płody, błony płodowe objawy ze strony ukł.oddechowego: wymaz z nosa i gardła 196 Dla hodowców psów jest bardzo ważne, aby w przypadku nagłej śmierci u szczeniąt poniżej 3. tygodnia życia, wykazać ewentualne zakażenie herpeswirusem jako przyczynę choroby. Bezpośrednie wykrywanie antygenu CHV-1 jest w takich przypadkach metodą z wyboru. Wykrywanie 1 ml surowicy odczyn seroneutralizacji (3) przeciwciał przeciwko CHV-1 Odczyn seroneutralizacji wirusa jest metodą z wyboru dla rozpoznawania bezobjawowych nosicieli zarazka. Wykrycie przeciwciał udaje się po ok. 3 4 tygodniach po zakażeniu. Przy zakażeniach latentnych badanie może dawać wynik negatywny, by w późniejszym okresie ponownie wypaść dodatnio. W przypadku podejrzenia klinicznego choroby i ujemnego wyniku badania serologicznego, zalecamy diagnostykę metodą PCR. Szczepienie również prowadzi do serokonwersji. Nie jest przy tym możliwe różnicowanie przeciwciał poszczepiennych od przeciwciał powstających w wyniku infekcji. W celu rozpoznania ostrej infekcji u szczeniąt, zalecamy bezpośrednie wykrywanie wirusa za pomocą PCR.

221 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Zakażenia herpeswirusowe u koni U koniowatych opisano do tej pory 9 gatunków herpeswirusów. Pięć z nich ma związek z objawami klinicznymi. EHV-4 jest czynnikiem etiologicznym zapalenia nosa i płuc (rhinopneumonitis) koni, przy czym u zwierząt młodszych schorzenia układu oddechowego powodowane są również przez EHV-1. Oba serotypy, samodzielnie lub wspólnie, mogą wywoływać postać nerwową, manifestującą się niedowładami i porażeniami. Natomiast ronienie (stosunkowo późne, bo pod koniec ciąży) powodowane jest zwykle przez EHV- 1. Herpeswirusy typu 2 i 5 są przypuszczalnie przyczyną zapaleń rogówki. EHV-3 jest czynnikiem etiologicznym otrętu. Zakażone konie pozostają nosicielami wirusa przez całe życie. Koński herpeswirus objawy ze strony wymaz z nosa, lub PCR (1) typu 1 (EHV-1) ukł. oddechowego: gardła, wydzielina z tchawicy Koński herpeswirus ostra gorączka PCR (1) typu 4 (EHV-4) faza choroby: surowica, osocze (wykrywanie DNA) zapalenie spojówek: wymaz ze spojówek ronienia: wody płodowe, endometrium, płód objawy ze strony o.u.n. 0,5 ml płynu m.r. Wykrycie DNA wirusa możliwe jest tylko w materiale zawierającym komórki. Różnicowanie pomiędzy EHV-1 oraz EHV-4 wykonywane jest rutynowo. p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. Koński herpeswirus zapalenie spojówek: wymaz ze spojówek, PCR (1) typu 2 (EHV-2) oraz rogówki (wykrywanie DNA) objawy ze strony wymaz z nosa, ukł. oddechowego: wydzielina z nosa i tchawicy Wykrywanie DNA przede wszystkim w zawierających komórki wymazach ze spojówek i rogówki, ewentualnie w wymazach z nosa. p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. Koński herpeswirus Materiał: p. wykrywanie EHV-2 PCR (1) typu 5 (EHV-5) (wykrywanie DNA) p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. 197

222 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 1 ml surowicy odczyn seroneutralizacji (1) przeciwciał przeciwko EHV-1 i EHV-4 Zakażenie herpeswirusowe u kotów Różnicowanie przeciwciał poszczepiennych oraz wytworzonych pod wpływem zakażenia nie jest możliwe. Pojawienie się przeciwciał albo wzrost ich miana w przeciągu 2 3 tygodni o co najmniej 3 rozcieńczenia, wskazują na ostrą fazę infekcji. Koci herpeswirus typu 1 (FHV-1, wirus zapalenia nosa i tchawicy) uczestniczy w patogenezie zespołu chorobowego zw. katarem kocim. Zakażenie następuje przede wszystkim poprzez bezpośredni kontakt ze śliną lub wydzieliną z nosa. Czas inkubacji wynosi 2-5 dni. Po ok. 1 3 tygodniowym okresie choroby większość zakażeń przechodzi w fazę rekonwalescencji. Ciężki przebieg choroby obserwowany jest przede wszystkim u kociąt. Przewlekłe formy kliniczne występują relatywnie rzadko. Duża część zakażonych kotów po kontakcie z zarazkiem wykazuje przebieg latentny i może okresowo wydalać wirusa. Objawy kliniczne: - gorączka - brak apetytu, apatia - zapalenie rogówki i spojówki (keratoconjunctivitis) - zapalenie błony śluzowej nosa - odoskrzelowe zapalenie płuc - ronienia (rzadko) Wykrywanie kociego PCR (1) herpeswirusa typu 1 (FHV-1) (wykrywanie DNA) p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. Wykrywanie 1 ml surowicy odczyn seroneutralizacji (3) przeciwciał przeciwko FHV-1 Odczyn seroneutralizacji wirusa jest metodą z wyboru dla identyfikacji bezobjawowych nosicieli zarazka. Wykazanie przeciwciał możliwe jest 3 4 tygodni po zakażeniu. Nie da się odróżnić przeciwciał wytworzonych wskutek zakażenia od poszczepiennych, jak również od przeciwciał matczynych. W celu rozpoznania ostrej infekcji, zalecamy bezpośrednie wykrywanie wirusa za pomocą PCR. 198

223 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) IBR/IPV p. Zakażenia herpeswirusowe u bydła (IBR/IPV/IBP) Influenza koni Influenza koni jest ostro przebiegającą, wysoce zaraźliwą chorobą wirusową, dotyczącą przede wszystkim układu oddechowego. Rozróżnia się 2 podtypy wirusa: A equi 1 i A equi 2. Przenoszenie zarazka odbywa się drogą kropelkową. Objawy kliniczne: - gorączka - brak apetytu - kaszel oraz odoskrzelowe zapalenie płuc Wykrywanie 1 ml surowicy odczyn seroneutralizacji (3) przeciwciał przeciwko influenzie koni Rozróżniane są następujące szczepy: Wskazane jest badanie par surowic pobranych w odstępie 14 dni. Praga, Miami, Fontainbleau, Kentucky oraz Solvalla. Odróżnienie przeciwciał wytworzonych wskutek zakażenia od przeciwciał poszczepiennych nie jest możliwe. Wirus influenzy świń Influenza świń powodowana jest przez Influenzavirus A świń (Orthomyxoviridae). Wirus posiada dwa, wyrażone w różnym stopniu, antygeny powierzchniowe, które są podstawą podziału na podtypy. Cały szereg takich podtypów może powodować wzajemne zakażenia pomiędzy ludźmi, trzodą chlewną, ptakami i ewentualnie końmi. Diagnoza choroby na podstawie objawów klinicznych nie jest pewna. Rozpoznanie influenzy świń wymaga izolacji wirusa z wymazów z nosa lub gardła, albo stwierdzenia wzrostu miana przeciwciał, swoistych dla danego podtypu, w 2 próbach surowic pobranych w odstępie 2-3 tygodni. Wykrywanie 2 ml surowicy hemaglutynacja HAH (3) przeciwciał przeciwko wirusowi influenzy świń 199

224 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Leiszmanioza Czynnikiem etiologicznym leiszmaniozy psów jest Leishmania infantum (syn. L. chagasi w przypadku szczepów z Ameryki Południowej i Środkowej). Rzadziej dochodzi do inwazji wywołanych przez L. tropica. Choroba przenoszona jest przez moskity (Phlebotomus). W Europie leiszmanie rozprzestrzenione są w całym basenie Morza Śródziemnego i występują przeważnie na terenach przybrzeżnych oraz na dużych wyspach. Objawy kliniczne. Okres inkubacji wynosi od kilku tygodni do kilku miesięcy. Zróżnicowanie choroby na formę trzewną oraz skórną, występujące u człowieka, nie jest na ogół obserwowane u psów. Odpowiada temu duża różnorodność objawów klinicznych: - wychudzenie - brak apetytu, apatia, zapalenie jelit - hiperkeratoza, wyłysienie (rozpoczynające się wokół oczu), zapalenie skóry, szczeliny w obrębie opuszek łap - wydłużenie pazurów, paronychia - pancytopenia - obrzęk węzłów chłonnych - hiperproteinemia, hipoalbuminemia, hipergamaglobulinemia - powiększenie wątroby i śledziony - zapalenie kłębków nerkowych - zapalenie wielostawowe - zapalenie rogówki i spojówki (keratoconjunctivitis), zapalenie błony naczyniowej (uveitis), zapalenie tęczówki (iritis), ślepota. Bezpośrednie rozmaz badanie mikroskopowe (1) wykrywanie leiszmanii Bezpośrednie wykrywanie leiszmanii ma sens tylko w przypadku rozmazów z punktatów węzłów chłonnych, szpiku kostnego lub skóry (czułość 30 50%). Próba wykazania pasożytów w rozmazie krwi z reguły kończy się niepowodzeniem. Wynik negatywny badania bezpośredniego w żadnym wypadku nie wyklucza inwazji! 200

225 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie DNA zmiany skórne bioptat ze skóry PCR (1) Leishmaia sp. limfadenopatia punktat z węzłów chłonnych (uwzględnia różnicowanie zapalenie nosa wymaz z nosa gatunkowe) ponadto bioptaty ze szpiku kostnego, wątroby i śledziony Także do badania techniką PCR nadają się wyłącznie w/w materiały. Mimo wyraźnie większej czułości tej metody, nie można wykluczyć ewentualnych wyników fałszywie ujemnych. Metoda zalecana jest przede wszystkim u zwierząt klinicznie podejrzanych o leiszmaniozę, nie wykazujących obecności przeciwciał. p. też rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. Wykrywanie 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, odczyn immunoprzeciwciał przeciwko osocza z heparyną fluorescencji (1) Leishmania Stwierdzenie przeciwciał przeciwko leiszmaniom (L. infantum) udaje się często dopiero po wielu tygodniach, względnie miesiącach, od momentu inwazji. Natomiast zwierzęta zarażone bezobjawowo często w ogóle nie wykazują przeciwciał. Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile diagnostyczne: Badanie ogólne w kierunku pasożytów krwi Profil podróżny I i II 201

226 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Leptospiroza Czynnikami etiologicznymi leptospirozy są m.in. serotypy: Leptospira Australis, L. Autumnalis, L. Canicola, L. Copenhageni (Icterohaemorrhagiae), L. Grippotyphosa, L. Pomona, L. Saxkoebing, L. Sejroe oraz L. Tarassovi. Zakażenie następuje bezpośrednio, poprzez kontakt z wydalinami (mocz), lub pośrednio, przez zanieczyszczoną wodę. W organizmie bakterie roznoszone są wraz z krwią, zwłaszcza do wątroby i nerek. Objawy kliniczne: Po dniowym okresie inkubacji mogą wystąpić następujące objawy kliniczne: - gorączka - brak apetytu, wymioty, zapalenie jelit - wzmożone pragnienie/wielomocz - hemoliza, żółtaczka - skaza krwotoczna - przewlekłe schorzenia wątroby i nerek - zapalenie naczyniówki i siatkówki Nawracające zapalenie jagodówki u koni (ślepota miesięczna koni) Jest udowodnione, że przyczyną ślepoty miesięcznej jest długotrwałe zakażenie oka spowodowane przez bakterie Leptospira. Kluczowe znaczenie dla rozpoznania choroby ma stwierdzenie w płynie z komory oka lub w ciele szklistym przeciwciał albo antygenu. Dodatnie miano przeciwciał w surowicy nie dowodzi udziału leptospir w schorzeniu oka! Wykrywanie 1 ml surowicy aglutynacja mikroskopowa (2) przeciwciał (metoda w trakcie akredytacji) przeciwko Leptospira Wykrywanie przeciwciał przeciwko Leptospira za pomocą aglutynacji mikroskopowej jest z reguły metodą z wyboru dla potwierdzenia przypuszczalnej infekcji. Test powinien być przeprowadzony najwcześniej 14 dni po zakażeniu. U psów wykrywane są przeciwciała przeciwko w/w 9 serotypom, natomiast u koni jedynie przeciwko Leptospira Australis, L. Autumnalis, L. Copenhageni, L. Grippotyphosa i L. Pomona. U innych gatunków zwierząt mogą być badane dalsze, istotne dla nich serotypy. Różnicowanie przeciwciał wytworzonych po zakażeniu od przeciwciał poszczepiennych możliwe jest tylko w ograniczonym stopniu (wysokość miana). Do szczepień profilaktycznych u psów stosuje się jedynie L. Canicola oraz L. Copenhageni (Icterohaemorrhagiae); możliwe są jednak reakcje krzyżowe z innymi serotypami. 202

227 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie leptospir 2 ml krwi z EDTA, mocz, PCR (1) płyn z komory oka, materiał z ciała szklistego Listerioza Stwierdzenie leptospir bezpośrednio we krwi możliwe jest jedynie krótko po wniknięciu bakterii do organizmu. Wydalanie zarazka z moczem zaczyna się od mniej więcej 7. dnia po zakażeniu i może trwać miesiące, a nawet lata. Wykrywanie bakterii w płynie z komory oka polecane jest przede wszystkim u koni. Za pomocą techniki PCR wykrywane są wszystkie serotypy; różnicowanie nie jest możliwe. p. też Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. Wynik ujemny przy bezpośrednim wykrywaniu zarazka nie wyklucza infekcji! Czynnik etiologiczny: Listeria monocytogenes Listerie są bakteriami powszechnie występującymi w środowisku, przenoszonymi na zwierzęta domowe za pośrednictwem bezobjawowo zakażonych gryzoni. Do zakażenia niezbędne są bardzo duże ilości komórek, które powstają w efekcie namnażania się bakterii w kiszonkach (szczególnie w warstwach powierzchniowych) lub innych paszach. Listeria monocytogenes należy do bakterii fakultatywnie wewnątrzkomórkowych (pałeczka Gram-dodatnia). Wnika ona do różnych typów komórek zwierzęcych, a namnaża się np. w makrofagach, komórkach nabłonkowych lub fibroblastach. Istotnym czynnikiem zjadliwości jest toksyna cytolityczna listeriolizyna niezbędna do wydostania się bakterii z fagosomu do cytoplazmy. Jeśli dochodzi do manifestacji objawów klinicznych, u koni, bydła i owiec na pierwszy plan wysuwają się objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego niepokój, zaburzenia koordynacji ruchów i inne oznaki zapalenia mózgu, oraz gorączka. Opisywana jest również forma metrogenna, prowadząca do ronień w późnym okresie ciąży, przedwczesnych porodów lub do urodzeń słabych źrebiąt/cieląt/jagniąt. Ogólnie rzecz biorąc, kliniczne znaczenie listeriozy nie jest jeszcze ostatecznie wyjaśnione. Wykrywanie 1 ml surowicy OWD (3) przeciwciał przeciwko Listeria Wykrywanie DNA krew z EDTA, płyn mózgowo-rdzeniowy, PCR (1) Listeria poronione płody/błony płodowe, kał monocytogenes p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. 203

228 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Maedi/Visna Wirus Maedi-Visna prowadzi u owiec do śródmiąższowego zapalenia płuc lub do demielinizującego zapalenia mózgu. Niemcy należą do krajów o największym odsetku zakażeń. Objawy kliniczne: - duszność, kaszel - niezborność ruchów, kulawizny - spadek wydajności mlecznej - wyniszczenie - powiększenie śledziony, ewentualnie powiększenie wątroby Wykrywanie 1 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (3) przeciwciał przeciwko osocza z heparyną wirusowi Maedi/Visna Przeciwciała pojawiają się po okresie kilku tygodni do nawet kilku lat od momentu infekcji. Uwaga: Należy zwrócić uwagę, że wynik ujemny badania nie wyklucza infekcji w sposób całkowicie pewny. Wykrywanie makrofilarii/mikrofilarii (dirofilarioza) p. Dirofilarioza Zakażenia wywołane przez tzw. megabakterie Tzw. megabakterie (syn. Macrorhabdus ornithogaster, Avian gastric yeast) są grzybami powodującymi zmiany zapalne w obrębie żołądka gruczołowego ptaków. Były one izolowane od różnych gatunków ptaków papug, wróblowatych, kuraków, kaczek oraz ptaków brodzących. U papug schorzenie określane jest jako Going light syndrome. Jest to zespół chorobowy o charakterze polietiologicznym. W diagnostyce różnicowej należy wykluczyć inne zakażenia, inwazje pasożytnicze oraz nowotwory. Objawy kliniczne: - wymioty/cofanie się pokarmu - biegunka - ospałość - wychudzenie - nastroszenie piór Bezpośrednie kał (porcja wielkości grochu) barwienie metodą PAS, wykrywanie megabakterii badanie mikroskopowe (1) 204 Zarazek wydalany jest okresowo, dlatego zaleca się badanie zbiorczych próbek kału z 5 dni. Mimo ujemnego wyniku badania rozmazów kału, nie można wykluczyć zakażenia megabakteriami.

229 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Mycoplasma haemofelis, candidatus Mycoplasma haemominutum, Mycoplasma haemocanis Bakterie te, określane wcześniej jako Haemobartonella, w wyniku reklasyfikacji zostały zakwalifikowane do rodzaju Mycoplasma. Szczep Ohio Haemobartonella felis został przemianowany na Mycoplasma haemofelis, natomiast szczep California na candidatus Mycoplasma haemominutum. Haemobartonella canis zakwalifikowany został również do rodzaju Mycoplasma, jako M. haemocanis. M. haemofelis wydaje się być bardziej patogenna niż candidatus Mycoplasma haemominutum i może wywoływać zakażenie również u kotów z prawidłowo funkcjonującym układem immunologicznym. Infekcja wywołana przez candidatus M. haemominutum przebiega najczęściej łagodnie lub bezobjawowo. Przy jednoczesnej immunosupresji (np. spowodowanej wirusem białaczki kotów), zakażone zwierzęta wykazują również cięższy przebieg choroby. U psów objawy kliniczne obserwowane są na ogół wyłącznie u zwierząt z supresją układu immunologicznego, z usuniętą śledzioną, albo u których występują równocześnie inne zakażenia. Drogi zakażenia nie są jeszcze całkowicie poznane; przypuszczalnie mogą tu mieć znaczenie kleszcze, wszy i pchły, a ponadto transfuzje krwi oraz rany kąsane. Również drogę pionową zakażenia uznaje się za prawdopodobną. W zależności od zjadliwości zarazka oraz statusu immunologicznego zwierzęcia, choroba ma przebieg od ostrego, poprzez subkliniczny do przewlekłego-bezobjawowego. Objawy kliniczne: - gorączka (powyżej 40 C) - niedokrwistość hemolityczna - żółtaczka, bilirubinuria - powiększenie wątroby i śledziony - brak apetytu, apatia Bezpośrednie rozmaz krwi+ krew z EDTA badanie mikroskopowe (1) wykrywanie mykoplazm hematotroficznych (Haemobartonella) Drobnoustroje, znajdujące się na powierzchni komórek, wykrywane są w rozmazach krwi barwionych metodą Giemsy. Udaje się je wykazać na ogół tylko w ostrej fazie choroby. Liczba zakażonych erytrocytów we krwi obwodowej podlega przy tym znacznym wahaniom okresowym. Dlatego bezpośrednie wykrycie zarazka jest nie zawsze możliwe! Ponieważ bakterie te mogą być łatwo pomylone z ciałkami Howell-Jolly ego, ciałkami Heinza lub artefaktami, w przypadku wyniku dodatniego zalecamy potwierdzenie tego metodą PCR. p. też profile diagnostyczne: Badanie ogólne w kierunku pasożytów krwi oraz Profil podróżny. 205

230 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie DNA 0,5 ml krwi z EDTA PCR (1) Mycoplasma haemofelis, candidatus Mycoplasma haemominutum i Mycoplasma haemocanis Mycoplasma sp. Prawdopodobieństwo wykrycia mykoplazm hematotroficznych za pomocą PCR jest wyższe niż w przypadku badania bezpośredniego rozmazów krwi. Jednak również w tej metodzie, przy postaciach przewlekłych lub subklinicznych choroby, zarazek może nie zostać wykryty. W wyniku okresowych wahań liczby zakażonych erytrocytów, stwierdzenie bakterii nie zawsze jest możliwe nawet podczas ostrej fazy choroby. Również w czasie odpowiedniej antybiotykoterapii metoda PCR daje z reguły wyniki ujemne. Ponieważ jest b. prawdopodobne, że może nie dochodzić do całkowitej eliminacji zarazka z organizmu, dodatni wynik badania nie musi być związany z aktualnie występującymi objawami klinicznymi. W celu właściwej interpretacji wyniku należy uwzględnić obraz kliniczny choroby i badanie hematologiczne, jak również patogenność stwierdzonego szczepu. Metoda pozwala na różnicowanie Mycoplasma haemofelis oraz candidatus Mycoplasma haemominutum. p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. Mykoplazmy są najmniejszymi bakteriami zdolnymi do samodzielnego namnażania się; należą do klasy Mollicutes. Są to drobnoustroje pasożytujące pozakomórkowo, będące przyczyną licznych chorób u zwierząt, roślin oraz człowieka (np. zapalenia spojówek u kotów, enzootycznego zapalenia płuc u świń, schorzeń układu oddechowego, rolling disease u myszy). Mykoplazmy, jako typowe pasożyty powierzchni komórki, szczególnie błon śluzowych, wywołują z reguły reakcje zapalne o charakterze przewlekłym. Często obserwowane są infekcje mieszane, w których uczestniczą też inne bakterie lub wirusy. Wykrywanie DNA wymazy (ze spojówek, nosa, ukł. rozrodczego) PCR (1) Mycoplasma sp. wydzieliny (oczy, nos) (uwzględnia różnicowanie gatunkowe) p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. 206

231 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Mycoplasma hyopneumoniae Odkryta w 1965 roku jako wyłączny czynnik etiologiczny enzootycznego zapalenia płuc (enzootic pneumonia, EP) świń. Choroba może mieć różnorodny obraz kliniczny od zakażeń subklinicznych do postaci ostrej, komplikowanej przez zakażenia wtórne i powoduje na całym świecie duże straty. Patogeneza EP nie została do tej pory w pełni poznana. Mycoplasma hyopneumoniae uszkadza migawki znajdujące się na powierzchni komórek oskrzeli i płuc, przez co utrudnione jest mechaniczne usuwanie śluzu i zanieczyszczeń, jak również skuteczne funkcjonowanie mechanizmów obronnych w obrębie dróg oddechowych. Pewną rolę przy rozprzestrzenianiu się zakażenia odgrywa obrót zwierzętami, jednak istotnie większe znaczenie ma przenoszenie zarazka drogą aerogenną. Izolacja i namnażanie M. hyopneumoniae wymaga wciąż dużych nakładów kosztów i nie stanowi metody stosowanej rutynowo w diagnostyce choroby. Szczególnie trudne do wykluczenia są zakażenia latentne, ponieważ ani metody serologiczne, ani hodowlane, nie dostarczają miarodajnych wyników w odniesieniu do poszczególnych zwierząt, jak również do całego stada. Istotny udział w postępowaniu diagnostycznym może mieć, obok wspomnianych metod, technika PCR. Wykrywanie 1 ml surowicy ELISA (3) przeciwciał przeciwko Mycoplasma hyopneumoniae (świnia) 207

232 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Zarażenia wywołane przez Neospora Neospora caninum uważany jest na całym świecie za najczęstszy czynnik etiologiczny ronienia u bydła. U młodych psów powoduje on schorzenia nerwowo-mięśniowe. Jedynymi znanymi do tej pory żywicielami ostatecznymi są kojoty i psy. Te ostatnie mogą być również żywicielami pośrednimi N. caninum. Po 5 dniach od spożycia cyst wraz z bradyzoitami, znajdujących się w tkankach żywicieli pośrednich (bydła, owiec, kóz, jeleni), żywiciele ostateczni wydalają oocysty przez okres 2 3 tygodni (a nawet do 4 miesięcy). U psów wiejskich częściej stwierdza się obecność przeciwciał, niż u zwierząt w miastach. U bydła i psów możliwe jest zarażenie zarówno drogą wertykalną (pionową), jak i horyzontalną (poziomą). Psy zarażają się częściej po urodzeniu, niż wewnątrzmacicznie. Natomiast większość inwazji u bydła odbywa się drogą wertykalną (w okresie płodowym). Objawy kliniczne. u bydła: - ronienia - zatrzymanie łożyska - zaburzenia płodności - zapalenie mózgu i rdzenia u żywo urodzonych cieląt (osłabienie, niezborność ruchów, przeprostowanie [hyperextensio] oraz nadmierne zginanie [hyperflexio] kończyn, zaleganie, wytrzeszcz oczu) u psów: - atrofia mięśni - spastyczne przeprostowania kończyn - porażenia - nienaturalne trzymanie głowy - trudności w połykaniu (dysphagia) - nietrzymanie moczu i/lub kału postać uogólniona: - zapalenie mięśni - zapalenie mięśnia sercowego - wrzodziejące zapalenie skóry - zapalenie płuc - zapalenie mózgu i opon mózgowych - zmiany w zachowaniu się (agresywność, apatia) występują u zwierząt starszych oraz chorujących przewlekle - szczenięta zarażone wewnątrzmacicznie cierpią na zespół chorobowy cechujący się zapaleniem korzonków nerwowych i mięśni (polyradiculitis-myositis-syndrom) 208

233 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 1 ml surowicy, odczyn immunofluorescencji (3) przeciwciał przeciwko osocza z EDTA, osocza z heparyną Neospora caninum (pies) Test może być przeprowadzony najwcześniej 14 dni po zarażeniu. Nie można całkowicie wykluczyć reakcji krzyżowych. Przeciwciała przeciwko Neospora caninum u psów mogą utrzymywać się latami. Dlatego miano dodatnie nie musi oznaczać, że aktualnie toczący się proces chorobowy spowodowany jest inwazją tego pierwotniaka. Niedokrwistość zakaźna koni Choroba wywoływana przez wirusa z rodzaju Lentivirus, występuje na całym świecie i ogranicza się do zwierząt koniowatych. Zarazek przenosi się wraz z krwią, za pośrednictwem krwiopijnych owadów, drogą jatrogenną oraz śródmaciczną. Objawami zakażenia są nawracająca gorączka, trombocytopenia, niedokrwistość, szybka utrata wagi ciała oraz obrzęki dystalnych części ciała. Przebieg choroby jest różny od ostrego, śmiertelnego do przewlekłego o charakterze nawracającym. Krew zakażonych koni przez całe życie jest źródłem zakażenia. Test Cogginsa 1 ml surowicy odczyn dyfuzji w agarze (1) (wykrywanie przeciwciał) W pierwszych 2 3 tygodniach po zakażeniu zwierzęta z reguły nie posiadają jeszcze wykrywalnych przeciwciał. W sytuacjach wątpliwych należy wykonać dodatkowe badanie po 3 4 tygodniach (w razie potrzeby również kilkakrotnie). Okres do wystąpienia serokonwersji (pojawienia się przeciwciał) może w rzadkich przypadkach wynosić nawet 60 dni. Nosacizna (czynnik etiologiczny: Burkholderia mallei) Uważa się, że choroba ta nie występuje już w Europie, zdarza się jeszcze tylko w niektórych krajach w Azji, Afryki i Ameryki Pd. Nosacizna ma przebieg ostry lub przewlekły; w jej trakcie dochodzi do powstawania guzków i owrzodzeń na błonach śluzowych i skórze oraz w narządach wewnętrznych. Choroba może przenosić się na człowieka. Wykrywanie 1 ml surowicy OWD (3) przeciwciał przeciwko Burkholderia mallei 209

234 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Nosówka Zakażenie wirusem nosówki powoduje u psów wysoce zaraźliwą chorobę zakaźną o przebiegu ostrym, podostrym lub przewlekłym. Czynnikiem etiologicznym jest wirus z rodzaju Morbillivirus, który oprócz psów występuje u dziko żyjących psowatych, kunowatych, szopów oraz fok. Zakażenie następuje drogą kropelkową. Siewstwo wirusa odbywa się za pośrednictwem wszystkich wydzielin i wydalin. Okres inkubacji wynosi 3 7 dni. Objawy kliniczne: 210 Nosówka może mieć różnorodny przebieg, zależnie od szczepu wirusa oraz stanu układu immunologicznego. Wiele objawów spowodowanych jest przy tym wtórnymi zakażeniami bakteryjnymi, co ma związek z właściwościami immunosupresyjnymi wirusa. - gorączka - objawy żołądkowo-jelitowe (wymioty, biegunka) - objawy ze strony układu oddechowego (zapalenie nosa i spojówek, kaszel, zapalenie płuc) - objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego (drgawki, niezborność, porażenia) - zgryz nosówkowy - choroba twardej łapy, zapalenie skóry - starcze encephalitis u psów Wykrywanie wirusa PCR (1) nosówki (CDV) faza gorączkowa 2 ml krwi z EDTA (wykrywanie RNA) zapalenie spojówek wymaz ze spojówek objawy nerwowe 0,5 ml płynu m.r. zapalenie żołądka i jelit wymaz z prostnicy objawy ze strony ukł. oddechowego wydzielina z nosa Wirus nosówki psów (canine distemper virus, CDV) namnaża się, począwszy od 8. dnia po zakażeniu, w komórkach nabłonka różnych narządów (drogi oddechowe, przewód pokarmowy, drogi moczowe, skóra) oraz w ośrodkowym układzie nerwowym, przy czym miejsce replikacji wirusa determinuje objawy kliniczne choroby. Od tego momentu wirus daje się wykrywać w zajętych narządach za pomocą techniki PCR. Z wyjątkiem postaci przewlekłych nosówki, siewstwo wirusa kończy się wraz z ustępowaniem objawów klinicznych. Wirus nie jest już wtedy wykrywalny. W przeciwieństwie do badania serologicznego, wysoki odsetek psów szczepionych przeciwko nosówce nie stanowi istotnego problemu dla diagnostyki metodą PCR, ponieważ wirus szczepionkowy stwierdzany jest tylko 8 do maksymalnie 21 dni, a jego występowanie ograniczone jest do tkanki limfatycznej. p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej.

235 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 0,5 ml surowicy odczyn seroneutralizacji (3) przeciwciał przeciwko wirusowi nosówki Wykrycie przeciwciał przeciwko wirusowi nosówki psów możliwe jest najwcześniej dni po zakażeniu. Nie da się rozróżnić przeciwciał poszczepiennych od wytworzonych wskutek infekcji. Psy chorujące na ostrą postać nosówki z reguły wcale nie wykazują przeciwciał lub tylko niewielkie ich miana, jedynie w postaci przewlekłej poziom przeciwciał powoli rośnie. Zaleca się w takich przypadkach potwierdzić wzrost miana po 14 dniach. W celu określenia poziomu odporności poszczepiennej wystarczy jednorazowe badanie. Jako chroniące przed zakażeniem uważane jest miano 1:100 w odczynie seroneutralizacji wirusa. Zakażenia wywołane przez wirusa parainfluenzy typu 3 Wirus parainfluenzy typu 3 należy do rodziny Paramyxoviridae. Zakażenie spowodowane wyłącznie tym wirusem przebiega z reguły łagodnie lub bezobjawowo. Wtórne infekcje bakteryjne mogą powodować poważne schorzenia układu oddechowego. Szczególnie u cieląt dochodzi przy tym do ciężkiego odoskrzelowego zapalenia płuc (enzootyczna bronchopneumonia, choroba transportowa, gorączka transportowa. Choroba ta należy do zoonoz. Wykrywanie 0,5 ml surowicy odczyn zahamowania przeciwciał przeciwko hemaglutynacji (3) wirusowi parainfluenzy (bydło) Paratuberkuloza (choroba Johnego) Zakażenie wywołane przez bakterię kwasooporną Mycobacterium avium subsp. paratuberculosis występuje u przeżuwaczy i określane jest również jako choroba Johnego. Po długim, trwającym 2-6 lat okresie inkubacji, u zwierząt rozwija się przewlekłe zapalenie jelit, które prowadzi do wyniszczenia i śmierci. Wykrywanie 0,6 ml surowicy ELISA (3) przeciwciał przeciwko M. paratuberculosis (bydło) 211

236 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Parwowiroza/panleukopenia Czynniki etiologiczne parwowirozy u psów (CPV) oraz panleukopenii u kotów (FPV) są ze sobą bardzo blisko spokrewnione. Nowsze warianty parwowirusa psiego są w stanie wywołać chorobę również u kotów. Zakażenie następuje drogą per os lub donosowo, poprzez kontakt z zanieczyszczonym kałem albo za pośrednictwem różnych przedmiotów. Przebieg choroby jest różny od bezobjawowego do nadostrego zależnie od wieku oraz stanu układu immunologicznego zwierzęcia. Wirus namnaża się we wszystkich tkankach, których komórki cechują się dużą intensywnością podziałów przede wszystkim w błonie śluzowej jelita, szpiku kostnym, tkance limfatycznej i mięśniu sercowym, a u kotów również w móżdżku i siatkówce oka. Objawy kliniczne: zwierzęta ciężarne: - ronienia, mumifikacja płodów. u szczeniąt/kociąt występują z reguły następujące objawy: - gorączka, hipotermia - brak apetytu, apatia - wymioty, biegunka (krwawa) - odwodnienie - leukopenia - duszność, objawy sercowe - hipoplazja móżdżku (kot) - limfopenia Bezpośrednie kał (porcja wielkości immunochromatografia (1) wykrywanie grochu), wymaz z prostnicy parwowirusa U psów i kotów możliwe jest bezpośrednie wykrywanie antygenu parwowirusa w kale. Wydalanie zarazka zaczyna się po 3-4 dniach od zakażenia i trwa ok dni (w pojedynczych przypadkach nawet znacznie dłużej). Zastosowanie żywych, atenuowanych szczepionek może również powodować wydalanie wirusa w pierwszych 10 dniach po szczepieniu; różnicowanie wirusa terenowego oraz szczepionkowego nie jest możliwe. Wynik ujemny badania nie wyklucza infekcji! 212

237 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie DNA kał, wymaz z prostnicy PCR (1) parwowirusa Bezpośrednie wykrycie zarazka w kale lub wymazie z prostnicy za pomocą techniki PCR możliwe jest u psów i kotów. Ważne jest przy tym, aby podać gatunek zwierzęcia. W przypadku materiału pobranego od kotów wykrywany jest FPV, natomiast u psów przeprowadzane jest rutynowo różnicowanie wirusa szczepionkowego CPV 2 oraz szczepu terenowego CPV 2a/CPV 2b. Ma to znaczenie diagnostyczne, ponieważ wirus szczepionkowy może być również wydalany przez 2-12 dni po szczepieniu. Siewstwo wirusa terenowego rozpoczyna się 3-4 dni po zakażeniu i trwa z reguły 7-10 dni. W pojedynczych przypadkach możliwe jest wydalanie wirusa przez dłuższy czas. Negatywny wynik badania metodą PCR nie wyklucza zakażenia. p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. 213

238 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 0,5 ml surowicy, odczyn zahamowania przeciwciał przeciwko osocza z EDTA, hemaglutynacji (1) parwowirusowi osocza z heparyną U psów i kotów, po 4-6 dniach od infekcji, możliwe jest wykrycie przeciwciał przeciwko parwowirusowi za pomocą odczynu zahamowania hemaglutynacji. Dowodem na to, że doszło do zakażenia, jest pojawienie się przeciwciał u zwierząt nieszczepionych. Ponieważ jednak nie jest możliwe odróżnianie przeciwciał wytworzonych wskutek zakażenia, przeciwciał poszczepiennych oraz matczynych, a profilaktyka swoista parwowirozy prowadzona jest powszechnie, w przypadku podejrzenia choroby zalecamy jednak bezpośrednie wykrywanie parwowirusa w kale. Niskie miana przeciwciał matczynych (z reguły do 1:80) nie chronią już przed zakażeniem, natomiast mogą jeszcze reagować z wirusem szczepionkowym ( luka immunologiczna ). Zbyt wczesne wykonywanie szczepienia może być nieskuteczne, jeśli atenuowany wirus szczepionkowy zostanie zneutralizowany przez krążące w surowicy przeciwciała matczyne. Okres półtrwania immunoglobulin otrzymanych od matki wynosi ok. 10 dni. Ponieważ miana tych przeciwciał u różnych szczeniąt z jednego miotu mają z reguły tą samą wartość, badanie wykonane u jednego szczenięcia pozwala na określenie najkorzystniejszego momentu wykonania pierwszego szczepienia u całego miotu. Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile diagnostyczne: Badanie wirusologiczne kału przy użyciu mikroskopu elektronowego. PBFD p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. Pęcherzykowate zapalenie jamy ustnej (stomatitis vesicularis) Jest to wysoce zaraźliwa infekcja wirusowa u koniowatych, bydła i świń. W rzadkich przypadkach zakażenie może się również przenieść na człowieka. Choroba manifestuje się występowaniem pęcherzyków w obrębie jamy ustnej, języka, wymienia oraz koronki kopyta. Zakażenie odbywa się przez skórę/błony śluzowe lub za pośrednictwem stawonogów. Głównym obszarem występowania jest Ameryka. 214

239 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie 1 ml surowicy odczyn seroneutralizacji (3) przeciwciał przeciwko wirusowi pęcherzykowatego zapalenia jamy ustnej (koń) Zakażenie wirusem polyoma u ptaków p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. PRRS (Porcine Reproductive and Respiratory Syndrome Zespół rozrodczo-oddechowy świń) Czynnikiem etiologicznym zespołu rozrodczo-oddechowego świń jest wirus z rodzaju Arterivirus, cechujący się dużą zakaźnością. Choroba przebiega z objawami klinicznymi w postaci ronień oraz zaburzeniami płodności. Również knury mogą wykazywać zaburzenia stanu ogólnego, przede wszystkim brak apetytu, i wydalać wirus z nasieniem. Możliwe są jednak również zakażenia bezobjawowe. Wykrywanie 1 ml surowicy ELISA (3) przeciwciał przeciwko wirusowi PRRS (świnie) Do wykrywania przeciwciał stosuje się test ELISA. Przeciwciała w surowicy wykrywalne są po tygodniu od zakażenia, miana maksymalne stwierdzane są po 3-5 tygodniach. Przeciwciała neutralizujące wirus rozwijają się dopiero po 4-8 tygodniach. Zalecana minimalna ilość próbek od grupy zwierząt (stada):

240 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Rocky Mountain Spotted Fever (RMSF, Plamista gorączka Gór Skalistych) Plamista gorączka gór skalistych jest ważną zoonozą. Czynnikiem etiologicznym jest Rickettsia rickettsii, która przenoszona jest przez kleszcze. Choroba występuje w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej. U psów infekcja przebiega na ogół łagodnie, jednak możliwe są również cięższe przypadki kończące się śmiercią. Nie opisuje się zakażeń przewlekłych. Okres inkubacji wynosi 2-14 dni. Objawy kliniczne: - nagle pojawiająca się wysoka gorączka - brak apetytu - wymioty, biegunka - wybroczyny - obrzęki skóry, dotyczące przede wszystkim moszny - obrzęki stawów - bóle mięśni - duszność - wynaczynienia krwi do gałek ocznych - zaburzenia neurologiczne - często: trombocytopenia W Europie południowej występuje Rickettsia conorii, powodująca u ludzi śródziemnomorską gorączkę plamistą (Fièvre Bouttoneuse). Zakażeniu mogą ulegać również psy. Dochodzi do powstawania u nich przeciwciał, natomiast czy choroba manifestuje się klinicznie jest to obecnie przedmiotem dyskusji. Wykrywanie 1 ml surowicy odczyn immunofluorescencji (3) przeciwciał przeciwko riketsjom (pies) Dowodem na plamistą gorączkę Gór Skalistych jest czterokrotny wzrost miana przeciwciał w przypadku badania par surowic (faza ostra okres rekonwalescencji) w odstępie ok. 3 tygodni, wraz z typowymi objawami klinicznymi. 216

241 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Zakażenie wywołane przez rotawirusy Rotawirusy występują niemal u wszystkich gatunków zwierząt, wykazując duże powinowactwo do nabłonka jelita cienkiego. W wyniku replikacji wirusa dochodzi do rozległego uszkodzenia nabłonka kosmków jelitowych. Następstwem tego są zaburzenia we wchłanianiu oraz nadmierna sekrecja, prowadzące do silnej wodnistej biegunki, zwłaszcza u młodych zwierząt. Zakażenie następuje drogą doustną, starsze zwierzęta stanowią rezerwuar wirusa. Objawy kliniczne: po 1-2 dniowym okresie inkubacji dochodzi do wystąpienia objawów klinicznych: - wodnistej biegunki - wymiotów - odwodnienia Wykrywanie kał (porcja immunochromatografia (1) antygenu rotawirusa wielkości grochu) Wydalanie wirusa z kałem trwa z reguły 3-10 dni. Za pomocą testu IA wykrywany jest antygen powierzchniowy wirusa. Badanie możliwe jest u wszystkich gatunków zwierząt. Uwaga: Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile diagnostyczne: Ujemny wynik jednorazowego badania, przy jednoczesnym podejrzeniu klinicznym choroby, powinien być potwierdzony badaniem drugiej próbki kału. Badanie wirusologiczne kału przy użyciu mikroskopu elektronowego. Salmonella Abortus equi Zakażenie następuje głównie per os, możliwe jest jednak również podczas aktu krycia. Jako przyczyna ronień, serotyp ten w Niemczech nie odgrywa już obecnie żadnej roli. Wykrywanie 1 ml surowicy aglutynacja powolna (3) przeciwciał przeciwko Salmonella Abortus equi 217

242 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Świerzbowiec drążący (Sarcoptes sp.) U psów świerzb wywoływany jest przez Sarcoptes canis. Typowym objawem tego schorzenia jest silny świąd, słabo lub wcale nie reagujący na glikokortykosterydy. Na początku inwazja dotyczy takich miejsc predylekcyjnych, jak brzuch, mostek, zewnętrzna strona kończyn oraz uszy; później dochodzi do uogólnienia objawów skórnych. W przypadkach przewlekłych na ogół nie udaje się już wykazać obecności roztoczy w zeskrobinach skóry, ponieważ pojawia się stan uczulenia, które sprawia, że nawet inwazja niewielkiego stopnia powoduje utrzymywanie się objawów świądu. Skuteczność diagnostyczną metody zeskrobin ocenia się na %. Wykrywanie 0,5 ml surowicy ELISA (1) przeciwciał przeciwko Sarcoptes (pies) Wykrywanie przeciwciał przeciwko Sarcoptes canis u psów jest metodą diagnostyczną cechującą się wysoką swoistością (92, 6 %) oraz czułością (83, 3 %). Przeciwciała mogą być stwierdzane po ok. 3 4 tygodniach od momentu zarażenia. Jednak u 5 10 % psów nie dochodzi do powstawania immunoglobulin. Dlatego wynik ujemny badania nie wyklucza inwazji. Ponieważ poziom przeciwciał utrzymuje się przez długi czas, metoda ta tylko w ograniczonym zakresie może służyć do kontroli leczenia świerzbu. Proszę zwrócić również uwagę na: Badanie ektopasożytów w zeskrobinach skóry. 218

243 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Toksoplazmoza Czynnik etiologiczny toksoplazmozy, Toxoplasma gondii, występuje na całym świecie. Jedynie koty domowe i spokrewnione z nimi kotowate odgrywają rolę żywicieli ostatecznych, podczas gdy jako żywiciele pośredni wchodzą w grę niemal wszystkie ssaki i ptaki, a także człowiek. Forma kliniczna inwazji jest u kotów wyjątkowo rzadka i jeśli w ogóle występuje, to wyłącznie u zwierząt bardzo młodych oraz z obniżoną funkcją układu immunologicznego. Koty zarażają się albo przez spożycie mięsa żywicieli pośrednich zawierającego cysty, albo za pośrednictwem kału innych kotów, w którym znajdują się oocysty. Oprócz zasiedlenia praktycznie wszystkich narządów, u kotów dochodzi do namnażania się pasożytów w nabłonku jelita. Po ok. 3 9 dniach po zarażeniu za pośrednictwem cyst mięśniowych, rozpoczyna się ograniczone w czasie, okresowe wydalanie oocyst z kałem. Jeśli natomiast dochodzi do inwazji ulegającymi sporulacji oocystami, u ok. 20% kotów ma miejsce wydalanie oocyst, które następuje po dniach. Inne zwierzęta stałocieplne oraz człowiek zarażają się poprzez spożycie oocyst z kału kotów lub spożycie cyst mięśniowych np. wraz z surowym mięsem. Również u nich, po krótkotrwałej parazytemii, dochodzi do zajęcia prawie wszystkich narządów, nie odbywa się jednak wydalanie oocyst z kałem. Objawy kliniczne: Inwazja przebiega na ogół w sposób bezobjawowy, mogą jednak pojawić się: - gorączka - brak apetytu, apatia, zapalenie jelit - retinopatie - ronienia (człowiek, owca, koza) - zapalenie mózgu - zapalenie płuc - obrzęk węzłów chłonnych Bezpośrednie kał metoda flotacji (1) wykrywanie toksoplazm Bezpośrednie wykrywanie toksoplazm w kale za pośrednictwem metody flotacyjnej ma sens tylko u kotów. Ponieważ wydalanie oocyst nie musi odbywać się w sposób ciągły, tylko okresowo, wskazane jest ewentualne powtórne badanie zbiorczych próbek kału z 3 dni. Wynik ujemny badania wcale nie wyklucza inwazji! Choroba jest zoonozą! 219

244 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie DNA PCR (1) Toxoplasma gondii objawy ze strony o.u.n. 0,5 ml płynu m.r. ronienie (psy, wymaz z pochwy, małe przeżuwacze) łożysko, płód objawy ze strony ukł. oddechowego wypłuczyny z oskrzeli objawy oftalmologiczne (głównie koty) płyn wodnisty oka gorączka 0,5 ml krwi z EDTA Wykrycie DNA w kale nie jest możliwe. Badanie pozostałych materiałów metodą PCR służy wykazaniu istniejącej choroby. Należy jednak zwrócić uwagę, że nawet dodatni wynik badania nie musi dowodzić fazy ostrej zarażenia T. gondii. Pasożyt może być np. wykazany zarówno w płynie m.-r., jak i płynie wodnistym oka u klinicznie zdrowych zwierząt! Dlatego przy interpretacji wyników pozytywnych zawsze należy uwzględnić objawy kliniczne. Z kolei wynik ujemny nie wyklucza z całą pewnością inwazji. p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. Wykrywanie 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, odczyn immunoprzeciwciał przeciwko osocza z heparyną fluorescencji (1) Toxoplasma gondii Wykrywanie przeciwciał przeciwko T. gondii u kotów i psów za pomocą odczynu IF jest z reguły metodą z wyboru dla potwierdzenia podejrzewanej inwazji. Stwierdzenie przeciwciał możliwe jest najwcześniej 14 dni po zarażeniu. Odsetek zwierząt serododatnich w populacji kotów i psów wynosi ok %. Różnicowanie IgM i IgG pozwala na odróżnienie postaci ostrej i przewlekłej toksoplazmozy. 220

245 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Zakaźne zapalenie żołądka i jelit u świń (TGE) Przyczyną jest wirus (TGEV) z rodziny Coronaviridae, powodujący ostrą biegunkę u świń wszystkich grup wiekowych, jednak najczęściej u prosiąt ssących. Namnażanie wirusa odbywa się w nabłonku kosmków jelitowych całego jelita. Zarazek wydalany jest z kałem, u prosiąt zwykle od 1. do 7. dnia, a u tuczników od 3. do 7. dnia po zakażeniu. Opisano jednak również siewstwo okresowe z kałem, trwające do 18 miesięcy. Wykrywanie kał, wymaz z prostnicy, PCR (1) wirusa TGE błona śluzowa jelita (wykrywanie RNA) Inwazje wywołane przez Trichomonas Wykrywanie zarazka za pomocą techniki PCR umożliwia rozpoznawanie bezobjawowych siewców wirusa. Ponieważ wydalanie zarazka odbywa się okresowo i w nieregularnych odstępach czasu, w przypadku ujemnego wyniku badania i jednocześnie podejrzenia klinicznego choroby, test należy powtórzyć. Za pomocą tej metody można też wykryć koronawirusa oddechowego u świń (PRCV Porcine Respiratory Coronavirus), będącego mutantem wirusa TGE, powodującego łagodne lub subkliniczne zakażenia układu oddechowego. Pierwotniaki z rodzaju Trichomonas występują u gołębi oraz innych gatunków ptaków (kury, ptaki drapieżne, papugi) w gardle, przełyku, wolu, a nawet żołądku gruczołowym. Ponadto mogą być zajęte również wątroba, serce i inne narządy. Choroba występuje u zwierząt młodych, które zarażają się od starszych nosicieli bezobjawowych. W dalszych odcinkach przewodu pokarmowego u kur i ptaków wodnych znajdują się inne gatunki rzęsistków, które uważane są za niegroźne dla żywicieli. Objawy kliniczne: - żółte, serowate naloty w jamie dziobowej oraz gardle ( żółta główka ) - utrata apetytu - wychudzenie - trudności przy piciu wody i pobieraniu pokarmu Bezpośrednie wymaz z wola hodowla, badanie wykrywanie rzęsistków mikroskopowe (1) Wymazy z błony śluzowej wola należy pobierać u ptaków na czczo, po wyprostowaniu szyi zwierzęcia, za pomocą wacika zwilżonego płynem fizjologicznym. Waciki przesyła się w probówkach (bez podłoża). Wynik ujemny nie wyklucza inwazji. 221

246 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Inwazje wywołane przez świdrowce (Trypanosoma) Inwazje świdrowców u zwierząt domowych w naszych szerokościach geograficznych nie odgrywają praktycznie żadnej roli. Bezpośrednie rozmaz krwi badanie mikroskopowe (1) wykrywanie świdrowców Bezpośrednie wykazanie pasożyta jest nie zawsze możliwe! Wykrywanie 1 ml surowicy OWD (3) przeciwciał przeciwko Trypanosoma equiperdum U koni, w szczególnych sytuacjach (np. przy obrocie międzynarodowym), pewne znaczenie ma badanie w kierunku zarazy stadniczej, powodowanej przez T. equiperdum. Choroba jest prawdopodobnie wciąż jeszcze rozprzestrzeniona na świecie, przede wszystkim w Azji oraz Afryce północnej i południowej. Europa środkowa uznawana jest obecnie za rejon wolny od zarazy stadniczej. Zarażenie ma miejsce podczas aktu krycia. Objawy kliniczne są różne, od zmian zapalnych w obrębie zewnętrznych narządów płciowych wraz z ogniskami depigmentacji (plamy bielacze) oraz obrzękami talarowatymi na skórze u ogierów i klaczy, po zaburzenia czynnościowe nerwów obwodowych. 222

247 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wirusowe zapalenie tętnic koni (EAV) Jest to zakaźna choroba wirusowa koniowatych, powodowana przez EAV (Equine Arteritis Virus). Wśród koni zarazek jest szeroko rozprzestrzeniony na całym świecie. W ostatnich latach ekstensywność zakażeń jeszcze wzrosła, co jest spowodowane zwiększonym obrotem końmi oraz stosowaniem do inseminacji nasienia zanieczyszczonego wirusem. Infekcja odbywa się głównie poprzez nasienie, możliwa jest jednak również za pośrednictwem innych wydzielin (przede wszystkim w formie aerozoli), a także moczu i wód oraz błon płodowych podczas ronienia. Większość zakażeń naturalnych ma przebieg subkliniczny; można je rozpoznać wyłącznie poprzez wzrost miana przeciwciał. Jeśli występują objawy kliniczne, jest to najczęściej: - gorączka - depresja, brak apetytu - obrzęki w obrębie kończyn, moszny oraz napletka - zapalenie spojówek ( pinkeye ) - pokrzywkowate wykwity na skórze - ronienia (szczególnie między 3 i 10 miesiącem) - rzadko u młodych źrebiąt: częste zapalenia płuc lub jelit U trwale zakażonych ogierów wirus przebywa w gruczołach płciowych dodatkowych; jest on wydalany wraz z ich wydzieliną. Natomiast klacze, wałachy oraz ogiery przed osiągnięciem dojrzałości płciowej nie odgrywają roli jako stali siewcy wirusa. Wykrywanie 1 ml surowicy odczyn seroneutralizacji (1) przeciwciał przeciwko wirusowi zapalenia tętnic koni Zaleca się badanie par surowic pobranych w odstępie 3-4 tyg. Wykrywanie nasienie (1 ml frakcji bogatej w plemniki) PCR (1) wirusa zapalenia przy ostrej fazie choroby: mocz, tętnic koni poroniony płód, błony płodowe, (wykrywanie RNA) inne wydzieliny, 1 ml krwi z EDTA p. Rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. 223

248 13 Choroby zakaźne 13 Choroby zakaźne (w porządku alfabetycznym) Wykrywanie przeciwciał przeciwko wirusowi wścieklizny dotyczy ruchu turystycznego W przypadku podróży wraz ze zwierzętami domowymi do niektórych krajów UE (Zjednoczonego Królestwa, Irlandii, Szwecji, Malty), jak również pewnych państw spoza Unii (jak np. Norwegii), obowiązują specjalne przepisy. Oprócz posiadania identyfikatora, umożliwiającego jednoznaczne rozpoznanie zwierzęcia oraz odpowiedniej rejestracji w jego paszporcie unijnym, przed rozpoczęciem podróży musi być określone miano przeciwciał przeciwko wirusowi wścieklizny, jako wskaźnik skuteczności przeprowadzonego wcześniej szczepienia. Badanie serologiczne może być przeprowadzone wyłącznie przez jedno z laboratoriów posiadających zezwolenie wydane przez Komisję Wspólnot Europejskich. To samo dotyczy wjazdu na obszar UE z niektórych krajów trzecich. IDEXX Vet Med Lab jest laboratorium posiadającym odpowiednią autoryzację Unii Europejskiej. Aby badanie to mogło być przeprowadzone, należy koniecznie zwrócić uwagę na kilka punktów. Należy używać wyłącznie specjalnego formularza zleceniowego przewidzianego dla badania w kierunku przeciwciał p-wściekliźnie. Można go pobrać z internetu pod adresem lub zamówić bezpośrednio w IDEXX Vet Med Lab. Formularz należy wypełnić w sposób poprawny i kompletny. W przypadku, gdy będzie brakować pewnych danych, nie będziemy niestety mogli wysłać wyniku. Jako materiał do badania może być zastosowana tylko surowica (użycie krwi z EDTA, cytrynianem bądź heparyną może prowadzić niekiedy do fałszywych wyników i dlatego materiały te nie są przez nas badane). Próbówka z surowicą musi być oznaczona w sposób umożliwiający jednoznaczną identyfikację. Proszę przy tym przestrzegać instrukcji znajdujących się na formularzu zleceniowym. Wynik badania zostanie Państwu przesłany pocztą w formie pisemnej jako stosowny certyfikat. Proszę również zwrócić uwagę, że z nadesłanej próbki nie mogą być niestety przeprowadzone żadne dodatkowe badania. Ponieważ przepisy dotyczące wjazdu na obszar poszczególnych państw mogą wykazywać pewne różnice, przed rozpoczęciem podróży należy koniecznie zasięgnąć informacji odnośnie wymogów obowiązujących w kraju docelowym. Badanie to w żadnym wypadku nie nadaje się do potwierdzenia lub wykluczenia wścieklizny u zwierząt podejrzanych o tą chorobę. Dlatego prosimy nie przysyłać do nas materiału od takich zwierząt! Prosimy ponadto przestrzegać odpowiednich przepisów prawnych. Badanie w kierunku 1,0 ml surowicy FAVN (1) przeciwciał przeciwko wirusowi wścieklizny (NT) Badanie przeprowadzane jest za pomocą testu FAVN (Fluorescent Antibody Virus Neutralisation Test), zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia Zwierząt (O.I.E.). 224

249 14 Immunologia i alergia 14.1 Choroby autoimmunologiczne Układowy toczeń rumieniowaty (Systemic lupus erythematosus, SLE) Przy układowym toczniu rumieniowatym tworzone są autoprzeciwciała przeciwko licznym strukturom organizmu, szczególnie wyposażonym w jądro komórkowe. Jednak zjawisko to może dotyczyć również erytrocytów, czynników krzepnięcia lub immunoglobulin. U psów SLE występuje najczęściej u owczarków niemieckich, pudli, owczarków szetlandzkich, beagle ów, seterów irlandzkich, bobtailów i owczarków szkockich. Choroba może pojawić się w każdym wieku. Predysponowanymi rasami kotów są koty syjamskie, perskie i himalajskie. Objawy kliniczne: U kotów, podobnie jak u człowieka, występuje z reguły jednocześnie wiele zespołów różnych objawów, podczas gdy u psów w większości przypadków dominuje jeden objaw kliniczny. - gorączka - zapalenie wielostawowe - niedokrwistość hemolityczna, żółtaczka, hemoglobinuria - trombocytopenia, neutropenię - zapalenie kłębuszków nerkowych - wodniczkowe zwyrodnienie oraz nadmierne rogowacenie skóry. Może mieć miejsce łagodna, ograniczona do skóry forma - toczeń rumieniowaty ogniskowy (discoid lupus erythematosus, DlE). Test na obecność 1 ml surowicy, odczyn immunoprzeciwciał osocza z EDTA, osocza z heparyną fluorescencji (1) przeciwjądrowych (anti-nuclear antibodies, ANA) Wykrywanie przeciwciał przeciwjądrowych za pomocą immunofluorescencji możliwe jest zarówno u psów, jak i u kotów. Stwierdzane są przeciwciała klasy IgG, jednak tylko ok. 70 % zwierząt wykazuje wyraźne miano przeciwciał. Wynik dodatni testu ma znaczenie diagnostyczne jedynie przy uwzględnieniu istniejących objawów klinicznych, ponieważ autoprzeciwciała mogą być również stwierdzane u zwierząt nie wykazujących żadnych objawów, bądź w przebiegu innych schorzeń. W każdym przypadku pobieranie krwi powinno następować podczas fazy zaostrzenia się choroby. W celu rozpoznania ogniskowego tocznia rumieniowatego oraz innych chorób skóry na tle immunologicznym, wykrywanie krążących przeciwciał nie jest miarodajne. W takich przypadkach poleca się wykonać biopsję skóry i materiał przesłać do badania histologicznego. 225

250 14 Immunologia i alergia 14.1 Choroby autoimmunologiczne Miastenia (Myasthenia gravis) Przy myasthenia gravis ma miejsce upośledzenie przewodnictwa bodźców w płytce nerwowo-mięśniowej (płytce motorycznej), spowodowane zmniejszeniem się liczby receptorów dla acetylocholiny. U psów i kotów można wyróżnić 2 formy miastenii: 1. Forma wrodzona: niedobór receptorów acetylocholinowych. Forma ta występuje głównie u Jack Russel terierów, foksterierów i Springer spanieli, jak również u kotów syjamskich. 2. Forma nabyta: wytwarzanie autoprzeciwciał przeciwko receptorom acetylocholinowym. Jej częstsze występowanie opisywane jest u owczarków niemieckich, Akita Inu, Labrador Retrieverów, Golden Retrieverów, jamników, wyżłów niemieckich i Chihuahua, jak również u kotów somalijskich i abisyńskich, przy czym zwierzęta zachorowują najczęściej w wieku 2 3 lub 7 9 lat. Przyczyny powstawania autoprzeciwciał nie są jeszcze wyjaśnione. Opisywano pojawianie się nowotworów, zwłaszcza grasiczaków (thymoma) w związku z myasthenia gravis. Objawy kliniczne: Można wyróżnić 3 postacie kliniczne: Postać ogniskowa - stwierdza się trudności przy połykaniu - tzw. przełyk olbrzymi (megaoesophagus) - cofanie się pokarmu - zachłystowe zapalenie płuc Postać uogólniona ostra - występuje osłabienie mięśni - duszność Postać uogólniona przewlekła - występuje nasilające się osłabienie - megaoesophagus - cofanie się pokarmu - zachłystowe zapalenie płuc Przy formie wrodzonej nie obserwuje się rozszerzenia przełyku. Wykrywanie 1 ml surowicy, test radioimmunoprzeciwciał przeciwko osocza z EDTA, osocza z heparyną logiczny (3) receptorom acetylocholinowym Wykrywanie krążących autoprzeciwciał za pomocą immunoprecypitacji (test radioimmunologiczny) jest metodą z wyboru dla rozpoznania miastenii nabytej. Odczyn ten, jak na razie, wykonywany jest tylko na uniwersytecie San Diego w USA (Kalifornia). W przypadkach nabytej, uogól- 226

251 14 Immunologia i alergia 14.1 Choroby autoimmunologiczne nionej myasthenia gravis, czułość metody wynosi ok. 98%. Brak ma na razie dokładnych informacji odnośnie czułości testu przy postaci ogniskowej. Opisano przypadki miastenii, przy których nie stwierdzono obecności przeciwciał. Przy formie wrodzonej autoprzeciwciała są niewykrywalne, lub ich poziom jest nieznaczny. W tych przypadkach, a także w sytuacjach wątpliwych, zaleca się wykonanie testów z Tensilonem lub Mestinonem. W tym celu podaje się 0,1 0,2 mg/kg m.c. (u kotów: 0,2 mg/kg m.c.) Tensilonu dożylnie, względnie 0,05 0,1 mg/kg m.c. Mestinonu w iniekcji podskórnej, co w pozytywnych przypadkach prowadzi do szybkiej poprawy stanu klinicznego. Reumatoidalne zapalenie wielostawowe (polyarthritis rheumatoides) Reumatoidalne zapalenie wielostawowe należy do zapaleń stawów na tle immunologicznym. Zapalenie stawów wywołane przez procesy immunologiczne jest najczęstszym typem arthritis, stwierdzanym w praktyce małych zwierząt. Cechą wspólną tych schorzeń jest obecność procesu zapalnego w obrębie wielu stawów (co najmniej 2 6) oraz występowanie objawów ogólnych. Charakterystyczne dla zapaleń reumatoidalnych stawów są zmiany w postaci nadżerek na ich powierzchni. Schorzenie dotyczy przede wszystkim psów w wieku 5 6 lat, chorują zwłaszcza rasy miniaturowe i psy do towarzystwa. Przyczyną choroby jest tworzenie nieprawidłowych kompleksów antygen-przeciwciało, w których przeciwciała skierowane są przeciwko własnym immunoglobulinom, czemu towarzyszy odkładanie się kompleksów immunologicznych w stawach. Objawy kliniczne: - brak apetytu, apatia - gorączka - sztywny chód, kulawizny - nadmierne wypełnienie stawów płynem (zwłaszcza stawu nadgarstkowego i skokowego) - destrukcja kości położonych pod chrząstką stawową - w przypadkach przewlekłych dochodzi do deformacji stawów. Wykrywanie krążących przeciwciał przy użyciu testu Waalera-Rosego jest w medycynie metodą z wyboru dla rozpoznania reumatoidalmego zapalenia stawów. Wykorzystuje się tu zdolność tych przeciwciał do aglutynacji in vitro uczulonych erytrocytów. Jeśli chodzi o diagnostykę weterynaryjną, czynniki reumatoidalne są charakterystyczne dla tego schorzenia, jednak nie swoiste, gdyż mogą one występować również przy innych chorobach, takich jak np. układowy toczeń rumieniowaty, dirofilarioza, leiszmanioza, ropomacicze. Z tego powodu, wynik pozytywny badania w kierunku czynników reumatoidalnych jest miarodajny tylko w związku z typowymi objawami klinicznymi, zmianami w obrazie rtg oraz, jeśli możliwe, z wynikiem badania mazi stawowej. Czułość metody jest niższa niż 90%, możliwe więc są również wyniki fałszywie ujemne. Pobranie krwi powinno mieć miejsce zawsze podczas fazy zaostrzenia się choroby. 227

252 14 Immunologia i alergia 14.1 Choroby autoimmunologiczne Proszę również zwrócić uwagę na nasze profil profil I i II (). Proszę zwrócić również uwagę na nasze profile diagnostyczne: Profile diagnostyczne punktatów I i II p. Rozdział 3, Specjalne profile diagnostyczne Czynniki 1 ml surowicy, test aglutynacji (1) reumatoidalne osocza z EDTA, osocza z heparyną (test Waalera-Rosego) Niedokrwistość autohemolityczna Procesy autoimmunologiczne są najczęstszą przyczyną niedokrwistości hemolitycznych u psów. Wyróżnia się postać pierwotną (idiopatyczną) oraz postać wtórną, wywołaną przez inne schorzenia (np. babesziozę, erlichiozę, dirofilariozę, zakażenia wirusowe i bakteryjne, nowotwory, toczeń rumieniowaty), albo przez podawane leki (penicylinę, sulfonamidy, szczepionki). Opisano predyspozycje rasowe u American Cocker spanieli, Springer spanieli, seterów irlandzkich i pudli. U kotów rzadko występują niedokrwistości na tle immunologicznym, na ogół wtórnie w przebiegu zakażenia wirusem białaczki kotów lub Haemobartonella sp. Problem dotyczy przede wszystkim zwierząt młodych lub w średnim wieku. Objawy kliniczne: - brak apetytu, apatia, osłabienie - gorączka, duszność - niedokrwistość, żółtaczka, hemoglobinuria - powiększenie śledziony, ewentualnie powiększenie wątroby. Bezpośredni 1 ml krwi z EDTA test aglutynacji (1) test Coombsa Bezpośredni test Coombsa (bezpośredni odczyn antyglobulinowy) służy do wykrywania przeciwciał lub dopełniacza na powierzchni erytrocytów. Przy niskich mianach przeciwciał możliwe są wyniki fałszywie ujemne. W przypadku wtórnych niedokrwistości hemolitycznych (np. przy babeszjozie) test Coombsa może również wypaść ujemnie. Dla postawienia rozpoznania należy dodatkowo wykazać obecność sferocytów w rozmazie krwi, jak również wykonać reakcję autoaglutynacji mikroskopowej, względnie makroskopowej. 228

253 14 Immunologia i alergia 14.2 Diagnostyka alergii Alergia Pod pojęciem alergii rozumie się wrodzoną lub nabytą, swoistą zmianę reaktywności układu immunologicznego wobec obcych dla organizmu, właściwie nieszkodliwych substancji, określanych jako alergeny. Schorzenie poprzedza zawsze faza uczulenia, podczas której ma miejsce wielokrotny kontakt z jednym lub wieloma alergenami. Zasadniczo wyróżnia się 4 typy reakcji nadwrażliwości, przy czym w medycynie weterynaryjnej znaczenie mają typ I (natychmiastowy, odczyn anafilaktyczny) oraz typ IV (komórkowy). Ze względu na przyczynę, u zwierząt można rozróżnić następujące formy alergii: - alergia na ukąszenia pcheł lub ślinę pcheł - atopia - alergiczne reakcje skóry na składniki pokarmu - alergiczne kontaktowe zapalenie skóry - alergiczne reakcje skóry na gronkowce i grzyby Malassezia - reakcje alergiczne na alergeny owadów Alergia na ukąszenia pcheł (albo alergia na ślinę pcheł) należy do najczęstszych form nadwrażliwości u psów i kotów. Następuje tu uczulenie na alergeny zawarte w ślinie, a przypuszczalnie również na substancje wydalane przez te pasożyty. Reakcje alergiczne występują niekoniecznie tylko w miejscu ukąszenia przez pchłę, lecz mogą dotyczyć prawie całego ciała. Stwierdzenie obecności pcheł jest również nie zawsze możliwe. U uczulonych zwierząt wystarczy jedno ukąszenie na dni, aby podtrzymać objawy kliniczne alergii. Podobne mechanizmy odgrywają przypuszczalnie rolę również przy inwazji świerzbowców (p. Sarcoptes). Pod pojęciem atopii rozumie się reakcję nadwrażliwości typu natychmiastowego na najróżnorodniejsze alergeny znajdujące się w środowisku; u podstaw tego rodzaju alergii leżą w większości przypadków predyspozycje genetyczne. Alergeny mogą dostawać się do organizmu zarówno drogą aerogenną (wziewną), jak i wraz z pokarmem. W obrębie skóry alergeny te, poprzez komórki prezentujące antygen (APC), są następnie rozpoznawane przez układ immunologiczny i dochodzi do syntezy specyficznych przeciwciał IgE, które wiążą się z powierzchnią komórek tucznych. Przy ponownym kontakcie z alergenem dochodzi do ich reakcji z przeciwciałami i w konsekwencji do uwolnienia z mastocytów histaminy i innych amin biogennych, powodujących typowe objawy, jak świąd i zaczerwienienie skóry, jak również wyłysienia. Choroba pojawia się z reguły między 1. i 3. rokiem życia. Pewne rasy, takie jak West Highland White teriery, bulteriery, Chow Chow, boksery, owczarki niemieckie i in., wykazują predyspozycje do atopii. U kotów i koni, natomiast rzadziej u psów, może również dojść do wystąpienia objawów astmopodobnych, jak również do alergicznego zapalenia nosa i spojówek. W przypadku alergii pokarmowej dochodzi także do nadwrażliwości typu natychmiastowego z powstawaniem reagin. Jednak reakcję organizmu może wyzwalać również nadwrażliwość typu II, III oraz IV. Przy tym typie alergii granulocyty obojętnochłonne i kwasochłonne migrują do skóry i uwalniają w niej mediatory zapalenia. Oprócz objawów podobnych do atopowego zapalenia skóry, mogą również wystąpić objawy żołądkowo-jelitowe. 229

254 14 Immunologia i alergia 14.2 Diagnostyka alergii Z uwagi na patogenezę, rozpoznawanie alergii pokarmowej poprzez wykrywanie przeciwciał IgE metodami serologicznymi jest nie zawsze wystarczające. Przy podejrzeniu choroby zaleca się w każdym przypadku przeprowadzenie diety eliminacyjnej przez 8 10 tygodni, wraz z następującą po niej dietą prowokacyjną. Najlepiej byłoby, gdyby posiłki w ramach diety eliminacyjnej przygotowywane były samodzielnie przez właściciela i składały się z zaledwie jednego źródła białka (konina, dziczyzna, mięso z indyka) oraz jednego źródła węglowodanów (ziemniaki). Przy takim okresie trwania diety eliminacyjnej (do 3 mies.) nie ma potrzeby obawiać się, że będzie to żywienie niedoborowe. Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry jest również nadwrażliwością typu późnego. Typowe dla tej reakcji jest to, że objawy występują w tych okolicach ciała, które kontaktują się z substancją wyzwalającą alergię (podbrzusze, okolica głowy itd.). Również w tym przypadku wykrywanie przeciwciał IgE nie ma sensu, zaleca się natomiast usunięcie podejrzanych substancji z otoczenia zwierzęcia. Reakcje alergiczne na antygeny gronkowców i Malassezia przypuszczalnie występują często u zwierząt. Wprawdzie oba drobnoustroje należą do normalnej mikroflory skóry i w prawidłowych warunkach nie mają znaczenia patogennego, jednak przy zmianach warunków na powierzchni skóry, spowodowanych innymi chorobami, może dochodzić do nadmiernego namnożenia się tych mikroorganizmów oraz uczulenia na ich antygeny. Stwierdzenie alergii na gronkowce oraz Malassezia nie jest możliwe metodami serologicznymi. W takich przypadkach zaleca się wykonanie badania hodowlanego. Reakcje alergiczne na alergeny owadów u psów i kotów mają jedynie znaczenie drugorzędne. Odgrywają natomiast rolę w patogenezie wyprysku letniego u koni. 230

255 14 Immunologia i alergia 14.2 Diagnostyka alergii Badanie w kierunku 0,5 ml surowicy, immunoblot (1) atopii (pies) krwi z EDTA, krwi z heparyną Ta niezawodna i stosunkowo niedroga metoda określania specyficznych dla alergii przeciwciał IgE we krwi psów opiera się na teście immunologicznym z wykorzystaniem nośnika membranowego i biotynylowanych przeciwciał monoklonalnych. Do zalet tej metody należą: możliwość wykrycia przeciwciał na 17 alergenów w jednym tylko badaniu, niewielka objętość surowicy potrzebnej do wykonania testu oraz wysoka czułość. Badane alergeny: Dermatophagoides farinae (roztocz kurzu domowego) Dermatophagoides pteronyssinus (roztocz kurzu domowego) Acarus siro (rozkruszek mączny) Tyrophagus putrescentiae (rozkruszek drobny) Lepidoglyphus destructor (rozkruszek owłosiony) Ślina pcheł Olcha (Alnus) Brzoza (Betula) Leszczyna (Corylus) Trawy Żyto (Secale cereale) Bylica (Artemisia) Babka lacetowata (Plantago lanceolata) Penicillium notatum Cladosporium herbarum Aspergillus fumigatus Alternaria alternata Allercept-Test Metoda ta wykazuje tylko te istotne dla reakcji alergicznej przeciwciała IgE, które posiadają zdolność wiązania się z komórkami tucznymi i granulocytami zasadochłonnymi; cechuje się przez to wysoką czułością i specyficznością. Badanie skriningowe 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, Allercept-Test osocza z heparyną FcE-Receptor-Test (1) Badanie monitorujące dla psów, kotów i koni, umożliwiające wstępną orientację co do przyczyny alergii za stosunkowo niewielką cenę. W razie potrzeby może być uzupełnione o określanie poszczególnych alergenów. Zawiera 3 grupy alergenów: ślina pcheł (tylko u psów i kotów)/roztocza/grzyby pleśniowe pyłki drzew pyłki traw i ziół 231

256 14 Immunologia i alergia 14.2 Diagnostyka alergii Badanie alergiczne 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (1) dla poszczególnych osocza z heparyną (na każdą grupę alergenów) alergenów zawężone (tylko psy i koty) Roztocza/grzyby pleśniowe/bez śliny pcheł (6 alergenów) Alternaria + Aspergillus Cladosporium + Penicillium Dermatophagoides farinae (roztocz kurzu domowego) Dermatophagoides pteronyssinus (roztocz kurzu domowego) Tyrophagus putrescentiae (rozkruszek drobny) Acarus siro (rozkruszek mączny) Pyłki drzew/traw/ziół (8 alergenów) mieszanka 6 traw: - kupkówka (Dactylis glomerata) - kostrzewa łąkowa (Festuca pratensis) - wiechlina łąkowa (Poa pratensis) - życica trwała (Lolium perenne) - tymotka łąkowa (Phleum pratense) - kłosówka wełnista (Holcus lanatus) żyto (Secale cereale) bylica (Artemisia) babka lacetowata (Plantago lanceolata) brzoza (Betula) wierzba (Salix) pokrzywa (Urtica dioica) szczaw kędzierzawy (Rumex crispus) 232

257 14 Immunologia i alergia 14.2 Diagnostyka alergii Badanie alergiczne 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (1) dla poszczególnych osocza z heparyną (na każdą grupę alergenów) alergenów rozszerzone (psy, koty, konie) Roztocza/grzyby pleśniowe/ślina pcheł (12 alergenów) Penicillium notatum Aspergillus fumigatus Cladosporium herbarum Alternaria alternata prusak (Blattella germanica) ślina pcheł (tylko psy i koty) naskórek kota (tylko psy) Acarus siro (rozkruszek mączny) Lepidoglyphus destructor (rozkruszek owłosiony) Tyrophagus putrescentiae (rozkruszek drobny) Dermatophagoides farinae (roztocz kurzu domowego) Dermatophagoides pteronyssinus (roztocz kurzu domowego) Drzewa (12 alergenów) brzoza (Betula) olcha (Alnus) dąb (Quercus) cyprys (Cupressus) leszczyna (Corylus) wiąz (Ulmus) buk (Fagus sylvatica) topola (Populus) klon (Acer) wierzba (Salix) oliwka (Olea) cedr (Cedrus) Trawy/zioła (12 alergenów) mieszanka 6 traw: - kupkówka (Dactylis glomerata) - kostrzewa łąkowa (Festuca pratensis) - wiechlina łąkowa (Poa pratensis) - życica trwała (Lolium perenne) - tymotka łąkowa (Phleum pratense) - kłosówka wełnista (Holcus lanatus) mietlica biaława (Agrostis alba) cynodon palczasty (Cynodon dactylon) sorgo (Sorghum halpense) szczaw kędzierzawy (Rumex crispus) bylica (Artemisia) babka lacetowata (Plantago lanceolata) komosa biała, lebioda (Chenopodium album) pokrzywa (Urtica dioica) ambrozja (Ambrosia sp.) pomurnik (Parietaria jud.) solanka kolczysta (Salsola kali) 233

258 14 Immunologia i alergia 14.2 Diagnostyka alergii Badanie skriningowe 3 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (1) w kierunku alergii osocza z heparyną na owady u koni Alergie pokarmowe - Simulium sp. (meszki, mustyki) - Culex sp. (komar) - Tabanus sp. (bąk) - Stomoxys calcitrans (bolimuszka) - Culicoides sp. (kuczman) Badanie w kierunku 0,5 ml surowicy, osocza z EDTA, ELISA (2) alergii pokarmowej osocza z heparyną (16 alergenów) - wykrywanie przeciwciał IgE i IgG Nutridexx (pies/kot) - wołowina - baranina - wieprzowina - mięso kacze - mięso kurze - mięso indycze - mięso królicze - łosoś - tuńczyk - ryby karpiowate - pszenica - soja - ryż - kukurydza - jaja - mleko krowie Roztwór alergenów przeznaczony do odczulania. (pies, kot, koń) Do sporządzenia roztworu odczulającego potrzebna jest nam recepta wystawiona przez lekarza wet. Zestaw startowy obejmuje 3 roztwory iniekcyjne o wzrastającym stężeniu alergenu i wystarczy na ok. 6 miesięcy. Schemat dawkowania dołączany jest do przesyłki. Roztwór alergenów do kontynuacji odczulania. Z reguły, z jednej porcji roztworu odczulającego można zamówić 2 3 roztwory do kontynuacji odczulania. 234

259 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.1 Ogólne wskazówki dotyczące reakcji PCR PCR (Polimerazowa reakcja łańcuchowa) Zaletą reakcji PCR jest możliwość zwielokrotniania (amplifikacji) specyficznego fragmentu kwasu nukleinowego (DNA lub RNA), znajdującego się w badanej próbie, do takiej ilości, że można go następnie wykrywać lub sekwencjonować w celu dalszej identyfikacji. Chodzi tu o sekwencje DNA lub RNA swoiste dla określonych drobnoustrojów w przypadku wykrywania czynników patogennych, albo o fragmenty genów, których dotyczą określone mutacje, w przypadku diagnostyki chorób dziedzicznych. Przykładowo, w celu określania płci u ptaków amplifikowany jest fragment genomu, który na skutek polimorfizmu sekwencji nukleotydów wykazuje odmienny skład w obrębie chromosomu płciowego męskiego oraz żeńskiego. Technika PCR Reakcja PCR przebiega w 3 etapach: W pierwszym etapie, w wyniku ogrzania do wysokiej temperatury (np. 94 C), amplifikowany kwas DNA ulega rozdzieleniu (denaturacji) na 2 komplementarne nici. W drugim etapie temperatura obniżana jest na tyle, aby do każdej pojedynczej nici DNA (matrycy) mógł przyłączyć się swoisty, komplementarny oligonukleotyd (tzw. starter albo primer). Używa się 2 starterów, które są komplementarne do sekwencji oskrzydlających docelowy (amplifikowany) fragment DNA. Fragment ten znajduje się pomiędzy obydwoma starterami. Swoistość primerów, odpowiadających wykrywanemu fragmentowi genomu, zapewnia się poprzez porównanie ich sekwencji z informacjami znajdującymi się w bankach danych (GenBank/EMBL database). Startery służą jako miejsca wiązania się termostabilnej polimerazy DNA (np. polimerazy Taq). W trzecim etapie (polimeryzacji), przy nadmiarze deoksyrybonukleotydów (dntps) oraz w obecności polimerazy DNA, startery ulegają wydłużaniu, tworząc fragmenty komplementarne do matrycy. W wyniku tego procesu powstają 2 nowe, podwójne nici DNA. Służą one ponownie jako matryce dla starterów, również występujących w nadmiarze w mieszaninie reakcyjnej. Cykle: denaturacji, przyłączania starterów oraz polimeryzacji powtarzają się tak długo, aż powstaje wystarczająca do dalszych analiz ilość produktu (identycznych kopii wyjściowego fragmentu DNA). Opracowano różnorodne modyfikacje opisanego procesu, które rozszerzają zakres stosowania reakcji PCR. Umożliwiają one m.in.: - amplifikację RNA w celu wykrywania RNA-wirusów lub produktów ekspresji genów, - zwiększenie swoistości i czułości reakcji, poprzez zastosowanie drugiej pary starterów w tzw. zlokalizowanym PCR (ang. nested PCR), - oznaczanie ilościowe wyjściowego DNA lub RNA za pomocą ilościowego PCR (real time PCR). 235

260 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.1 Ogólne wskazówki dotyczące reakcji PCR Interpretacja wyników badania Pozytywny wynik reakcji PCR wskazuje na to, że w badanym materiale znajduje się poszukiwany kwas nukleinowy. Jednak nie jest możliwe stwierdzenie, czy drobnoustrój, którego materiał genetyczny został wykryty, jest żywy i zdolny do namnażania się. Za pomocą zwykłych technik PCR nie da się też określić ilości kwasu nukleinowego w badanej próbie. Możliwe są za to techniki ilościowego PCR, które dla istotnych zastosowań diagnostycznych są aktualnie przygotowywane w naszym laboratorium. Należy zwrócić uwagę, że nawet minimalne zanieczyszczenie badanej próby poszukiwanym kwasem nukleinowym, z uwagi na wysoką czułość techniki PCR może prowadzić do wyników fałszywie dodatnich. Negatywny wynik reakcji PCR wskazuje na to, że w trakcie przeprowadzania badania nie doszło do amplifikacji poszukiwanego w próbce fragmentu kwasu nukleinowego. Mogło to być spowodowane tym, że albo go w próbie nie było, albo znajdował się w zbyt małej ilości. Wyniki fałszywie ujemne stwierdza się w przypadku niewłaściwych prób do badania, obecności inhibitorów (np. heparyny) w badanym materiale, albo przy nieodpowiednim postępowaniu z materiałem przed- i podczas transportu (np. wielokrotnym zamrażaniu i rozmrażaniu). Inhibitory mogą jednak być wykrywane podczas reakcji PCR i, w miarę możności, usuwane. W ten sposób można całkowicie uniknąć wyników fałszywie ujemnych spowodowanych obecnością inhibitorów. Jeśli usunięcie inhibitorów nie jest możliwe, do wyniku badania dodawany jest odpowiedni komentarz. Materiał do badań z użyciem technik biologii molekularnej Do badania metodą PCR nadają się próbki, które zawierają poszukiwane drobnoustroje w przypuszczalnie wystarczającej ilości. Przed pobraniem materiału należy więc najpierw zdecydować: - czy zwierzę znajduje się jeszcze w fazie wiremii/bakteriemii - czy zarazek osiągnął już narząd docelowy, a jeśli tak, jaka jest jego najbardziej prawdopodobna lokalizacja (na podstawie objawów chorobowych) - czy jest jakaś tkanka/narząd, w której drobnoustrój przebywa latentnie, poza ostrą fazą choroby (np. wirus EHV-1 w leukocytach) Rodzaje materiałów: - Wymazy: Do pobierania wymazów proszę używać jałowych, suchych wacików i przesyłać je w próbówkach bez żadnych dodatków (również bez podłoża transportowego). Uwaga: próby te nie nadają się do badania bakteriologicznego! W przypadku zlecania równocześnie badania bakteriologicznego i z zakresu biologii molekularnej, należy zawsze pobierać i przesyłać 2 osobne wymazy. - Płyny biologiczne (maź stawowa, płyn mózgowo-rdzeniowy, punktaty z jam ciała, płyn wodnisty oka, mocz, itd.): transport w sterylnych próbówkach bez dodatków. W zależności od badanego parametru potrzeba 0,5 2,0 ml materiału (5 ml w przypadku próbek moczu). Jeśli zagwarantowane jest, że próbka dotrze do laboratorium naj- 236

261 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.1 Ogólne wskazówki dotyczące reakcji PCR później w dwa dni od momentu pobrania, należy ją przechowywać do czasu wysyłki w temp. +4 C i następnie przesłać w stanie niezamrożonym. Natomiast, gdy trzeba się liczyć z późniejszym terminem dostarczenia materiału, próbkę należy zamrozić (-20 C) i bez przerywania stanu zamrożenia wysłać do laboratorium (np. stosując wkłady utrzymujące niską temperaturę i opakowania ze styropianu, albo z użyciem suchego lodu). Proszę wyraźnie zaznaczyć na kopercie, że chodzi o próbkę zamrożoną. Należy bezwzględnie unikać rozmrażania i ponownego zamrażania materiału. W celu wykrywania drobnoustrojów znajdujących się wenątrzkomórkowo (np. Listeria) należy jednak generalnie unikać zamrażania, w takim przypadku korzystniejsze jest przechowywanie materiału w temp. +4 C. - Bioptaty, fragmenty narządów, poronione płody, łożysko, wody płodowe: Transport w sterylnych próbówkach zawierających jałowy płyn fizjologiczny w takiej ilości, by materiał był dokładnie zakryty. Jeśli nie ma gwarancji, że próbka dotrze do laboratorium najpóźniej w dwa dni od momentu pobrania, należy ją przesłać bez dodatku roztworu NaCl w stanie zamrożonym i bez przerywania stanu zamrożenia. Proszę wyraźnie zaznaczyć na kopercie, że chodzi o próbkę zamrożoną. Należy bezwzględnie unikać rozmrażania i ponownego zamrażania materiału. - Krew z EDTA orz krew z cytrynianem: Ilość materiału jest różna, zależnie od rodzaju badania i ewentualnie fazy choroby. W żadnym wypadku proszę nie przysyłać prób zamrożonych. Proszę nie przysyłać też krwi z heparyną! - Kał: Transport w jałowych próbówkach bez dodatków. Z reguły wystarczy 2 g materiału. Materiał do badań z zakresu diagnostyki chorób dziedzicznych oraz ustalania ojcostwa. Materiałem stosowanym standardowo do badań genetycznych jest krew z EDTA w ilości 0,5 2 ml. Czas transportu nie ma przy tym tak istotnego znaczenia. Standardowym materiałem do badań w celu ustalenia ojcostwa jest min. 0,5 ml krwi z EDTA lub wymaz z błony śluzowej policzka. Oddzielny formularz zleceniowy mogą Państwo zamówić u nas lub ściągnąć ze strony Środki ostrożności podczas przygotowywania materiału Z uwagi na wysoką czułość metody PCR proszę koniecznie przestrzegać następujących wytycznych przy pobieraniu materiału: - w celu uniknięcia zanieczyszczenia materiału należy stosować rękawiczki przy jego pobieraniu; - materiał do tych badań musi być pobierany osobno; - używać jałowych próbówek oraz narzędzi do pobierania materiału, unikać też kontaminacji przy późniejszych manipulacjach (np. podczas przelewania płynów, pakowaniu) 237

262 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.1 Ogólne wskazówki dotyczące reakcji PCR - jeśli próbka dotrze z pewnością do laboratorium w ciągu 2 dni od momentu pobrania, transport materiału odbywa się w normalnej temperaturze; do czasu wysyłki materiał przechowuje się w temp. +4 C; - jeśli nie da się uniknąć dłuższego czasu transportu, próbkę należy przesyłać w stanie zamrożenia (z wyjątkiem krwi z EDTA i cytrynianem), przy czym musi być zagwarantowana ciągłość zamrożenia (np. z użyciem wkładów utrzymujących niską temperaturę i opakowań ze styropianu, albo wysyłka w suchym lodzie). Jeśli nie jest to możliwe, materiał wysyła się w stanie niezamrożonym. Bezwzględnie unikać rozmrażania i ponownego zamrażania materiału. 238

263 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Adenowirus wymaz ze spojówek PCR (1) typ I u koni (wykrywanie DNA) p. też rozdział 13, Choroby zakaźne Anaplasma spp. (1) p. Ehrlichia/Anaplasma spp. Wirus białaczki 2 ml krwi z EDTA, szpik kostny PCR (1) u kotów (FeLV) (wykrywanie DNA progenomu) Za pomocą zlokalizowanego PCR (nested PCR) wykrywany jest wirusowy DNA, zintegrowany z genomem komórki gospodarza. Określany jest on jako progenom albo prowirus. Jego detekcja ma zastosowanie przede wszystkim w diagnostyce zakażeń latentnych lub ulegających regresji. Z uwagi na wysoką specyficzność, metoda PCR może być używana jako test weryfikacyjny w przypadkach wyników wątpliwych. Należy jednak zwrócić uwagę, że czułość tej metody jest ściśle zależna od liczby zakażonych komórek (provirusload). Dlatego wynik ujemny badania nie wyklucza zakażenia w sposób całkowicie pewny. Uwaga: Metoda ta nie pozwala na wnioski co do zdolności replikacyjnych wirusa. p. rozdział 13, Choroby zakaźne. Babesia spp. 0,5 ml krwi z EDTA PCR (1) (wykrywanie DNA) Wykrycie zarażenia wywołanego przez Babesia sp. za pomocą metod serologicznych możliwe jest najwcześniej po dniach po zarażeniu. W niektórych przypadkach wzrost miana przeciwciał może wcale nie nastąpić. We wczesnej fazie zarażenia możliwe jest wykrycie pierwotniaków w rozmazie krwi za pomocą mikroskopu. Ponieważ jednak babeszje często występują tylko w niewielkim odsetku erytrocytów, można uzyskać wyniki fałszywie ujemne. Metoda PCR jest badaniem alternatywnym, cechującym się wysoką czułością, pozwalającym stwierdzić zarażenie wywołane przez Babesia również przed pojawieniem się swoistych przeciwciał w surowicy. W sytuacjach szczególnych możliwe jest określenie gatunku pasożyta poprzez analizę sekwencyjną produktu PCR. p. też rozdział 13, Choroby zakaźne 239

264 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Bartonella henselae 0,5 ml krwi z EDTA, PCR (1) (choroba kociego punktat z węzłów chłonnych pazura) (wykrywanie DNA) p. rozdział 13, Choroby zakaźne Borrelia burgorferi kulawizna: 0,5 ml bioptatu ze stawu PCR (1) (sensu lato) objawy ze str. o.u.n.: 0,5 ml płynu mózgowo-rdz. (wykrywanie DNA) kleszcze Z uwagi na częste występowanie przeciwciał anty-borrelia w populacji psów, interpretacja wyników badań serologicznych jest często problematyczna. Jedynie istotny wzrost miana przeciwciał albo b. wysokie miano wyjściowe wskazują na postać ostrą infekcji. W przypadku istnienia objawów klinicznych, wykrycie zarazka za pomocą PCR stanowi szybką i przekonywującą metodę diagnostyczną, która potwierdzi podejrzenie boreliozy. Negatywny wynik reakcji PCR nie wyklucza jednak zakażenia, gdyż bakteria może być umiejscowiona w innych narządach. Wybór materiału do badania ma dlatego decydujące znaczenie! Konie z obszarów endemicznych wykazują przeciwciała przeciwko Borrelia burgdorferi, kontrowersyjne jednak jest to, czy zakażenie manifestuje się w formie klinicznej. W związku z infekcją Borrelia burgdorferi opisywano u koni takie objawy, jak kulawizny, zapalenie wielostawowe oraz zapalenie naczyniówki oka (panuveitis); zasadniczo możliwe jest wykazanie zarazka w zajętych narządach za pomocą techniki PCR. p. też rozdział 13, Choroby zakaźne Profil Kleszczowy materiał kleszcz Babesia canis, Ehrlihia/Anaplasma spp., Borrelia burgdorferi sensu lato, odkleszczowe encephalitis Profil Kleszczowy krew Babesia canis, Ehrlihia/Anaplasma spp. 240

265 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Chlamydophila abortus Chlamydophila caviae p. Chlamydophila felis p. Chlamydophila felis Chlamydophila felis zapalenie spojówek: wymaz ze spojówek PCR(1) (dawniej objawy ze strony Chlamydia psittaci) ukł. oddechowego: wymazy z nosa, gardła lub języka (wykrywanie DNA) ronienia: wymaz z pochwy Najbardziej miarodajne wyniki uzyskuje się wtedy, gdy materiał pobierany jest przy pojawieniu się pierwszych objawów chorobowych. Ponieważ chlamydie żyją wyłącznie wenątrzkomórkowo, należy zwracać uwagę, aby pobierać możliwie dużą ilość wymazów. Pozytywny wynik reakcji PCR potwierdza udział chlamydii w obserwowanym obrazie chorobowym, wynik ujemny nie wyklucza jednak ich obecności. Reakcja PCR, polegająca na amplifikacji fragmentu materiału genetycznego z 16S rrna, a stosowana do wykrywania dotychczasowego gatunku Chlamydia psittaci, nie pozwala na odróżnienie od siebie Chlamydophila psittaci, Chl. abortus, Chl. felis oraz Chl. caviae. Do różnicowania powyższych gatunków Chlamydophila można jednak wykorzystać swoistość ich występowania u poszczególnych gatunków zwierząt-gospodarzy: Chl. psittaci spotyka się u ptaków, Chl. abortus przeważnie u owiec, Chl. felis u kotów i Chl. caviae u świnek morskich. p. rozdział 13, Choroby zakaźne 241

266 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Chlamydophila psittaci wymaz z kloaki, kał, wymaz ze spojówek PCR (1) (dawniej Chlamydia psittaci) (wykrywanie DNA) Ptaki zakażone przez Chlamydophila psittaci mogą przez długi czas nie wykazywać żadnych objawów klinicznych, bądź objawy niespecyficzne. Niekiedy dopiero po latach dochodzi do rozwoju chlamydiozy. Wydalanie zarazka z kałem rozpoczyna się ok. 3. dnia po zakażeniu, może ono trwać miesiącami i nie odbywa się w sposób ciągły. Zwierzęta zakażone latentnie mogą ponownie stać się siewcami w przypadku immunosupresji (wskutek np. stresu lub choroby). Ilość wydalanych zarazków oraz częstość siewstwa u zwierząt chorych lub w stanie stresu ulega zwiększeniu. W celu wykrycia ptaków zakażonych, szczególnie siewców długoterminowych, którzy stanowią główne źródło infekcji dla innych ptaków, a także dla ludzi (zoonoza!), najbardziej przydatne są wymazy z kloaki. Przy klinicznym podejrzeniu chlamydiozy oraz ujemnym wyniku badania metodą PCR, z uwagi na okresowe wydalanie zarazka test powinien być powtórzony. Reakcja PCR, polegająca na amplifikacji fragmentu materiału genetycznego z 16S rrna, a stosowana do wykrywania dotychczasowego gatunku Chlamydia psittaci, nie pozwala na odróżnienie od siebie Chlamydophila psittaci, Chl. abortus, Chl. felis oraz Chl. caviae (metoda PCR specyficzna dla Chlamydophila psittaci jest w chwili obecnej w fazie walidacji). Do różnicowania powyższych gatunków Chlamydophila można jednak na razie wykorzystać swoistość ich występowania u poszczególnych gatunków zwierząt-gospodarzy: Chl. psittaci spotyka się u ptaków, Chl. abortus przeważnie u owiec, Chl. felis u kotów i Chl. caviae u świnek morskich. p. rozdział 13, Choroby zakaźne 242

267 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Cirkowirus typ 2 węzły chłonne, płuca, wątroba, PCR (3) u świń (PCV-2) śledziona, ewent. wymazy z nosa (wykrywanie DNA) Cyrkowirus typu 2 jest stosunkowo niedawno (w porównaniu z niepatogennym typem 1) opisanym wirusem (Kanada, 1998 r.), występującym u świń. PCV-2 powoduje najróżniejsze objawy kliniczne u świń odsadzanych oraz tuczników (np. charłactwo, duszność, obrzęk węzłów chłonnych, bladość, żółtaczkę, biegunkę), znane również pod nazwą PMWS (ang. Postweaning Multisystemic Wasting Syndrome wieloukładowy poodsadzeniowy zespół wyniszczający). Wyraźny obraz kliniczny stwierdzony został jak dotąd jedynie w kombinacji z wtórnymi zakażeniami (PRRS, PPV). Z zakażeniem PCV-2 łączony jest też inny zespół chorobowy - PDNS (Porcines Dermatitis und Nephropathie Syndrom zespół zapalenia skóry i nefropatii u świń). Chodzi tu przypuszczalnie o chorobę kompleksów immunologicznych, jednak jak na razie niewiele o niej wiadomo. Podobnie, mało jest informacji dotyczących sposobów siewstwa wirusa; w warunkach doświadczalnych wirus stwierdzany był w wydzielinie z oczu, ślinie oraz kale. Przechodzenie zarazka przez łożysko jest wprawdzie możliwe, nie odgrywa jednak przypuszczalnie większej roli. Wirus wykazuje powinowactwo do tkanki limfatycznej i prowadzi do immunosupresji, która pociąga za sobą zakażenia wtórne. Pojawieniu się tego zespołu chorobowego sprzyjają błędy w utrzymaniu zwierząt; śmiertelność może przekroczyć 80%. Możliwe są zakażenia latentne. 243

268 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Wirus choroby dzioba biegunka: wymaz z kloaki PCR (1) i piór(wykrywanie DNA) deformacje piór: zmienione pióra PBFD pośmiertnie: nerki, wątroba, śledziona postać przewlekła: 0,5 ml krwi z EDTA Czynnikiem etiologicznym PBFD (Psittacine beak and feather disease) jest cyrkowirus, który namnaża się najpierw w tkance limfatycznej, przewodzie pokarmowym, wątrobie oraz innych organach wewn.; jednak jego narządem docelowym jest naskórek. Postać ostra, dotycząca przede wszystkim młodych ptaków, charakteryzuje się biegunką, ewentualnie zapaleniem wątroby oraz szczególnie anomaliami dotyczącymi piór. Wiele młodych przechorowuje ostrą fazę schorzenia i wytwarza przeciwciała; następnie rozwija się u nich forma przewlekła zakażenia. Postać przewlekła cechuje się głównie odrastaniem zdeformowanych piór w trakcie pierzenia się oraz zmianami w obrębie dzioba. Największe zagrożenie zawleczenia wirusa stanowią zwierzęta zakażone bezobjawowo oraz będące w okresie inkubacji choroby. Metodą z wyboru, służącą do ich wykrycia, jest PCR. Wynik dodatni badania nie jest jednak dowodem na istnienie czynnej infekcji, ponieważ również nieaktywny kwas DNA wirusa może być stwierdzany nawet do 3 miesięcy we krwi. Dlatego też ptaki, które nie wykazują objawów klinicznych, a u których wynik PCR wyszedł dodatnio, powinny zostać odizolowane i po 3 miesiącach zbadane ponownie. Zwierzęta, u których ponowne badanie dało również wynik pozytywny, należy traktować jako zakażone przewlekle i stanowiące źródło zakażenia dla innych. 244

269 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Ehrlichia canis 2 ml krwi z EDTA, śledziona, szpik kostny PCR (1) (wykrywanie DNA) Już od 4. dnia po zakażeniu, a więc wyraźnie przed pojawieniem się pierwszych przeciwciał, można stwierdzić E. canis we krwi przy użyciu techniki PCR. Metodą tą da się również sprawdzić redukcję liczby zarazka (w wyniku antybiotykoterapii) do poziomu poniżej granicy wykrywalności; metody serologiczne są do tego celu mało przydatne z uwagi na długi okres utrzymywania się przeciwciał w surowicy. Wynik dodatni badania metodą PCR potwierdza podejrzenie infekcji wywołanej przez E. canis, wynik ujemny nie wyklucza jednak erlichiozy, ponieważ w momencie pobrania krwi zarazki nie były w niej obecne lub znajdowały się w niewystarczającej do wykrycia ilości, albo miało miejsce zakażenie innym gatunkiem Ehrlichia. p. też rozdział 13, Choroby zakaźne Ehrlichia/Anaplasma 2 ml krwi z EDTA, śledziona, szpik kostny PCR (1) (wykrywanie DNA, uwzględnia różnicowanie gatunkowe) Ta metoda PCR nie pozwala w wydaniu standardowym na różnicowanie poszczególnych gatunków Ehrlichia/Anaplasma. W szczególnych sytuacjach jest ono jednak możliwe na podstawie analizy sekwencji produktu amplifikacji DNA. p. też rozdział 13, Choroby zakaźne 245

270 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) FIV wirus niedoboru 2 ml krwi z EDTA, szpik kostny PCR (1) immunologicznego u kotów (feline immunodeficency virus, FIV) (wykrywanie DNA progenomu) Za pomocą zlokalizowanego PCR (nested-pcr) wykrywany jest wirusowy DNA, zintegrowany z genomem komórki gospodarza. Określany jest on jako progenom albo prowirus. Wykrywanie prowirusowego DNA jest wysoce specyficzne i możliwe z reguły począwszy od 5. dnia od momentu infekcji. Czułość reakcji jest natomiast zależna od ilości zakażonych limfocytów. Ponadto, test ten przypuszczalnie nie uwzględnia wszystkich wariantów wirusa, a także rzadziej występujących w Europie podtypów (istniejących wskutek częstych mutacji, np. podtypu D). Dlatego wynik ujemny badania nie wyklucza zakażenia, natomiast wynik dodatni potwierdza fakt infekcji w sposób całkowicie pewny. Metoda PCR, jako sensowne uzupełnienie odczynów serologicznych, może służyć weryfikacji wątpliwie dodatnich lub wątpliwie ujemnych wyników uzyskanych w teście ELISA: U zwierząt zakażonych, ujemne wyniki badań serologicznych mają miejsce z jednej strony we wczesnym stadium infekcji wprawdzie przeciwciała stwierdzane są z reguły po 2-4 tygodniach od zakażenia, jednak u niektórych zwierząt pojawiają się one znacznie później. Z drugiej strony, w końcowym stadium choroby miano przeciwciał może niekiedy spaść poniżej poziomu wykrywalności. Należy też zwrócić uwagę na fakt, że w przypadku badania kociąt (do 6 mies. po urodzeniu), interferencja z przeciwciałami matczynymi może prowadzić do dodatnich wyników serologicznych; na tej podstawie nie można jednak wnioskować o zakażeniu zwierzęcia. p. rozdział 13, Choroby zakaźne. 246

271 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) FIP/FECV wysięk PCR (1) koronawirus u kotów w jamach ciała: 0,5 ml punktatu objawy ze strony ośrodkowego u.n.: 0,5 ml płynu m.-r. gorączka (faza wiremii): 1,0 ml krwi z EDTA w celu wykazania siewstwa wirusa: kał/wymaz z prostnicy Odróżnienie wirusa zakaźnego zapalenia otrzewnej kotów (FIPV) od kociego koronawirusa jelitowego (FECV), który w organizmie zwierzęcia może ewentualnie ulegać mutacji do FIPV, nie jest jeszcze obecnie możliwe za pomocą techniki PCR. Wykrycie kociego koronawirusa (FCoV) w punktacie lub płynie m.-r. przemawia za FIP przede wszystkim wtedy, gdy objawy kliniczne oraz wyniki innych badań laboratoryjnych (serologia, chemia kliniczna) wskazują na tą chorobę. Natomiast samo wykazanie obecności FCoV w kale (badanie jakościowe) wskazuje jedynie na zakażenie tym wirusem i nie świadczy jeszcze o zakaźnym zapaleniu otrzewnej. Służy ono do rozpoznawania kotów-siewców wirusa; jednak z uwagi na zjawisko siewstwa okresowego, przy wyniku negatywnym badania test powinien być powtórzony. Określanie ilościowe wydalanego wraz z kałem wirusa (metoda opracowywana) mogłoby być w przyszłości wartościowym testem służącym do wykrywania silnych siewców w populacji kotów, którzy stanowią niebezpieczeństwo dla innych zwierząt. Zakażenie monocytów i makrofagów jest istotnym elementem patogenezy zapalenia otrzewnej. Dlatego wykazanie FCoV we frakcji monocytów/makrofagów we krwi z EDTA (Buffy Coat tzw. kożuszek ) uważane jest za specyficzne dla FIP. p. rozdział 13, Choroby zakaźne. 247

272 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Haemobartonella felis 248 p. Mycoplasma haemofelis + Candidatus M. haemominutum Helicobacter spp. bioptat z żołądka, kał PCR (1) (wykrywanie DNA, uwzględnia różnicowanie gatunkowe) Co do znaczenia patogennego zakażeń wywołanych przez Helicobacter u zwierząt, dane z piśmiennictwa są po części sprzeczne. Bakterie tego rodzaju mogą być izolowane z błony śluzowej żołądka psów i kotów z objawami gastritis oraz przy przewlekłych wymiotach i zapaleniach jelit. Jednak można stwierdzić ich obecność również u zdrowych zwierząt, a wiele przemawia za tym, że ekstensywność zakażenia w populacji psów i kotów wynosi %. W przypadku wykrycia DNA Helicobacter u gryzoni, możliwe jest dalsze różnicowanie na gatunki: H. bilis, H. hepaticus i H. muridarum ( tylko na zlecenie). p. rozdział 13, Choroby zakaźne. Herpeswirus-1 zapalenie rogówki wymazy ze zmian PCR (1) u kotów (FHV-1) i spojówki: w obrębie rogówki/spojówki (wykrywanie DNA) zapalenie nosa i tchawicy wymaz z nosa i gardła zakażenie układu rozrodczego: wymaz z pochwy ronienie: poroniony płód, łożysko Podczas gdy zwierzęta będące w ostrej fazie choroby wydalają duże ilości wirusa, siewstwo zarazka u zwierząt wykazujących zakażenie przewlekłe jest nieznaczne i okresowe. Dzięki swej wysokiej czułości reakcja PCR stanowi dobrą metodę rozpoznawania siewców długotrwałych. Jednak z powodu nieciągłego wydalania zarazka, test powinien być powtórzony w przypadku negatywnego wyniku badania. Herpeswirus typ I nagłe przypadki wątroba, płuco, PCR (1) u psów (CHV-1) śmierci szczeniąt: śledziona, nerka (wykrywanie DNA) zakaż. ukł. rozrod.: wymaz z pochwy ronienia: poronione płody, błony płodowe objawy ze strony ukł. oddechowego: wymazy z nosa, gardła lub języka p. rozdział 13, Choroby zakaźne

273 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Herpeswirus-1 objawy ze strony wymaz z nosa lub PCR (1) u koni (EHV-1) ukł. oddechowego gardła, wydzielina z tchawicy Herpeswirus-4 wydzielina z tchawicy PCR (1) u koni (EHV-4) ostra, gorączkowa (wykrywanie DNA) faza choroby: surowica, osocze zapalenie spojówek: ronienia: objawy ze strony o.u.n.: wymaz ze spojówek wody płodowe, błona wewn. macicy, płód 0,5 ml płynu m.-r. Ocena wyników badań serologicznych jest akurat przy zakażeniach herpeswirusami często problematyczna - z wielu powodów: 1. Typowe dla herpeswirusów jest długotrwałe utrzymywanie się zarazka po pierwszym zakażeniu; w sytuacji stresowej dochodzi do reaktywacji wirusa i wznowienia produkcji przeciwciał. 2. Ponieważ przeciwciała w surowicy nie dają wystarczającej odporności, mimo ich wysokiego poziomu może dochodzić do reinfekcji. 3. Akurat przy postaci oddechowej zakażenia może mieć miejsce niedostateczna produkcja przeciwciał. Generalnie, w odpowiedzi immunologicznej przeciwko EHV główne znaczenie ma odporność komórkowa, a odpowiedź humoralna odgrywa jedynie rolę drugorzędną. Diagnostyka za pomocą PCR ma tą przewagę, że poprzez bezpośrednie wykazanie zarazka w zajętych narządach, pozwala ustalić związek etiologiczny pomiędzy ostrą fazą choroby a infekcją herpeswirusem. Szczególnie w przypadku ronień, badanie wód płodowych i błony śluzowej macicy jest metodą z wyboru. Poronione płody mogą jednak nie zawierać wirusa nawet przy ronieniu na tle EHV! (ronienie spowodowane jest niedostatecznym odżywieniem łożyska). Dodatni wynik badania metodą PCR, w której materiałem były upostaciowane składniki krwi, nie jest miarodajny co do udziału herpeswirusów w ostrym procesie chorobowym, ponieważ po wcześniejszej infekcji wirus może utrzymywać się w leukocytach. Uwaga: stosowana tu procedura badawcza pozwala rutynowo na rozróżnienie pomiędzy EHV-1 i EHV

274 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Herpeswirus-2 obj. oftalmologiczne: wymaz z rogówki PCR (1) (wykrywanie DNA) lub spojówki objawy ze strony wymaz z nosa, ukł. oddechowego: wydzielina z nosa lub tchawicy Również w tym przypadku metoda PCR ma tą przewagę, że pozwala na ustalenie związku przyczynowego pomiędzy czynnikiem zakaźnym i objawami ze strony narządu docelowego. Herpeswirus-5 wymaz PCR (1) u koni (EHV-5) (wykrywanie DNA) Swoiste wykrywanie herpeswirusa typu 5 za pomocą metody PCR jest możliwe, jednak nie jest wyjaśnione znaczenie kliniczne wywoływanych przez niego zakażeń. Kaliciwirus u kotów wymaz z błony śluzowej gardła lub jamy ustnej PCR (3) (wykrywanie RNA) ostra, gorączkowa faza choroby: 1 ml krwi z EDTA p. rozdział 13, Choroby zakaźne Koronawirus u psów gastoenteritis - wymaz z prostnicy PCR (1) (CCV) (wykrywanie RNA) ostra, gorączkowa faza choroby: 0,5 ml krwi z EDTA p. rozdział 13, Choroby zakaźne Leishmania spp. zmiany skórne: bioptat ze skóry PCR (1) (wykrywanie DNA, lymphadenopatia: punktat z węzłów chłonnych uwzględnia różnicowanie zapalenie nosa: wymaz z nosa gatunkowe) ponadto: szpik kostny, bioptat z wątroby i śledziony Szczególnie duże szanse powodzenia ma wykrywanie DNA w takich materiałach, jak punktat z węzłów chłonnych i szpik kostny. Zaletą metody PCR w odniesieniu do leiszmanii jest to, że technika ta pozwala na rozpoznawanie zdrowych zwierząt-nosicieli, jako że poziom przeciwciał leży u nich często poniżej granicy wykrywalności. Wykrywanie DNA pasożyta w szpiku kostnym za pomocą PCR może być również zastosowane do kontroli leczenia. p. rozdział 13, Choroby zakaźne. 250

275 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Leptospira spp. 0,5 ml krwi z EDTA, 5 ml moczu PCR (1) (wykrywanie DNA, uwzględnia różnicowanie gatunkowe) Wykrywanie zarazka za pomocą PCR w pierwszych 2 tygodniach (ewentualnie do 2 miesięcy) po zakażeniu przeprowadza się, stosując jako materiał krew z EDTA. Natomiast od drugiego tygodnia infekcji materiałem preferowanym jest mocz, w którym bakteria może być stwierdzana przez miesiące, a nawet lata (chociaż wydalanie zarazka odbywa się okresowo). Dlatego też technika PCR jest korzystniejsza niż metody serologiczne, gdyż pozwala na potwierdzenie podejrzenia leptospirozy już w bardzo wczesnej fazie zakażenia, zanim pojawią się swoiste przeciwciała (ok. 10 dni p.i.). Ponadto umożliwia ona rozpoznanie długotrwałych siewców, nawet jeśli byli oni szczepieni przeciwko leptospirozie. Jednak przy negatywnym wyniku badania, test należy powtórzyć (siewstwo okresowe). p. rozdział 13, Choroby zakaźne. Uwaga: Leptospiroza jest zoonozą! Listeria objawy PCR (1) monocytogenes ze stony o.u.n.: 0,5 ml płynu m.-r. (wykrywanie DNA) ronienie: poroniony płód + błony płodowe posocznica: 1 ml krwi z EDTA biegunka: kał badanie na długotrwałe siewstwo: kał p. rozdział 13, Choroby zakaźne. Mycoplasma 0,5 ml krwi z EDTA PCR (1) haemofelis + candidatus M. haemominutum (wcześniej Haemobartonella felis) (wykrywanie DNA) Haemobartonella felis została reklasyfikowana do rodzaju Mycoplasma, przy czym wyróżnia się 2 gatunki: Mycoplasma haemofelis oraz candidatus M. haemominutum (mykoplazmy hemotroficzne). M. haemofelis uważana jest generalnie za drobnoustrój bardziej patogenny. Analiza metodą PCR pozwala na rutynowe różnicowanie pomiędzy Mycoplasma haemofelis oraz candidatus M. haemominutum. p. rozdział 13, Choroby zakaźne. 251

276 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Mycoplasma spp. wymaz (spojówki, nos, układ rozrodczy) PCR (1) (wykrywanie DNA, wydzielina (spojówki, nos) uwzględnia różnicowanie gatunkowe) p. rozdział 13, Choroby zakaźne. Wirus nosówki (CDV) faza gorączkowa: 2 ml krwi z EDTA PCR (1) (wykrywanie RNA) zapalenie spojówek: wymaz ze spojówek objawy ze strony ośrodkowego u.n.: 0,5 ml płynu m.-r. zapalenie żołądka i jelit: wymaz z prostnicy objawy ze strony ukł. oddechowego: wydzielina z nosa Wirus nosówki psów (CDV, canine distemper virus) namnaża się począwszy od 8. dnia infekcji w komórkach nabłonka różnych narządów (drogi oddechowe, przewód pokarmowy, drogi moczowe, skóra) oraz w ośrodkowym układzie nerwowym, przy czym miejsce replikacji wirusa determinuje kliniczne objawy choroby. Od tego momentu wirus daje się wykryć w zajętych narządach za pomocą metody PCR. Z wyjątkiem przypadków przewlekłych, wydalanie wirusa kończy się wraz z ustępowaniem objawów klinicznych. Wówczas wirus nie jest już wykrywalny. W przeciwieństwie do diagnostyki serologicznej, wysoki odsetek zwierząt szczepionych przeciwko nosówce nie stanowi istotnego problemu dla diagnostyki techniką PCR, ponieważ wirus szczepionkowy stwierdzany jest tylko od 8 do maksymalnie 21 dni, a jego występowanie ogranicza się do tkanki limfatycznej. p. rozdział 13, Choroby zakaźne. Parvowirus (psi i koci) kał, wymaz z prostnicy, PCR (1) (wykrywanie DNA) 0,5 ml krwi z EDTA (w ostrej fazie choroby) p. rozdział 13, Choroby zakaźne. 252

277 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Wirus polyoma, biegunka: wymaz z kloaki PCR (1) u ptaków (BFD-wirus) deformacje piór: zmienione pióra (wykrywanie DNA) pośmiertnie: nerki, wątroba, śledziona postać przewlekła: 0,5 ml krwi z EDTA Ważną rolę w rozprzestrzenianiu się choroby BFD (Budgerigar Fledgling Disease choroba pierzących się piskląt papużek falistych) ma oprócz pionowej drogi zakażenia, siewstwo wirusa przez zwierzęta zakażone bezobjawowo. Mogą one być rozpoznawane poprzez wykrywanie zarazka w wymazach z kloaki metodą PCR. Aby wykryć również siewców okresowych, należy pobierać kilka prób w odstępach kwartalnych. W przypadkach, gdy dochodzi do deformacji piór, wstępne rozpoznanie kliniczne choroby może być potwierdzone badaniem zniekształconych piór metodą PCR. U młodych ptaków, padłych w wyniku nadostrej formy choroby, możliwe jest wykrycie zarazka w wątrobie, nerkach lub śledzionie. 253

278 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Toxoplasma gondii objawy ze strony PCR (1) (wykrywanie DNA) ośrodkowego u.n.: 0,5 ml płynu m.-r. ronienie (pies, wymaz z pochwy, małe przeżuwacze): łożysko, płód (o.u.n.) objawy ze strony ukł. oddechowego: wypłuczyny z oskrzeli objawy oftalmologiczne (gł. kot): płyn wodnisty oka gorączka: 0,5 ml krwi z EDTA Z uwagi na częste występowanie dodatnich mian przeciwciał zarówno u kotów, jak i u psów, diagnostyka serologiczna toksoplazmozy przynosi jedynie ograniczone korzyści. Tylko podwyższone miano przeciwciał IgM wskazuje na ostrą formę inwazji, która u kotów przebiega wraz z wydalaniem oocyst z kałem. Ponieważ organizm nie jest z reguły w stanie wyeliminować pasożyta, większość zarażonych zwierząt posiada przez całe życie dodatni poziom przeciwciał (IgG), często o wysokim mianie wskutek ciągłej ekspozycji na antygen, co ogranicza możliwość porównania wzrostu miana przeciwciał w parach surowic. Należy zwrócić uwagę, że nawet wynik dodatni badania metodą PCR nie zawsze dowodzi ostrej inwazji przez T. gondii. Na przykład, pierwotniak ten może być stwierdzany zarówno w płynie m.-r., jak i płynie wodnistym oka u klinicznie zdrowych zwierząt! Wykrywanie oocyst w kale kotów za pomocą PCR jest problematyczne, ponieważ z uwagi na twardą osłonkę oocysty, przy rutynowej obróbce chemicznej próbki, niewiele lub wcale nie daje się izolować DNA. Aby jednoznacznie wykluczyć wydalanie oocyst przez zwierzę, np. w przypadku ciąży u właścicielki, należy zastosować metody klasyczne, jak badanie serologiczne oraz badanie mikroskopowe kału. p. rozdział 13, Choroby zakaźne. Uwaga: Toksoplazmoza jest zoonozą! 254

279 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.2 Wykrywanie materiału genetycznego drobnoustrojów metodą PCR (w porządku alfabetycznym) Wirus zapalenia materiał zależy od objawów klinicznych (p. niżej) (1) tętnic koni (EVA) (wykrywanie RNA) Do badań z zakresu biologii molekularnej w kierunku EVA nadaje się następujący materiał: - nasienie, płyn nasienny (1 ml) - wymaz lub wypłuczyny z pochwy (2 5 ml) - wypływ z nosa, wypłuczyny z tchawicy (2 5 ml) - rew z EDTA lub z cytrynianem (1 ml) - tkanki: węzły chłonne, śledziona, płuca, łożysko, płód (co najmniej 0,5 g) - (mocz) (5 ml) p. też rozdział 13, Choroby zakaźne Wirus FSME kleszcz(e), 0,5 ml płynu m.-r. PCR (1) (wiosenno-letniego zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego) (wykrywanie RNA) W przypadku objawów ze strony centralnego układu nerwowego u zwierząt pochodzących z terenów endemicznych tej choroby, wykrywanie zarazka w płynie mózgowordzeniowym za pomocą PCR stanowi uzupełnienie badania serologicznego płynu. Możliwe jest również bezpośrednie wykrywanie wirusa w organizmach kleszczy. Wirus zakaźnego kał, wymaz z prostnicy, błona śluzowa jelita PCR (1) zapalenia żołądka i jelit u świń (TGEV) (wykrywanie RNA) p. rozdział 13, Choroby zakaźne. 255

280 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) Informacje ogólne dotyczące chorób dziedzicznych Choroby dziedziczne polegają na mutacjach w obrębie materiału genetycznego, które to zmiany mogą być następnie przekazywane potomstwu przez rodziców. Podstawowe pojęcia z zakresu genetyki W trakcie rozmnażania płciowego każdy potomek otrzymuje podwójny zestaw chromosomów, z których jeden komplet pochodzi od matki, a drugi od ojca. Dlatego geny występują zasadniczo parami, to znaczy jako 2 allele. - Jeśli oba allele dotyczą tej samej cechy, albo tego samego defektu, mówimy, że dany organizm jest homozygotą w odniesieniu do tej cechy lub defektu. - Jeśli tylko jeden z pary alleli dotyczy danej cechy lub defektu, organizm jest heterozygotą. Określony sposób dziedziczenia decyduje o tym, kiedy genetyczna skłonność do danej wady genetycznej ujawni się u potomstwa. W przypadku chorób dziedzicznych oznacza to: - Przy dziedziczeniu dominującym wystarczy, że określony defekt dotyczy jednego z pary alleli, ażeby doszło do klinicznej manifestacji choroby. Innymi słowy, wystarczy, że jedno z rodziców przekaże zmutowany gen. - W przypadku dziedziczenia recesywnego defekt muszą wykazywać oba allele; wtedy dopiero dochodzi do objawów klinicznych choroby dziedzicznej. Oznacza to, że zarówno ojciec, jak i matka muszą przekazać uszkodzony gen. Jeśli u zwierzęcia mutacja powodująca chorobę dziedziczoną recesywnie dotyczy tylko jednego allela, osobnik ten przez całe życie nie będzie chorował. Jest on jednak nosicielem danej wady (skłonności) i w przypadku skojarzenia go z drugim nosicielem, wyda na świat potomstwo, u którego określona choroba pojawi się. - Przy dziedziczeniu związanym z chromosomem X, odpowiedzialny za chorobę dziedziczną gen znajduje się na chromosomie X: zwierzęta płci męskiej chorują, natomiast płci żeńskiej mogą daną chorobę przenosić, albo też same chorują w przypadku, gdy defekt dotyczy obu chromosomów X. - W przypadku dziedziczenia autosomalnego, odpowiedzialny za chorobę gen nie leży na chromosomie płciowym; to znaczy, choroba może wystąpić w jednakowym stopniu zarówno u osobników męskich, jak i żeńskich. 256

281 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) Diagnostyka chorób dziedzicznych za pomocą technik biologii molekularnej. Użycie technik biologii molekularnej w rozpoznawaniu chorób dziedzicznych ma tę przewagę, że defekty genetyczne (delecja, insercja, wymiana zasad) mogą być wykryte już w bardzo wczesnym okresie życia, tj. jeszcze przed pojawieniem się objawów klinicznych choroby, co umożliwia wczesne rozpoznanie zwierząt nosicieli, przenoszących defekt genetyczny, lecz niechorujących, i ewentualne wykluczenie ich z hodowli. W celu diagnostyki molekularno-biologicznej, poddawany jest amplifikacji (metodą PCR) odpowiedni fragment genu, w którym może się znajdować specyficzny dla danej choroby defekt. Ten fragment DNA badany jest następnie odnośnie występowania odchyleń od sekwencji zasad występujących u zwierząt zdrowych (bez zaburzeń dziedzicznych). Możliwe są przy tym następujące wyniki: 1. Zwierzę jest zdrowe (nie wykazuje zaburzeń dziedzicznych) w odniesieniu do analizowanej choroby. Żaden z pary alleli nie wykazuje danego defektu. Zwierzę ani nie choruje, ani nie przekazuje dziedzicznej skłonności do choroby. 2. Zwierzę jest heterozygotą w odniesieniu do określonego defektu. Posiada jeden zmutowany gen od ojca lub od matki. W przypadku dziedziczenia autosomalnego dominującego dochodzi do ujawnienia się defektu genetycznego, zwierzę będzie chorowało. W przypadku dziedziczenia autosomalnego recesywnego, nie dochodzi do klinicznej manifestacji choroby. Jednak w obydwu przypadkach zwierzęta przekazują (z prawdopodobieństwem 50 %) zmutowany gen swemu potomstwu. 3. Zwierzę jest homozygotą w odniesieniu do określonego defektu. Oba allele są zmutowane. Zwierzę będzie wykazywać objawy choroby dziedzicznej i przekaże zmutowany gen całemu potomstwu. BLAD 1 ml krwi z EDTA PCR (3) BLAD (bovine leukocyte adhesion deficiency osłabiona adhezja leukocytów u bydła) prowadzi do niedoczynności układu immunologicznego u cieląt i młodego bydła kończącej się śmiercią. Występowanie: Objawy: Diagnostyka laboratoryjna: Dziedziczenie: bydło rasy holsztyno-fryzyjskiej nawracające zakażenia układu oddechowego, przewodu pokarmowego oraz jamy nosowo-gardłowej; niska waga urodzeniowa; opóźnione gojenie ran, martwice, zgorzel leukocytoza autosomalne recesywne 257

282 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) Choroba 1 ml krwi z EDTA PCR (3) spichrzania miedzi W chorobie spichrzania miedzi, w wyniku zaburzenia wydalania tego pierwiastka, dochodzi do jego gromadzenia się w wątrobie, a przez to do uszkodzenia komórek wątrobowych. Rozpoznawanie tego defektu genetycznego następuje poprzez marker mikrosatelitowy DNA, który jest ściśle sprzężony z odpowiedzialną za schorzenie mutacją genu. Występowanie: Objawy kliniczne: Dziedziczenie: Bedlington teriery ciężkie uszkodzenia wątroby, hyperkinezje, ewentualnie niedokrwistość hemolityczna autosomalne recesywne. 258

283 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) Choroba 1 ml krwi z EDTA PCR (3) von Willebranda Czynnik von Willebranda (vwf) pośredniczy w adhezji trombocytów do podścieliska śródbłonka uszkodzonych naczyń krwionośnych. Dodatkowo pełni funkcję białka nośnikowego dla czynnika VIII osoczowego układu krzepnięcia i chroni go przed przedwczesną proteolizą. Zmniejszona ilość albo całkowity brak vwf prowadzi do zaburzeń krzepnięcia o różnorodnym nasileniu. Znamienne dla tego defektu są krwawienia z błon śluzowych oraz nasilone krwawienia podczas wymiany zębów, cieczki oraz urazów. Wyróżnia się 3 typy choroby von Willebranda. Typ 1 Dziedziczenie: Badanie genetyczne możliwe u: Typ 2 Dziedziczenie: Badanie genetyczne możliwe u: Typ 3 Dziedziczenie: Badanie genetyczne możliwe u: Uwaga: ma zazwyczaj przebieg łagodny. Choroba dziedziczy się autosomalnie niecałkowicie dominująco, tj. zwierzęta będące heterozygotami posiadają przeciętne stężenie vwf i mogą nie wykazywać objawów klinicznych, podczas gdy homozygoty mają niski poziom czynnika von Willebranda w osoczu, a objawy kliniczne są odpowiednio silniej wyrażone. autosomalne niecałkowicie dominujące. dobermanów, pudli, Manchester terierów. charakteryzuje się przebiegiem łagodnym do ciężkiego, przy różnym stężeniu vwf. autosomalne recesywne. niemieckiego wyżła szorstkowłosego. jest najcięższą postacią schorzenia. Dziedziczy się autosomalnie recesywnie. Zwierzęta będące homozygotami nie posiadają wcale czynnika von Willebranda we krwi i wykazują ciężkie zaburzenia krzepnięcia. Heterozygoty mają obniżony poziom vwf w osoczu, są nosicielami omawianego defektu, jednak z reguły nie wykazują żadnych objawów. autosomalne recesywne. teriera szkockiego i owczarka szetlandzkiego. Na formularzu zleceniowym proszę koniecznie podać rasę zwierzęcia! 259

284 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) CLAD 1 ml krwi z EDTA PCR (1) Mutacja w obrębie genu kodującego białko adhezyjne leukocytów prowadzi do zaburzeń funkcji białych krwinek, tzw. CLAD (canine leukocyte adhesion deficiency osłabiona adhezja leukocytów u psów) niewydolności układu immunologicznego u seterów irlandzkich, o śmiertelnym z reguły przebiegu. Występowanie: Objawy kliniczne: Diagnostyka laboratoryjna: Dziedziczenie: seter irlandzki skłonność do infekcji (omphalophlebitis, gorączka, zapalenie dziąseł, zapalenie kości i szpiku, osteopatie szczególnie w zakresie tarcz nasadowych i kości szczęki) obrzęk węzłów chłonnych obwodowych nasilona leukocytoza autosomalne recesywne Cystynuria 1 ml krwi z EDTA PCR (1) u nowofundlandów (predyspozycja genetyczna) Badanie genetyczne możliwe u: Dziedziczenie: Mutacja w obrębie genu SCL3A1 u nowofundlandów prowadzi do zaburzenia reabsorpcji cystyny w cewkach nerkowych. Zwiększone wydalanie tego aminokwasu może być przyczyną powstawania kamieni cystynowych w nerkach. Badanie DNA, które wykrywa mutację będącą przyczyną choroby, umożliwia z jednej strony u zwierząt homozygot wczesne rozpoznanie zaburzenia wchłaniania cystyny, a przez to podjęcie środków zapobiegawczych w celu uniknięcia powstania kamieni; z drugiej strony test ten pozwala na wykrycie zdrowych nosicieli allela cystynurii. Jest to decydujące dla dalszej hodowli, ponieważ nosiciele heterozygotyczni, aczkolwiek niekoniecznie podlegający wykluczeniu z niej, powinni być kojarzeni wyłącznie ze zwierzętami genetycznie zdrowymi. nowofundlandów i landseerów. autosomalne recesywne 260

285 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) Fukozydoza 1 ml krwi z EDTA PCR (3) Badanie genetyczne możliwe u: Dziedziczenie: Fukozydoza jest schorzeniem psów (przede wszystkim angielskich springer spanieli) o śmiertelnym przebiegu, dziedziczonym autosomalnie recesywnie. U zwierząt dotkniętych tym defektem genetycznym dochodzi do odkładania się w komórkach różnych narządów substancji zawierających fukozę glikolipidów, glikopeptydów lub oligosacharydów które nie zostają rozkładane przez a-l-fukozydazę. Złogi tych substancji znajdują się, oprócz węzłów chłonnych, trzustki, wątroby, nerek, płuc i szpiku kostnego, przede wszystkim w mózgu i tkance nerwowej. Powoduje to ciężkie objawy neurologiczne, np. brak koordynacji ruchowej, utrata wyuczonych umiejętności, zaburzenia umysłowe, różnego stopnia depresja, zaburzenia widzenia, głuchota rzekoma oraz utrudnione przełykanie. Psy mają często szorstką, suchą sierść i są na ogół bezpłodne. Dodatkowo, chore zwierzęta tracą na wadze oraz zwracają pobierany pokarm. Nowo narodzone szczenięta nie wykazują żadnych objawów klinicznych, gdyż te ujawniają się dopiero w wieku 4 24 miesięcy (do 4. roku życia). Schorzenie ma przebieg przewlekły i postępujący, kończąc się śmiercią. Chore psy są zwykle poddawane eutanazji wskutek nasilających się dolegliwości. Badanie genetyczne pozwala na niezawodne rozpoznanie choroby już w wieku szczenięcym. Ponadto, można dzięki niemu wykrywać bezobjawowych nosicieli opisywanej mutacji. W celu uniknięcia ewentualnych urodzeń chorych zwierząt, a także dla redukcji schorzenia w obrębie rasy, nosicieli zmutowanych genów nie należy kojarzyć ze sobą. angielskich springer spanieli. autosomalne recesywne. 261

286 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) Gangliozydoza 1 ml krwi z EDTA PCR (3) u kotów rasy korat Badanie genetyczne możliwe u: Gangliozydozy są dziedziczonymi autosomalnie recesywnie zaburzeniami spichrzenia lipidów, w trakcie których, wskutek braku enzymów koniecznych do rozkładu gangliozydów, dochodzi do ich gromadzenia się w lizosomach. Gangliozydozy występują u różnych ras kotów i psów, jak również u człowieka. Wyróżnia się 2 główne grupy tych chorób, zależnie od gromadzonego gangliozydu, względnie brakującego enzymu: W przypadku gangliozydozy GM1 ma miejsce niedobór b-galaktozydazy, przy gangliozydozie GM2 brakuje enzymu b-heksozaminidazy. Obie postacie gangliozydozy prowadzą do ciężkich, postępujących schorzeń ośrodkowego układu nerwowego, charakteryzujących się przede wszystkim drgawkami i porażeniami. Przy gangliozydozie GM1 objawy kliniczne pojawiają się nieco wcześniej i szybciej następuje pogorszenie stanu zdrowia, niż w przypadku gangliozydozy GM2. W obu przypadkach obraz chorobowy rozwija się w pierwszych miesiącach życia. U kotów koratów występuje zarówno gangliozydoza GM1, jak i GM2. Skłonność zwłaszcza do gangliozydozy GM2 jest szeroko rozprzestrzeniona w populacji koratów i stanowi dla hodowców tej rasy poważny problem. Każde zwierzę, przed dołączeniem do hodowli, powinno być przebadane w kierunku nosicielstwa tej choroby dziedzicznej. Dopuszczane powinny być tylko te koty, które nie mają skłonności do gangliozydozy. kotów koratów. Objawy kliniczne: - zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego - drgawki - porażenia Dziedziczenie: autosomalne recesywne. 262

287 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) HCM (przerostowa 1 ml krwi z EDTA PCR (3) kardiomiopatia) Badanie genetyczne możliwe u: Dziedziczenie: Uwaga: Przerostowa kardiomiopatia (HCM) jest najczęściej diagnozowanym schorzeniem serca u kotów. Wskutek koncentrycznego przerostu mięśnia sercowego mogą pojawić się następujące objawy kliniczne: zaburzenia rytmu, również wraz z nagłą śmiercią sercową, niewydolność serca z częstoskurczem (tachykardią), duszność, zastój krwi oraz tworzenie się zakrzepów, które, niesione z prądem krwi, zatrzymują się w odgałęzieniach aorty w obrębie miednicy i kończyn tylnych, powodując zaburzenia krążenia oraz porażenia. U kotów rasy Main Coon, które obok persów szczególnie często dotknięte są przerostową kardiomiopatią, zidentyfikowano niedawno mutację w obrębie genu kodującego MYBPC (cardiac myosin binding protein) jako czynnik wywołujący pierwotną kardiomiopatię. Dziedziczenie tej choroby jest autosomalne dominujące, tak że chorować mogą również zwierzęta z jednym zmutowanym allelem. U kotów będących homozygotami w odniesieniu do tego defektu, obserwuje się nasilenie objawów klinicznych. kotów Main Coon oraz mieszańców tej rasy, u których przyjmuje się, że w wyniku kojarzenia mutacja będzie przekazywana potomstwu. autosomalne dominujące. Na formularzu zleceniowym proszę koniecznie podać rasę zwierzęcia! HYPP 1ml krwi z EDTA (1) HYPP (hyperkalemic periodic paralysis) jest chorobą mięśni u koni polegającą prawdopodobnie na zaburzeniu transportu elektrolitów w obrębie błony komórek mięśniowych. Odpowiedzialna za ten defekt mutacja dotyczy genu kodującego kanały sodowe w tych komórkach. Dochodzi do porażeń mięśni szkieletowych wywołanych zbyt wysokim stężeniem potasu. Występowanie: Objawy: Dziedziczenie: American Quarterhorse oraz mieszańce tej rasy z innymi nasilone szmery oddechowe, osłabienie i drżenie mięśni, zapaść; podczas treningu: skurcz krtani, niedotlenienie, nadmiar CO2 we krwi, arytmia autosomalne kodominujące (objawy chorobowe są silniej wyrażone u homozygot niż u heterozygot). 263

288 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) Leukodystrofia 1 ml krwi z EDTA PCR (3) globoidalna Badanie genetyczne możliwe u: Objawy kliniczne: Dziedziczenie: Leukodystrofia globoidalna (choroba Krabbego) występuje u różnych ras psów i kotów, jak również człowieka. Jest to uwarunkowane genetycznie schorzenie spichrzania lipidów, przy którym, wskutek brak enzymu lizosomalnego b-galaktozydazy galaktocerebrozydowej (galaktocerebrozydazy) dochodzi do odkładania się cerebrozydów w o. u.n. To prowadzi do demielinizacji istoty białej w centralnym układzie nerwowym. U West Highland White terierów oraz Cairn terierów choroba dziedziczy się autosomalnie recesywnie. U psów dotkniętych tym defektem pierwsze objawy kliniczne pojawiają się z reguły w pierwszych 2-6 miesiącach życia. Dochodzi do niezborności, niedowładów kończyn tylnych, drgawek (głowa), zmian w zachowaniu się, osłabienia odruchów rdzeniowych oraz zaniku mięśni. West Highland White terierów oraz Cairn terierów. zaburzenia ze strony o.u.n., m.in. niezborność/niedowład kończyn tylnych, drżenie głowy autosomalne recesywne. 264

289 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) MDR1 (defekt) 1 ml krwi z EDTA PCR (3) (Multidrug-Resistance/ nadwrażliwość na iwermektynę) (predyspozycja genetyczna) Już w latach 80. XX w. opisywano objawy neurotoksyczne przy podawaniu iwermektyny u owczarków szkockich collie. Naukowcy niemieccy i amerykańscy ustalili, że przyczyną tej nadwrażliwości jest defekt genetyczny dotyczący tzw. transportera MDR1 (oporność wielolekowa). Chodzi przy tym o mutację w obrębie genu kodującego MDR1. Transporter MDR1 stanowi część bariery funcjonalnej krew-mózg i w normalnych warunkach zapobiega przechodzeniu substancji toksycznych do tkanki nerwowej. W przypadku defektu genetycznego dotyczącego wytwarzania MDR1 dochodzi do zniesienia bariery ochronnej i duże ilości związków toksycznych mogą przedostawać się do tkanki nerwowej. Psy wykazują wtedy zaburzenia koordynacji ruchów, drgawki, zawroty głowy, rozszerzenie źrenic i ślinotok; może dochodzić do śmierci zwierzęcia. Opisywano już ciężkie objawy neurotoksyczne po leczeniu psów iwermektyną i loperamidem. Również liczne inne leki, jak np. digoksyna, winkrystyna, winblastyna, doksorubicyna, cyklosporyna, grepafloksacyna, sparfloksacyna, ondansetron, chinidyna, ebastyna i deksametazon, mogą wywołać neurotoksyczne efekty uboczne u psów dotkniętych tym defektem. Problem dotyczy tylko psów posiadających zmutowane oba allele. Jeśli w hodowli chce się uniknąć urodzeń zwierząt dotkniętych tym defektem, należy dopilnować, aby nosicielem zmutowanego genu był najwyżej jeden z rodziców. Występowanie: - owczarek szkocki collie (~76 %) - owczarek szetlandzki (~58 %) - owczarek australijski (~30 %), Border Collie (~1 %). W Stanach Zjednoczonych wykryto również ten defekt u następujących ras psów: Dziedziczenie: owczarek angielski, whippet, McNab, owczarek staroangielski oraz Silken Windhound autosomalne recesywne. Uwaga: Na formularzu zleceniowym proszę koniecznie podać rasę zwierzęcia! 265

290 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) Mukopolisacharydoza VII 1 ml krwi z EDTA PCR (3) Mukopolisacharydoza typu VII występuje u psów różnych ras oraz ich mieszańców, a jest już również dobrze znana u kotów, myszy i człowieka. Niedobór enzymu b-d-glukuronidazy, który przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania komórek, prowadzi do postępującego lizosomalnego spichrzenia glukozo-aminoglikanów w obrębie określonych tkanek. Różnorodne objawy kliniczne podobne są do tych, które występują u ludzi i obejmują deformacje kości, spadek masy ciała, upośledzenie umysłowe, schorzenia oczu i serca, jak również powiększenie wątroby i śledziony. Chore psy często już w wieku 6 miesięcy nie są w stanie stać ani chodzić. Schorzenie prowadzi do śmierci w młodym wieku. Badanie genetyczne umożliwia, oprócz pewnego rozpoznania choroby, wykrycie nosicieli tego defektu genetycznego. Aby uniknąć ewentualnego urodzenia się chorych zwierząt, a także w celu ograniczenia mukopolisacharydozy w populacji psów, nosiciele nie powinni być kojarzeni ze sobą. Badanie genetyczne możliwe u: - owczarków niemieckich, beaglów, Welsh Corgi oraz ich mieszańców - kotów Dziedziczenie: Nadwrażliwość na iwermektynę autosomalne recesywne p. defekt MDR1 266

291 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) Niedobór 1 ml krwi z EDTA PCR (3) kinazy pirogronianowej Niedobór kinazy pirogronianowej jest defektem genetycznym dobrze opisanym u psów rasy Basenji i West Highland White Terrier, występuje on jednak również u innych ras (Cairn Terrier, Beagle, pudel miniaturowy i in.), a także u kotów i człowieka. Swoista mutacja w obrębie genu kodującego kinazę pirogronianową powoduje upośledzenie syntezy tego enzymu. Brak kinazy pirogronianowej, odgrywającej istotną rolę w metabolizmie erytrocytów, prowadzi do ich przedwczesnego uszkodzenia i rozpadu. Chore zwierzęta wykazują przewlekłą, regeneratywną niedokrwistość hemolityczną, postępującą mielofibrozę oraz osteosklerozę, które powodują ich przedwczesną śmierć. Pierwsze objawy kliniczne choroby pojawiają się w wieku 4-12 miesięcy. Badanie genetyczne możliwe u: - psy: Basenji, Cairn Terrier, West Highland White Terrier - koty: abisyński, somalijski Dziedziczenie: Uwaga: autosomalne recesywne. Na formularzu zleceniowym proszę koniecznie podać rasę zwierzęcia! 267

292 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) Niedobór 1 ml krwi z EDTA PCR (3) fosfofruktokinazy Badanie genetyczne możliwe u: Dziedziczenie: Fosfofruktokinaza (FFK) jest enzymem biorącym udział w zaopatrywaniu erytrocytów i mielocytów w energię. Niedobór FFK mięśniowej jest dziedzicznym schorzeniem metabolicznym, określanym także jako glikogenoza typu VII lub zespół Tarui-Layzera i znanym również u ludzi. Mutacja punktowa prowadzi do zmniejszenia wytwarzania enzymu, czego skutkiem jest miopatia metaboliczna oraz przewlekła hemoliza (przewlekła hiperbilirubinemia, podwyższona liczba retikulocytów przy prawidłowym hematokrycie). Sytuacje stresowe wywołują objawy gwałtownej hemolizy (czerwonobrązowe zabarwienie moczu wskutek hemoglobinurii i hiperbilirubinurii, żółtaczka, ciężka anemia, apatia) oraz miopatii stresowych (skurcze mięśniowe, niezdolność do ruchu). Chore psy wykazują jedynie 6-22 % normalnej aktywności FFK erytrocytarnej i 1-4 % normalnej aktywności FFK mięśniowej. Terapia nie jest możliwa. Jeśli chore zwierzęta mają wystarczająco dobrą opiekę i zapewniony spokój, jakość ich życia utrzymuje się na normalnym poziomie. Badanie z zakresu genetyki molekularnej pozwala na niezawodne rozpoznanie klinicznie zdrowych nosicieli zmutowanego genu. Nosiciele ci nie powinni być kojarzeni ze sobą, aby unikać przychodzenia na świat chorych zwierząt oraz w celu redukcji omawianej jednostki chorobowej wśród psów. angielskich springer spanieli i amerykańskich cocker spanieli, a także u mieszańców tych ras autosomalne recesywne. 268

293 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) OLWS 1 ml krwi z EDTA PCR (3) OLWS (Overo Lethal White Syndrome) polega na mutacji typu missense (tzw. mutacja zmiany sensu) w obrębie genu dla receptora endotelinowego B. Receptor ten zaangażowany jest w rozwój określonych komórek cewki nerwowej, przekształcających się później w zwoje jelitowe. W przypadku skojarzenia dwóch heterozygotycznych nosicieli tego defektu genetycznego mogą rodzić się białe źrebięta homozygoty, które padają w ciągu kilku dni w wyniku OLWS defektu unerwienia przewodu pokarmowego (wrodzonego braku zwojów jelitowych congenital intestinal aganglionosis). Niekiedy jednak mogą również rodzić się białe źrebięta koni n/w ras, nie wykazujące objawów chorobowych (genetycznie zdrowe). W przypadku podejrzeń zawsze wskazane jest wykonanie badania z zakresu genetyki molekularnej. Występowanie: Objawy kliniczne: Dziedziczenie: American Paint Horse, Appaloosa, Pinto, Quarter Horse, Thoroughbred, American Miniature Horse, Mustang, konie półkrwi arabskiej źrebięta rodzą się całkowicie białe; dochodzi u nich do zatkania jelit autosomalne recesywne. 269

294 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) PKD 1 ml krwi z EDTA PCR (1) wielocystowatość nerek (polycystic kidney disease) PKD odkryty został u kotów perskich w 1967 roku. Jest to rozprzestrzeniona na całym świecie choroba dziedziczna, na którą cierpi około 38% kotów tej rasy. Rozwój schorzenia jest powolny i prowadzi do niewydolności nerek kończącej się śmiercią. Objawy kliniczne odpowiadają z reguły symptomom przewlekłej niewydolności nerkowej innego tła; możliwa jest jedynie terapia podtrzymująca. Badanie z zakresu genetyki molekularnej ma większą wartość diagnostyczną niż badanie USG i pozwala na pewne rozpoznanie choroby już u kociąt. Klinicznie zdrowi nosiciele zmutowanego genu mogą być w ten sposób również wykryci. Nosiciele nie powinni być kojarzeni ze sobą, aby unikać przychodzenia na świat chorych zwierząt oraz w celu redukcji lub eliminacji omawianego schorzenia wśród kotów tej rasy. Badana jest mutacja 307C > A w genie PKD1 u kotów. (GenBank Acc. Nr AY612847). Dziedziczenie: Badanie genetyczne możliwe u: Uwaga: autosomalne dominujące. kotów perskich, himalajskich, syjamskich, europejskich krótkowłosych, amerykańskich krótkowłosych, brytyjskich krótkowłosych, egzotycznych krótkowłosych, kotów ragdoll, selkirk rex oraz kotów szkockich fold. Na formularzu zleceniowym proszę koniecznie podać rasę zwierzęcia! W celu otrzymania certyfikatu mogą Państwo zamówić u nas osobny formularz albo go ściągnąć ze strony 270

295 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) PRA 1 ml krwi z EDTA PCR (3) Postępujący zanik siatkówki (PRA) występuje u różnych ras psów i kotów. Polega on na degeneracji, względnie dysplazji fotoreceptorów w obrębie siatkówki. Różnorodne formy PRA wykazują podobne objawy kliniczne (początkowo ślepota zmierzchowa, później osłabiona zdolność widzenia za dnia i stopniowa utrata wzroku) oraz obraz oftalmologiczny (hiperrefleksja tapetum lucidum, cienkie naczynia siatkówki, blada brodawka nerwu wzrokowego, ogniska depigmentacji na dnie oka w rejonach pozbawionych tapetum lucidum). Różnice dotyczą natomiast wieku zwierzęcia, w którym dochodzi do manifestacji objawów klinicznych. Poszczególne typy PRA wywołane są przez różnorodne mutacje genowe, z których znane są tylko nieliczne. Postępujący zanik siatkówki u seterów irlandzkich. Postępujący zanik siatkówki u Welsh Corgi Cardigan. Dziedziczenie: Badanie genetyczne możliwe u: U tej rasy rozpoznano mutację genową powodującą wczesną formę PRA, tzw. dysplazję pręcików i czopków typu 1 (rod-cone dyspasia type 1, rcd-1). Defekt dziedziczy się autosomalnie recesywnie, tzn. chorują zwierzęta posiadające oba zmutowane allele. Oftalmologicznie rcd-1 może być wykryty mniej więcej od 4. miesiąca życia. Za pomocą technik biologii molekularnej defekt można wykazać lub wykluczyć w każdym wieku, zarówno u zwierząt genetycznie zdrowych lub nosicieli heterozygotycznych, jak i tych, które mają oba allele zmutowane i będą chorować w przyszłości. Mutacja genowa prowadząca do postępującego zaniku siatkówki u psów rasy Welsh Corgi określana jest jako dysplazja pręcików i czopków typu 3 (rod-cone dyspasia type 3, rcd-3). Defekt dziedziczy się autosomalnie recesywnie, tzn. chorują tylko zwierzęta posiadające oba zmutowane allele. Oftalmologicznie rcd-3 może być wykryty od 6. miesiąca życia. Za pomocą technik biologii molekularnej defekt można wykazać lub wykluczyć w każdym wieku, zarówno u zwierząt genetycznie zdrowych lub nosicieli heterozygotycznych, jak i tych, które mają oba allele zmutowane i będą chorować w przyszłości. autosomalne recesywne. seterów irlandzkich, Welsh Corgi Cardigan. PRA koty Abisyńskie 1 ml krwi z EDTA PCR (3) i Somalijskie 271

296 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) Scrapie 1 ml EB PCR (1) (choroba kłusowa) (predyspozycja genetyczna) 272 Scrapie jest bezgorączkowym, przewlekłym i postępującym, zwyrodnieniowym schorzeniem ośrodkowego układu nerwowego u owiec, a rzadko również u kóz i bydła. Jest ono spowodowane tworzeniem się na powierzchni neuronów endogennych glikoprotein, które fałdują się nieprawidłowo i przez to są nie dają się rozłożyć. Prowadzi to powstawania złogów amyloidowych, odkładających się w tkance i w efekcie powodujących zaburzenia w obrębie o.u.n. U owiec schorzenie przenosi się w sposób horyzontalny oraz wertykalny. O podatności owiec na scrapie decyduje tzw. gen dla białka prionowego (PrP). Na podstawie badania molekularno-genetycznego tego genu można określić ryzyko wystąpienia scrapie u zwierząt. Mianowicie, jeśli w białku prionowym występują określone aminokwasy w określonych pozycjach, wtedy zmienia się podatność owiec na chorobę kłusową. Decydujące dla tej skłonności, względnie oporności, są aminokwasy w 3 miejscach białka prionowego. W zależności od pozycji, możliwe są tu następujące aminokwasy: alanina (A), histydyna (H), glutamina (Q), arginina (R) lub walina (V). W badaniu genetycznym analizowane są wszystkie warianty odpowiednich trzech fragmentów genu, które stanowią kod dla tych aminokwasów (kodon 136, 154 i 171). Według zaleceń BMVEL i grupy roboczej Niemieckiego Towarzystwa Hodowlanego (DGfZ), w celu prowadzenia selekcji w kierunku oporności owiec na TSE, zwierzęta te podzielono na 5 klas genotypowych: Podział genotypów warunkujących oporność na TSE na 5 klas (grupa robocza DGfZ Selekcja w kierunku oporności na TSE u owiec z ): Klasa genotypowa G5 G4 G3 G2 G1 Stosowana metoda: Genotyp oporności na TSE VRQ/VRQ, ARQ/VRQ, ARH/VRQ, VRQ/AHQ ARR/VRQ ARQ/AHQ, AHQ/ARH, AHQ/ARQ, ARH/ARH, ARH/ARQ, ARQ/ARQ ARR/AHQ, ARR/ARH, ARR/ARQ ARR/ARR bezpośrednie sekwencjonowanie DNA. Jest ono uznawane za metodę najpewniejszą, ponieważ pozwala rozpoznać wszystkie znane oraz ewentualne nowe mutacje.

297 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) Badanie genetyczne możliwe u: wszystkich ras owiec. SCID 1 ml krwi z EDTA PCR (3) u Jack Russell terierów Genetycznie uwarunkowany ciężki kombinowany niedobór odpornościowy (SCID) obejmuje szereg obrazów chorobowych i, oprócz tej rasy psów, opisany jest u różnych innych ras, a także koni (p. wyżej), myszy i człowieka. Mutacja punktowa prowadzi do dysfunkcji limfocytów B oraz T, przez co dochodzi do m.in. do skrajnej limfopenii, agamaglobulinemii, dysplazji grasicy oraz niedorozwoju obwodowych narządów limfatycznych. Chore psy giną w wieku szczenięcym. Choroba rozwija się tylko u tych szczeniąt, które posiadają oba zmutowane allele w swym genomie. Poprzez badanie genetyczne mogą być wykryte chore szczenięta, a także co ważne z punktu widzenia ewentualnego wykorzystania do hodowli można odróżnić w sposób jednoznaczny nosicieli bezobjawowych od zwierząt genetycznie zdrowych. Nosiciele SCID nie muszą być bezwzględnie wykluczani z hodowli, powinni być jednak kojarzeni wyłącznie ze zwierzętami całkowicie wolnymi od omawianego defektu. Dziedziczenie: autosomalne recesywne. 273

298 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) SCID u koni arabskich 1 ml krwi z EDTA PCR (3) W przypadku SCID (severe combined immunodeficiency ciężki kombinowany niedobór odpornościowy) u źrebiąt koni arabskich dochodzi, przypuszczalnie poprzez defekt komórki macierzystej dla linii limfoidalnej, do zaburzeń dojrzewania zarówno komórek B, jak i T, a przez to do silnie wyrażonej limfopenii. Źrebięta dotknięte tym defektem zaczynają chorować w wieku 1 miesiąca i padają w ciągu pierwszych 5 miesięcy życia wskutek zakażeń drobnoustrojami oportunistycznymi, wynikających z niedoboru immunologicznego. Ta dziedziczna choroba polega na delecji w obrębie genu kodującego kinazę białkową zależną od DNA. Defekt ujawnia się tylko u tych źrebiąt, które w swym genomie posiadają oba zmutowane allele. Poprzez badanie genetyczne mogą być wykryte chore źrebięta, a także co ważne z punktu widzenia ewentualnego wykorzystania do hodowli można odróżnić w sposób jednoznaczny nosicieli bezobjawowych od zwierząt genetycznie zdrowych. Występowanie: Objawy kliniczne: Dziedziczenie: konie arabskie podatność na infekcje autosomalne recesywne. Ślepota zmierzchowa 1 ml krwi z EDTA PCR (3) (kurza ślepota) u briardów Za schorzenie odpowiedzialna jest delecja w obrębie genu RPE65, kodującego białko w warstwie barwnikowej siatkówki. Dotknięte tym defektem psy już we wczesnym wieku szczenięcym wykazują objawy ślepoty zmierzchowej; w przebiegu lat coraz bardziej ograniczona staje się również zdolność widzenia w ciągu dnia. Występowanie: Objawy kliniczne: Dziedziczenie: Berger de brie (Briard) ślepota zmierzchowa, zmniejszona zdolność widzenia dziennego autosomalne recesywne. 274

299 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) Umaszczenie lisie 1 ml krwi z EDTA PCR (3) u koni Badanie genetyczne możliwe u: Dziedziczenie: Mutacja w obrębie MC1R (melanocyte stimulating hormone receptor) jest prawdopodobnie przyczyną umaszczenia lisiego. koni autosomalne recesywne Umaszczenie żółte 1 ml krwi z EDTA PCR (3) i brązowe labradory i retrivery Wrodzone 1 ml krwi z EDTA PCR (3) zwiotczenie mięśni (myotonia congenita) u sznaucerów miniaturowych Myotonia congenita, oprócz dobrze udokumentowanych przypadków dotyczących sznaucerów miniaturowych, opisywana była również u innych ras psów (Chow chow, Staffordshire bull terier, dog), a także innych zwierząt domowych (koty, konie, owce, kozy, myszy) oraz u ludzi. Mutacja genu kodującego kanały jonów chlorkowych w błonach mięśni szkieletowych prowadzi do hamowania bodźców elektrycznych, a przez to do nieprawidłowej czynności mięśni (opóźniona miorelaksacja). Chore zwierzęta już kilka tygodni po urodzeniu wykazują objawy kliniczne. Schorzeniu nie towarzyszą kurcze mięśniowe, ani bolesność. Objawy kliniczne: - przerost mięśni, sztywny chód, poruszanie się drobnymi skokami królicze skoki - powiększony język, trudności w przełykaniu, nadmierne ślinienie się - głośne oddechy, zmieniony odgłos szczekania - tylko u sznaucerów miniaturowych: skrócenie żuchwy, brakujące zęby Dziedziczenie: autosomalne recesywne. 275

300 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) Zespół złośliwej 1 ml krwi z EDTA PCR (3) hypertermii u świń (predyspozycja genetyczna) Badanie genetyczne możliwe u: Schorzenie spowodowane jest mutacją genu kodującego receptor ryanodinowy w mięśniach szkieletowych. Problem dotyczy przede wszystkim tych ras świń, u których znaczny udział procentowy ma tkanka mięśniowa, a mały tkanka tłuszczowa. Defekt genetyczny prowadzi do zwiększonego uwalniania wapnia z siateczki sarkoplazmatycznej miocytów podczas sytuacji stresowej oraz znieczulenia wziewnego. Powoduje to skurcze mięśniowe, którym towarzyszy zwiększona beztlenowa glikoliza, kwasica mlekowa oraz hypertermia. Test genetyczny pozwala na wykrycie zwierząt zdrowych, jak również nosicieli jednego lub dwóch patologicznych alleli, co ma istotne znaczenie przede wszystkim dla hodowcy. Trzeba jednak zauważyć, że schorzenie to ma genezę poligenetyczną. wszystkich ras świń Złośliwa hypertermia 1 ml krwi z EDTA PCR (3) (hyperthermia maligna) u psów (predyspozycja genetyczna) Zespół chorobowy, opisywany jako złośliwa hypertermia, określa stan podczas- lub po znieczuleniu ogólnym, przebiegający z nagle pojawiającym się, nadmiernym wzrostem temperatury ciała do wartości powyżej 43 C oraz śmiertelnością sięgającą 70 %. Nasilenie objawów jest bardzo różne. Czynnikami warunkującymi powstanie i bezpośrednio wywołującymi to często fatalne powikłanie narkozy są predyspozycje genetyczne oraz stosowanie leków zwiotczających mięśnie na zasadzie depolaryzacji albo silnych substancji do znieczulania wziewnego (halotan, enfluran, izofluran, sevofluran, metoksyfluran, eter dietylowy). Wysiłek fizyczny, przegrzanie, niedotlenienie, strach oraz pobudzenie emocjonalne są czynnikami, które mogą przyspieszyć wystąpienie złośliwej hypertermii i nasilać jej objawy. Na złośliwą hypertermię chorować mogą zarówno nosiciele homozygoty, jak i heterozygoty. Dziedziczenie: autosomalne dominujące. 276

301 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.3 Choroby dziedziczne (w porządku alfabetycznym) X-SCID 1 ml krwi z EDTA PCR (3) Występowanie: X-SCID (X-linked severe combined immune deficency sprzężony z chromosomem X ciężki kombinowany niedobór odpornościowy) u psów spowodowany jest defektem w łańcuchu g receptora dla interleukiny-2. Dochodzi do wyraźnego upośledzenia odporności komórkowej i humoralnej. Chorują wyłącznie psy-samce, natomiast suki jedynie przenoszą chorobę. Wkrótce po zaniku przeciwciał matczynych, u dotkniętych tym defektem psów pojawiają się przewlekłe i nawracające zakażenia, spowodowane przez drobnoustroje oportunistyczne, prowadzące zwykle do śmierci w wieku 3 4 miesięcy. Welsh Corgi, bassety Objawy kliniczne: - zaburzenia rozwoju, dysplazja grasicy - podatność na zakażenia, niedostateczny rozwój obwodowych węzłów chłonnych Badania laboratoryjne: Dziedziczenie: limfopenia, obniżony poziom IgG i IgA; poziom IgM jest różny sprzężone z chromosomem X 277

302 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.4 Oznaczanie płci u ptaków Informacje ogólne W celu oznaczenia płci u ptaków pobierany jest kwas DNA z miazgi pióra, krwi z EDTA lub osłonek jaja (błony jajowej). Swoisty odcinek DNA powiela się przy użyciu metody PCR, a następnie określany jest, za pomocą 2 różnych metod z zakresu biologii molekularnej, swoisty dla płci polimorfizm w sekwencji genów chromosomów płciowych. Płeć może być oznaczona w ten sposób u kilkuset gatunków ptaków. Nie jest jednak możliwe określanie płci tą metodą u takich ptaków biegających, jak emu, struś, nandu oraz kiwi; możliwe natomiast u kazuarów. Oznaczanie płci krew z EDTA, skorupka (błona jajowa), pióra PCR (1) u ptaków Krew z EDTA: wystarczą 2-3 krople Pióra: Osłonki jajowe: 278 należy wysyłać jedno duże lub kilka małych piór z nieuszkodzoną dutką. Pióra będące w fazie wzrostu zawierają wyraźnie większe, niż pióra wyrośnięte, ilości DNA; dlatego też dobrze nadają się do oznaczania płci. Jednak mogą być do tego celu użyte również pióra wyrośnięte albo takie, które świeżo wypadły. Należy jednak wiedzieć w sposób jednoznaczny, od którego ptaka badane pióra pochodzą, a ponadto należy wykluczyć ich zanieczyszczenie materiałem genetycznie obcym (np. kurzem z woliery, piaskiem). Pióra krwawiące należy wysyłać w jałowej probówce; można przy tym skrócić część górną (dystalną). Pióra suche można przesyłać w zamykanej torebce plastikowej. izolacja DNA z błonki skorupkowej (jajowej) jest możliwa; powinny być one przy tym możliwie nieuszkodzone. Jeszcze lepszym materiałem jest kropla krwi pępowinowej, pobrana jałowym wacikiem. Należy zwracać uwagę, któremu pisklęciu odpowiada badane jajo. : - W celu uniknięcia błędnych lub wątpliwych wyników, badany materiał należy chronić przed zanieczyszczeniem obcą krwią lub miazgą pióra, albo innym materiałem zawierającym DNA. - Krew i miazga mogą być przechowywane przez kilka dni w temperaturze lodówki; natomiast pióra suche nawet kilka tygodni w temperaturze pokojowej. - Próby należy dokładnie oznaczyć, podając dokładną (jeśli to możliwe, również naukową) nazwę gatunku ptaka, numer obrączki oraz datę pobrania materiału. Osobny formularz zleceniowy mogą Państwo zamówić u nas albo go ściągnąć ze strony

303 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.5 Ustalanie pokrewieństwa zwierząt za pomocą metod molekularno-genetycznych Informacje ogólne Celem tych badań jest potwierdzenie, czy domniemani rodzice określonego zwierzęcia są nimi w rzeczywistości. Badanie pochodzenia na podstawie metod biologii molekularnej opiera się na analizie tzw. mikrosatelitów. Zasada metody Materiał genetyczny zawiera dużą ilość segmentów DNA, tzw. mikrosatelitów, składających się z wielokrotnie powtarzających się krótkich odcinków DNA. Liczba tych powtórzeń, a co za tym idzie, długość mikrosatelitów, jest różna u różnych osobników. Szacuje się, że genom człowieka zawiera około takich miejsc. Każdy osobnik posiada więc genom jedyny w swoim rodzaju, który nie występuje praktycznie u żadnego innego (wyjątkiem są bliźnięta jednojajowe). Organizm potomny dziedziczy zasadniczo 50 % swego materiału genetycznego od swej matki i 50 % od ojca. To oznacza, że wszystkie zmiany dotyczące genomu, jak np. wykazujące dużą odmienność sekwencje mikrosatelitów, które nie pochodzą od matki, muszą być odziedziczone po ojcu. Jeśli w wyniku analizy mikrosatelitów w materiale genetycznym potomka pochodzącego od znanej matki stwierdzi się co najmniej dwie sekwencje mikrosatelitów, które nie występują ani w genomie matki, ani u domniemanego ojca, to ojcostwo może być z całą pewnością wykluczone. Pewność diagnozy zwiększa się w przypadku porównania większej liczby fragmentów genomu w obrębie mikrosatelitów. Dlatego u koni bada się 12, a u psów i kotów 10 mikrosatelitów, które rekomendowane są przez ISAG (International Society for Animal Genetics). Ustalanie 2 ml krwi z EDTA PCR (3) pokrewieństwa zwierząt Dla wykazania lub wykluczenia pokrewieństwa potrzebny jest materiał od potomka, jak również od każdego domniemanego rodzica. Proszę zwrócić uwagę na wyraźne oznaczenie prób do badania. Przykład: w przypadku znanej matki oraz dwóch wchodzących w rachubę ojców, prosimy o przysłanie nam materiału do badania od: 1. potomka 2. matki 3. potencjalnego ojca A 4. potencjalnego ojca B Formularz zleceniowy mogą Państwo zamówić u nas albo go ściągnąć ze strony 279

304 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.5 Ustalanie pokrewieństwa zwierząt za pomocą metod molekularno-genetycznych Genetyczny 0,5 ml krwi z EDTA PCR (3) odcisk palca (fingerprinting)/profil DNA Genetyczny odcisk palca jest jedynym niezmiennym i niemożliwym do podrobienia dowodem tożsamości danego osobnika, wyraźnie pewniejszym niż identyfikacja za pomocą wszczepianych mikrochipów lub tatuaży. Wykorzystuje on wysoką indywidualną odmienność materiału genetycznego i umożliwia jednoznaczną identyfikację nawet po śmierci zwierzęcia. Genetyczne odciski palca uzyskane dla poszczególnych zwierząt przechowywane są u nas w formie elektronicznej i można się do nich odwołać przy każdym przypadku, w którym niezbędna jest identyfikacja (utrata zwierzęcia, dochodzenia w przypadkach szkód rzeczowych powodowane przez zwierzęta, kradzież zwierząt itp.). Właściciel otrzymuje certyfikat dotyczący profilu DNA swego zwierzęcia. Badanie jest możliwe u koni, psów i kotów. Każdy osobnik posiada jedyny w swoim rodzaju materiał genetyczny (wyjątkiem są bliźnięta jednojajowe). Dlatego na podstawie profili DNA dwóch nadesłanych materiałów można stwierdzić w sposób bezsporny, czy pochodzą one od tego samego zwierzęcia. Identyfikacja na podstawie genetycznego dowodu tożsamości jest metodą z wyboru przy kwestiach sądowych (szkody rzeczowe, kradzież zwierząt itd.). Test możliwy u: koni, psów, kotów. Glikogen 0,5 ml krwi z EDTA PCR(3) zaburzenia w magazynowaniu koty Norweskie Leśne 280

305 15 Badania z użyciem technik biologii molekularnej 15.6 Analiza sekwencyjna/pcr (1) Analiza sekwencyjna DNA, stosowana w biologii molekularnej i bioinformatyce, jest zautomatyzowaną, opartą na analizie komputerowej, metodą określania charakterystycznych fragmentów (szczególnie genów) w łańcuchu DNA. Analizowane są informacje uzyskane przy sekwencjonowaniu DNA, a dotyczące kolejności i pozycji poszczególnych par zasad. Poprzez określanie homologii DNA, na podstawie porównania oznaczonej sekwencji z danymi uzyskanymi z międzynarodowych baz danych, można ustalić gatunek organizmu, od którego kwas nukleinowy był izolowany, oraz ewentualne odstępstwa (mutacje) od sekwencji standartowej. Metoda ta stosowana jest do diagnostyki wielu chorób dziedzicznych, jednak może być również użyta w celu dokładniejszej charakterystyki lub różnicowania produktów PCR w tych technikach badawczych, które uwzględniają różnicowanie gatunkowe (np. do identyfikacji poszczególnych gatunków mikroorganizmów). Takie różnicowanie gatunkowe przeprowadzane jest po uprzedniej konsultacji z laboratorium. 281

306 16 Mikrobiologia 16.1 Badania bakteriologiczne Przegląd czasu trwania badań bakteriologicznych Hodowle bakterii Kierunek badania Dni, w których badanie jest nastawiane Czas trwania badania* Hodowla w warunkach tlenowych (1) Pon - So 2 3 dni Dodatkowe badania wliczone w cenę Wymaz z ucha (1) Pon - So 2 3 dni badanie mikologiczne (Malassezia) Wymazy z szyjki macicy od klaczy (1) Pon - So 2 3 dni badanie mikologiczne Badanie w kierunku (1) Taylorella equigenitalis (CEM)** Badanie mikrobiologiczne mleka (1) od bydła Pon - So 7 dni Pon - So 2 3 dni badanie mikologiczne, identyfikacja szczepu, antybiogram Mocz (1) Pon - So 1 2 dni wykrywanie subst. hamujących wzrost bakterii, określanie liczby bakterii Hodowla w warunkach beztlenowych (1) Pon - So 3 4 dni Badanie bakteriologiczne (1) krwi tlenowo beztlenowo Badanie kału w kierunku (1) patogenów jelitowych Pon - So Pon - So 10 dni 2 4 dni Badanie w kierunku Salmonella (1) Pon - So 2 3 dni Wykazywanie Clostidium w kale (1) (ilościowo) Badanie w kierunku prątków (3) (Mycobacterium) Pon - Pt Pon - Pt 2 3 dni 8 tyg. * Czas trwania badania bakteriologicznego zależny jest od gatunku znajdujących się w materiale bakterii oraz szybkości ich wzrostu. Przedziały czasowe podane w tabeli umożliwiają diagnostykę bakteriologiczną znacznej większości zarazków patogennych dla zwierząt. W przypadkach szczególnych może być potrzebny dłuższy czas badania (np. w kierunku Nocardia 7 dni). ** Wysyłanie materiału do Kanady: 14 dni 282

307 16 Mikrobiologia Ogólne badania bakteriologiczne Bakteriologia posiew wymazy, płyny ustrojowe, badanie w warunkach fragmenty tkanek i narządów i in. hodowlane (1) tlenowych Hodowla bakteryjna w warunkach tlenowych umożliwia wykazanie przeważającej większości drobnoustrojów patogennych. Etapy badania: - sporządzenie preparatu barwionego metodą Grama oraz badanie mikroskopowe w celu wykazania obecności bakterii, grzybów i komórek somatycznych (w przypadku wymazów z ucha, płynu mózgowo-rdzeniowego, punktatów) - posiew materiału na podłoża wybiórcze w zależności od rodzaju próbki oraz wymogów badania - namnażanie bakterii w bulionie w celu izolacji drobnoustrojów osłabionych wskutek wcześniejszego postępowania przeciwbakteryjnego, albo przy małej liczbie komórek bakterii w materiale - inkubacja podłoży przez min. 48 godz. (w razie potrzeby dłużej; w przypadku próbek moczu, 24-godzinny czas inkubacji jest z reguły wystarczający) - codzienna ocena hodowli oraz dalsze różnicowanie bakterii przy stwierdzeniu zarazków chorobotwórczych lub warunkowo chorobotwórczych W poniższych przypadkach zakres badania obejmuje: - wymazy z ucha (1) Oprócz hodowli bakteryjnej w warunkach tlenowych (p. wyżej) również badanie mikologiczne w celu stwierdzenia drożdżaków Malassezia. - wymazy z szyjki macicy Oprócz hodowli bakteryjnej w warunkach tlenowych - od klaczy (1) (p. wyżej) również badanie mikologiczne. Uwaga: Badanie w kierunku Taylorella equigenitalis (CEM, contagious equine metritis), musi być zlecone osobno. Materiał należy przesyłać w specjalnym podłożu transportowym i musi on być dostarczony do laboratorium w ciągu 48 godz. od pobrania - badanie próbek mleka Badanie w cenie zryczałtowanej obejmuje hodowlę bak- - od bydła (1) teryjną w warunkach tlenowych, badanie mikologiczne, identyfikację bakterii oraz antybiogram. - badanie moczu (1) W badaniu bakteriologicznym moczu oceniane i podawane są gatunki oraz ilość wyizolowanych drobnoustrojów. Dodatkowo wykonywany test na substancje hamujące wzrost bakterii dostarcza wskazówek odnośnie wydalanych z moczem czynników p-bakteryjnych. 283

308 16 Mikrobiologia Ogólne badania bakteriologiczne Bakteriologia posiew wymazy, płyny ustrojowe, badanie w warunkach fragmenty tkanek i narządów i in. hodowlane (1)) beztlenowych Badanie w kierunku beztlenowców wskazane jest (oprócz hodowli w warunkach tlenowych) w przypadku następujących materiałów: treści ropni, ropy, wymazów z ran (ran kąsanych!), płynów ustrojowych (punktaty, maź stawowa, płyn mózgowo-rdzeniowy), wymazów z narządów wewn. i błon surowiczych, materiałów pobranych przy zanokcicy. Etapy badania: - posiew materiału na podłoża specjalne - namnażanie bakterii w bulionie - inkubacja podłoży przez min. 72 godz. w warunkach beztlenowych (w razie potrzeby dłużej) - ocena hodowli oraz dalsze różnicowanie bakterii przy stwierdzeniu zarazków chorobotwórczych lub warunkowo chorobotwórczych Badanie krew w specjalnej butelce badanie hodowlane (1) bakteriologiczne krwi z podłożem W przypadku stwierdzenia lub podejrzenia posocznicy, pacjentowi pobiera się jałowo krew i jeszcze w lecznicy wprowadza ją do butelki ze specjalnym podłożem. Butelki te, podobnie jak zestaw do pobierania krwi, mogą Państwo otrzymać bezpłatnie z naszego laboratorium. Butelki inkubowane są w laboratorium przez 10 dni, a następnie badane w kierunku tlenowców i beztlenowców. Wykrywane jest każde namnożenie się drobnoustrojów. Sposób użycia: - dla każdego pacjenta przeznaczona jest jedna butelka z podłożem (nadaje się ono zarówno do hodowli tlenowej, jak i beztlenowej), - aby uniknąć zanieczyszczenia podłoża drobnoustrojami znajdującymi się na skórze, należy b. staranie zdezynfekować miejsce pobrania krwi, - krew pobiera się za pomocą strzykawki (względnie zestawu do pobierania) i wprowadza, w ilości 3 10 ml (optymalnie 8 10 ml), do butelki z podłożem; jeśli nie używa się zestawu do pobierania, krew należy wstrzyknąć do butelki przez korek gumowy, - materiał należy pobierać i przesyłać możliwie na początku tygodnia, - butelkę zawierającą badaną krew należy przetrzymywać w temp. pokojowej (nie w lodówce) 284

309 16 Mikrobiologia 16.2 Badania mikrobiologiczne kału Wykrywanie kał, wymaz z prostnicy badanie hodowlane (1) patogenów jelitowych Próbki kału lub wymazy z prostnicy badane są w kierunku patogenów jelitowych przy użyciu podłoży wybiórczych oraz wybiórczo-namnażających. Badanie hodowlane - Salmonella sp. pozwala na wykrycie - termofilne gatunki z rodzaju Campylobacter następujących (C. jejuni, C. coli) drobnoustrojów: - Yersinia enterocolitica - różne, chorobotwórcze lub warunkowo chorobotwórcze dla poszczególnych gatunków zwierząt, pałeczki z rodziny Enterobacteriaceae (np. Klebsiella sp., hemolizujące oraz śluzowe szczepy Escherichia coli, Proteus sp.) - gronkowce koagulazododatnie (Staphylococcus aureus, S. intermedius) - Pseudomonas aeruginosa - drożdżaki (przy niefizjologicznym namnożeniu się określane półilościowo) Ponadto u zwierząt mięsożernych oceniany jest, w sposób półilościowy, skład flory bakteryjnej kału. Wzrost ilości bakterii Gram-dodatnich lub Gram-ujemnych może wskazywać na dysbakteriozę w jelicie grubym. Wykrywanie kał, wymaz z prostnicy badanie hodowlane (1) pałeczek Salmonella Badanie hodowlane próbek kału ukierunkowane wyłącznie na wykrycie bakterii Salmonella. Jako materiał do badania mogą być użyte również próbki zbiorcze kału. Wykrywanie laseczek kał badanie hodowlane (1) beztlenowych (ilościowo) Wzrost ilości laseczek Clostridium u zwierząt mięsożernych wskazuje na istniejącą dysbakteriozę. Poprzez odpowiednie seryjne rozcieńczenie próbek kału oraz hodowlę w warunkach beztlenowych na podłożach wybiórczych, określana jest ilość komórek Clostridium w jednym gramie kału. 285

310 16 Mikrobiologia 16.2 Badania mikrobiologiczne kału Wykrywanie kał ELISA (2) enterotoksyny Clostridium perfringens Enterotoksyna Clostridium perfringens może powodować biegunkę u psów i kotów. Elastaza kał (porcja wielkości ziarna grochu) ELISA (1) U psów wykrywana jest kałowa elastaza 1, która, syntetyzowana w trzustce, uwalniana jest w trakcie procesów trawiennych wraz z sokiem trzustkowym do jelita. Psia elastaza E1 zachowuje stabilność w środowisku jelita i może być przez dłuższy czas wykrywana w próbkach kału. p. choroby trzustki Gatunek: Wskazanie: : tylko pies podejrzenie niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki Nie trzeba przerywać terapii uzupełniającej przy użyciu enzymów trzustkowych, gdyż wynik nie ulega zafałszowaniu. W przypadku wodnistego kału może dochodzić do rozcieńczania elastazy i uzyskiwania wyników fałszywie zaniżonych. Stopień kał (porcja wielkości grochu) badanie trawienia pokarmu mikroskopowe (2) Wykrywane są: Gatunek: Wskazanie: niestrawione składniki pokarmu, znajdujące się w kale: kryształki kwasów tłuszczowych (w kształcie igieł), kuleczki tłuszczu, włókna mięśniowe, skrobia. badanie jest możliwe do wykonania u zwierząt mięsożernych, wszystkożernych oraz u ptaków podejrzenie zaburzeń w trawieniu, wywołanych np. niewydolnością zewnątrzwydzielniczą trzustki Czynniki mogące - Wykorzystywanie substancji odżywczych zależne jest mieć wpływ na od rodzaju i składu pożywienia. Dlatego przy karmieniu poprawność oznaczenia: zwierzęcia surowym mięsem również mogą być stwierdzane kryształy kwasów tłuszczowych i włókna mięśniowe. - Przyspieszony pasaż jelitowy przy biegunce prowadzi do pogorszenia wydajności trawienia. 286

311 16 Mikrobiologia 16.2 Badania mikrobiologiczne kału Badanie kał (co najmniej połowa badanie w mikroskopie wirusologiczne kału próbówki kałowej) elektronowym (3) Za pomocą mikroskopu elektronowego wykrywane są i klasyfikowane wirusy obecne w kale. p. też Rozdział 13, Choroby zakaźne: wykrywanie koronawirusów, rotawirusów i parwowirusów Krew utajona kał (1/3 próbówki kałowej) chromatografia (2) Aby nie zafałszować wyniku badania, na 3 dni przed pobraniem materiału nie należy podawać zwierzęciu mięsa. Diagnostyka biegunki kał (co najmniej 1 pełna próbówka kałowa) (1) profil biegunkowy C (pies, kot) Badanie bakteriologiczne kału: - badanie hodowlane w kierunku patogenów jelitowych Badanie mikologiczne kału: - badanie hodowlane, półilościowe Badanie - wykrywane są jaja tasiemców i nicieni, oocysty kokcydii parazytologiczne kału: (metoda flotacji) Badanie w kierunku Giardia sp.: - wykrywanie antygenu (ELISA) Diagnostyka biegunki kał (co najmniej 1 pełna próbówka kałowa) (1) profil biegunkowy C (koń, przeżuwacze, świnia) Badanie bakteriologiczne kału: - badanie hodowlane w kierunku patogenów jelitowych Badanie mikologiczne kału: - badanie hodowlane, półilościowe Badanie - wykrywane są jaja tasiemców i nicieni, oocysty kokcydii parazytologiczne kału: larwy nicieni płucnych u koni i przeżuwaczy, jaja przywr wątrobowych oraz pasożytujących w przedżołądkach (flotacja, sedymentacja, larwoskopia) 287

312 16 Mikrobiologia 16.2 Badania mikrobiologiczne kału Diagnostyka biegunki kał (2 pełne próbówki kałowe) (1) profil biegunkowy C (inne gatunki zwierząt) Badanie bakteriologiczne kału: - badanie hodowlane w kierunku patogenów jelitowych Badanie mikologiczne kału: - badanie hodowlane, półilościowe Badanie - wykrywane są jaja tasiemców i nicieni, oocysty kokcydii parazytologiczne kału: (metoda flotacji oraz sedymentacji) Badania kału profile narządowe Diagnostyka biegunki kał (co najmniej 1 pełna próbówka kałowa) (1) profil biegunkowy E (tylko pies) Badanie bakteriolog. kału, Profil odpowiada profilowi biegunkowemu C, zawiera badanie mikologiczne, jednak dodatkowo określanie kałowej elastazy 1. badanie parazytologiczne, badanie w kierunku Giardia sp., określanie elastazy

313 16.3 Badania mikologiczne Przegląd czasu trwania badań mikologicznych 16 Mikrobiologia Badanie hodowlane w kierunku grzybów Kierunek badania Dni, w których badanie jest nastawiane Czas trwania badania* Dermetofity Pon - Pt 4 tyg. Drożdżaki i grzyby pleśniowe Pon - So 2 3 dni Drożdżaki w kale, badanie ilościowe Pon - Pt 2 3 dni * Czas trwania badania mikologicznego zależny jest od gatunku znajdującego się w materiale grzyba oraz szybkości jego wzrostu. Przedziały czasowe podane w tabeli umożliwiają diagnostykę mikologiczną znacznej większości grzybów patogennych dla zwierząt. W przypadkach szczególnych może być potrzebny dłuższy czas badania (np. dla Malassezia 5 dni, dla Cryptococcus neoformans 7 dni). 289

314 16 Mikrobiologia Ogólne badania mikologiczne Badanie w kierunku zeskrobiny skóry, włosy badanie hodowlane (1) dermatofitów Dermatomikozy są grzybicami ograniczającymi się do powierzchni skóry. Do najczęstszych dermatomikoz należą grzybice wywołane przez Trichophyton sp. i Microsporum sp. Materiał do badania: - ponieważ nitki (hyphae) dermatofitów wnikają do skóry, głębokie zeskrobiny naskórka są najlepszym materiałem do badania; - do badania nadają się również wyrwane włosy; - włosy obcięte nożyczkami nie nadają się do badania; - do identyfikacji mogą być przesyłane również hodowle założone i inkubowane we własnej lecznicy; Pobieranie materiału: Badanie: Uwaga: Materiał należy pobierać na granicy skóry objętej procesem chorobowym i skóry prawidłowej. Wcześniejsza dezynfekcja badanego miejsca za pomocą 70 % alkoholu zapobiega przerostowi hodowli grzybów przez bakterie towarzyszące. Materiał należy przesłać w suchej próbówce. 1. Hodowla na specjalnych podłożach 2. Regularna ocena posianych podłoży oraz identyfikacja gatunku grzyba w przypadku wzrostu dermatofitów Dermatofity cechują się b. długim czasem wzrostu. Z tego względu badane próby inkubowane są do 4 tygodni. 290

315 16 Mikrobiologia Ogólne badania mikologiczne Badanie w kierunku wymazy, płyny ustrojowe i in. badanie hodowlane (1) drożdżaków i grzybów pleśniowych Drożdżaki i grzyby pleśniowe mogą uczestniczyć w różnych procesach chorobowych, np. zapaleniach uszu, zakażeniach układu moczo-płciowego, zapaleniach wymienia, zakażeniach worków powietrznych u ptaków. Pobieranie materiału: Badanie: Uwaga: Proszę używać wymazówek z podłożem transportowym, jak w przypadku materiału do badania bakteriologicznego. W przypadku wymazów z błon śluzowych jamy ustnej, nosogardzieli oraz narządów rozrodczych, należy zwracać uwagę na błoniaste lub ropne naloty, z których ewentualne zarazki dają się najłatwiej wyizolować. Dla rozpoznania aspergilozy u ptaków, najlepszym materiałem jest wymaz z worków powietrznych. 1. Hodowla na specjalnych podłożach 2. Ocena posianych podłoży oraz identyfikacja gatunku grzyba w przypadku wzrostu chorobotwórczych lub warunkowo chorobotwórczych drożdżaków lub grzybów pleśniowych Wymazy z ucha, wymazy z szyjki macicy u klaczy oraz próbki mleka są przez nas badane zasadniczo również w kierunku grzybów. W tych przypadkach nie jest potrzebne osobne zlecenie. Badanie w kierunku kał badanie hodowlane (1) drożdżaków w próbkach kału (ilościowe) Najrozmaitsze czynniki działające immunosupresyjnie oraz terapia antybiotykami mogą prowadzić do tego, że żyjące w jelicie drożdżaki szczególnie gatunki z rodzaju Candida namnażają się nadmiernie i wywołują biegunkę. Dlatego, w celu postawienia rozpoznania niezbędne jest ilościowe wykrywanie zarazka. Badania: 1. Seryjne rozcieńczanie próbki kału 2. Hodowla na specjalnych podłożach 3. Określenie liczby kolonii i obliczenie ilości drożdżaków w 1 gramie kału 4. Identyfikacja zarazka 291

316 16 Mikrobiologia 16.4 Autoszczepionki Autoszczepionki przeciwbakteryjne Nadesłany materiał poddawany jest obróbce wstępnej, a następnie przeprowadzana jest izolacja i identyfikacja bakterii. Po namnożeniu zarazka produkowana jest szczepionka. Uwaga: Sporządzenie i sprawdzenie autoszczepionki wymaga czasu około 3 tygodni. Jeśli oprócz normalnego badania bakteriologicznego życzyliby sobie Państwo również sporządzenia autoszczepionki, prosimy o niezwłoczne powiadomienie nas o tym. Do sporządzenia autoszczepionki potrzebna jest nam recepta wystawiona przez lekarza wet. Schemat dawkowania dołączany jest do przesyłki. Z reguły, z jednej porcji autoszczepionki można zamówić 2 3 roztwory do kontynuacji szczepienia, bez potrzeby przesyłania nowego materiału. Autoszczepionka kał (3) przeciwko Escherichia coli Podawanie tego preparatu wchodzi w rachubę u tych zwierząt, które cierpią na przewlekłą i oporną na terapię biegunkę. Badania wykazały, że stosowanie szczepionki prowadzi często do złagodzenia objawów, bądź do wyleczenia biegunki. Szczepionka dostarczana jest jako preparat doustny, do podawania w 10 dawkach. Autoszczepionka wymaz (3) przeciwko gronkowcom Szczepionka znajduje zastosowanie u zwierząt z ropnym zapaleniem skóry opornym na leczenie. Preparat podawany jest w postaci 4 iniekcji podskórnych. Autoszczepionka wymaz (3) przeciwko Pseudomonas aeruginosa 292 Przy opornych na leczenie zakażeniach w obrębie nosogardzieli i ucha, wywołanych przez Pseudomonas aeruginosa, dobre wyniki daje zastosowanie autoszczepionki. Sporządzony preparat podawany jest w kombinacji doustnie oraz w iniekcji podskórnej.

317 16 Mikrobiologia 16.4 Autoszczepionki Autoszczepionki przeciwko wirusom Autoszczepionka 3 5 g tkanki w płynie fizjologicznym (3) przeciwko brodawczycy /Autoszczepionka przeciwko sarkoidowi u koni Dla sporządzenia szczepionki potrzebujemy wystarczającej ilości materiału tkankowego (fragment wielkości paznokcia), który powinien być nadesłany w płynie fizjologicznym. Inne autoszczepionki (w tym również używane do szczepienia przyszłych matek oraz do stosowania u większej liczby zwierząt w stadzie) mogą być sporządzone na zlecenie. Prosimy o konsultację telefoniczną pod nr telefonu

318 16 Mikrobiologia 16.5 Badania stanu sanitarnego Badania kontrolne zabiegów sanitarnych. Badania skuteczności (1) procesów sterylizacji Sterylizatory oraz autoklawy, stosowane w lecznicy weterynaryjnej, powinny być poddawane regularnej kontroli ich skuteczności. Jest to możliwe za pomocą drobnoustrojów testowych (zarodników cechujących się opornością na wysokie temperatury), które umieszcza się celowo w tych urządzeniach podczas prowadzonej sterylizacji. Odpowiednie opakowania zawierające zarodniki, przeznaczone do sterylizatorów parowych i na suche gorące powietrze, mogą być zamówione u nas wraz ze stosownym formularzem, a po przeprowadzonej sterylizacji przesłane do badania. 294

319 17 Parazytologia 17.1 Badania parazytologiczne Pasożyty w kale Z uwagi na fakt, że wydalanie pasożytów, larw, jaj i oocyst nie odbywa się w sposób ciągły, zaleca się badanie zbiorczych próbek kału z 3 dni (pojedyncze próbki są wystarczające jedynie w przypadku badania testem ELISA). W stadach zwierząt (z wyjątkiem świńtuczników i drobiu) powinna być pobrana reprezentatywna liczba wyrywkowo pobranych próbek (a nie zbiorcza próba od wielu zwierząt). Próbki kału do badania parazytologicznego powinny być, o ile to możliwe, pobierane z prostnicy. Jeśli nie, to powinien to być świeżo oddany kał. Próbki powinny być umieszczone w szczelnie zamkniętym opakowaniu i jak najszybciej, najlepiej schłodzone, przesłane do laboratorium. Wydalone z kałem pasożyty lub ich fragmenty należy przesyłać w osobnej próbówce, w postaci natywnej (bez utrwalania ich w formalinie!) lub z niewielką ilością płynu fizjologicznego. Badanie w kierunku min. 5 g kału metoda flotacji (1) pasożytów wewnętrznych (pies, kot, trzoda chlewna, drób, zwierzęta trzymane w mieszkaniach) Wykrywane są: jaja tasiemców i nicieni, oocysty kokcydii (wraz z oocystami Toxoplasma u kotów). Badanie w kierunku min. 5 g kału preparat bezpośredni, pasożytów metoda flotacji (1) wewnętrznych (gady) Wykrywane są: trofozoity wiciowców, trofozoity oraz cysty orzęsków, trofozoity pełzaków, jaja przywr, tasiemców i określonych nicieni, cysty pełzaków, oocysty kokcydii, jaja tasiemców, nicieni i wrzęch (Pentastomida). Badanie w kierunku min. 10 g kału metoda flotacji, pasożytów metoda sedymentacji, wewnętrznych (przeżuwacze) larwoskopia (1) Wykrywane są: jaja tasiemców i nicieni, oocysty kokcydii, jaja przywr wątrobowych (Fasciola, Dicrocoelium) oraz pasożytujących w przedżołądkach (Paramphistomum), larwy nicieni płucnych. 295

320 17 Parazytologia 17.1 Badania parazytologiczne Badanie w kierunku min. 10 g kału metoda flotacji, larwoskopia 1) pasożytów wewnętrznych (koń) Wykrywane są: jaja tasiemców i nicieni, larwy nicieni płucnych oraz słupkowców (Strongylidae, Cyathostomidae). Informacje szczególne - słupkowce: na podstawie wyglądu jaj nie można rozdotyczące badania różnić słupkowców małych (Cyathostomidae=Trichon parazytologicznego u koni: ematidae) od dużych (Strongylidae); przy stwierdzeniu słupkowców żołądkowo-jelitowych terapia jest jednak zawsze wskazana. - Anoplocephala: ponieważ jaja tasiemców są wydalane w kale w stosunkowo małych ilościach i nie w sposób ciągły, dokładność badania koproskopowego jest w tym przypadku niewystarczająca. Prawdopodobieństwo wykrycia można zwiększyć, jeśli bada się kilkukrotnie wiele zwierząt w obrębie stada. Badanie w kierunku min 5 g kału larwoskopia nicieni płucnych (met. Baermanna - Wetzela 1) Czułość metody zależy w bardzo dużym stopniu od gęstości larw w kale oraz od stanu ich aktywności. Z tego powodu ważne jest, aby przysyłać wystarczającą ilość materiału. Badanie w celu min. 10 g kału metoda sedymentacji (1) stwierdzenia jaj przywr Często wydalane są b. małe ilości jaj przywr; wydalanie podlega przy tym dużym wahaniom, szczególnie u bydła. Ważne jest, aby badana była odpowiednia ilość kału. Przy podejrzeniu klinicznym zarażenia Fasciola hepatica oraz ujemnym badaniu kału, polecane jest badanie serologiczne (wykrywanie przeciwciał) surowicy (koń i bydło), albo mleka (bydło). Wykrywanie antygenu 2 3 g kału ELISA (1) lamblii (Giardia sp.) Wykrywanie antygenu 2 3 g kału ELISA (1) Cryptosporidium 296

321 17 Parazytologia 17.2 Pasożyty zewnętrzne Badanie w kierunku tkanki w formalinie badanie mikroskopowe (1) ektopasożytów Należy przesłać bioptaty skóry ze zmienionych miejsc. Po przygotowaniu serii skrawków histologicznych na szkiełkach podstawowych, wykonuje się badanie ukierunkowane na pasożyty zewnętrzne. Można dodatkowo zlecić badanie histologiczne (koszty jak w przypadku uzupełniającego badania histologicznego). Badanie w kierunku zeskrobiny skóry metoda z ługiem potasowym, ektopasożytów badanie mikroskopowe (1) Na brzegach zmian skórnych lub w miejscach predylekcyjnych dla pasożytów skórnych należy wystrzyc włosy, a następnie za pomocą skalpela wykonać zeskrobiny na tyle głęboko, aż pojawi się lekkie krwawienie kapilarne. Materiał rozprowadzić na szkiełku podstawowym i pozostawić do wysuszenia, albo przesłać w naczyniu (bez skalpela). Identyfikacja badanie mikroskopowe (1) ektopasożytów Przesłać kilka egzemplarzy pasożytów w postaci natywnej lub utrwalonych w 70 % alkoholu. Pasożyty krwi oraz bakterie hemotroficzne. - Babeszje - Ehrlichia sp. - Haemobartonella sp. - Leishmania sp. - mikro- i makrofilarie - Theileria sp. - Trypanosoma sp. p. rozdział 13, Choroby zakaźne p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej. 297

322 18 Histologia 18.1 Badania histologiczne i cytologiczne Proszę zwrócić uwagę na ogólne wskazówki dotyczące badań histologicznych i cytologicznych oraz biopsji cienkoigłowej. p. rozdział 2, Wskazówki ogólne. Dla oceny materiału pobranego za pomocą aspiracji cienkoigłowej, możliwie natychmiast po pobraniu i ewentualnie odwirowaniu, przygotować jeden lub kilka rozmazów i pozostawić do wyschnięcia. Rozmaz(-y), wraz z pozostałym, nieutrwalonym materiałem przesłać najszybszą drogą. Próbki tkanek przesyłać zawsze utrwalone w formalinie. Duże fragmenty przed dodaniem formaliny należy ewentualnie ponacinać lub przeciąć, aby zagwarantować całkowite utrwalenie. Możliwe jest także wstępne utrwalanie przez 1 3 dni i wysłanie próby w stanie wilgotnym, zawiniętej w szczelnej torebce z odpowiednim opakowaniem. Nadsyłane próbki tkanek i aspiraty proszę zawsze zaopatrzyć w możliwie dokładne dane z wywiadu oraz informacje dotyczące miejsca pobrania materiału. Wykrywanie ektopasozytów w bioptacie ze skóry (ukierunkowane badanie serii skrawków histologicznych na pasożyty zewnętrzne, a nie badanie opisowe) p. rozdział 17, Badania parazytologiczne. Badanie w kierunku bioptat skóry w formalinie badanie mikroskopowe (1) ektopasożytów Badanie histologiczne tkanka w formalinie badanie mikroskopowe (1) tkanek Aspiracja cienkoiglowa rozmaz, punktat badanie mikroskopowe (1) badanie cytologiczne Profile skórne p. rozdział 3, Specjalne profile diagnostyczne Sekcje zwłok nie są wykonywane 298

323 18 Histologia 18.2 Płyny ustrojowe Płyn mózgowo-rdzeniowy (pmr) Wskazania do pobierania: - wykazanie/wykluczenie stanów zapalnych centralnego układu nerwowego - potwierdzenie rozpoznania padaczki idiopatycznej - przed wykonaniem mielografii Przeciwwskazania - podwyższone ciśnienie wewnątrzczaszkowe, np. przy do pobierania: obrzęku mózgu, wodogłowiu, krwotoku mózgowym. Płyn mózgowo-rdzeniowy jest fizjologicznie klarowny; zmętnienie wskazuje na pleocytozę (przede wszystkim przy stanach zapalnych, ale także nowotworach, urazach, uszkodzeniach naczyń krwionośnych, martwicach). Również przy zwiększonej zawartości białka w pmr należy w diagnostyce różnicowej brać pod uwagę stany zapalne, nowotwory oraz schorzenia zwyrodnieniowe i dotyczące naczyń krwionośnych. p. rozdział 15, Badania z użyciem technik biologii molekularnej p. rozdział 13, Choroby zakaźne Badanie płynu ok. 1 ml pmr badanie mikroskopowe mózgowo-rdzeniowego (komora do liczenia komórek), profil I turbidometria (1) Liczba komórek, białko całkowite Uwaga: określanie liczby komórek powinno być wykonywane tak szybko, jak tylko możliwe, gdyż komórki bardzo szybko ulegają lizie w ubogim w białka środowisku pmr. Z tego powodu nie można wykluczyć możliwego wpływu transportu materiału na uzyskane wyniki badania. Badanie płynu ok. 2 ml pmr badanie mikroskopowe mózgowo-rdzeniowego (komora do liczenia komórek), turbidometria, profil II mikroskopia, badanie bakteriologiczne (1) Liczba komórek, białko całkowite, bakteriologia (tlenowo i beztlenowo) Uwaga: określanie liczby komórek powinno być wykonywane tak szybko, jak tylko możliwe, gdyż komórki bardzo szybko ulegają lizie w ubogim w białka środowisku pmr. Z tego powodu nie można wykluczyć możliwego wpływu transportu materiału na uzyskane wyniki badania. 299

324 18 Histologia 18.2 Płyny ustrojowe Diagnostyka ok. 3 ml punktatu badanie mikroskopowe, punktatów profil I fotometria (1) Cytologia, białko całkowite, ciężar właściwy Uwaga: Już w ciągu 4 godzin po pobraniu może dochodzić do zmian, które mają wyraźny wpływ na wynik badania. Do badań cytologicznych można ewentualnie przygotować również rozmaz osadu (po 5 minutowym wirowaniu przy 1500 obr./min.). Diagnostyka ok. 3 ml punktatu badanie mikroskopowe, fotometria, punktatów profil II badanie bakteriologiczne (1) Cytologia, białko całkowite, ciężar właściwy, bakteriologia (tlenowo i beztlenowo) Uwaga: Już w ciągu 4 godzin po pobraniu może dochodzić do zmian, które mają wyraźny wpływ na wynik badania. Do badań cytologicznych można ewentualnie przygotować również rozmaz osadu (po 5 minutowym wirowaniu przy 1500 obr./min.) Maź stawowa Maź stawowa jest z reguły klarowna i uboga w komórki. Przy schorzeniach stawów określanie rodzaju komórek oraz zawartości białka w mazi może wyjaśnić charakter i genezę choroby. Pozwala na rozróżnienie przyczyn urazowych, ostrych procesów zapalnych lub zakaźnych oraz schorzeń zwyrodnieniowych stawów. Badanie 1 ml mazi badanie mikroskopowe mazi stawowej profil I (komora do liczenia komórek), fotometria (1) Liczba komórek, białko całkowite, barwa, lepkość, zmętnienie Badanie 2 ml mazi badanie mikroskopowe, fotometria (1) mazi stawowej profil II Profil I + cytologia Uwaga: Już w ciągu 4 godzin po pobraniu mazi stawowej może dochodzić w niej do zmian, które mają wyraźny wpływ na wynik badania. Do badań cytologicznych można ewentualnie przygotować również rozmaz osadu (po 5 minutowym wirowaniu przy 1500 obr./min.) 300

325 18 Histologia 18.2 Płyny ustrojowe Badanie 2 ml mazi badanie mikroskopowe, mazi stawowej profil III fotometria, badanie bakteriologiczne 1) Profil II + bakteriologia (tlenowo i beztlenowo) Uwaga: Już w ciągu 4 godzin po pobraniu mazi stawowej może dochodzić w niej do zmian, które mają wyraźny wpływ na wynik badania. Do badań cytologicznych można ewentualnie przygotować również rozmaz osadu (po 5 minutowym wirowaniu przy 1500 obr./min.). 301

326

327

328