Janusz Włodarski, Święty Franciszek, akwarele i tusz, Cztery życia Janusza Włodarskiego. Karta 1

Transkrypt

1 Janusz Włodarski, Święty Franciszek, akwarele i tusz, 1939 Cztery życia Janusza Włodarskiego. Karta 1

2 Janusz Włodarski, z cyklu Dzieje Polski w obrazach, pastele, 1940/1941 Cztery życia Janusza Włodarskiego. Karta 2

3 Janusz Włodarski, projekt witrażu z cyklu Lilla Weneda, akwarele i tusz, 1940 Cztery życia Janusza Włodarskiego. Karta 3

4 Cztery życia Janusza Włodarskiego. Karta 4 J. Włodarski, Noc, akwarele, 1940 Ballada o niesłyszeniu Już noc. Na niebie tyle gwiazd, świeci tyle słońc, tak mało światła na ziemi. Tak trudno wierzyć w sny dziecięce, w zaklęte prawdy serc chłopięcych. I do piór lgnie proch, i krew w nich płynie. Takie jasne są oczy dziecka (tyle gwiazd na niebie, już noc), chociaż we śnie. A nie wiadomo nic, nawet, że w tej chwili dziecięce to widzą oczy, ale to tylko one: ciemna jest barwa ziemi bo chociaż tyle dalekich właśnie gwiazd. A żeby chcieć! Już noc, już się nie chce. Pogasły świece i oczy gasną na gwiazdach. Powieki miękkie i ciężkie, nie słychać przez nie nic (życie sobie radzi samo). Że gloria, gloria, miłości. Że gloria, gloria, gloria, in excelsis animae. Że tylko, że właśnie, powieki są ciężkie i miękkie że nic, że nie Przybory malarskie Janusza Włodarskiego

5 Cztery życia Janusza Włodarskiego. Karta 5 Chata Chata jest cicho uśmiechnięta (chata to znaczy: ludzie w chacie). Z daleka to tak wędrujecie? Z Łodzi? Po deszczu? Tyli świat! Ano bo macie taki kiepski cos! Ogień się pali na kominie, przy ogniu suszymy ubranie i buty i o czymś tam gadamy, i ręce grzejemy. Kolację może zjecie, jak poczęstujemy? Więc z wielkiej misy jemy kartofle i barszcz. Ano, tak, ano, ciekawiście świata, to dobrze poznać, jak gdzie ludzie żyjom. Jedno ten deszcz. Jak pogoda, to dobrze, ale w deszcz kiepsko tak se podróżować. A dwa dni był nas Tadek w Tomaszowie, też z harcerzami; a już teroz w mieście wszyscy w szkołach harcerki, harcerze, pewno, że tak jest, a latem wędrują. A szary kociak włazi na ramiona, a z ramion na piec, potem na kolana. A chata cała (ludzie) rozgadana! Potem śpimy w stodole, na chrzęszczącej słomie, pod kocem i kożuchem, na pasiastej derce. A rano znów deszcz jak padał, tak pada, ale iść trzeba chociażby i w deszcz. I już za nami została się chata. Harcerze 3 ŁDH na rynku w Tomaszowie Mazowieckim, lato 1939 Krajka 3 Łódzkiej Drużyny Harcerzy im. Romualda Traugutta, krzyż harcerski i książeczka harcerska Janusza Włodarskiego

6 Cztery życia Janusza Włodarskiego. Karta 6 kultura Pani X, oddając mi Iliadę, powiedziała: Nie mogę tego czytać, a syn mój nie może tego słuchać. Wzgardzone pieśni Iliady poniosą w świat wędrowne dziady i może zapomniane pieśni gdzieś znów odczują ludzie leśni. Może w dalekiej Australii kudłaci, czarni chłopcy mali z zapartym tchem będą słuchali. Znowu zrodzi się kultura A my, gawrony na śmietniku, gdzie już piór pawich jest bez liku, znów narobimy wiele krzyku i przywdziejemy nowe pióra. Notatniki i książka jedna z ostatnich lektur Janusza

7 Cztery życia Janusza Włodarskiego. Karta 7 Wspomnienie Małe dzieci na podwórzu śpiewały piosenkę, że, jak urosną duże, pójdą na wojenkę. Matki oczy niebieskie do niebieskiego wznosiły nieba: Pójdziesz, synku, pójdziesz, jak będzie trzeba. Karta wysłana z więzienia do przyjaciela i pakunek z rzeczami Janusza, wydanymi z hitlerowskiego więzienia w Łodzi po jego śmierci

8 Cztery życia Janusza Włodarskiego. Karta 8 Janusz Włodarski ( )

9 Harcerska Poczta Powstańcza. Karrta 1 Listy i karty pocztowe z pieczęciami Poczty Harcerskiej

10 Harcerska Poczta Powstańcza. Karta 2 Zawiszacy z hufca Ziem Zachodnich w Powstaniu Warszawskim listonosze i łącznicy Listonosze opróżniają skrzynkę pocztową umieszczoną na barykadzie. Pierwszy z prawej Tadeusz Jarosz pseud. Topacz Powstańcza opaska zawiszaka Powstańcza opaska zawiszaka, Bolesława Gepnera pseud. Jasnotek

11 W oddziałach pocztowych podczas Powstania Warszawskiego używano wielu różnych stempli. Połącz w pary takie same czarny stempel i jego negatyw. Harcerska Poczta Powstańcza. Karta 3

12 W kręgu Kamieni na szaniec. Karta 1 Aleksander Kamiński Kamyk ( )

13 W kręgu Kamieni na szaniec. Karta 2 Maciej Aleksy Dawidowski Alek ( )

14 W kręgu Kamieni na szaniec. Karta 3 Jan Bytnar Rudy ( )

15 W kręgu Kamieni na szaniec. Karta 4 Tadeusz Zawadzki Zośka ( )

16 Szare Szeregi. Karta 1 Hm. Józefina Łapińska ( ), komendantka Pogotowia Harcerek Wojna, która rozpoczęła się 1 września 1939 roku, stała się dla harcerek i harcerzy sprawdzianem ich postaw obywatelskich dokonującym się w walce z wrogiem i uczestnictwie w życiu Podziemnego Państwa Polskiego. ZHP jeszcze przed wrześniem 1939 r. podjął przygotowania do pracy w warunkach, jakie mógł narzucić przewidywany konflikt zbrojny. W Organizacji Harcerek i Organizacji Harcerzy powstały specjalne struktury Pogotowie Harcerek i Pogotowie Harcerzy które miały zająć się przygotowaniem harcerstwa do wojennej służby. Już od września 1938 r. działało Pogotowie Harcerek, które w chwili wybuchu wojny miało skierować dziewczęta do służby sanitarnej, obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej, do opieki nad rannymi i uchodźcami. Struktury Pogotowia Harcerzy zaczęły powstawać w maju 1939 r. W ramach Pogotowia przygotowano chłopców przede wszystkim do udziału w pomocniczych służbach wojskowych. Wakacje 1939 r. starsze harcerki spędziły na obozach służby, które zlokalizowane zostały w pobliżu granicy polsko-niemieckiej. Przypominały o polskości tych ziem i umacniały patriotyzm ich mieszkańców. Harcerze uczestniczyli w tym czasie w tzw. obozach technik, ćwicząc umiejętności z zakresu terenoznawstwa, łączności, obrony przeciwlotniczej i pomocy medycznej. W tragicznych dniach września 1939 r. większość dorosłych harcerzy i instruktorów walczyła w oddziałach wojskowych, a ich funkcje w drużynach, hufcach i chorągwiach zajęli młodsi. Harcerki i harcerze opiekowali się rannymi żołnierzami, byli gońcami i łącznikami wojskowymi, pełnili dyżury na dworcach kolejowych, opiekując się uchodźcami przybywającymi z zajmowanych przez wroga terenów. Wiele dziewcząt i chłopców zostało rannych, a nawet zginęło. Do legendy przeszli harcerscy obrońcy Wieży Spadochronowej w Katowicach. Hm. Lechosław Domański Zeus ( ), komendant Pogotowia Harcerzy Harcerze gnieźnieńscy podczas pracy przy okopach przeciwlotniczych w swoim mieście, koniec sierpnia 1939 Pogotowie Harcerek i Pogotowie Harcerzy. Wrzesień 1939 Harcerki z Łodzi, uczestniczki obozu służby w Praszce przy szlabanie granicznym, lipiec 1939

17 Szare Szeregi. Karta 2 Hm. Aleksander Kamiński ( ), współtwórca Szarych Szeregów Hm. RP ks. Jan Mauersberger ( ) przewodniczący Szarych Szeregów W okupowanym przez hitlerowców kraju nie była możliwa jawna praca harcerska. Członkowie ZHP jako patrioci i aktywni obywatele należeli do osób najbardziej zagrożonych aresztowaniem. Przestało działać dotychczasowe Naczelnictwo ZHP, pospiesznie likwidowano kartoteki osobowe w siedzibach komend chorągwi, ukrywano przed okupantami mundury, sprzęt obozowy, a przede wszystkim sztandary i kroniki drużyn. Po zakończeniu kampanii wrześniowej samorzutnie powstawały na terenie całego kraju tajne grupy harcerskie. Najczęściej tworzyły je przedwojenne drużyny i zastępy, których członkowie zdecydowali się podjąć konspiracyjną działalność. Na miarę lokalnych możliwości program i zadania harcerskie starano się dostosować do warunków okupacyjnego życia i walki podziemnej. Dnia 27 września 1939 r. zebrane w Warszawie grono przedwojennych władz ZHP i starszyzny harcerskiej podjęło decyzję o przejściu Związku Harcerstwa Polskiego do konspiracji. Konspiracyjna organizacja przyjęła później kryptonim Szare Szeregi. Główną Kwaterę Harcerzy nazywano teraz,,pasieką, chorągwie,,ulami, hufce nosiły kryptonim,,roje, a drużyny,,rodziny. Nad pracą środowisk harcerskich w poszczególnych,,ulach czuwali wizytatorzy,,pasieki, którzy przekazywali w teren podejmowane w Warszawie decyzje, dostarczali potrzebne materiały, służyli radą i pomocą w konspiracyjnych chorągwiach. Podstawowym założeniem organizacyjnym i prawnym Szarych Szeregów było to, że pomimo okupowania kraju przez nieprzyjaciela i zniszczenia władzy państwowej państwo polskie istnieje nadal. Legalny rząd znalazł się czasowo na emigracji, w kraju natomiast powstało Państwo Podziemne, działające wprawdzie konspiracyjnie, ale w oparciu o obowiązujące przed wojną polskie przepisy i prawa. W Polskim Państwie Podziemnym Szare Szeregi znalazły swoje miejsce, współpracując z różnymi jego instytucjami: podziemnym wojskiem (ZWZ-AK), Kierownictwem Walki Cywilnej i Delegaturą Rządu na Kraj. Wanda Opęchowska ( ) wiceprzewodnicząca Szarych Szeregów Hm. RP Maria Wocalewska ( ) członkini Pogotowia Harcerek, delegatka Naczelniczki Harcerek w Pasiece Szarych Szeregów Przejście Związku Harcerstwa Polskiego do konspiracji Hm. Antoni Olbromski ( ) sekretarz Pasieki, przedstawiciel Szarych Szeregów w Komendzie Głównej Armii Krajowej Hm. Florian Marciniak ( ), pierwszy naczelnik Szarych Szeregów Hm. Stanisław Broniewski ( ), drugi naczelnik Szarych Szeregów

18 Szare Szeregi. Karta 3 Szare Szeregi to kryptonim, którym zwyczajowo przywykło się określać całe konspiracyjne ZHP zarówno jego część męską, jak i żeńską. Harcerstwo żeńskie przeszło do konspiracji, zachowując władze i strukturę powołanego przed wojną Pogotowia Harcerek. Dlatego dziewczęta z ZHP tej nazwy używały także dla swej działalności konspiracyjnej, obok przyjętych później kryptonimów: Związek Koniczyn i Bądź Gotów. Początkowo władze Organizacji Harcerek założyły, że ze względów bezpieczeństwa w konspiracyjnej pracy wezmą udział tylko dorosłe harcerki. Dopiero w 1942 r. zaczęto przyjmować młodsze dziewczęta i tworzyć nowe drużyny. Pod oficjalnymi przykrywkami sanatoriów PCK lub ognisk Rady Głównej Opiekuńczej harcerki prowadziły placówki, w których dzieci wychowywane były w duchu polskości, uczyły się historii i geografii Polski, czytały polskie książki. Na fotografii: ognisko w Warszawie przy ul. Tamka, prowadzone przez harcerki z konspiracyjnego Hufca Warszawa Grzybów Zastęp harcerek łączniczek i wywiadowczyń sztabu Okręgu Łódzkiego ZWZ-AK. U dołu, pierwsza z lewej zastępowa Bogusława Sierpińska Apteczka wykonana przez patrol sanitarny harcerek z Lublina dla oddziału partyzanckiego Jak konspirowały harcerki Harcerki konspiracyjnej 13 WŻDH, pierwsza z prawej stoi hm. Natalia Nekraszowa Przyrzeczenie harcerek w Milanówku, 1943

19 Szare Szeregi. Karta 4 Wobec coraz ostrzejszego terroru hitlerowskiego i długotrwałej okupacji w czerwcu 1941 r. sformułowany został perspektywiczny program wychowawczy Szarych Szeregów, określony hasłem,,dziś, jutro, pojutrze :,,Dziś konspiracyjna harcerska służba, podziemna walka i godne życie, mimo okupacyjnych warunków, Jutro przygotowanie do walki zbrojnej i przewidywany udział w powstaniu przeciwko okupantowi,,,pojutrze nauka szkolna i samokształcenie, przygotowanie do życia po wojnie i odbudowy kraju. Od końca 1942 r. Szare Szeregi pracowały w trzech grupach wiekowych:,,zawisza najmłodsi harcerze, letni,,,Bojowe szkoły chłopcy letni,,,Grupy szturmowe młodzież starsza, mająca więcej niż 18 lat. Każda z tych grup wiekowych realizowała odpowiednie dla siebie zadania programu,,dziś, jutro, pojutrze. Szare Szeregi były organizacją wychowawczą, w której kształtowanie młodego człowieka w duchu wartości zawartych w Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim było sprawą najważniejszą. Czas wojny spowodował, że w harcerskim działaniu pojawiła się walka. To rodziło niebezpieczeństwo utraty ideałów, a nawet demoralizacji. Przeciwwagą było opracowanie dla członków Szarych Szeregów harcerskiej drogi rozwoju w oparciu o stopnie i sprawności. Harcerze z Chorągwi Krakowskiej Szarych Szeregów podczas zimowego biegu na stopień, 1943 Pamiątka przyrzeczenia zawiszaków z Krakowa Dziś, jutro, pojutrze program Szarych Szeregów Szaroszeregowy stopień harcerski bojowca był opracowanym specjalnie na czas wojny odpowiednikiem stopnia harcerza orlego. Przez granicę, do Pabianic leżących na ziemiach włączonych do Rzeszy, program stopnia przywiózł z Warszawy wizytator Pasieki, hm. Edward Zürn. Zadania bojowca spisane były na maleńkich bibułkach ukrytych... w papierosach

20 Różne formy walki Szare Szeregi. Karta 5 Tzw. długie tablice przygotowane przez harcerzy Szarych Szeregów z Pabianic dla wywiadu Armii Krajowej, 1943 List komendanta głównego Wawra, Aleksandra Kamińskiego do wawerczyków Ulotka Akcji M ( Młodzież ) Terror okupantów i reakcja narodu polskiego zrodziły formę walki i oporu, która nazwana została,,walką cywilną. Brali w niej udział członkowie Szarych Szeregów, wykonując działania małego sabotażu, niszcząc niemieckie urządzenia i stosując formy dywersji, a także realizując zadania akcji,,m (tym kryptonimem określano wychowawczo-oświatowe działania skierowane do młodzieży, która nie brała udziału w konspiracji). Harcerki i harcerze uczestniczyli też m.in. w zainicjowanej przez ZWZ-AK akcji,,n, której celem było prowadzenie destrukcyjnej propagandy wśród Niemców (za pomocą ulotek, pism, listów i haseł). Ważnym elementem konspiracji harcerskiej była służba łączników i łączniczek, kurierów i kurierek przenoszących meldunki, rozkazy, ulotki, prasę i broń. Wysoko oceniana była praca harcerskiego wywiadu (kryjącego się pod kryptonimem WISS), prowadzona na rzecz podziemnej armii. Odbiornik radiowy (lampowy) używany do nasłuchu przez harcerzy z Radomska, obsługiwany przez Janusza Wtorkiewicza Ładę

21 Szare Szeregi. Karta 6 Dzięki szkoleniu wojskowemu prowadzonemu wśród najstarszych członków Szarych Szeregów harcerskie zespoły bojowe były dobrze przygotowanymi kadrowymi oddziałami Armii Krajowej. Od listopada 1941 r.,,pasieka organizowała kursy Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty,,Agricola, prowadzono również szkolenie strzeleckie (pod kryptonimem,,instrukcja organizowania sklepów spożywczych ), zajęcia Szkoły Niższych Dowódców (zwanej,,sondą ) i szkolenie motorowe. Służbą najstarszych harcerzy Szarych Szeregów stała się tzw. wielka dywersja. Zadania, które kryły się pod tą nazwą, to m.in. akcje zbrojne, wysadzanie mostów czy torów kolejowych. W wielu rejonach członkowie Grup Szturmowych tworzyli harcerskie oddziały partyzanckie lub otrzymywali indywidualne przydziały do innych oddziałów Armii Krajowej. Do oddziałów Grup Szturmowych należały również harcerki łączniczki i sanitariuszki. Do najsłynniejszych akcji dywersyjnych należą działania przeprowadzone przez warszawskie Grupy Szturmowe, włączone do oddziałów dyspozycyjnych Kierownictwa Dywersji Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej. Od początku konspiracyjnej działalności Szare Szeregi przygotowywały się do przełomu, określonego w ich programie hasłem Jutro, którym miała być otwarta walka z wrogiem. Pod koniec 1943 r. działania dla przygotowania Jutra były coraz intensywniejsze. Chorągwie Szarych Szeregów wysunięte najdalej na wschód lada chwila mogły znaleźć się na linii frontu. Trwały intensywne szkolenia wojskowe i ćwiczenia harcerskich jednostek w bazach partyzanckich. Butelka zapalająca wykonana przez harcerzy Szarych Szeregów z Garwolina, 1944 Jedną z pierwszych zbrojnych akcji Szarych Szeregów było odbicie więźniów pod warszawskim Arsenałem, dokonane 26 marca 1943 r. Uwolniono wtedy 25 więźniów, a wśród nich Janka Bytnara Rudego, przewożonego na Pawiak po przesłuchaniu na gestapo w alei Szucha. Niestety, akcja ta pociągnęła za sobą śmiertelne ofiary zmarli z odniesionych ran Maciej Aleksy Dawidowski Alek i Tadeusz Krzyżewicz Buzdygan. Nie przeżył również Rudy, zmaltretowany podczas gestapowskich przesłuchań Oddziały Grup Szturmowych odbywały praktyczne ćwiczenia w bazach partyzanckich. Harcerze z Czarnej Trzynastki Wileńskiej tworzyli szaroszeregowy batalion w Wileńskim Okręgu Armii Krajowej. Na fotografii w środku siedzi hm. Józef Grzesiak Czarny, 1944 Dywersja i wojsko Harcerze z Grup Szturmowych uczestniczyli w kursach Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty Agricola, założonej przez Kedyw (Kierownictwo Dywersji) Komendy Głównej Armii Krajowej. Agricolę ukończyło ponad 300 członków Szarych Szeregów

22 Konspiracyjna prasa wydawana przez harcerzy i dla harcerzy Szare Szeregi. Karta 7

23 Szare Szeregi. Karta 8 W 1942 r. Szare Szeregi przystąpiły w trudnych, wojennych warunkach do kształcenia instruktorów. Kursy podharcmistrzowskie ruszyły najpierw w Ulu,,Wisła (Chorągwi Warszawskiej). Sprawdzony w praktyce program i system szkolenia podharcmistrzów otrzymał kryptonim,,szkoła za lasem i od jesieni 1942 r. był przez wizytatorów,,pasieki rozpowszechniany w innych chorągwiach.,,pasieka prowadziła również kursy dla harcmistrzów. Odbyło się pięć takich szkoleń (pod kryptonimem,,kursy charyzmatyczne ). W czasie wojny mianowano w sumie 56 harcmistrzów i 294 podharcmistrzów. W rozrastającej się liczebnie podziemnej Organizacji Harcerek również było niezbędne kształcenie nowych kadr drużynowych, podharcmistrzyń i harcmistrzyń. Najczęściej takie kursy odbywały się w formie zakamuflowanych obozów lub biwaków. Hm. Jan Rossman Wacek, twórca programu Szkoły za lasem konspiracyjnych kursów podharcmistrzowskich Kurs Szkoły za lasem w Górach Świętokrzyskich, 1943 Dyplom mianowania harcmistrzem Tadeusza Zawadzkiego Zośki w oryginale mieścił się w pudełku zapałek Podczas konspiracyjnych kursów drużynowych dziewczęta zdobywały wiedzę potrzebną do kierowania zespołem harcerek i poznawały zasady pracy w konspiracji. Na fotografii: kurs drużynowych Sosny Chorągwi Warszawskiej, druga z prawej hm. Jadwiga Zwolakowska, 1943 Od lewej: hm. Wanda Kamieniecka-Grycko i hm. RP Jadwiga Falkowska podczas kursu instruktorskiego, wiosna 1943 Kształcenie instruktorskie

24 Szare Szeregi. Karta 9 Powstanie Warszawskie, w którym tysiące żołnierzy polskiej podziemnej armii wystąpiły przeciwko niemieckiemu okupantowi, wybuchło 1 sierpnia 1944 r. W czasie dwumiesięcznych walk harcerskie bataliony walczyły na najbardziej eksponowanych pozycjach. Bataliony Zośka i Parasol z warszawskich Grup Szturmowych dały się poznać jako znakomicie wyszkolone i najdzielniejsze jednostki powstańcze. W Powstaniu walczył też bohatersko harcerski batalion Wigry. Wielu harcerzy miało przydziały do innych jednostek Armii Krajowych, tworząc w nich harcerskie kompanie i plutony. Na pierwszej linii walk były harcerki sanitariuszki i łączniczki, wiele z nich pracowało w powstańczych szpitalach. W służbie cywilnej podczas Powstania harcerki i harcerze wybijali się na pierwszy plan, organizując pomoc ludności Warszawy, opiekę nad dziećmi, ratując zasypanych i gasząc pożary. Podczas Powstania Warszawskiego działała Harcerska Poczta Polowa. W różnych punktach ogarniętego walką miasta znalazły się skrzynki pocztowe z orłem i lilijką. Najmłodsi powstańcy pod ostrzałem przenosili pełne niepokoju o bliskich listy mieszkańców Warszawy. Dla zachowania łączności między powstańczymi oddziałami, przerzutu broni i amunicji, a nawet ewakuacji ludzi bardzo ważny okazał się w Warszawie system kanałów miejskich. W kanałach trzeba było poruszać się bezszelestnie, panowały w nich zupełne ciemności. Do przenoszenia kanałami meldunków najlepiej nadawali się zawiszacy drobni, kilkunastoletni chłopcy i szczupłe harcerki-łączniczki. Powstanie trwało 63 dni. 2 października 1944 r. nastąpiła kapitulacja walczącego miasta. Dalsza walka bez amunicji, żywności, wody, leków była niemożliwa. W spalonym mieście pozostały groby... Harcerki i harcerze walczący w oddziałach powstańczych opuszczali miasto jako żołnierze Armii Krajowej, wywożeni do obozów jenieckich. Takich jak ten odważnych łączników powstańcy żartobliwie nazywali szczurami kanałowymi Harcerki i harcerze w Powstaniu Warszawskim Żołnierze batalionu Parasol nosili kolorowe chustki z materiału pochodzącego z niemieckich magazynów na Woli. Takie chustki w białe lub niebieskie groszki noszono na szyi, ale były też używane jako temblak, bandaż lub woreczek na amunicję Przestrzelona kennkarta Włodzimierza Kadury, lubelskiego harcerza poległego w Powstaniu Warszawskim na dokumentach widoczne ślady krwi powstańca Żołnierze harcerskiego batalionu Parasol, w środku Maria Stypułkowska Kama, z prawej Krzysztof Palester Krzyś (po wyjściu z kanału przy ul Wareckiej) Opaska powstańcza harcerskiej sanitariuszki

25 Szare Szeregi. Karta 10 Po Powstaniu Warszawskim odbudowana Pasieka znalazła się w Krakowie. Były to już ostatnie miesiące okupacji niemieckiej. W styczniu 1945 r. naczelnik Szarych Szeregów hm. Leon Marszałek wydał ostatni rozkaz, nakazujący harcerskim jednostkom zaprzestanie konspiracyjnych działań w miarę wypierania Niemców z terenu Polski. Hm. Leon Marszałek ( ) ostatni naczelnik Szarych Szeregów Pogrzeb poległego w Powstaniu Warszawskim Andrzeja Romockiego Morro, 1945 Harcerze Grup Szturmowych Szarych Szeregów Chorągwi Krakowskiej po ujawnieniu się zdają broń, 1945 Powojenne losy harcerek i harcerzy Szarych Szeregów nie były łatwe. Wywiezieni po Powstaniu Warszawskim do obozów jenieckich w bardzo trudnych warunkach starali się ocalić godność i zachować więzi z bliskimi i Ojczyzną. Na fotografii: wyzwolony obóz Oberlangen wizytują polscy dowódcy z gen. Taduszem Borem-Komorowskim na czele, 1945 Dalsze losy Po rozwiązaniu Szarych Szeregów harcerki i harcerze pragnęli rozpocząć normalne życie. To przecież miało być oczekiwane pojutrze w wolnym kraju... Jan Rodowicz Anoda podjął studia na Politechnice Warszawskiej. Jego uwięzienie w 1948 r. rozpoczęło serię aresztowań harcerzy z batalionu Zośka

26