Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego. w Portugalii

Transkrypt

1 Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Portugalii

2 Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego informowania o ochronie socjalnej (MISSOC). Więcej informacji na temat sieci MISSOC można znaleźć na następującej stronie internetowej: Niniejszy przewodnik zawiera ogólny opis rozwiązań w zakresie zabezpieczenia społecznego stosowanych w odpowiednich państwach. Dodatkowe informacje można uzyskać z innych publikacji MISSOC. Wszystkie te pozycje są dostępne na stronie, do której odsyła powyższy link. Można skontaktować się również z właściwymi organami i instytucjami, które zostały wymienione w załączniku do niniejszego przewodnika. Ani Komisja Europejska, ani żadna osoba działająca w imieniu Komisji nie może być pociągana do odpowiedzialności za wykorzystanie informacji zawartych w niniejszej publikacji. Unia Europejska, 2012 Powielanie dozwolone pod warunkiem wskazania źródła. Lipiec 2012 r 2

3 Spis treści Rozdział I: Wprowadzenie, organizacja i finansowanie... 5 Wprowadzenie... 5 Organizacja ochrony socjalnej... 6 Finansowanie... 6 Rozdział II: Opieka zdrowotna... 8 Kiedy masz prawo do opieki zdrowotnej?... 8 Co obejmuje ubezpieczenie?... 8 W jaki sposób można skorzystać z opieki zdrowotnej?... 8 Rozdział III: Świadczenia pieniężne z tytułu choroby...10 Kiedy masz prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby?...10 Co obejmuje ubezpieczenie?...10 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń pieniężnych z tytułu choroby?...11 Rozdział IV: Świadczenia z tytułu macierzyństwa i ojcostwa...12 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu macierzyństwa lub ojcostwa?...12 Co obejmuje ubezpieczenie?...12 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu macierzyństwa i ojcostwa?.14 Rozdział V: Świadczenia z tytułu inwalidztwa...16 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu inwalidztwa?...16 Co obejmuje ubezpieczenie?...16 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu inwalidztwa?...17 Rozdział VI: Emerytury i świadczenia z tytułu podeszłego wieku...19 Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu podeszłego wieku?...19 Co obejmuje ubezpieczenie?...19 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu podeszłego wieku?...21 Rozdział VII: Renty rodzinne...22 Kiedy osoba jest uprawniona do renty rodzinnej?...22 Co obejmuje ubezpieczenie?...22 W jaki sposób można skorzystać z renty rodzinnej?...23 Rozdział VIII: Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych...25 Kiedy osoba jest uprawniona do świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych?...25 Co obejmuje ubezpieczenie?...25 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych?...26 Rozdział IX: Świadczenia rodzinne...28 Kiedy masz prawo do świadczeń rodzinnych?...28 Co obejmuje ubezpieczenie?...28 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń rodzinnych?...29 Rozdział X: Bezrobocie...31 Kiedy osoba ma prawo do świadczeń z tytułu bezrobocia?...31 Co obejmuje ubezpieczenie?...32 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu bezrobocia?...33 Rozdział XI: Świadczenia minimalne z pomocy społecznej...34 Kiedy osoba jest uprawniona do świadczeń minimalnych z pomocy społecznej?...34 Co obejmuje ubezpieczenie?...35 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń minimalnych z pomocy społecznej? 36 Rozdział XII: Opieka długoterminowa...37 Kiedy osoba uprawniona ma prawo do opieki długoterminowej?...37 Co obejmuje ubezpieczenie?...37 W jaki sposób można skorzystać z opieki długoterminowej?...38 Lipiec 2012 r 3

4 Załącznik: Dane kontaktowe instytucji i adresy przydatnych stron internetowych...40 Lipiec 2012 r 4

5 Rozdział I: Wprowadzenie, organizacja i finansowanie Wprowadzenie Portugalski system zabezpieczenia społecznego oparty jest na zasadzie powszechności. Zapewniana przez niego ochrona socjalna dostępna jest dla wszystkich. Obejmuje trzy systemy: system ochrony socjalnej obywateli, system ubezpieczeniowy i system uzupełniający. System ochrony socjalnej obywateli System ten służy zapewnieniu obywatelom podstawowych praw i równych szans oraz promowanie dobrobytu i spójności społecznej. Składa się z podsystemów: działań społecznych mających na celu zapobieganie ubóstwu o podłożu społecznoekonomicznym, marginalizacji wykluczeniu społecznemu i zwalczanie ich; solidarności nakierowanej na ochronę osób i rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji; ochrony rodzin mającej na celu częściową rekompensatę zwiększonych wydatków na potrzeby rodziny, w szczególności w odniesieniu do osób niepełnosprawnych i pozostających na utrzymaniu. System ubezpieczeniowy System ten oparty jest na obowiązkowych składkach wpłacanych przez pracodawców i pracowników. Zapewnia określone świadczenia pieniężne, które zastępują utracony lub ograniczony dochód w sytuacji choroby, macierzyństwa, ojcostwa i adopcji, inwalidztwa, starości, śmierci, wypadku przy pracy, choroby zawodowej oraz bezrobocia. System ten obejmuje: powszechny system zabezpieczenia społecznego, obowiązkowy dla pracowników najemnych i osób prowadzących działalność na własny rachunek; system dobrowolnego zabezpieczenia społecznego dla osób w wieku produkcyjnym, które nie są objęte systemem obowiązkowym. Urzędnicy służby cywilnej, których nie obejmuje powszechny system zabezpieczenia społecznego oraz prawnicy podlegają specjalnym systemom konkretnych organizacji. System uzupełniający System ten obejmuje: finansowany publicznie, dobrowolny indywidualny system członkowski zapewniający świadczenia o charakterze uzupełniającym wobec świadczeń przyznawanych w ramach powszechnego systemu zabezpieczenia społecznego; systemy zbiorowe o charakterze opcjonalnym i przewidziane dla określonych grup osób (obejmują uzupełniające systemy branżowe); systemy indywidualne o charakterze opcjonalnym, które mogą przyjmować postać programów emerytalnych, ubezpieczeń na życie bądź innych rodzajów ubezpieczenia. Lipiec 2012 r 5

6 Organizacja ochrony socjalnej Portugalski system ochrony socjalnej charakteryzuje się niezależnością w kwestiach prawnych, administracyjnych i finansowych. Jest nadzorowany przez ministerstwo solidarności i zabezpieczenia społecznego (Ministério da Solidariedade e da Segurança Social MSSS). Systemami i świadczeniami zabezpieczenia społecznego (składkowe i nieskładkowe), jak również świadczeniami przyznawanymi w ramach działań społecznych, administruje instytut zabezpieczenia społecznego (Instituto da Segurança Social). Podmiot ten obejmuje: Krajowe centrum emerytur (Centro Nacional de Pensões), które jest odpowiedzialne za administrowanie świadczeniami długoterminowymi na poziomie kraju; Narodowe centrum przeciwdziałania ryzyku zawodowemu (Centro Nacional de Protecção contra os Riscos Profissionais) odpowiedzialne na poziomie krajowym za zarządzanie leczeniem i rehabilitacją związanymi z wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi; centra zabezpieczenia społecznego w poszczególnych dystryktach (Centros Distritais de Segurança Social, CDSS), które są odpowiedzialne za wypłacanie świadczeń zabezpieczenia społecznego i zarządzanie nimi. Instytucja zarządzania finansowego zabezpieczeniem społecznym odpowiedzialna jest za zarządzanie finansowe wszystkim zasobami systemu. Ubezpieczenie od wypadków przy pracy jest obowiązkowe dla przedsiębiorstw i dla większości osób prowadzących działalność na własny rachunek. Oferowane jest ono przez firmy ubezpieczeniowe, które nadzoruje ministerstwo finansów (Ministério das Finanças). Opieka zdrowotna leży w gestii państwowej służby zdrowia, stanowiącej część ministerstwa zdrowia. Administrują nią w zdecentralizowanym systemie lokalna opieka zdrowotna, zgodnie z podziałem administracyjnym terytorium Portugalii. Finansowanie Finansowanie portugalskiego systemu zabezpieczenia społecznego realizowane jest zgodnie z zasadą dywersyfikacji źródeł celem zmniejszenia pozapłacowych kosztów pracy. Stosuje się do niego również zasadę selektywności przy określaniu i przydzielaniu źródeł finansowania z uwzględnieniem charakteru i celu systemu zabezpieczenia społecznego. Składki na ubezpieczenie społeczne płacą zarówno pracodawcy, jak i pracownicy. Zazwyczaj pracodawca odprowadza całą składkę i potrąca od płacy pracownika część przypadającą na niego. Osoby prowadzące działalność na własny rachunek same wpłacają składki. Ubezpieczenie od wypadków przy pracy finansuje w całości pracodawca, jest ono również obowiązkowe dla osób prowadzących działalność na własny rachunek. Lipiec 2012 r 6

7 Ogólne ubezpieczenie zdrowotne jest finansowane z budżetu państwa. System ochrony socjalnej obywateli finansowany jest z budżetu państwa i przychodów z podatków. Lipiec 2012 r 7

8 Rozdział II: Opieka zdrowotna Kiedy masz prawo do opieki zdrowotnej? Uprawnieni do opieki zdrowotnej są: obywatele Portugalii, obywatele wszystkich państw UE/EOG oraz Szwajcarii, obywatele państwa trzeciego zamieszkujący w UE; bezpaństwowcy i uchodźcy zamieszkujący na terytorium państwa członkowskiego i podlegający prawodawstwu dotyczącemu zabezpieczenia społecznego w jednym lub kilku państwach członkowskich, a także członkowie rodzin tych osób i ich pozostali przy życiu krewni zarejestrowani w państwowej służbie zdrowia. Nie ma wymogu zamieszkiwania w danym kraju przez określony czas. Opiekę zdrowotną zapewnia się przez cały czas choroby, bez ograniczeń czasowych. Co obejmuje ubezpieczenie? Ubezpieczenie zapewnia dostęp do opieki prewencyjnej i do leczenia. W jego zakres wchodzą konsultacje z lekarzami ogólnymi i specjalistami, wizyty domowe, pomoc medyczna, badania diagnostyczne, leczenie specjalistyczne, leki, hospitalizacja oraz sprzęt medyczny taki jak okulary i protezy dentystyczne i okulistyczne. W jaki sposób można skorzystać z opieki zdrowotnej? Głównym kryterium dostępu do jednostek opieki zdrowotnej jest miejsce zamieszkania. Opiekę zdrowotną i pomoc medyczną świadczą zasadniczo lokalne ośrodki zdrowia (centros de saúde) i ich jednostki lokalne. W przypadku zaistnienia konieczności wizyty u specjalisty w szpitalu musi ona zostać zrealizowana w ciągu 72 godzin. W nagłych przypadkach chory może się udać do najbliższej placówki ciągłej opieki medycznej (Serviço de Atendimento Permanente SAP) lub do szpitala. Jeżeli okres pozostawania na liście oczekujących na leczenie szpitalne przekracza trzy miesiące, pacjent uprawniony jest do skorzystania z usług ośrodka prywatnego działającego w systemie opieki zdrowotnej za zgodą ministerstwa zdrowia. W odniesieniu do większości usług medycznych, w tym konsultacji (w ośrodku zdrowia lub szpitalu) oraz uzupełniających badań diagnostycznych istnieje stała opłata ponoszona przez pacjentów (współpłatność/opłata standardowa). Służba zdrowia ponosi resztę kosztów. Ze współpłatności zwolnione są liczne grupy pacjentów, w szczególności: kobiety w ciąży, kobiety, które niedawno zostały matkami, dzieci do 12. roku życia, osoby w trudnej sytuacji, których dochód nie przekracza 150% indeksowej wartości odniesienia pomocy społecznej (indexante dos apoios sociais, IAS), bezrobotni zarejestrowani w Urzędzie Pracy, których świadczenie z tytułu bezrobocia nie przekracza 150% IAS oraz osoby pozostające na ich utrzymaniu. Opłat tych nie pobiera się na publicznych oddziałach szpitali (ani w salach prywatnych zaleconych przez lekarza). Jeśli beneficjent zdecyduje się na skorzystanie z sali prywatnej, poniesie całość kosztów z tym związanych oraz koszty leczenia w szpitalu prywatnym i klinice. Lipiec 2012 r 8

9 Wysokość współpłatności różni się w zależności od rodzaju wizyty wizyta domowa, wizyta zwykła bądź pilna, wizyta w szpitalu centralnym lub rejonowym, wizyta w ośrodku zdrowia. Może również zależeć od diagnozy i dodatkowych elementów terapii. Pacjenci wymagający leczenia dentystycznego mogą dokonać wyboru spośród specjalistów sektora prywatnego. Zwrot kosztów następuje w parciu o tabelę publikowaną przez rząd. W przypadku protez dentystycznych pacjent ponosi koszty, które mogą zostać następnie zwrócone do wysokości 75% opłat, zgodnie z oficjalną tabelą. Leki przepisane w placówkach świadczących usługi zdrowotne można wykupić w dowolnej aptece, po przedstawieniu recepty. W zależności od rodzaju choroby państwo subsydiuje od 15 do 95% kosztów leków znajdujących się na oficjalnej liście sporządzonej przez służbę zdrowia. Pozostałą część kwoty pokrywa pacjent. Szczególne zasady mają zastosowanie do części emerytów i rencistów o niższym poziomie dochodów dopłata ze strony państwa zwiększa się o 5-15%. Koszt niektórych leków generycznych dla emerytów i rencistów pokrywa w całości państwo. Jeśli chodzi o dodatkowy sprzęt terapeutyczny i protezy (np. okulary), służba zdrowia uczestniczy w kosztach do pewnego określonego pułapu, w zależności od ustalonych warunków i wartości procentowych. Koszty leczenia sanatoryjnego mogą być zwracane zgodnie z oficjalnymi tabelami, jeśli udzielono zezwolenia na takie leczenie. Pacjenci mieszkający na obszarach oddalonych mogą ubiegać się o zwrot kosztów podróży jeśli spełnione są wszystkie warunki. Lipiec 2012 r 9

10 Rozdział III: Świadczenia pieniężne z tytułu choroby Kiedy masz prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby? Osoba ubezpieczona, która jest całkowicie niezdolna do pracy z innego powodu niż wypadek przy pracy lub choroba zawodowa może być uprawniona do świadczenia pieniężnego z tytułu choroby. Pracownicy najemni i osoby prowadzące na własny rachunek są obowiązkowo objęte ubezpieczeniem. Aby nabyć prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby, trzeba być zatrudnionym za wynagrodzeniem przez sześć miesięcy kalendarzowych. Nie muszą to być miesiące następujące po sobie, jednakże niezbędne jest 12 dni pracy zarobkowej w ciągu czterech miesięcy bezpośrednio poprzedzających wystąpienie niezdolności. Pracodawca nie ma obowiązku zapewniania świadczeń pieniężnych z tytułu choroby. Co obejmuje ubezpieczenie? Świadczenia pieniężne z tytułu choroby Po wystąpieniu niezdolności do pracy obowiązuje trzydniowy okres oczekiwania. Świadczenie pieniężne z tytułu choroby jest zazwyczaj wypłacane począwszy od czwartego dnia po wystąpieniu niezdolności do pracy. Świadczenie wypłacane jest od pierwszego dnia w przypadku leczenia szpitalnego i chirurgii jednego dnia, choroby rozpoczynającej się w trakcie pobierania świadczenia rodzicielskiego (subsidio parental) oraz niezdolności do pracy w wyniku gruźlicy. Wysokość świadczenia pieniężnego z tytułu choroby zmienia się w zależności od czasu trwania i rodzaju choroby. Wynosi 55% jego średniego dziennego wynagrodzenia (z sześciu miesięcy poprzedzających drugi miesiąc przed miesiącem wystąpienia niezdolności) w przypadku czasowej niezdolności do pracy trwającej do 30 dni, 60% w przypadku czasowej niezdolności do pracy trwającej od 31 do 90 dni i 70% w przypadku niezdolności trwającej od 91 do 365 dni. Jeśli okres niezdolności do pracy przekracza jeden rok, czyli 365 kolejnych dni, wysokość wzrasta do 75%. W przypadku gruźlicy wysokość świadczenia wynosi 80% lub 100% wynagrodzenia, w zależności od składu gospodarstwa domowego (kwota będzie niższa, jeśli osoba ubezpieczona ma na utrzymaniu do dwóch osób, a wyższa, jeśli więcej niż dwie osoby). Stawki 55% i 60% zwiększa się o 5%, jeśli wynagrodzenie nie przekracza 500 EUR; jeśli ubezpieczony ma na utrzymaniu co najmniej troje zstępnych w wieku do 16 lat lub do 24 lat, jeśli otrzymuje zasiłek na dzieci; lub jeśli ubezpieczony ma na utrzymaniu zstępnych pobierających dodatek do zasiłku na dzieci z tytułu niepełnosprawności dziecka. Świadczenie pieniężne z tytułu choroby nie może wynosić mniej niż 30% indeksowej wartości odniesienia pomocy społecznej (indexante dos apoios sociais IAS). Jeśli wynagrodzenie danej osoby wynosi mniej niż IAS, świadczenie pieniężne z tytułu Lipiec 2012 r 10

11 choroby jest równe wynagrodzeniu. Świadczenie nie może przekroczyć wysokości wynagrodzenia. Świadczenie wypłaca się maksymalnie przez trzy lata, czyli dni, po czym ubezpieczony przechodzi do systemu ubezpieczenia z na wypadek inwalidztwa. W przypadku gruźlicy, zasiłek przyznaje się na okres trwania niezdolności do pracy. Osobom prowadzącym działalność na własny rachunek świadczenie pieniężne z tytułu choroby wypłaca się maksymalnie przez 365 dni (z wyjątkiem przypadków gruźlicy). Obowiązuje 30-dniowy okres oczekiwania, za wyjątkiem przypadków wymagających hospitalizacji lub przypadków gruźlicy. Świadczenie opiekuńcze na dzieci Świadczenie na opiekę nad dzieckiem (subsídio para assistência a filho) przyznawane jest ojcu lub matce w przypadku choroby lub wypadku u dziecka poniżej 12. roku życia. Ograniczenie wiekowe nie ma zastosowania w przypadku dziecka niepełnosprawnego lub przewlekle chorego. Świadczenie na opiekę na dzieckiem wypłacane jest maksymalnie przez 30 dni w jednym roku kalendarzowym w przypadku dzieci do 12. roku życia. Jeśli dziecko ma ponad 12 lat, świadczenie wypłaca maksymalnie przez 15 dni w jednym roku kalendarzowym. Świadczenie na opiekę nad dzieckiem niepełnosprawnym lub przewlekle chorym Świadczenie na opiekę nad dzieckiem niepełnosprawnym lub przewlekle chorym (subsídio para assistência a filho com deficiência ou doença crónica) przyznawane jest ojcu lub matce na okres do sześciu miesięcy. Możliwe jest wydłużenie okresu wypłacania świadczenia do czterech lat. Świadczenia na opiekę nad dzieckiem i świadczenia na opiekę mad dzieckiem niepełnosprawnym lub przewlekle chorym wypłacane są jako świadczenia dzienne w wysokości 65% średniego dziennego wynagrodzenia. Świadczenie może mieć wysokość maksymalnie dwukrotności IAS. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń pieniężnych z tytułu choroby? Jeśli wskutek choroby lub wypadku osoba ubezpieczona staje się tymczasowo niezdolna do pracy, fakt ten potwierdzany jest przez właściwy lokalny ośrodek zdrowia. Beneficjent przekazuje zaświadczenie o tymczasowej niezdolności do pracy instytucji zabezpieczenia społecznego, której podlega w ciągu pięciu dni od momentu wydania dokumentu. Instytucja zabezpieczenia społecznego wylicza wysokość świadczenia i dokonuje płatności na rzecz beneficjenta. Lipiec 2012 r 11

12 Rozdział IV: Świadczenia z tytułu macierzyństwa i ojcostwa Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu macierzyństwa lub ojcostwa? Kobiety zamieszkujące w Portugalii mają prawo do opieki zdrowotnej (opieki medycznej i badań, hospitalizacji w związku z macierzyństwem) świadczonej przez państwową służbę zdrowia. Współpłatność nie jest wymagana. Dodatkowo możliwe jest wypłacanie świadczeń pieniężnych. Osoba tymczasowo niezdolna do pracy ze względu na ryzyko kliniczne w trakcie ciąży, zakończenie ciąży, szczególne zagrożenia w trakcie ciąży, urodzenie dziecka, adopcję, opiekę nad dziećmi małoletnimi lub niepełnosprawnymi, opiekę nad dziećmi o ciężkiej niepełnosprawności lub przewlekle chorymi lub urodzenie się wnuków może być upoważniona do pewnych świadczeń. Świadczenia pieniężne w ramach zabezpieczenia społecznego wypłacane są osobom aktywnym zawodowo (pracownikom najemnym i osobom prowadzącym działalności na własny rachunek) i powiązane są z rejestrowanymi zarobkami. Upoważnieni do pobierania świadczeń są również beneficjenci systemu dobrowolnego zabezpieczenia społecznego, o ile obejmuje on te okoliczności, beneficjenci świadczeń przedemerytalnych w ramach systemu obejmującego te okoliczności, rodzice adopcyjni, opiekunowie, osoby, którym na mocy decyzji sądowej lub administracyjnej powierzono opiekę nad małoletnim dzieckiem, współmałżonkowie oraz osoby pozostające w związku z osobami wymienionymi wcześniej, jeśli dziecko zamieszkuje w ich gospodarstwie domowym. Osoby znajdujące się w trudnej sytuacji społeczno-ekonomicznej są również uprawnione do świadczeń społecznych w przypadku ryzyka klinicznego w trakcie ciąży, zakończenia ciąży, urodzenia dziecka, adopcji i szczególnych zagrożeń, jeśli spełniają warunki dotyczące miejsca zamieszkania, dochodów i ruchomości. Co obejmuje ubezpieczenie? Podstawowe świadczenie rodzicielskie Podstawowe świadczenie rodzicielskie (subsídio parental inicial) obejmuje 120 lub 150 kolejnych dni urlopu, w zależności od decyzji rodziców. Urlop ten rodzice mogą podzielić między sobą po urodzeniu się dziecka; nie dotyczy to urlopu zarezerwowanego dla matki. Czas trwania urlopu ulega wydłużeniu o 30 dni w przypadku dzielenia urlopu przez oboje rodziców, pod warunkiem, że po obowiązkowym urlopie zarezerwowanym dla matki każde z rodziców wykorzystuje urlop przez 30 kolejnych dni lub przez dwa okresy 15-dniowe. Świadczenie ulega wydłużeniu o 30 dni na dziecko w przypadku porodu mnogiego. Podstawowe świadczenie rodzicielskie zarezerwowane dla matki Podstawowe świadczenie rodzicielskie zarezerwowane dla matki (subsídio parental inicial exclusivo da mãe) obejmuje do 30 dni dobrowolnego urlopu przed urodzeniem Lipiec 2012 r 12

13 dziecka i sześć tygodni obowiązkowego urlopu po urodzeni dziecka. Okresy te zalicza się do podstawowego urlopu rodzicielskiego. Podstawowe świadczenie rodzicielskie w przypadku niemożności wykorzystania urlopu przez jedno z rodziców Podstawowe świadczenie rodzicielskie w przypadku niemożności wykorzystania urlopu przez jedno z rodziców (subsídio parental inicial de um progenitor em caso de impossibilidade do outro) jest przyznawane w przypadku śmierci lub powstałej z przyczyn fizycznych lub psychicznych niezdolności do działania jednego z rodziców przez okres odpowiadający niewykorzystanemu podstawowemu świadczeniu rodzicielskiemu. W przypadku śmierci lub niezdolności do działania matki ojcu przyznaje się co najmniej 30 dni podstawowego świadczenia rodzicielskiego. Zasada ta ma zastosowanie również jeśli nieaktywna zawodowo matka umiera lub staje się niezdolna do działania w ciągu 120 dni po porodzie. Podstawowe świadczenie rodzicielskie zarezerwowane dla ojca Podstawowe świadczenie rodzicielskie zarezerwowane dla ojca (subsídio parental inicial exclusivo do pai) to obowiązkowy urlop w wymiarze dziesięciu dni. Pięć z tych dziesięciu dni musi być wykorzystane natychmiast po porodzie, zaś pozostałe pięć dni w ciągu kolejnych 30 dni. Po tym okresie możliwe jest wykorzystanie dobrowolnego urlopu w wymiarze dziesięciu dni (niekoniecznie kolejnych) w trakcie trwania urlopu rodzicielskiego matki. Dodatkowe świadczenie rodzicielskie Dodatkowe świadczenie rodzicielskie (subsídio parental alargado) przewidziane jest na potrzeby opieki nad dziećmi. Przyznaje się je matce lub ojcu, lub obojgu rodzicom na zmianę, na okres trzech miesięcy następujących bezpośrednio po zakończeniu podstawowego świadczenia rodzicielskiego lub dodatkowego świadczenia rodzicielskiego drugiego rodzica. Świadczenie z tytułu adopcji Świadczenie z tytułu adopcji (subsídio por adopção) odpowiada, mutatis mutandis, podstawowemu świadczeniu rodzicielskiemu oraz dodatkowemu świadczeniu rodzicielskiemu. W przypadku śmierci lub niezdolności do działania z przyczyn fizycznych lub psychicznych rodzica adopcyjnego świadczenie to przyznawane jest (ubezpieczonemu) współmałżonkowi na czas do końca okresu, do którego był uprawniony ten rodzic; minimalny okres tego świadczenia to 14 dni i ulega wydłużeniu o 30 dni na każde kolejne adoptowane dziecko małoletnie. Świadczenie z tytułu ryzyka klinicznego w trakcie ciąży Świadczenie z tytułu ryzyka klinicznego w trakcie ciąży (subsídio por risco clínico durante a gravidez) przysługuje za okres uznany za niezbędny do zapobieżenia wystąpieniu takiego ryzyka. Świadczenie z tytułu zakończenia ciąży Świadczenie z tytułu zakończenia ciąży subsídio por interrupção da gravidez) przysługuje przez okres dni. Lipiec 2012 r 13

14 Świadczenie z tytułu szczególnych zagrożeń w trakcie ciąży Świadczenie z tytułu szczególnych zagrożeń w trakcie ciąży (subsídio por riscos específicos) przysługuje jeśli kobieta pracuje w miejscu narażonym na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia/ zagrażających bezpieczeństwu. Przysługuje ono również kobietom pracującym na nocne zmiany. Świadczenie na opiekę nad wnukami Świadczenie na opiekę nad wnukami (subsídio para assistência a netos) przysługuje dziadkom przez maksymalnie 30 dni po urodzeniu się wnuków mieszkającym w tym samym gospodarstwie domowym, jeśli matka lub ojciec dziecka mają mniej niż 16 lat. Jeśli jedno z rodziców jest chore, dziadkowe mogą być uprawnieni do pobierania świadczeń. Uprawnienie to obowiązuje to końca urlopu przysługującego rodzicowi. Ustalanie wysokości świadczeń Podstawowe świadczenie rodzicielskie odpowiadające 120 dniom urlopu, podstawowe świadczenie rodzicielskie zarezerwowane dla ojca, świadczenie z tytułu adopcji, świadczenie z tytułu ryzyka klinicznego w trakcie ciąży i świadczenie z tytułu zakończenia ciąży wypłacane są w postaci świadczeń dziennych w wysokości 100% wynagrodzenia beneficjenta (z włączeniem dodatkowych wypłat bożonarodzeniowych i świątecznych). Podstawowe świadczenie rodzicielskie w przypadku wykorzystywania urlopu 150- dniowego wypłacane jest w postaci świadczeń dziennych w wysokości 80% wynagrodzenia. W przypadku urlopu dzielonego pomiędzy obydwojgiem rodziców, w wymiarze 150 bądź 180 dni, wysokość świadczenia równa jest odpowiednio 100% lub 83% zarobków. Dodatkowe świadczenie rodzicielskie oraz dodatkowe świadczenie z tytułu adopcji wypłacane są w postaci świadczeń dziennych w wysokości 25% wynagrodzenia. Świadczenie z tytułu szczególnych zagrożeń w trakcie ciąży wypłacane jest w postaci świadczeń dziennych w wysokości 65% wynagrodzenia. Świadczenie na opiekę nad wnukami wypłacane jest w postaci świadczeń dziennych w wysokości 100% wynagrodzenia beneficjenta w odniesieniu do opieki bezpośrednio po urodzeniu lun 65% w odniesieniu do opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym bądź przewlekle chorym. Dla powyższych świadczeń obowiązuje stawka minimalna odpowiadająca 80% jednej trzydziestej IAS. Minimalna wysokość dodatkowego świadczenia rodzicielskiego i dodatkowego świadczenia z tytułu adopcji wynosi 40% jednej trzydziestej IAS. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu macierzyństwa i ojcostwa? Aby mieć prawo do pobierania wyżej wymienionych świadczeń, beneficjent musi wykazać się pełnymi sześcioma miesiącami przynależności do systemu zabezpieczenia społecznego z rejestrowanymi zarobkami (w obliczeniach nie uwzględnia się dodatku wakacyjnego i dodatku świątecznego). Beneficjent musi wystąpić o takie świadczenia w instytucji zabezpieczenia społecznego w ciągu sześciu miesięcy począwszy od Lipiec 2012 r 14

15 pierwszego dnia nieobecności w pracy bez wynagrodzenia, wykorzystując standardowy formularz. Składając wniosek, beneficjent musi przedłożyć dowód zaistniałej sytuacji oraz faktów uprawniających go do pobierania świadczenia. Jest również zobowiązany przedstawić zaświadczenia z placówek służby zdrowia lub wypisy z ksiąg stanu cywilnego. Lipiec 2012 r 15

16 Rozdział V: Świadczenia z tytułu inwalidztwa Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu inwalidztwa? Pracownik najemny lub osoba prowadząca działalność na własny rachunek znajdująca się w sytuacji trwałej niezdolności do pracy może mieć prawo do otrzymywania świadczeń z tytułu inwalidztwa w powszechnym systemie zabezpieczenia społecznego. Niektóre grupy mogą dobrowolnie przystąpić do tego systemu. Jeżeli po upływie maksymalnego okresu wypłaty świadczeń pieniężnych z tytułu choroby (1 095 dni), stwierdzona zostanie trwała niezdolność do pracy, beneficjent może przejść do systemu ubezpieczenia na wypadek inwalidztwa. Uznaje się, że pracownik znajduje się w sytuacji względnej niezdolności do pracy jeśli z powodu trwałej niezdolności do pracy nie jest w stanie zarobić więcej niż jedną trzecią przeciętnego wynagrodzenia na swoim stanowisku. Uznaje się, że pracownik znajduje się w sytuacji bezwzględnej niezdolności do pracy, jeśli w sposób trwały i określony jest niezdolny do wykonywania wszelkiej pracy. Weryfikacji statusu inwalidztwa dokonać można na wniosek właściwej instytucji lub osoby zainteresowanej. Pracownik nie ma prawa do świadczenia z tytułu inwalidztwa, jeśli jego inwalidztwo wynika z wypadku przy pracy lub choroby zawodowej lub jeśli spełnia on warunki przyznawania emerytury. Co obejmuje ubezpieczenie? Renta inwalidzka Aby nabyć prawo do renty inwalidzkiej (pensão de invalidez), osoba ubezpieczona musi dysponować co najmniej pięcioma latami (w przypadku inwalidztwa względnego) lub co najmniej trzema latami (w przypadku inwalidztwa bezwzględnego) składek wpłaconych lub skredytowanych (np. za okres urlopu macierzyńskiego, zwolnienia chorobowego lub służby wojskowej). W przypadku inwalidztwa będącego skutkiem pewnych chorób przewlekłych (np. zakażenie wirusem HIV, nowotwór, stwardnienie rozsiane) przewidziany jest trzyletni okres oczekiwania. W tym celu uwzględnia się wyłącznie lata z co najmniej 120 dniami składek zaksięgowanych z wynagrodzenia. Przyznanie prawa do renty jest ponadto uzależnione od orzeczenia inwalidztwa przez system weryfikacji niezdolności do pracy. Pracownik zachowuje prawo do świadczeń tak długo, jak trwa stan potwierdzonego inwalidztwa, lub do momentu, w którym renta przechodzi w emeryturę. Wysokość renty inwalidzkiej Wysokość renty inwalidzkiej zależy od liczby lat składkowych, średniego miesięcznego wynagrodzenia w trakcie całego okresu ubezpieczenia (maksymalnie przez 40 lat) oraz czynnika stabilności (związanego ze zmianą spodziewanej średniej długości życia) Lipiec 2012 r 16

17 W przypadku beneficjentów dysponujących okresem ubezpieczenia do 20 lat, stawkę renty oblicza się dodając 2% podstawy wymiaru (średnie wynagrodzenie w całym okresie ubezpieczenia) za każdy uwzględniany rok kalendarzowy. Wartość minimalna wynosi 30% wynagrodzenia, a wysokość renty nie może być niższa niż ustawowo przewidziane minimum. W przypadku beneficjentów dysponujących okresem ubezpieczenia powyżej 20 lat, stawka obliczeniowa emerytury jest regresywna i waha się między 2,3% a 2%, w zależności od odpowiedniej kategorii wynagrodzenia bazowego. Podlega indeksacji wobec indeksowej wartości odniesienia pomocy społecznej (indexante dos apoios sociais, IAS) i waha się między 1,1- a 8-krotnością tej wartości. Do końca obecnego okresu przejściowego, czyli do 2017 r., beneficjent będzie otrzymywał najwyższą z kwot obliczonych przy zastosowaniu zasad przyjętych w 1993 r. (czyli uwzględnieniu średniego wynagrodzenia z dziesięciu najlepszych spośród 15 ostatnich lat, przy czym renta nie może być niższa niż 30%, ani wyższa niż 80% wcześniejszego średniego wynagrodzenia) nowych zasad wprowadzonych w 2002 r. lub połączeniu pro rata nowych i starych zasad. W lipcu i w grudniu wszyscy renciści otrzymują poza rentą dodatkową kwotę (dodatek wakacyjny i dodatek świąteczny) w wysokości swojej renty. Oznacza to, że w roku kalendarzowym wypłaca się w rzeczywistości 14 miesięcznych rent. Jeżeli wysokość emerytury jest niższa od gwarantowanych wartości minimalnych, powiększa się ją o dodatek, którego wysokość odpowiada różnicy między wartością gwarantowaną a emeryturą w systemie powszechnym. Możliwe jest wypłacanie również dodatku na współmałżonka pozostającego na utrzymaniu. Osobom pobierającym rentę inwalidzką potrzebującym stałej pomocy innej osoby przyznaje się dodatek na opiekę długoterminową (complemento por dependência). W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu inwalidztwa? Osoby występujące o rentę inwalidzką, wysyłając odpowiedni formularz z załączonymi wymaganymi w nim dokumentami (np. kserokopią dowodu osobistego oraz karty ubezpieczenia) do krajowego centrum rent i emerytur lub do lokalnej instytucji zabezpieczenia społecznego. O przyznanie dodatku na opiekę długoterminową należy wystąpić do lokalnej instytucji zabezpieczenia społecznego wnioskodawcy używając standardowego formularza i załączając te same dokumenty, które są wymagane w przypadku renty inwalidzkiej. Należy również przedstawić dane identyfikacyjne osoby lub organizacji świadczącej pomoc. Renta inwalidzka wypłacana jest od pierwszego dnia miesiąca, w którym złożono wniosek lub też od dnia wskazanego przez komisję weryfikacji trwałej niezdolności do pracy (Commissão de verificação da incapacidade permanente) do momentu osiągnięcia wieku emerytalnego. Można jednocześnie pobierać rentę inwalidzką z systemu powszechnego oraz inne renty inwalidzkie lub emerytury przyznane w ramach innych systemów zabezpieczenia społecznego, w szczególności w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą Lipiec 2012 r 17

18 zawodową. Renta z tytułu inwalidztwa względnego może być wypłacana osobom podejmującym działalność zarobkową, jednak w takim przypadku stosuje się określone limity wysokości. Jeżeli nastąpi przekroczenie tego limitu, wysokość renty inwalidzkiej ulega proporcjonalnemu obniżeniu. Lipiec 2012 r 18

19 Rozdział VI: Emerytury i świadczenia z tytułu podeszłego wieku Kiedy masz prawo do świadczeń z tytułu podeszłego wieku? Pracownik najemny lub osoba prowadząca działalność na własny rachunek, która osiągnęła wiek emerytalny i spełniła pozostałe warunki może mieć prawo do otrzymywania emerytury (pensão de velhice). Takie same warunki mają zastosowanie do osób ubezpieczonych dobrowolnie. Możliwość wypłacania emerytury powstaje po ukończeniu przez daną osobę 65. roku życia jeśli osoba ta zgromadziła co najmniej 15 lat składek wpłaconych lub skredytowanych. Konieczne jest potwierdzenie 120 dni składek zaksięgowanych z wynagrodzenia dla każdego uwzględnianego roku kalendarzowego. Przejście na wcześniejszą emeryturę jest możliwe pomiędzy 55. a 65. rokiem życia pod warunkiem, że osoba ubezpieczona może wykazać się 30-letnim okresem oczekiwania i okresem składkowym (program został zawieszony na czas realizacji programu dostosowania gospodarczo-finansowego). Bezrobotni mogą ubiegać się o emeryturę w wieku 62 lat, jeśli na początku okresu bezrobocia mieli 57 lat oraz mogą wykazać się okresem oczekiwania (co najmniej 15- letnim). O emeryturę w wieku 57 lat mogą się również ubiegać osoby o 22-letnim okresie składkowym, które na początku okresu bezrobocia miały co najmniej 52 lata. Jeśli ubezpieczony wykonuje pracę w jednym z zawodów uznanych za zawody wymagające ciężkiego wysiłku lub szkodliwe dla zdrowia, może zasadniczo przejść na emeryturę w wieku 55 lat. Taki sam wiek przejścia na emeryturę (55 lat) przewidziany jest w przypadku środków specjalnych mających na celu ochronę działalności gospodarczej lub przedsiębiorstwa. Nie ma możliwości korzystania z częściowej emerytury. Co obejmuje ubezpieczenie? Emerytury Wysokość emerytury wylicza się na podstawie średniego miesięcznego wynagrodzenia zrewaloryzowanego w ciągu całego okresu ubezpieczenia, przyjmując górną granicę 40 lat. W przypadku beneficjentów dysponujących okresem ubezpieczenia do 20 lat, stawkę emerytury oblicza się dodając 2% podstawy wymiaru (średnie wynagrodzenie w całym okresie ubezpieczenia) za każdy uwzględniany rok kalendarzowy. Wartość minimalna wynosi 30% wynagrodzenia. W przypadku beneficjentów wykazujących się okresem ubezpieczenia powyżej 20 lat, stawka emerytury waha się między 2 a 2,3%, w zależności od odpowiedniej kategorii wynagrodzenia bazowego. Stawka podlega indeksacji wobec indeksowej wartości Lipiec 2012 r 19

20 odniesienia pomocy społecznej (indexante dos apoios sociais, IAS) i waha się między 1,1- a 8-krotnością tej wartości. Do końca obecnego okresu przejściowego, czyli do 2017 r., beneficjent będzie otrzymywał najwyższą z kwot obliczonych przy zastosowaniu zasad przyjętych w 1993 r. (czyli uwzględnieniu średniego wynagrodzenia z dziesięciu najlepszych spośród 15 ostatnich lat, przy czym renta nie może być niższa niż 30%, ani wyższa niż 80% wcześniejszego średniego wynagrodzenia) nowych zasad wprowadzonych w 2002 r. lub połączeniu pro rata nowych i starych zasad. Jeżeli pobieranie emerytury jest przesunięte w czasie i osoba uprawniona występuje o emeryturę po osiągnięciu 65. roku życia (pod warunkiem, że beneficjent dysponuje 40 latami okresu oczekiwania), jej wysokość może zostać zwiększona. Do 70. roku życia wypłacany jest dodatek. Miesięczna stawka dodatku waha się pomiędzy 0,33% a 1% w zależności od całkowitej liczby lat składkowych. Jednakże w przypadku ubiegania się o wcześniejszą emeryturę przed ukończeniem 65. roku życia, wysokość emerytury może zostać zmniejszona (za wyjątkiem ubiegania się o wcześniejsza emeryturę w przypadku zawodów uznanych za zawody wymagające ciężkiego wysiłku lub szkodliwe dla zdrowia) (to działanie zostało zawieszone na czas realizacji programu dostosowania gospodarczo-finansowego). Jeśli osoba ubezpieczona poniżej 65. roku życia nie ubiega się o wcześniejszą emeryturę, mimo że spełnia wymogi przyznania takiej emerytury bez stosowani żadnych zniżek, wówczas emeryturę zwiększa się o 0,65% miesięcznie. Gwarantuje się emeryturę minimalną. Jej wysokość zależy od liczby lat ubezpieczenia i wynosi pomiędzy 60,58% a 90,41% IAS. Jeżeli wysokość emerytury jest niższa od gwarantowanych wartości minimalnych, powiększa się ją o dodatek, którego wysokość odpowiada różnicy między wartością gwarantowaną a emeryturą w systemie powszechnym. Dozwolone jest jednoczesne pobieranie emerytury i praca za wynagrodzeniem. Dodatki W lipcu i w grudniu wszyscy emeryci otrzymują dodatkową kwotę (dodatek wakacyjny i dodatek świąteczny) w wysokości swojej miesięcznej emerytury. Oznacza to, że w roku kalendarzowym wypłaca się w rzeczywistości 14 miesięcznych rent. Na czas realizacji programu dostosowania gospodarczo-finansowego wypłata tych świadczeń została zawieszona (w odniesieniu do emerytur powyżej EUR) lub ich wysokość została obniżona (w odniesieniu do emerytur pomiędzy 600 EUR a EUR). Osobom pobierającym emeryturę potrzebującym stałej pomocy innej osoby przyznaje się dodatek na opiekę długoterminową (complemento por dependência). Emerytom i rencistom w wieku powyżej 65. roku życia przysługuje dodatek solidarnościowy dla osób starszych (complemento solidário para idosos). Osoby takie muszą zamieszkiwać w Portugalii co najmniej przez sześć lat przed przyznaniem powyższego prawa, zaś ich roczny dochód musi być mniejszy od określonej wartości granicznej (5 022 EUR dla osoby samotnej oraz 8 788,50 EUR dla pary). Wysokość tego nieskładkowego dodatku przyznawanego na podstawie oceny zasobów finansowych odpowiada różnicy pomiędzy dochodem emeryta a powyższa kwotą. Lipiec 2012 r 20

21 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu podeszłego wieku? Wnioski o przyznanie emerytury należy składać przy wykorzystaniu odpowiedniego formularza. Dodatkowo do krajowego centrum rent i emerytur lub do lokalnej instytucji zabezpieczenia społecznego należy wysłać wymagane dokumenty (np. kserokopię dowodu osobistego oraz karty ubezpieczenia). Wniosek o dodatek na opiekę długoterminową należy złożyć w lokalnej instytucji zabezpieczenia społecznego wnioskodawcy przy wykorzystaniu standardowego formularza. Dołączyć należy do niego takie same dokumenty, jak te wymagane przy wnioskowaniu o emeryturę. Należy również przedstawić dane identyfikacyjne osoby lub organizacji świadczącej pomoc. Lipiec 2012 r 21

22 Rozdział VII: Renty rodzinne Kiedy osoba jest uprawniona do renty rodzinnej? Renta rodzinna może być wypłacana pozostałym przy życiu członkom rodziny osoby ubezpieczonej w składkowym systemie zabezpieczenia społecznego. Renty wypłacane są przede wszystkim współmałżonkowi, byłemu współmałżonkowi lub partnerowi życiowemu (zamieszkującemu z osobą ubezpieczoną przez co najmniej dwa lata), a także dzieciom i równoważnym kategoriom osób. Dzieci i równoważne kategorie osób mogą być uprawnione do otrzymywania renty sierocej wypłacanej do ukończenia 18. roku życia. Uprawnienie to może zostać przedłużone do 25. lub 27. roku życia, jeśli osoby te kontynuują naukę w systemie dziennym. Jeśli są niepełnosprawne i otrzymują świadczenia rodzinne, granica wieku nie ma zastosowania. Jeśli nie ma takich osób, do otrzymywania renty mogą być uprawnieni wstępni (np. rodzice) lub inni krewni, którzy znajdowali się na utrzymaniu zmarłego w momencie zgonu. Dodatkowo zmarły ubezpieczony musiał dysponować co najmniej 36 miesiącami składek wpłaconych lub skredytowanych. Co obejmuje ubezpieczenie? Renta rodzinna Kwotę renty rodzinnej oblicza się jako odsetek emerytury lub renty, którą ubezpieczony pobierał lub pobierałby, gdyby w momencie zgonu był niezdolny do pracy lub przebywał na emeryturze. Jest to 60% dla współmałżonka (lub partnera) lub byłego współmałżonka, lub 70% jeśli oprócz współmałżonka lub partnera istnieje były współmałżonek, który jest uprawniony do otrzymywania renty. W odniesieniu do byłych współmałżonków, w razie separacji prawnej lub unieważnienia małżeństwa, kwota renty rodzinnej nie może przekroczyć kwoty alimentów otrzymywanych w momencie zgonu ubezpieczonego. Wysokość renty sierocej wynosi odpowiednio 20%, 30% lub 40% w przypadku dzieci, w zależności od tego, czy jest ich jedno, dwoje czy więcej. Wartości te ulegają podwojeniu (do wysokości 40%, 60% lub 80%) w przypadku, gdy nie ma pozostałego przy życiu współmałżonka (partnera) lub byłego współmałżonka. Rodzice, którzy znajdowali się na utrzymaniu zmarłego uprawnieni są do renty w wysokości 30% (jedna osoba), 50% (dwie osoby) lub 80% (trzy osoby lub więcej) renty osoby zmarłej. Górna granica wysokości świadczeń wypłacanych członkom rodziny zmarłego ubezpieczonego to 100% renty osoby ubezpieczonej. W wyjątkowych sytuacjach Lipiec 2012 r 22

23 możliwe jest wypłacanie świadczenia w wysokości 110% - w przypadkach rozwodu, kiedy dwóch (byłych) współmałżonków uprawnionych jest do pobierania renty. Świadczenie z tytułu śmierci Świadczenie z tytułu śmierci (subsídio por morte) jest co do zasady przyznawane tym samym osobom, które pobierają rentę rodzinną, jednakże bez żadnych warunków kwalifikujących (nie istnieje wymóg minimalnej długości okresu ubezpieczenia). Świadczenie to wypłacane jest jednorazowo w wysokości sześciokrotności wynagrodzenia odpowiadającego najlepszym dwóm latom z ostatnich pięciu lat (maksymalna wartość świadczenia z tytułu śmierci jest równa sześciokrotności IAS 2 515,32 EUR). Świadczenie z tytułu śmierci może zostać podzielone między beneficjentów w takich samych proporcjach jak renta rodzinna. Połowę wypłaca się współmałżonkowi lub byłemu współmałżonkowi, zaś drugą połowę dzieciom i równoważnym kategoriom osób. W przypadku braku wyżej wymienionych krewnych całość świadczenia wypłaca się innym uprawnionym krewnym. Zwrot kosztów pogrzebu (reembolso das despesas de funeral) Jeżeli żadnemu z członków rodziny nie przysługuje prawo do świadczenia z tytułu śmierci, wydatki związane z pogrzebem mogą zostać zwrócone osobie, która poniosła jego koszty. Zwrot może zostać wypłacony dowolnej osobie, która zapłaciła za pogrzeb, zamieszkującej w Portugalii. Kwota zwrotu nie może przekroczyć kwoty (nieprzyznawanego) świadczenia z tytułu śmierci, przy czym wartość graniczna wynosi czterokrotność IAS (1 676,88 EUR). Dodatki W lipcu i w grudniu wszyscy renciści otrzymują dodatkową kwotę (dodatek wakacyjny i dodatek świąteczny) w wysokości swojej miesięcznej emerytury. Oznacza to, że w roku kalendarzowym wypłaca się w rzeczywistości 14 miesięcznych rent. Na czas realizacji programu dostosowania gospodarczo-finansowego wypłata tych świadczeń została zawieszona (w odniesieniu do rent powyżej EUR) lub ich wysokość została obniżona (w odniesieniu do rent pomiędzy 600 EUR a EUR). Osobom pobierającym rentę rodzinną potrzebującym stałej pomocy innej osoby przyznaje się dodatek na opiekę długoterminową (complemento por dependência). Emerytom i rencistom w wieku powyżej 65. roku życia przysługuje dodatek solidarnościowy dla osób starszych (complemento solidário para idosos). Osoby takie muszą zamieszkiwać w Portugalii co najmniej przez sześć lat przed przyznaniem powyższego prawa, zaś ich roczny dochód musi być mniejszy od określonej wartości granicznej (5 022 EUR dla osoby samotnej oraz 8 788,50 EUR dla pary). Wysokość tego nieskładkowego dodatku przyznawanego na podstawie oceny zasobów finansowych odpowiada różnicy pomiędzy dochodem emeryta a powyższa kwotą. W jaki sposób można skorzystać z renty rodzinnej? Do ubiegania się o rentę rodzinną przeznaczony jest standardowy formularz, który należy wypełnić i przesłać do krajowego centrum rent i emerytur lub do lokalnej instytucji zabezpieczenia społecznego w terminie sześciu miesięcy od daty zgonu. Do Lipiec 2012 r 23

24 formularza należy dołączyć akt urodzenia ubezpieczonego, akt zgonu i kserokopię dowodu tożsamości. Wniosek o dodatek na opiekę długoterminową należy złożyć w lokalnej instytucji zabezpieczenia społecznego wnioskodawcy przy wykorzystaniu standardowego formularza. Do wniosku należy dołączyć kserokopię dowodu tożsamości oraz informacje na temat osoby lub organizacji świadczącej pomoc. Do ubiegania się o świadczenie z tytułu śmierci przeznaczony jest standardowy formularz, który beneficjent wypełnia i przesyła do krajowego centrum rent i emerytur lub do lokalnej instytucji zabezpieczenia społecznego w terminie 180 dni od daty zgonu. Do formularza należy dołączyć akt urodzenia ubezpieczonego, akt zgonu i kserokopię dowodu tożsamości. Osoba ubiegająca się o zwrot kosztów pogrzebu (zobowiązana do złożenia wniosku w terminie 90 dni od daty zgonu) musi udowodnić, że pokryła koszty pogrzebu oraz że zmarły zamieszkiwał w Portugalii i nie był objęty obowiązkowym systemem zabezpieczenia społecznego dającym prawo do zasiłku z tytułu śmierci. Lipiec 2012 r 24

25 Rozdział VIII: Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych Kiedy osoba jest uprawniona do świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych? Pracodawca jest zobowiązany zapewnić swoim pracownikom ubezpieczenie od ryzyka wypadków przy pracy. Zazwyczaj odpowiedzialność zostaje przeniesiona na towarzystwa ubezpieczeniowe, biorąc pod uwagę, że systemy zabezpieczenia społecznego nie obejmują ubezpieczenia od tego ryzyka. Osoby prowadzące działalność na własny rachunek są również zobowiązane wykupić ubezpieczenie, które chroni je w razie wypadku przy pracy. Natomiast powszechny system zabezpieczenia społecznego chroni pracowników przed chorobami zawodowymi. Aby wypadek został uznany za wypadek przy pracy, musi się wydarzyć w miejscu i w godzinach pracy, spowodować uszkodzenie ciała, zaburzenia funkcjonalne lub chorobę skutkującą śmiercią, albo ograniczenie zdolności do pracy lub zarobkowania, które może być czasowe lub trwałe, częściowe lub całkowite. Wypadek, który wydarzył się po drodze do pracy lub z pracy może zostać uznany za wypadek przy pracy. Choroby zawodowe mogą wystąpić wskutek narażenia na ryzyko związane z charakterem działań lub miejsca pracy. Choroba taka musi wystąpić w określonych ramach czasowych, wskazanych na oficjalnej liście chorób zawodowych. Dodatkowo istnieje możliwość dochodzenia związku choroby z zatrudnieniem w indywidualnych przypadkach, nawet jeśli choroba nie znajduje się na liście (mieszany system definiowania chorób zawodowych). Wszyscy pracownicy najemni i osoby prowadzące działalność na własny rachunek uprawnieni są do świadczeń z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, bez względu na to, jaki wykonują zawód i czy ich praca jest odpłatna. Członkowie rodziny mogą być również uprawnieni do niektórych świadczeń w przypadku śmierci osoby ubezpieczonej. Co obejmuje ubezpieczenie? Świadczenia przyznawane z powodu wypadków przy pracy są podobne do świadczeń przyznawanych w przypadku chorób zawodowych, chociaż za ich wypłacanie odpowiedzialne są różne instytucje. Ogólną zasadą jest zapewnianie opieki zdrowotnej na zasadzie zwrotu poniesionych kosztów. Opiekę medyczną może również świadczyć państwowa służba zdrowia; nie ma wymogu by ubezpieczony partycypował w kosztach. Możliwe jest również przyznanie świadczenia pieniężnego z tytułu choroby w trakcie leczenia oraz rehabilitacji zawodowej. Poziom trwałej niezdolności do pracy podany jest w tabeli niezdolności do pracy (Tabela Nacional de Incapacidades por Acidentes de Trabalho e Doenças Profissionais). W przypadku pełnej niezdolności do wszelkiego rodzaju pracy istnieje możliwość Lipiec 2012 r 25

26 wypłacania renty w wysokości odpowiadającej 80% wynagrodzenia plus 10% na każdego członka rodziny pozostającego na utrzymaniu; wysokość renty jest ograniczona. W przypadku pełnej niezdolności do podjęcia regularnej pracy wypłacana jest renta w wysokości 50-70% wynagrodzenia, w zależności od pozostałej zdolności funkcjonalnej wykonywania innego odpowiedniego zawodu. W przypadku częściowej niezdolności do pracy wypłacana będzie roczna renta w wysokości 70% zmniejszenia ogólnej możliwości zarobkowej. Pracodawca obowiązany jest do zadbania o integrację pracownika dotkniętego tymczasową częściową niezdolnością lub trwałą częściową lub całkowitą niezdolnością do podjęcia regularnej pracy będącą skutkiem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Pracownik taki uprawniony jest również do szkolenia zawodowego, przystosowania miejsca pracy, pracy w niepełnym wymiarze godzin oraz dni wolnych przeznaczonych na przekwalifikowanie lub znalezienie innej pracy. Dodatkowo ma prawo do zasiłku na potrzeby udziału w rehabilitacji zawodowej, odpowiadającego wysokości poniesionych kosztów. W przypadku kursów organizowanych przez jednostkę inną niż instytut zatrudnienia i szkoleń zawodowych (Instituto de Emprego e Formação Profissional) wysokość zasiłku jest ograniczona. W lipcu i w grudniu wszyscy renciści otrzymują dodatkową kwotę (dodatek wakacyjny i świąteczny) w wysokości swojej miesięcznej renty. Oznacza to, że w roku kalendarzowym wypłaca się w rzeczywistości 14 miesięcznych rent. Dodatkowy zasiłek opiekuńczy (prestação suplementar por assistência de terceira pessoa) przysługuje rencistom o znacznym stopniu niepełnosprawności, którzy wymagają stałej opieki. W przypadku trwałej niezdolności do pracy istnieje możliwość wypłacenia zasiłku na potrzeby adaptacji domu. W sytuacji śmierci ubezpieczonego wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej członkowie rodziny uprawnieni są do renty rodzinnej. Wypłaca się również świadczenie z tytułu śmierci (subsídio por morte), które wynosi 12-krotność sumy odpowiadającej 110% indeksowej wartości odniesienia pomocy społecznej (indexante dos apoios sociais, IAS) Dodatkowo przewidziany jest zwrot kosztów pogrzebu (subsídio por despesas de funeral) do określonej kwoty. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych? Osoba, która doświadczyła wypadku przy pracy musi zwrócić się o odszkodowanie do towarzystwa ubezpieczeniowego, na które pracodawca przeniósł swoją odpowiedzialność lub do organu wskazanego przez to towarzystwo. Zazwyczaj istnieją terminy, których należy dochować i formalności, które mogą być różne w poszczególnych towarzystwach. Zaleca się więc wcześniejsze zasięgnięcie informacji w kwestii działań, jakie należy podjąć w razie wypadku w miejscu pracy. Jeśli pracownik zapadł na chorobę zawodową, powinien skierować wniosek do krajowego centrum przeciwdziałania ryzyku zawodowemu. Opiekę zdrowotną świadczą najczęściej publiczne placówki służby zdrowia. Lekarz prowadzący stwierdzi, czy choroba ma charakter zawodowy. Orzeczenie to jest warunkiem skorzystania ze świadczeń, o których tu mowa. Lipiec 2012 r 26