Programy profilaktyczne dla kobiet realizowane na terenie

Transkrypt

1 Wojcierowska KOmunikaty A i wsp. / Announcement Programy profilaktyczne dla kobiet realizowane na terenie województwa łódzkiego 511 Programy profilaktyczne dla kobiet realizowane na terenie województwa łódzkiego Preventive programs for women in the voivodeship of Lodz Agata Wojcierowska 1/, Agnieszka Renn-Żurek 1/, Maria Dziedziczak-Buczyńska 1/, Marek Stempień 2/ 1/ Zakład Teorii Pielęgniarstwa, Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi 2/ Oddział Chirurgii Onkologicznej i Rekonstrukcyjnej, Szpital MSWiA w Łodzi Wstęp. Jednym z licznych celów operacyjnych Narodowego Programu Zdrowia na lata jest Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu nowotworów złośliwych. Za priorytetowe uznaje się zmniejszenie umieralności z powodu raka piersi i w stopniu znacznym raka szyjki macicy przez wprowadzenie na skalę populacyjną badań przesiewowych mammograficznych i cytologicznych. Każdy z szesnastu oddziałów wojewódzkich Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) podejmuje wspomniane działania. Cel pracy. Określenie ilości wystosowanych, przez Łódzki OW NFZ, zaproszeń na bezpłatne badanie cytologiczne oraz mammograficzne, a także odsetka kobiet, które z nich skorzystały. Zarówno w skali województwa, jak i poszczególnych powiatów. Materiał i metoda. Analizie poddano dane ilościowe uzyskane z Łódzkiego Oddziału Wojewódzkiego NFZ, po wcześniejszym uzyskaniu zgody Dyrektora tegoż OW na udostępnienie informacji. Wyniki. W programie profilaktyki raka szyjki macicy Łódzki OW NFZ wysłał zaproszeń przybyło na badanie 7871 kobiet, a zatem odsetek zgłoszonych to 7,97%. W programie dotyczącym raka piersi wystosowano zaproszeń stawiło się na badanie kobiet w tym przypadku zgłaszalność wyniosła 21,81%. Wnioski. Niska zgłaszalność mieszkanek województwa łódzkiego na bezpłatne badania profilaktyczne jest zjawiskiem niepokojącym. Oprócz programów profilaktycznych należy wdrożyć w życie działania edukacyjne, mające za zadanie uświadomienie kobietom realności zagrożeń jakie niosą z sobą wymienione schorzenia ale także pozytywnych aspektów wcześnie podjętych działań. Słowa kluczowe: program profilaktyczny, rak piersi, rak szyjki macicy, Narodowy Fundusz Zdrowia Introduction. One of the many main operational goals of National Health Program for is Decreasing the rate of morbidity and early mortality as a result of malignant neoplasms. The main priority is to significantly decrease the breast and cervical cancer mortality through the implementation of mass mammographic and Papanicolau screening tests. The sixteen provincial departments of the National Health Fund undertake such actions. Aims. The two main aims of this work are to define the amount of extended free invitations for mammographic and smear tests being conducted by the National Health Fund of the Lodz voivodeship division, and to check the proportion of women who participated in those examinations in the Lodz voivodeship. Materials and method. The statistical data obtained from the National Health Fund of the Lodz voivodeship division were analyzed, with official consent to access the information collected. Results. Realizing the cervical cancer prevention program the National Health Fund of the Lodz voivodeship division sent out invitations to women 7871 women (7.97%) participated in the examination. In the breast cancer prevention program invitations were sent out, with the participation of women, i.e. of %. Conclusions. The women s inadequate participation in free preventive programs in the voivodeship of Lodz is alarming. Not only the preventive programs should be implemented, but also the educational system should be improved in order to make women realize the dangers of these diseases and positive aspects of preventive examinations. Key words: preventive program, breast cancer, cervical cancer, National Health Fund Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Mgr Agata Wojcierowska Zakład Teorii Pielęgniarstwa AHE w Łodzi ul. Pomorska 83/85, Łódź tel./fax , awojcierowska@wp.pl Wstęp Zdrowie człowieka zależy od wielu wzajemnie powiązanych czynników, wśród których wyróżnia się cztery główne grupy: styl życia, środowisko fizyczne i społeczne życia, pracy, nauki, czynniki genetyczne, działania systemu ochrony zdrowia. Wśród wymienionych determinantów zdrowia, największy wpływ na utrzymanie zdrowia ma styl życia, którego udział określa się na ok. 50%. W związku z powyższym, to człowiek, wraz ze swoimi nawykami, przyzwyczajeniami, kulturą i wiedzą w największym stopniu

2 512 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): decyduje o swoim zdrowiu, co dobrze odzwierciedla znane od dawna hasło Twoje zdrowie w Twoich rękach. Istotne jest zatem aby człowiek miał wiedzę i umiał podejmować aktywności sprzyjające zdrowiu. Zgodnie z Kartą Ottawską promocja zdrowia to proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem przez podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających zdrowiu. Należy zatem tak motywować społeczeństwo aby chciało i wiedziało jak zwiększyć tę kontrolę nad swoim zdrowiem a tym samym zmniejszyć zachorowalność i umieralność całej populacji [1]. Potrzebom tym wychodzi naprzeciw Narodowy Program Zdrowia, który formułuje strategie postępowania, do którego przestrzegania zobligowani są uczestnicy, w tym państwo polskie. Dzięki założeniom NPZ rozwijana jest polityka zdrowotna sprzyjająca dokonywaniu przez ludzi wyborów korzystnych dla ich zdrowia. Jednym z celów strategicznych w Narodowym Programie Zdrowia na lata jest Cel strategiczny nr 2, który zakłada: Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu nowotworów złośliwych, gdyż choroby nowotworowe są drugą przyczyną zgonów w Polsce, a wynika to głównie z faktu późnego ich wykrywania i niskiej skuteczności ich leczenia. Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych, przewiduje osiągnięcie następujących efektów realizacji przedmiotowego celu strategicznego: 1. Zmniejszenie umieralności z powodu nowotworów ogółem, 2. Zmniejszenie umieralności z powodu raka piersi i w stopniu znacznym raka szyjki macicy przez wprowadzenie na skalę populacyjną zorganizowanych badań przesiewowych mammograficznych i cytologicznych [2]. Jak zatem widać jednym z priorytetów Narodowego Programu Zdrowia jest zmniejszenie umieralności wśród populacji kobiet poprzez szeroko zakrojone badania profilaktyczne. W działaniach tych biorą udział wszystkie z szesnastu oddziałów Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ), realizując programy profilaktyczne na terenie swojego działania. Wskaźnik zachorowalności i umieralności na nowotwory złośliwe piersi, jest wciąż wysoki i dotyczy głównie kobiet w wieku pomenopauzalnym. Jest to nowotwór, którego występowanie wiąże się ze zmianą stylu życia kobiet polskich. Szczególnie ważne są te elementy stylu życia, które w sposób pośredni lub bezpośredni wpływają na metabolizm hormonalny. Szczególnym zagrożeniem jest fakt, ze struktura zaawansowania klinicznego w momencie rozpoznania u większości kobiet jest bardzo znaczna. Rak piersi jest wykrywany zbyt późno. Za przypadki wczesne uznaje się zmiany o średnicy poniżej 0,5 cm. Tylko w 20% przypadków chorobę rozpoznaje się we wczesnym stadium zaawansowania i wówczas szanse na wyleczenie są dużo większe. Rak gruczołu piersiowego jest nowotworem o długiej fazie przedklinicznej, najczęściej objawia się po latach utajonego wzrostu. Najwięcej zachorowań obserwuje się u kobiet między 50 a 70 rokiem życia. Problem dotyczy jednak wszystkich kobiet po 20 roku życia, u których zalecana jest systematyczna profilaktyka. Wyraźnie jednak widać, że prawdopodobieństwo wystąpienia raka rośnie z wiekiem [3]. Biorąc pod uwagę, że skuteczność leczenia raka piersi jest silnie uzależniona od wczesnego wykrywania tego nowotworu uznano, że mammografia jest metodą diagnostyczną pozwalająca na wczesne wykrywanie zmian w gruczołach piersiowych [4]. Program skierowany jest do kobiet w wieku od 50 do 69 lat, które dodatkowo: 1. nie miały wykonywanej mammografii w ciągu ostatnich 24 miesięcy lub 2. otrzymały w ramach realizacji programu profilaktyki raka piersi w roku 2005 pisemne wskazanie do wykonania ponownego badania mammograficznego po upływie 12 miesięcy. Do programu nie kwalifikują się kobiety, u których już wcześniej zdiagnozowano zmiany nowotworowe w piersi. Program realizowany jest w dwóch etapach: badań podstawowych i diagnostyki pogłębionej. Etap podstawowy obejmuje wywiad, ankietę, badanie mammograficzne z opisem. Jeśli wynik mammografii jest nieprawidłowy, kobieta jest kierowana do etapu badań pogłębionych. Etap diagnostyki pogłębionej obejmuje poradę lekarską, mammografia uzupełniająca lub USG piersi, a w przypadku nieprawidłowości stwierdzonych w badaniu USG - biopsję pod kontrolą USG z badaniem histopatologicznym pobranego materiału oraz decyzję, co do dalszego postępowania czego dowodem jest skierowanie na dalszą diagnostykę lub leczenie w ramach NFZ [5]. Podobnie sytuacja przedstawia się z zapadalnością i umieralnością z powodu raka szyjki macicy w populacji kobiet polskich. Wprowadzenie programów powszechnej profilaktyki w wielu krajach UE przyniosło oczekiwane efekty zdrowotne, obniżając wskaźnik zachorowalności i umieralności na raka szyjki macicy. W Polsce, rak szyjki macicy jest drugim, co do częstości, nowotworem występującym u kobiet, a wyniki leczenia są złe, ze względu na wykrywanie głównie zaawansowanych postaci raka. Grupa ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego zaleca, aby badaniami profilaktycznymi polegającymi na corocznej kontroli cytologicznej objąć wszystkie kobiety po skończonym 25. roku życia (najpóźniej w wieku 30 lat). W sytuacji wczesnego rozpoczęcia

3 Wojcierowska A i wsp. Programy profilaktyczne dla kobiet realizowane na terenie województwa łódzkiego 513 współżycia należy rozpocząć skrining cytologiczny nie później niż 3 lata po inicjacji seksualnej [6]. Powodzenie w walce z rakiem szyjki macicy zależy od wczesnego wykrywania zmian najlepiej na etapie zmian przednowotworowych lub raka przedinwazyjnego. Jest to możliwe dzięki prostemu badaniu jakim jest wymaz cytologiczny z ujścia zewnętrznego kanału i z tarczy szyjki macicy. Badanie to jest jednocześnie bardzo tanie, co predysponuje je jako badanie przesiewowe. Program skierowany jest do kobiet w wieku od 25 do 59 lat, a badania będą przeprowadzane raz na 3 lata. Program realizowany jest w dwóch etapach: podstawowym i diagnostyki pogłębionej. Etap podstawowy obejmuje wywiad, ankietę, badanie ginekologiczne i badanie cytologiczne. Dalsze postępowanie jest uzależnione od wyniku badania cytologicznego i może to być: 1. zalecenie ponownego zgłoszenia się na badanie po trzech latach w przypadku prawidłowego wyniku i braku czynników ryzyka lub 2. zalecenie badania cytologicznego po 12 miesiącach w ramach Programu w uzasadnionych przypadkach lub 3. skierowanie do etapu pogłębionej diagnostyki Programu, jeżeli konieczna jest weryfikacja wstępnego rozpoznania. Etap pogłębionej diagnostyki obejmuje badanie kolposkopowe i ewentualne pobranie celowanych wycinków do badania histopatologicznego oraz decyzję, co do dalszego postępowania (skierowanie na leczenie lub określenie terminu kolejnego badania cytologicznego) [7]. Podjęte działania profilaktyczne w postaci realizacji programu badań przesiewowych mammograficznych i cytologicznych mają na celu zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu nowotworów złośliwych wśród kobiet. Zaangażowanie oddziałów NFZ, bogata dostępność do badań i imienne zaproszenia, nie zawsze skutkują wysoką zgłaszalnością a tym samym nie przyczyniają się do zwiększania kontroli nad własnym zdrowiem. Według NFZ w Polsce jest 2,5 mln kobiet, które powinny przejść badanie mammograficzne lub cytologiczne. Z danych Funduszu wynika, że rocznie ok. 11 tys. osób zapomina o umówionych wizytach u lekarza, a 10 12% wizyt jest anulowanych. Szczególnie wyraźnie widać to na przykładzie Łódzkiego Oddziału NFZ. Cel pracy Określenie ilości wystosowanych przez Łódzki Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia, w ubiegłych latach, zaproszeń na bezpłatne badanie cytologiczne oraz mammograficzne, a także odsetka kobiet, które z nich skorzystały zarówno w skali województwa, poszczególnych powiatów, gmin i miejscowości. Określony zostanie również procent kobiet, które poddane zostały badaniom, w stosunku do całej populacji kwalifikujących się to tego typu diagnostyki. Materiał i metoda Analizie poddano dane ilościowe uzyskane z Łódzkiego Oddziału Wojewódzkiego NFZ, po wcześniejszym uzyskaniu zgody Dyrektora tegoż OW na udostępnienie informacji. Obliczenia statystyczne wykonano przy użyciu komputerowego arkusza kalkulacyjnego MicroSoft Excel [8] oraz następujących metod statystycznych [9]: rozkład procentowy, analizy porównawcze w postaci tabel oraz wykresów. Wyniki Łódzki Oddział Wojewódzki NFZ w 2009 r. przeznaczył ,95 PLN na przesiewowe badania cytologiczne w kierunku wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. Usługi diagnostyczne w tym zakresie, po podpisaniu umów z ŁOW NFZ, realizowało 182 świadczeniodawców. Badaniami objęto kobiety. Etap pogłębionej diagnostyki to koszt wysokości ,22 PLN. Działań tych podjęły się cztery centra diagnostyczne, do których zakwalifikowano 819 pacjentek. Źródłem informacji o możliwości uczestnictwa w Populacyjnym Programie Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy 2009 byli: lekarze podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) w 2231 przypadkach, lekarze specjaliści w 28009, położna/pielęgniarka rodzinna dla 7523 osób, prasa, radio, telewizja, Internet 2570; 237 kobiet odebrało SMS z zaproszeniem, 5093 imienne zaproszenie przesłano pocztą; 3199 kobiet uzyskało informacje z innych źródeł. Łódzki Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Program Raka Szyjki Macicy w okresie od r. do r. skierował do kobiet zaproszeń, z których 1218 powróciło w postaci zwrotów. Odpowiedziało na zaproszenie 7871 pań. Taka ilość rozesłanych zaproszeń lokuje Łódzki OW NFZ na 5 miejscu wśród pozostałych oddziałów NFZ. Niestety, niski odsetek zgłoszeń kobiet na badanie cytologiczne (7,97%) powoduje, że ŁOW NFZ znajduje się w rankingu krajowym dopiero na 12 pozycji. Program profilaktyki raka szyjki macicy realizowano w województwie łódzkim na terenie 24 powiatów, 166 miejscowości. Najefektywniejszy przebieg miał on w powiecie zduńskowolskim, gdzie odsetek zgłoszeń kobiet wyniósł 29,01%. Najmniejszy odsetek zgłoszeń miał miejsce w powiecie wieluńskim 6,14% (ryc. 1).

4 514 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): Powiat WIELUŃSKI ŁĘCZYCKI ŁOWICKI BEŁCHATOWSKI RADOMSZCZAŃSKI WIERUSZOWSKI KUTNOWSKI PIOTRKOWSKI PIOTRKÓW TRYB. PAJĘCZAŃSKI RAWSKI BRZEZIŃSKI SKIERNIEWICKI ŁÓDZKI WSCH. PODDĘBICKI ŁASKI ZGIERSKI PABIANICKI TOMASZOWSKI SIERADZKI SKIERNIEWICE ŁÓDŹ OPOCZYŃSKI ZDUŃSKOWOLSKI 6,14 10,16 10,74 14,92 15,05 15,15 15,22 16,55 17,75 18,59 18,95 19,25 19,93 20,03 20,12 21,30 21,50 22,44 22,59 22,62 24,02 24,15 25,32 29, Procent objęcia populacji programem profilaktyki raka szyjki macicy Ryc. 1. Procent objęcia populacji programem profilaktyki raka szyjki macicy wg powiatów Fig. 1. Percentage of population coverage with the cervical cancer prevention program according to districts Ogólnie w województwie łódzkim w latach objęto profilaktycznymi badaniami cytologicznymi 20,38% populacji kobiet kwalifikujących się do tego typu diagnostyki. Określono również liczbę kobiet zakwalifikowanych do Programu Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy w roku 2010 wyniosła ona pacjentek. Łódzki Oddział Wojewódzki NFZ w 2009 r. przeznaczył ,58 PLN na program profilaktyki raka piersi etap podstawowy. Usługi diagnostyczne w tym zakresie, po podpisaniu umów z ŁOW NFZ, realizowało 17 świadczeniodawców. Badaniami objęto kobiety. Etap pogłębionej diagnostyki to koszt wysokości ,20 PLN. Działań tych podjęły się cztery centra diagnostyczne, do których zakwalifikowano pacjentek. Źródłem informacji o możliwości uczestnictwa w Populacyjnym Programie Wczesnego Wykrywania Raka Piersi 2009 byli: lekarze POZ w 5500 przypadkach, lekarze specjaliści w 4178, położna/pielęgniarka rodzinna dla 445 osób, prasa, radio, telewizja, Internet 9022; 920 kobiet odebrało SMS z zaproszenie; imienne zaproszenie przesłano pocztą; kobiet uzyskało informacje z innych źródeł. Łódzki Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Program Raka Piersi w okresie od do skierował do kobiet zaproszeń, z których 805 powróciło w postaci zwrotów. Odpowiedziało na zaproszenie pań. Taka ilość rozesłanych zaproszeń lokuje Łódzki OW NFZ na 5 miejscu wśród pozostałych Oddziałów Narodowego Funduszu Zdrowia. Niestety, niski odsetek zgłoszeń kobiet na badanie mammograficzne (21,81%) powoduje, że ŁOW NFZ znajduje się w rankingu krajowym dopiero na 12 pozycji. W przypadku programu profilaktyki raka piersi badania mammograficzne prowadzone były przez świadczeniodawców zarówno w stacjonarnych działach diagnostycznych zakładów opieki zdrowotnej, jak i mobilnych mammobusach. Jeżeli chodzi o zgłaszalność do ruchomych centrów diagnostycznych najlepiej wypada powiat łęczycki, w którym na 1486 zaproszeń odpowiedziały 404 kobiety, co daje 27,19% odsetek zgłoszeń. Najbardziej niekorzystnie w tym przypadku prezentuje się powiat brzeziński przy 300 wysłanych zaproszeniach i jedynie 10 kobietach, które skorzystały z mammografii zatem zgłaszalność wyniosła 3,3%. Program profilaktyki raka piersi realizowano w województwie łódzkim na terenie 24 powiatów, 166 miejscowości. Najefektywniejszy przebieg miał on w powiecie tomaszowskim, gdzie odsetek zgłoszeń kobiet wyniósł 43,35%. Najmniejszy odsetek zgłoszeń miał miejsce w powiecie piotrkowskim 25,35% (ryc. 2.). Ogólnie w województwie łódzkim w latach objęto profilaktycznym badaniem mammograficznym 33,56% populacji kobiet kwalifikujących się do tego typu diagnostyki. PIOTRKÓW TRYBUNALSKI BRZEZIŃSKI ŁĘCZYCKI RADOMSZCZAŃSKI SKIERNIEWICE SKIERNIEWICKI ŁÓDŹ BEŁCHATOWSKI KUTNOWSKI SIERADZKI PIOTRKOWSKI WIELUŃSKI ŁASKI ŁOWICKI ŁÓDZKI WSCHODNI ZDUŃSKOWOLSKI OPOCZYŃSKI WIERUSZOWSKI PAJĘCZAŃSKI RAWSKI ZGIERSKI PABIANICKI PODDĘBICKI TOMASZOWSKI Powiat 25,35 27,59 28,09 28,44 28,99 29,52 29,76 30,73 33,17 33,76 33,85 35,25 35,66 36,22 37,12 38,15 38,20 38,49 39,72 40,32 40,66 41,74 42,81 43, Procent objęcia populacji programem profilaktyki raka piersi Ryc. 2. Procent objęcia populacji programem profilaktyki raka piersi wg powiatów Fig. 2. Percentage of population coverage with the breast cancer prevention program according to districts

5 Wojcierowska A i wsp. Programy profilaktyczne dla kobiet realizowane na terenie województwa łódzkiego 515 Określono również grupę kobiet, które kwalifikują się do objęcia ich, w roku 2010, programem profilaktycznym w kierunku wczesnego wykrywania raka piersi na pacjentek. Omówienie wyników Oczywiste jest stwierdzenie, że wcześnie wykryta choroba jest wyleczalna. Pomimo tego tak wiele kobiet umiera z powodu raka piersi i raka szyjki macicy. Przedstawione powyżej wyniki prowokują pytanie, dlaczego tak się dzieje? Jaka przyczyna kryje się za ograniczonym udziałem kobiet w badaniach profilaktycznych, a w konsekwencji wysoką umieralnością z powodu tych nowotworów. Przyczyn należy się doszukiwać w poziomie wykształcenia, statusie ekonomicznym, dostępności do placówek opieki zdrowotnej, czynnikach społeczno kulturowych warunkujących postawy wobec zdrowia i choroby oraz poziomie wiedzy i motywacji do podejmowania działań profilaktycznych. Dane wskazują, że wyższa umieralność ogółem występuje u kobiet z niższym poziomem wykształcenia [10]. Poziom wiedzy na temat chorób nowotworowych i świadomość zagrożenia jakie za sobą niosą, jest źródłem motywacji do działania i zwiększania kontroli nad swoim zdrowiem. Kobiety legitymujące się wykształceniem wyższym wykazują większą zgłaszalność w badaniach, natomiast kobiety z wykształceniem podstawowym częściej odpowiadają na imienne zaproszenie w porównaniu z innymi grupami [11]. Niższy poziom wykształcenia i gorszy status ekonomiczny zwiększają ryzyko zachorowalności na nowotwór. Kobiety lepiej wykształcone i o wyższym statusie ekonomicznym posiadają wyższą świadomość zdrowotną i częściej podejmują działania profilaktyczne [12]. Ograniczona dostępność do placówek ochrony zdrowia związana z miejscem zamieszkania, kosztami związanymi z dojazdem jest kolejnym powodem dla którego zgłaszalność jest tak niezadowalająca. Przeważa tu opinia, że udział w badaniach profilaktycznych jest zbyt kosztowny, wymaga czasu i wysiłku [13]. Czynniki społeczno-kulturowe warunkują nasze postawy wobec zdrowia, choroby i zachowań prozdrowotnych. Wiele kobiet nie przystępuje do badań profilaktycznych, gdyż nie widzi takiej potrzeby, czują się zdrowe a brak dolegliwości uważają za potwierdzenie swoich poglądów. Istotnym elementem niskiej frekwencji w badaniach profilaktycznych wydaje się być czynnik psychologiczny wiążący się ze strachem przed wykryciem choroby. Dla wielu kobiet niewiedza wiąże się z większym poczuciem bezpieczeństwa niż przystąpienie do badań, które mogą wykazać niepokojące zmiany [14]. Zmiana świadomości społecznej i zwiększenie kontroli nad zdrowiem własnym i całego społeczeństwa jest procesem powolnym i długotrwałym. Wymaga konsekwencji i ogromnego zaangażowania państwa, samorządów terytorialnych, organizacji pozarządowych i mediów. Tylko zjednoczone, profesjonalnie zaplanowane i zrealizowane działania dają szansę poprawy stanu zdrowia populacji kobiet w naszym kraju. Wnioski Niestety, programy profilaktyczne dotyczące raka piersi oraz raka szyjki macicy, przygotowywane przez Łódzki Oddział Wojewódzki NFZ, cieszą się małym zainteresowaniem wśród mieszkanek województwa łódzkiego. Niska zgłaszalność kobiet na bezpłatne badania profilaktyczne jest zjawiskiem budzącym niepokój. Oprócz samych programów profilaktycznych należy wdrożyć w życie profesjonalnie przygotowane działania edukacyjne, mające za zadanie uświadomienie kobietom realności zagrożeń jakie niosą z sobą wymienione schorzenia ale także pozytywnych aspektów wcześnie podjętych działań. Teren ten powinien być zatem przedmiotem zainteresowań pracowników ochrony zdrowia zarówno na szczeblu administracyjnym jak i dobrze przeszkolonego personelu medycznego. Piśmiennictwo / References 1. Karski J (red). Promocja zdrowia. Ignis, Warszawa 1999: Załącznik do Uchwały Nr 90/2007 Rady Ministrów, Narodowy Program Zdrowia na lata z dnia 15 maja Barnaś E, Skręt A, Skręt-Magierło J, Sobolewski M. Jakość życia kobiet z chorobą nowotworową piersi. Prz Menopauzal 2009, 1: Jaśkiewicz J, Pieńkowski T. Rak piersi rozpoznawanie, leczenie, profilaktyka. Przew Lek 2000, 6: Spaczyński M. Diagnostyka, profilaktyka i wczesne wykrywanie raka szyjki macicy rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. Ginekol Prakt 2004, 12, 3: Groszek M. MicroSoft Excel 2003 PL. Helion, Gliwice Petrie A, Sabin C. Statystyka medyczna w zarysie. PZWL, Warszawa Załącznik do Uchwały Nr 90/2007 Rady Ministrów, Narodowy Program Zdrowia na lata z dnia 15 maja 2007.

6 516 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): Leźnicka M, Mierzwa T, Jachimowicz-Wołoszynek D, Żyrkowski J. System indywidualnych zaproszeń a zgłaszalność kobiet na badania profilaktyczne wykonywane w ramach programów z zakresu profilaktyki onkologicznej. Probl Hig Epidemiol 2009, 90(2): Chojnacka-Szawłowska G. Zachowania zdrowotne w profilaktyce onkologicznej. Psychoonkol 2003, 7(1): Marcinkowska M, Mazurkiewicz P, Kozaka J, Stencel A. Przyczyny niskiej frekwencji kobiet w profilaktycznych badaniach mammograficznych. Psychoonkol 2006, 10, Leźnicka M, Mierzwa T, Jachimowicz-Wołoszynek D, Żyrkowski J. System indywidualnych zaproszeń a zgłaszalność kobiet na badania profilaktyczne wykonywane w ramach programów z zakresu profilaktyki onkologicznej. Probl Hig Epidemiol 2009, 90(2):