PRAWNE ASPEKTY KONTROLI JAKOŚCI WODY Legal aspects of water quality control

Transkrypt

1 ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO W SIEDLCACH Se ri a ROL NICTWO Nr 4 (1-2) 2016 Beata Kuziemska, Paulina Klej, Joanna Trębicka, Maria Popek Instytut Agronomii, Katedra Gleboznawstwa i Chemii Rolniczej Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach bak.kuz@interia.pl PRAWNE ASPEKTY KONTROLI JAKOŚCI WODY Legal aspects of water quality control Streszczenie: Rozporządzenie Ministra Zdrowia dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody określa wymagania, jakim powinna odpowiadać woda przeznaczona do spożycia przez ludzi pod względem bakteriologicznym, fizykochemicznym oraz organoleptycznym. Określa ono również sposób oceny przydatności wody, minimalną częstotliwość badania wody i miejsca pobierania próbek do badań, zakres badania i program monitoringu jakości. W rozporządzeniu podano również metody nadzoru nad materiałami, wyrobami wykorzystywanymi w procesach uzdatniania i dystrybucji wody, sposób nadzoru nad laboratoriami wykonującymi badania jakości wody oraz sposób informowania konsumentów o jakości wody, sposób postępowania przed organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej w przypadku, gdy woda nie spełnia wymagań jakościowych. Słowa kluczowe: wymagania dla wody, woda pitna Summary: The Ordinance of the Minister of Health on 29 March 2007 on the quality of the water determines the requirements, which should correspond to water intended for human consumption in terms of bacterial contamination, physicochemical and organoleptic properties. It also sets the assessment of the suitability of the water, the minimum frequency of water testing and water sampling for testing, the scope of the test, the program for monitoring quality, supervision of materials and articles used in the treatment and distribution of water, the way oversight of laboratories carrying out the tests the quality of the water, how to inform consumers about the quality of the water, the way the proceedings before State authorities of health inspection in the case when the water does not meet the quality requirements. Keywords: requirements for water, water for consumption Wstęp Woda należy do podstawowych składników pokarmowych. Czy zawsze jest bezpieczna dla zdrowia? Z jakimi zagrożeniami możemy się spotkać, jak ich unikać, jak im przeciwdziałać? Jak zadbać o właściwą jakość wody, z której korzystamy na co dzień? Są to pytania, które stawiają sobie zarówno zwykli konsumenci, jak i producenci oraz dystrybutorzy wody. W wielu pracach naukowych analizowane są fizykochemiczne wskaźniki wody przeznaczonej do spożycia i wykorzystywanej

2 24 Beata Kuziemska, Paulina Klej, Joanna Trębicka, Maria Popek do celów gospodarczych [Deska i in. 2005, Jaszczyński i Sapek 2006, Radzka i in. 2008]. Radzka i Jankowska [2015] podają, że jakość wody wodociągowej zależy od źródła jej poboru, sposobu ujmowania i oczyszczania, stanu sanitarnego ujęć i zbiorników magazynujących wodę, sieci wodociągowej, przyłączy i wewnętrznych instalacji wodociągowych. Woda przeznaczona do spożycia przez ludzi oraz wykorzystywana do celów gospodarczych powinna spełniać określone normy dotyczące między innymi substancji szkodliwych, nadmiernych ilości związków żelaza i manganu, chlorków, siarczanów (VI), azotanów (III) i (V) oraz związków wapnia i manganu, które rzutują na tzw. twardość wody. Powinna być również klarowna, bezbarwna i pozbawiona zapachu. Radzka i in. [2008], na podstawie wyników badań udostępnionych przez Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Siedlcach analizowali jakość wody pitnej pobranej z 31 wodociągów w powiecie siedleckim i wykazali, że nie zawsze spełniała ona wymagane normy. Do parametrów najczęściej przekraczających dopuszczalną normę należały: barwa, mętność, zawartość żelaza i manganu. Wskaźniki biologiczne najczęściej przekraczające dopuszczalną normę to ogólna liczba bakterii w 37 C i liczba bakterii grupy coli. Azotany, smak, zapach, przewodność właściwa i odczyn to parametry, które nie przekraczały obowiązujących norm w żadnym analizowanym wodociągu. Na terenie Unii Europejskiej podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienie zagrożeń zdrowotnych związanych z wodą płynącą z kranów i jej jakości jest Dyrektywa Rady 98/83/WE z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi [Dz.U. UE L z dnia 5 grudnia 1998 r. z późn. zm.], której celem jest zapewnienie bezpiecznej wody przeznaczonej do spożycia. Woda jest bezpieczna dla zdrowia ludzkiego, jeżeli spełnia: 1) podstawowe wymagania mikrobiologiczne, 2) podstawowe wymagania chemiczne. Nadzór nad jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi w Polsce sprawowany jest przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej na podstawie ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej [Dz.U. z 2006 r. Nr 122, poz. 851, z późn. zm.] i ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków [Dz.U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858, z późn. zm.]. Jakość wody przeznaczonej do spożycia powinna odpowiadać wymaganiom określonym w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi [Dz.U. z 2007 r. Nr 61, poz. 417, z późn. zm.]. Rozporządzenie określa: 1) wymagania dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, zwanej dalej wodą, w tym wymagania bakteriologiczne, fizykochemiczne, organoleptyczne;

3 Prawne aspekty kontroli jakości wody 25 2) sposób oceny przydatności wody; 3) minimalną częstotliwość badań wody i miejsca pobierania próbek wody do badań; 4) zakres badania wody; 5) program monitoringu jakości wody; 6) sposób nadzoru nad materiałami i wyrobami stosowanymi w procesach uzdatniania i dystrybucji wody; 7) sposób nadzoru nad laboratoriami wykonującymi badania jakości wody; 8) sposób informowania konsumentów o jakości wody; 9) sposób postępowania przed organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej w przypadku, gdy woda nie spełnia wymagań jakościowych. Przepisów Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. nie stosuje się do: 1) naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych spełniających wymagania określone w przypisach o bezpieczeństwie żywności i żywienia; 2) wód leczniczych, dla których warunki i wymagania sanitarne określają odrębne przepisy wydane na podstawie: a) art. 5 ust. 5 i 6 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947, z późn. zm.), b) art. 36 ust. 5 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz.U. Nr 167, poz. 1399, z 2007 r. Nr 133, poz. 921 oraz z 2009 r. Nr 62, poz. 504); 3) wody przeznaczonej do takich celów, w stosunku do których właściwy państwowy inspektor sanitarny stwierdzi, że jej jakość nie ma wpływu na zdrowie konsumentów; 4) wody pochodzącej z indywidualnych ujęć zaopatrujących mniej niż 50 osób lub dostarczających mniej niż średnio 10 m 3 wody na dobę. Przepisy rozporządzenia stosuje się do wody pochodzącej z indywidualnych ujęć wody zaopatrujących mniej niż 50 osób lub dostarczających mniej niż średnio 10 m 3 wody na dobę, jeżeli woda dostarczana jest jako część działalności handlowej lub publicznej. Nadzór nad jakością wody Zaopatrzenie ludności w wodę do spożycia odbywa się zgodnie z ustawą z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków [Dz.U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858, z późn. zm.].

4 26 Beata Kuziemska, Paulina Klej, Joanna Trębicka, Maria Popek Zbiorowe zaopatrzenie w wodę do spożycia prowadzone jest przez przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne i polega na ujmowaniu, uzdatnianiu i dostarczaniu wody. Przedsiębiorstwa te muszą uzyskać decyzję wójta / burmistrza / prezydenta miasta zezwalającą na prowadzenie takiej działalności. Przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne są zobowiązane przepisami prawa zapewnić zdolność urządzeń wodociągowych do realizacji dostaw wody w sposób ciągły i niezawodny oraz należytą jakość wody. Przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne, zgodnie z cytowaną powyżej ustawą, są zobowiązane do prowadzenia regularnej kontroli wewnętrznej jakości produkowanej wody, która obejmuje m.in. prowadzenie badań jakości wody w zakresie i z częstotliwością określoną w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi [Dz.U. z 2007 r. Nr 61, poz. 417 z późn. zm.], pobieranie próbek wody, szczególnie w ujęciu wody, w miejscach pozwalających na ocenę skuteczności procesu uzdatniania oraz w miejscu wprowadzenia wody do sieci wodociągowej, w uzgodnieniu z właściwym państwowym lub państwowym granicznym inspektorem sanitarnym. Państwowa Inspekcja Sanitarna nie odpowiada za jakość produkowanej wody i stan urządzeń służących do jej produkcji, a jedynie sprawuje nadzór nad przestrzeganiem wymogów w tym zakresie przez przedsiębiorstwo wodociągowo- -kanalizacyjne. W przypadku wystąpienia okoliczności mogących spowodować pogorszenie jakości wody, przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne powinny zaplanować przedsięwzięcia naprawcze, ustalić harmonogram ich realizacji oraz poinformować właściwego państwowego, powiatowego lub granicznego inspektora sanitarnego oraz wójta / burmistrza / prezydenta miasta o podjętych i zaplanowanych działaniach. Na wniosek właściwego państwowego, powiatowego lub granicznego inspektora sanitarnego są również zobowiązane do przekazywania wyników badania wody. Państwowa Inspekcja Sanitarna pobiera regularnie próbki wody do spożycia zgodnie z ustalonym harmonogramem na dany rok i z określoną częstotliwością. Na podstawie sprawozdań z przeprowadzonych badań wody, sporządzonych przez laboratoria, właściwy państwowy, powiatowy lub graniczny inspektor sanitarny stwierdza: 1) przydatność wody do spożycia, 2) przydatność wody do spożycia, na warunkach przyznanego odstępstwa, 3) warunkową przydatność wody do spożycia, 4) brak przydatności wody do spożycia.

5 Prawne aspekty kontroli jakości wody 27 Stwierdzenie przydatności wody do spożycia może nastąpić wtedy, gdy spełnia ona wszystkie wymagania określone w rozporządzeniu. Przydatność wody do spożycia, na warunkach przyznanego odstępstwa, można stwierdzić w przypadku wystąpienia przekroczenia któregokolwiek z parametrów chemicznych zawartych w załączniku nr 2-4 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi [Dz.U. z 2007 r. Nr 61, poz. 417, z późn. zm.]. W przypadku wystąpienia przekroczeń takich parametrów przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne występuje do właściwego państwowego, powiatowego lub granicznego inspektora sanitarnego z wnioskiem o zgodę na odstępstwo. Wniosek taki powinien zawierać szereg informacji określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi [Dz.U. z 2007 r. Nr 61, poz. 417 z późn. zm.]. Udzielenie zgody jest dopuszczalne, jeśli nie będzie stanowić potencjalnego zagrożenia dla zdrowia ludzkiego, a zaopatrzenie w wodę o właściwej jakości nie będzie mogło być realizowane niezwłocznie przy pomocy żadnych innych środków ( 21.2 rozporządzenia). Warunkowa przydatność wody do spożycia jest wydawana w przypadku przekroczenia wymagań określonych w załącznikach nr 3 i 4 do rozporządzenia, po rozważeniu stopnia zagrożenia dla zdrowia ( 14. ppkt. 3 rozporządzenia). W tym przypadku Państwowa Inspekcja Sanitarna określa maksymalną dopuszczalną wartość parametru, której nie można przekroczyć. W przeciwnym razie przedsiębiorstwo wodno-kanalizacyjne musi wystąpić o zgodę na odstępstwo. Badanie jakości wody w ramach monitoringu kontrolnego, przeglądowego częstotliwość i zakres Monitoring kontrolny służy sprawowaniu bieżącego nadzoru sanitarnego nad jakością wody przez regularne badanie wody i przekazywanie informacji o jej jakości (tab. 1). Monitoring przeglądowy stanowi rozszerzenie monitoringu kontrolnego i służy dostarczeniu informacji niezbędnych do oceny, czy są przestrzegane wymagania określone w załącznikach nr 5 i 6 do rozporządzenia (tab. 1). Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi [Dz.U. z 2007 Nr 61, poz. 417, z późn. zm.] narzuca minimalną częstotliwość pobierania próbek wody do badań w ramach monitoringu kontrolnego i przeglądowego (tab. 2).

6 28 Beata Kuziemska, Paulina Klej, Joanna Trębicka, Maria Popek Tabela 1. Zakres parametrów objętych monitoringiem kontrolnym i przeglądowym Table 1. Range of parameters monitored by the control and review Minimalny zakres parametrów objętych monitoringiem kontrolnym The minimum range of parameters monitored by the control Woda przeznaczona do spożycia przez ludzi The water destined for human consumption Pochodząca z ujęć powierzchniowych Hailing from surface water intakes Parametry fizyczne i organoleptyczne 1. Barwa 1. Barwa 2. Mętność 2. Mętność 3. ph 3. ph 4. Przewodność 4. Przewodność 5. Zapach 5. Zapach 6. Smak 6. Smak Parametry chemiczne 1. Amonowy jon 1. Amonowy jon 2. Azotany 2. Azotany 3. Azotyny 3. Azotyny 4. Chlor wolny 1) 4. Chlor wolny 1) Pochodząca z ujęć podziemnych Hailing from underground water intakes 5. Σ Chloranów i chlorynów 2) 5. Σ Chloranów i chlorynów 2) 6. Glin 3) 6. Glin 3) 1. Escherichia coli 2. Enterokoki 3. Bakterie grupy coli 4. Clostridium perfringens łącznie ze sporami 7. Mangan 8. Żelazo Parametry mikrobiologiczne Zakres parametrów objętych monitoringiem przeglądowym The minimum range of parameters monitored by the review Obejmuje wszystkie parametry zawarte w załącznikach nr 1-3 do rozporządzenia oraz parametry o lp. 2, 4 i 5 z załącznika nr 4 do rozporządzenia w zależności od stosowanych metod dezynfekcji wody. Objaśnienia: 1) Oznaczać, jeżeli woda jest dezynfekowana chlorem lub jego związkami. 2) Oznaczać, jeżeli woda jest dezynfekowana dwutlenkiem chloru. 3) Oznaczać przy stosowaniu związków glinu jako koagulanta lub gdy glin zawarty w wodzie jest pochodzenia naturalnego; w obu przypadkach zawartość glinu w wodzie powinna być badana u konsumenta.

7 Prawne aspekty kontroli jakości wody 29 Tabela 2. Minimalna częstotliwość pobierania próbek wody do badań Table 2. Minimum sampling water for testing Objętość rozprowadzanej lub produkowanej wody w strefie zaopatrzenia 1),2) [m 3 /24 h] Volume of water distributed or produced in the area of supply [m 3 /24 h] Monitoring kontrolny [liczba próbek/rok] Check monitoring [number of samples/year] Monitoring przeglądowy [liczba próbek/rok] Audit monitoring [number of samples/year] 100 3) 3) > > na każde m 3 /24 h i część tej wartości > stanowiącej uzupełnienie do całości 4+3 na każde m na każde m /24 h /24 h i część tej wartości i część tej wartości stanowiącej stanowiącej uzupełnienie do całości uzupełnienie do całości 10+1 na każde m 3 /24 h > i część tej wartości stanowiącej uzupełnienie do całości Objaśnienia: 1) Strefa zaopatrzenia jest geograficznie określonym obszarem, do którego woda przeznaczona do spożycia przez ludzi dochodzi z jednego lub więcej źródeł i na którym jakość wody może być traktowana w przybliżeniu jako jednolita. 2) Objętości wody obliczane jako średnie w ciągu roku. Do określenia minimalnej częstotliwości można też stosować liczbę mieszkańców w zaopatrywanej strefie, przyjmując wielkość zużycia wody równą 200 l/dobę na 1 osobę. 3) Ustalenie częstotliwości zależy od właściwego państwowego powiatowego lub granicznego inspektora sanitarnego, jednak nie rzadziej niż 2 próbki na rok dla monitoringu kontrolnego; 1 próbkę na 2 lata dla monitoringu przeglądowego. Mikrobiologiczna jakość wody Woda bezpieczna dla człowieka pod względem mikrobiologicznym musi być wolna od mikroorganizmów chorobotwórczych i pasożytów w liczbie stanowiącej potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego. Czynniki chorobotwórcze mogą przedostawać się do organizmu człowieka drogą pokarmową, oddechową oraz w wyniku styczności ze skórą. Na jakość wody nie tylko wpływa rodzaj mikroorganizmów obecnych w wodzie, ale także ich ilość. Wszystkie te mikroorganizmy mogą znaleźć się w wodach powierzchniowych, a czasami także w wodach głębinowych w wyniku zanieczyszczenia. Źródłem zanieczyszczeń są przede wszystkim odchody ludzkie i zwierzęce. Uzdatnianie i dezynfekcja wody powinny gwarantować ich całkowitą eliminację. W wyniku awarii w sieci wodociągowej, nieszczelności zbiorników i innych urządzeń wodociągowych mikroorganizmy mogą także dostawać się do wody.

8 30 Beata Kuziemska, Paulina Klej, Joanna Trębicka, Maria Popek Zgodnie z obowiązującymi przepisami monitoring mikrobiologicznej jakości wody zawiera parametry przedstawione w tabeli 3 [Załącznik nr 1A do rozporządzenia]. Tabela 3. Wymagania mikrobiologiczne Table 3. Microbiological requirements Parametr Parameter Najwyższa dopuszczalna wartość parametru w próbce wody Maximum allowed volume Liczba mikroorganizmów [jtk] Number of microorganism [CFU] Objętość próbki [ml] Volume of sample [ml] Bakterie grupy coli 1) Ogólna liczba mikroorganizmów w (36±2) o C po 48 h Ogólna liczba mikroorganizmów w (22±2) o C po 72 h Clostridium perfringens (łącznie ze sporami) 2) Objaśnienia: 1) Dopuszcza się pojedyncze bakterie wykrywane sporadycznie, nie w kolejnych próbkach, do 5% próbek w ciągu roku. 2) Należy badać w wodzie pochodzącej z ujęć powierzchniowych i mieszanych, a w przypadku przekroczenia dopuszczalnych wartości należy zbadać, czy nie ma zagrożenia dla zdrowia ludzkiego wynikającego z obecności innych mikroorganizmów chorobotwórczych np.: Cryptosporidium. Wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi bada się dodatkowo pod kątem występowania bakterii grupy coli, ogólnej liczby mikroorganizmów w 22 C oraz wody pochodzącej z ujęć powierzchniowych lub mieszanych Clostridium perfringens (łącznie ze sporami). Występowanie bakterii grupy coli może wskazywać na nieskuteczne uzdatnianie wody oraz niewłaściwy stan sieci i instalacji wodociągowej. Pojawienie się w wodzie pojedynczych bakterii grupy coli lub podwyższenie ogólnej liczby mikroorganizmów nie stanowi zagrożenia dla zdrowia konsumentów. W takich sytuacjach zawsze należy ustalić przyczynę. Obecność tych bakterii wskazuje bowiem na niewłaściwe procesy zachodzące w urządzeniach wodociągowych Chemiczna jakość wody W systemie dystrybucji wody wodociągowej przebiegają fizyczne, chemiczne i biochemiczne procesy, wpływające na jakość wody dostarczonej odbiorcom [Kalembasa i Jaremko 2008]. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, aby woda była bezpieczna dla zdrowia pod względem chemicznym, powinna być pozbawiona wszelkich substancji w stężeniach stanowiących potencjalne zagrożenie dla

9 Prawne aspekty kontroli jakości wody 31 zdrowia ludzkiego oraz nie mieć agresywnych właściwości korozyjnych i spełniać podstawowe wymagania chemiczne określone w tabeli 4 oraz dodatkowe wymagania fizykochemiczne, organoleptyczne (tabela 5) i radiologiczne (tabela 6) [wymagania określone w załącznikach nr 2, 3 A, B, C]. Tabela 4. Podstawowe wymagania chemiczne, jakim powinna odpowiadać woda przeznaczona do spożycia przez ludzi Table 4. Basic chemical requirements, that should be met water intended intended for human consumption Lp. Parametry Parameters Najwyższe dopuszczalne stężenie Maximum allowed concentration Jednostka Unit 1. Akryloamid 0,0001 1),2) mg/l 2. Antymon 0,005 mg/l 3. Arsen 0,01 mg/l 4. Azotany 50 3) mg/l 5. Azotyny 0,50 3) mg/l 6. Benzen 0,01 mg/l 7. Benzo(a)piren 1, mg/l 8. Bor 1,0 mg/l 9. Bromiany 0,01 4),5) mg/l 10. Chlorek winylu 0, ),6) mg/l 11. Chrom 50 mg/l 12. Cyjanki 0,05 mg/l 13. 1,2-dichloroetan 0,003 mg/l 14. Epichlorohydryna 0,0001 1),2) mg/l 15. Fluorki 1,5 mg/l 16. Kadm 0,005 mg/l 17. Miedź 2,0 7) mg/l 18 Nikiel 0,02 mg/l 19. Ołów 0,025 mg/l 20. Ołów 0,10 7) mg/l 21. Pestycydy 0, ),9) mg/l 22. Σ pestycydów 8) 0, ),10) mg/l 23. Rtęć 0,001 mg/l 24. Selen 0,01 mg/l 25. Σ trichloroetenu i tetrachloroetenu 0,01 mg/l 26. Σ wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych 0, ) mg/l 27. Σ THM 0,1 4),5),12) mg/l

10 32 Beata Kuziemska, Paulina Klej, Joanna Trębicka, Maria Popek Objaśnienia: 1) Oznaczać, gdy wystąpienie parametru w wodzie może wynikać ze stosowanej technologii uzdatniania wody lub materiałów konstrukcyjnych zastosowanych w instalacjach. 2) Wartość odnosi się do stężenia pozostałości monomeru w wodzie, obliczonego zgodnie ze specyfikacjami maksymalnego uwalniania z odpowiedniego polimeru w kontakcie z wodą. 3) Należy spełnić warunek: [azotany]/50+[azotyny]/3 1, gdzie wartości w nawiasach kwadratowych oznaczają stężenie azotanów (NO3) i azotynów (NO2) w mg/l, ponadto aby stężenie azotynów w wodzie wprowadzanej do sieci wodociągowej lub innych urządzeń dystrybucji nie przekraczało wartości 0,10 mg/l. 4) Stosuje się od dnia 1 stycznia 2008 r. 5) W miarę możliwości bez ujemnego wpływu na dezynfekcję powinno dążyć się do osiągnięcia niższej wartości. 6) Oznaczać w wodzie przesyłanej instalacjami z polichlorku winylu. 7) Wartość dopuszczalna, jeżeli nie powoduje zmiany barwy wody spowodowanej agresywnością korozyjną wody dla rur miedzianych. 8) Termin pestycydy obejmuje organiczne: insektycydy, herbicydy, fungicydy, nematocydy, akarycydy, algicydy, rodentycydy, slimicydy, a także produkty pochodne (m.in. regulatory wzrostu) oraz ich pochodne metabolity, a także produkty ich rozkładu i reakcji; oznaczać jedynie te pestycydy, których występowania w wodzie można oczekiwać. 9) Wartość stosuje się do każdego poszczególnego pestycydu. W przypadku aldryny, dieldryny, heptachloru i epoksydu heptachloru NDS wynosi 0,030 µg/l. 10) Σ pestycydów oznacza sumę poszczególnych pestycydów wykrytych i oznaczonych ilościowo w ramach monitoringu. 11) Wartość oznacza sumę stężeń wyszczególnionych związków: benzeno(b)fluoranten, benzeno(k)fluoranten, benzeno(gih)perylen, indeno(1,2,3,-c,d)piren. 12) Σ THM Wartość oznacza sumę stężeń związków: trichlorometan, dichlorobromometan, dibromochlorometan, tribromometan.

11 Prawne aspekty kontroli jakości wody 33 Tabela 5. Wymagania organoleptyczne i fizykochemiczne Table 5. Requirements organoleptic and physico-chemical Lp. Parametr Parameter Dopuszczalne zakresy wartości 1) Acceptable ranges of values Jednostka Unit 1. Amonowy jon 0,50 mg/l 2. Barwa 15 2) mg/l 3) 3. Chlorki 250 4) mg/l 4. Glin 0,200 mg/l 5. Mangan 0,050 mg/l 6. Mętność 1 NTU 7. Ogólny węgiel organiczny 5,0 5) mg/l 8. ph 6,5-9,5 9. Przewodność ) µs/cm 6) 10. Siarczany 250 4) mg/l 11. Smak Akceptowalny 2) 12. Sód 200 mg/l 13. Utlenialność z KMnO 4 5 7), 8) mg/l 14. Zapach Akceptowalny 2) 15. Żelazo 0,200 mg/l Objaśnienia: 1) W przypadku podania jednej wartości dolna wartość zakresu wynosi zero. 2) Akceptowalny przez konsumentów i bez nieprawidłowych zmian. 3) Wyrażona w mg /l Pt. 4) Parametr powinien być uwzględniony przy ocenie agresywnych właściwości korozyjnych wody. 5) Nie musi być oznaczany dla produkcji wody mniejszych niż m 3 dziennie. 6) Oznaczana w temperaturze 25 0 C. 7) Nie musi być oznaczany, jeśli badane jest OWO. 8) Indeks nadmanganianowy - utlenianie powinno być przeprowadzone w ciągu 10 min w temperaturze C w środowisku kwaśnym z wykorzystaniem nadmanganianu. Tabela 6. Wymagania radiologiczne Table 6. Requirements radiological L.p. Parametr Parameter Dopuszczalne zakresy wartości 1) Acceptable ranges of values Jednostka Unit 1. Tryt 100 Bq/l 2. Całkowita dopuszczalna dawka 0,10 2) msv/rok Objaśnienia: 1) W przypadku podania jednej wartości dolna wartość zakresu wynosi 2) Wyłączając tryt, potas-40, radon i produkty rozkładu radonu

12 34 Beata Kuziemska, Paulina Klej, Joanna Trębicka, Maria Popek Rolnicze zanieczyszczenia wody z ujęć własnych W wodzie, zarówno wodociągowej, jak i z ujęć własnych znajdują się różnego rodzaju substancje pochodzenia naturalnego (zanieczyszczenie humusem, związkami żelaza, zasolenie) [Koźmińska i in. 2014, Józwiak 2014, Wróbel 2014]. Może być ona również zanieczyszczona przez różne formy działalności człowieka: - rolną (głównie związki azotu, pestycydy, środki ochrony roślin, metale ciężkie), - przemysłową (węglowodory, sole metali ciężkich, kwasy, cyjanki, toksyczne związki organiczne), - stosowanie środków czystości, - stosowanie leków (w tym hormonów i antybiotyków). Rószczka [2007] podaje, że rolnictwo jest działem gospodarki ściśle związanym ze środowiskiem naturalnym, samo korzysta z jego zasobów, jednocześnie na nie oddziaływując. Woda odpowiedniej jakości jest niezbędna w produkcji zwierzęcej, zwłaszcza w produkcji mleka, gdzie wymagane jest badanie jakości wody [Krzysztofik 2009]. Obecnie w Polsce wymagania dla gospodarstw produkujących mleko surowe określają następujące akty prawne [Ustawa 2001, 2004, IERiGŻ 2003, Rozporządzenie 2003, 2004a, b]. Wpływ rolnictwa na środowisko, w tym na jakość wód, może być zarówno pozytywny, jak i negatywny. Niewłaściwie prowadzona działalność rolnicza stanowi duże zagrożenie dla czystości wód (nawożenie, stosowanie środków ochrony roślin, niewłaściwe przechowywanie i stosowanie nawozów naturalnych, organicznych i odpadowych materiałów organicznych). Jak wynika z raportu Głównego Inspektora Sanitarnego [Stan sanitarny 2010], najczęściej przekroczenie dopuszczalnych stężeń związków chemicznych w wodzie do picia w latach 2008 i 2009 spowodowane było przenikaniem azotanów z pól. Zdaniem autorów raportu częstość takich zdarzeń świadczy o:,,wysokiej skali zanieczyszczenia spożywanej wody na terenie kraju wskutek działalności rolniczej, a przez to wiąże się z możliwym zagrożeniem zdrowia ludzi, w szczególności niemowląt i małych dzieci. Wraz z przystąpieniem Polski do UE nasze państwo zobowiązało się do przestrzegania zasad dyrektywy azotanowej [Dyrektywa Rady z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego]. Celem jej jest ograniczenie zanieczyszczeń spowodowanych stosowaniem nawożenia azotowego w produkcji rolniczej. Dotyczy to zwłaszcza gospodarowania na obszarach szczególnie narażonych (OSN), gdzie spływ azotanów stanowi duże zagrożenie dla wód powierzchniowych. W dyrektywie mówi się o stosowaniu nawozów zgodnie z zasadami dobrej praktyki rolniczej oraz składowania i przechowywania nawozów organicznych [Gwiazdowicz 2010].

13 Prawne aspekty kontroli jakości wody 35 W wielu gospodarstwach rolnych nie korzysta się z wody wodociągowej, ale z ujęć własnych studni tradycyjnych i wierconych. Woda ta jest często nieodpowiedniej jakości. Ujęcia własne nie są objęte kontrolą stanu chemicznego i bakteriologicznego. Na jakość wody z ujęć własnych wpływ ma szereg czynników związanych bezpośrednio z produkcją rolniczą, między innymi lokalizacja studni, jej głębokość i zabezpieczenie przed spływającymi wodami powierzchniowymi, warunki i miejsce przechowywania odchodów zwierzęcych, odprowadzanie ścieków bytowych. Jaszczyński i in. [2006] badali wskaźniki chemiczne wody z ujęć własnych w gospodarstwach wiejskich w Otulinie Biebrzańskiego Parku Narodowego i stwierdzili podwyższone zawartości azotanów, jonu amonowego, potasu, sodu i chloru oraz rozpuszczalnego węgla organicznego, a było to skutkiem zanieczyszczenia pochodzącego z działalności bytowej lub rolniczej. Cytowani Autorzy wykazali, że w próbkach wody ze studni tradycyjnych stężenie azotanów i potasu było przeciętnie cztery, fosforu trzy, a chlorków dwa razy większe niż w próbach ze studni wierconych. Strategia ograniczenia negatywnego wpływu rolnictwa na jakość wód wymaga zsynchronizowania działań prawnych, ekonomicznych i społecznych. Muszą one obejmować wszelkiego rodzaju regulacje prawne, edukację rolników zarówno w zakresie ochrony wód, jak i uregulowań prawnych, dotacje i dofinansowanie na prowadzenie działalności rolniczej. Podsumowanie Dyrektywa 98/83/WE z 1998 r. nakłada na państwa członkowskie UE obowiązek ustanowienia wymagań dotyczących jakości wody pitnej i stosowanej do celów gospodarczych oraz jej kontrolę. Woda, jako główny składnik pokarmowy, musi spełniać wymagania biochemiczne i organoleptyczne regulowane przez Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi [Dz.U. z 2007 r. Nr 61, poz. 417, z późn. zm.]. Woda przeznaczona do picia może zawierać także substancje niepożądane, a wręcz szkodliwe dla zdrowia ludzkiego, np. metale ciężkie, benzen WWA, itp. Do nadzoru i kontroli bezpieczeństwa zdrowia i życia ludzkiego w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia zobowiązana jest Państwowa Inspekcja Sanitarna. Za jakość wody, w tym przeznaczonej do spożycia, jesteśmy wszyscy odpowiedzialni, ponieważ większość jej zanieczyszczeń jest pochodzenie antropogenicznego.

14 36 Beata Kuziemska, Paulina Klej, Joanna Trębicka, Maria Popek Piśmiennictwo Deska J., Koc G., Radzka E., Fizykochemiczne wskaźniki wody przeznaczonej do spożycia i celów gospodarczych. Wiadomości Melioracyjne i Łąkarskie, 48(2): Dyrektywa 98/83/WE z 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U. L 330 z r. z późn. zm.). Dyrektywa Rady z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego (91/676/EWG) (Dz.U. UE L z dnia 31 grudnia 1991 r. Gwiazdowicz M., Środowisko przyrodnicze na obszarach wiejskich zagrożenia i szanse. Studia BAS, 4(24): IERiGŻ Rynek mleka - stan i perspektywy. Nr 25, Warszawa Jaszczyński J., Sapek A., Chrzanowski S., Wskaźniki chemiczne wody do picia z ujęć własnych w gospodarstwach wiejskich w Otulinie Biebrzańskiego Parku Narodowego. Woda Śr. Obsz. Wiej., 6, 2(18): Józwiak W., Stan i przewidywania ekonomiczno-społecznych uwarunkowań rozwoju rolnictwa. Woda Śr. Obsz. Wiej., 2014 (VII IX), 14, 3(47): Kalembasa D., Jaremko D., Skład chemiczny wody w siedleckiej sieci wodociągowej. Woda Śr. Obsz. Wiej., 8, 2a (23): Koźmińska A., Hanus-Fajerska E., Muszyńska E., Możliwości oczyszczania środowisk wodnych metodą ryzofiltracji. Woda Śr. Obsz. Wiej., (VII IX), 14, 3(47): Krzysztofik B., Analiza zgodności z dyrektywami UE wymagań stawianych gospodarstwom produkującym mleko. Inżynieria Rolnicza, 5(114): Prawo geologiczne i górnicze art. 5 ust. 5 i 6 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947, z późn. zm.). Radzka E., Jankowska J., System zarządzania jakością wody pitnej w Polsce. Zesz. Nauk. UPH w Siedlcach, seria: Administracja i Zarządzanie, 34 (107): Radzka E., Koc G., Rak J., Ocena jakości wody pitnej w powiecie siedleckim. Przegląd Naukowy, Inżynieria i Kształtowanie Środowiska, 17, 3(41): Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U. z 2007 r. Nr 61, poz. 417, z późn. zm.). Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 września 2003 r. w sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich (Dz.U r. Nr 167, poz. 1629).

15 Prawne aspekty kontroli jakości wody 37 Rozporządzenie UE Nr 853/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r., ustanawiające szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego, Załącznik III, Sekcja IX, rozdział I Surowe mleko produkcja podstawowa. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 sierpnia 2004 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych dla mleka oraz produktów mlecznych (Dz.U. Nr 188, poz. 1946). Rószczka K., Prawna ochrona wód w procesie produkcji rolnej. Przegląd Prawa Rolnego, 2: Stan sanitarny kraju w roku GIS, Warszawa, Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. z 2006 r. Nr 122, poz. 851, z późn. zm.). Ustawa o organizacji rynku mleka i produktów mlecznych z września 2001 (DZ.U ). Ustawa o organizacji rynku mleka i produktów mlecznych z kwietnia 2004 (Dz.U ) z późniejszymi zmianami. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858, z późn. zm.). Wróbel B., Zagrożenia zwierząt i ludzi toksynami grzybów pleśniowych zawartych w paszach i żywności. Woda Śr. Obsz. Wiej., 2014 (VII IX), 14, 3(47):