STĘŻENIA I ŁADUNKI NIEKTÓRYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W WODACH OPADOWYCH REJONU PODHALA W LATACH

Transkrypt

1 WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 2006: t. 6 z. 2 (18) WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS s Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, 2006 STĘŻENIA I ŁADUNKI NIEKTÓRYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W WODACH OPADOWYCH REJONU PODHALA W LATACH Sylwester SMOROŃ, Stanisław TWARDY, Dominik JANOTA Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, Małopolski Ośrodek Badawczy w Krakowie Słowa kluczowe: chemizm wód opadowych, ładunek składników, opad atmosferyczny S t r e s z c z e n i e W pracy przedstawiono wyniki badań z lat , dotyczące stężeń i ładunków składników mineralnych zawartych w wodach opadowych na obszarze Podhala. Punkt poboru próbek do analiz chemicznych zlokalizowano w miejscowości Czarna Góra (gmina Bukowina Tatrzańska) na wysokości około 720 m n.p.m. W wodach opadowych oznaczano zawartość 9 składników: N-NH 4, N-NO 3, PO 4, K, Cl, Mg, Na, Ca, SO 4, a także określano ph. Wyniki analiz chemicznych oraz pomiary wielkości opadów atmosferycznych umożliwiły obliczenie ładunków badanych składników deponowanych na tym obszarze. Przeprowadzone badania wykazały, że stężenie większości składników, a zwłaszcza SO 4 w wodach opadowych było większe w okresach zimowych niż letnich. Łączny ładunek analizowanych składników wnoszony na powierzchnię terenu wynosił 136,1 kg ha 1. W okresie letnim był on niemal dwukrotnie większy niż w zimowym, co świadczy o jego zależności od sumy opadów. Największy udział w łącznym ładunku składników stanowiły SO 4, Cl i Ca (21,5 22,6%), a najmniejszy PO 4 (ok. 0,6%). WSTĘP Substancje mineralne obecne w powietrzu docierają wraz z opadem atmosferycznym na powierzchnię ziemi, stanowiąc istotną pozycję w bilansie składników środowiska przyrodniczego [SAPEK, NAWALANY, 2004]. Szacuje się, że w atmos- Adres do korespondencji: dr inż. S. Smoroń, Małopolski Ośrodek Badawczy IMUZ, ul. Ułanów 21b, Kraków; tel. +48 (12) , imuzkrak@kki.pl

2 336 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 6 z. 2 (18) ferze kuli ziemskiej około 50% zanieczyszczeń (tlenki węgla, siarki, azotu i in.) pochodzi ze źródeł naturalnych [KIRSZENSZTEJN, 1999], natomiast druga połowa z działalności człowieka. Szczególnie dotkliwie ujawnia się to w silnie uprzemysłowionych i zurbanizowanych rejonach. Powstające tam zanieczyszczenia pyłowe i gazowe rozprzestrzeniają się nieraz na znacznych obszarach, powodując zakłócenie naturalnych proporcji atmosferycznych składników chemicznych. Największy udział w gazowych zanieczyszczeniach powietrza pochodzenia antropogenicznego ma CO 2, najbardziej szkodliwe dla środowiska przyrodniczego są zaś tlenki siarki i azotu oraz amoniak, które powodują degradację wód i gleby [SA- PEK, NAWALANY, BARSZCZEWSKI, 2003]. Naturalna zawartość zanieczyszczeń w atmosferze kształtuje ph wód opadowych na poziomie 5,65. Opady atmosferyczne, których ph jest mniejsze określa się jako kwaśne. Odczyn ten jest w 60 70% powodowany obecnością w powietrzu kwasu siarkowego, a w 30 40% kwasu azotowego [MICZYŃSKI, WOJKOWSKI, JURKIEWICZ, 1998]. Wnoszony wraz z opadami atmosferycznymi na powierzchnię ziemi ładunek składników mineralnych jest zróżnicowany w przestrzeni. Przykładowo, na obszarze Polski roczny ładunek azotu ogólnego w wodach opadowych wynosi od 8 do 25 kg N ha 1 rok 1 [ILNICKI, 2004]. Większe ładunki rejestruje się w obszarach o intensywnej działalności antropogenicznej, a także w rejonach o wysokich opadach atmosferycznych, np. w Karpatach. Jest to cenne źródło azotu dla produkcji rolniczej, zapewniające plonowanie zbóż na poziomie około 2,0 t ha 1 ziarna, ale w obszarach prawnie chronionych (np. rezerwatach) taka aplikacja nawozowa prowadzi często do zaniku niektórych unikatowych gatunków roślin, zwłaszcza charakterystycznych dla siedlisk ubogich [SAPEK, NAWALANY, BARSZCZEWSKI, 2003]. Składniki biogenne pochodzące z opadu atmosferycznego przyczyniają się także do intensyfikacji procesu eutrofizacji wód powierzchniowych. Ocenia się, że w ogólnym ładunku składników dostających się ze zlewni do wód płynących, udział azotu atmosferycznego wynosi 10 15%, a fosforu aż 66 95% [KAJAK, 1979]. Celem pracy było określenie stężenia składników mineralnych w wodach opadowych w rejonie Podhala, zwłaszcza Bukowiny Tatrzańskiej, a także ich ładunków deponowanych na powierzchni ziemi. Ładunek składników mineralnych wnoszony z wodami opadowymi stanowi jeden ze znaczących czynników zanieczyszczeń obszarowych oraz składowych bilansu substancji chemicznych na obszarze zlewni. Prace realizowano w latach , w ramach problemu badawczego nr 7/MOB pt. Kształtowanie użytkowania obszarów karpackich w procesie dochodzenia do zrównoważonego i wielofunkcyjnego ich rozwoju. Prezentowane wyniki są częścią składową tego problemu wykonywaną w temacie 7.3 pt.: Działalność antropogeniczna a obciążenie środowiska zanieczyszczeniami oraz kierunki jej zmian w kontekście zrównoważonego rozwoju karpackich obszarów wiejskich.

3 S. Smoroń i in.: Stężenia i ładunki niektórych składników mineralnych CHARAKTERYSTYKA OBSZARU BADAŃ Badania zlokalizowano na Pogórzu Spisko-Gubałowskim w miejscowości Czarna Góra w gminie Bukowina Tatrzańska (powiat tatrzański). Punkt pomiarowy jest położony na wysokości ok. 720 m n.p.m. Ten fragment Podhala należy do jednego z najbardziej atrakcyjnych turystycznie rejonów Karpat Zachodnich [SMOROŃ, TWARDY, 2004]. Obszar badań znajduje się w piętrze klimatycznym umiarkowanie chłodnym, ze średnimi rocznymi temperaturami 4 6 C i opadami mm [HESS, 1965; NIEDŹWIEDŹ, OBRĘBSKA-STARKLOWA, 1991]. Cechą charakterystyczną klimatu tego regionu jest stosunkowo długi okres z pokrywą śnieżną, trwający około 140 dni rocznie. Rozpoznanie jakości wód opadowych i powierzchniowych w tej gminie ma szczególne znaczenie, gdyż wyniki mogą być reprezentatywne dla znacznego obszaru obniżenia Orawsko-Podhalańskiego [KONDRACKI, 2000]. MATERIAŁ I METODY BADAŃ W okresie badań prowadzono systematyczne pomiary wielkości opadów atmosferycznych, metodami stosowanymi w IMGW. Wyniki rejestrowano codziennie. Próbki opadu mokrego (deszcz, grad, śnieg) do analiz chemicznych pobierano co miesiąc. W tym celu wykorzystano urządzenie skonstruowane w IMUZ, składające się z cylindrycznego plastikowego pojemnika, o powierzchni chwytnej identycznej, jak w deszczomierzu Hellmana (200 cm 3 ), umieszczonego na wysokości 1 m od powierzchni gruntu [SAPEK, 1998]. Próbki opadu mokrego zbierano w sposób ciągły i raz w miesiącu (z łącznej objętości) oznaczano w nich stężenia Ca i Mg metodą miareczkowo-kompleksometryczną, Na i K metodą fotometrii płomieniowej, Cl metodą argentometryczną miareczkową, N-NO 3 metodą kolorymetryczną z kwasem fenolodwusulfonowym, N-NH 4 metodą bezpośredniej nessleryzacji, SO 4 metodą nefelometryczną, PO 4 metodą molibdenową, a także określano ph metodą potencjometryczną. Prace analityczne wykonywano w laboratorium MOB IMUZ w Krakowie. Na podstawie wyników analiz chemicznych oraz wielkości opadu atmosferycznego, obliczono ładunek substancji chemicznych deponowanych wraz z opadem atmosferycznym na powierzchni ziemi. Wyniki pomiarów i analiz przedstawiono jako wartości średnie roczne, a także półroczne z okresów zimowych (XI IV) i letnich (V X).

4 338 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 6 z. 2 (18) WYNIKI BADAŃ Średni roczny opad atmosferyczny w latach wynosił 1019,1 mm. Na półrocze zimowe przypadało 328,3 mm, tj. 32,2%, a na letnie 690,8 mm, czyli 67,8% opadu rocznego (rys. 1). Najwyższe opady atmosferyczne wystąpiły w 2002 r. i wynosiły 1111,9 mm, a najniższe 2003 r. (846,4 mm) Opad Precipitation mm Średnia Mean Okres zimowy Winter period Okres letni Summer period Rok Year Rys. 1. Sumy opadów atmosferycznych (lata ) oraz ich rozkład w półroczach zimowych i letnich Fig. 1. The sums of precipitation ( ) and their distribution in the winter and summer periods Średnie roczne stężenia związków azotu w wodach opadowych z lat było duże (tab. 1). W przypadku N-NO 3 wynosiło ono 1,15, a N-NH 4 1,06 mg dm 3. Stężenie N-NO 3 w opadzie z okresów letnich utrzymywało się na nieznacznie niższym poziomie i charakteryzowało mniejszym rozrzutem (SD = 0,44) niż z okresów zimowych. Stężenie fosforanów utrzymywało się na stosunkowo niskim poziomie i wynosiło średnio w okresie badań 0,08 mg dm 3 rocznie. Charakteryzowało się także większym zróżnicowaniem w stosunku do poprzedniego składnika. Największe notowane stężenie tego składnika wynosiło 0,3 mg PO 4 dm 3, a minimalne było 30-krotnie mniejsze (tab. 1). Dość duże były także stężenia w analizowanych wodach opadowych: siarczanów 3,41 mg SO 4 dm 3, chlorków 3,08 mg Cl dm 3 oraz wapnia 2,65 mg Ca dm 3. W okresach zimowych stężenia SO 4 i Cl utrzymywały się na wyższym

5 S. Smoroń i in.: Stężenia i ładunki niektórych składników mineralnych

6 340 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 6 z. 2 (18) poziomie niż w letnich. W przypadku Ca było odwrotnie większe stężenie tego składnika rejestrowano w półroczu letnim. Średnie roczne stężenia K, Mg i Na w wodzie opadowej były kilkakrotnie mniejsze i utrzymywały się w granicach 0,64 0,84 mg dm 3. W okresach zimowych stężenia Mg i K w wodach opadowych były mniejsze niż w letnich, a w przypadku Na było odwrotnie. W całym okresie badawczym ph wód opadowych utrzymywało się średnio na poziomie 6,05. W okresach zimowych ph wód opadowych było mniejsze. Minimalna zarejestrowana wartość ph (4,4) świadczy o zdecydowanie kwaśnym charakterze opadów (tab. 1). Średnia roczna suma ładunków składników wnoszona z wodami opadowymi na powierzchnię ziemi w rejonie badań wynosiła około 136,9 kg ha 1 (tab. 2). Z tego na okres letni przypadało 89,7 kg ha 1, co stanowi 65,5% rocznej depozycji (rys. 2). Największy był ładunek siarczanów (SO 4 ). Wynosił on 30,9 kg SO 4 ha 1, z czego na półrocze letnie przypadało 54,1%. Udział tego składnika w łącznym ładunku składników mineralnych wynosił 22,6% (rys. 3). Nieco mniejszy udział w łącznej depozycji składników miały jony Cl oraz Ca. Ich ładunek wynosił odpowiednio 30,0 i 29,4 kg ha 1, tj. 21,9 i 21,6%. Ładunek Cl w wodach opadowych z okresów letnich był 1,5-krotnie, a Ca 3-krotnie większy niż z zimowych. 90,00 Udział w ładunku rocznym, % Share of the annual load, % 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 N-NO3 N-NH4 N-NO3 + N-NH4 PO4 Ca Na Mg K Cl SO4 Łącznie Total Okres zimowy Winter period Okres letni Summer period Rys. 2. Udział poszczególnych składników z okresów zimowych i letnich w ich ładunku rocznym w latach Fig. 2. Share of the seasonal load of particular components to the total annual load in the years

7 S. Smoroń i in.: Stężenia i ładunki niektórych składników mineralnych

8 342 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 6 z. 2 (18) Udział, % Share, % 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 N-NO3 N-NH4 N-NO3 + N-NH4 PO4 Ca Na Mg K Cl SO4 Okres zimowy Winter period Okres letni Summer period Rok Year Rys. 3. Udział poszczególnych składników w ogólnej mineralizacji wód opadowych w latach Fig. 3. The share of particular compounds in the total mineral content of precipitation waters for the period Roczny ładunek N-NO 3 i N-NH 4 w wodach opadowych utrzymywał się na zbliżonym poziomie, tj. 11,2 i 10,7 kg ha 1. Podobnie jak w przypadku pozostałych składników był znacznie mniejszy (3,7 i 3,3 kg ha 1 ) w okresie zimowym niż letnim. Łączny ładunek obu form azotu (N-NO 3 i N-NH 4 ) wnoszony z wodami opadowymi wynosił 21,9 kg ha 1 rocznie, w tym w okresie letnim 14,9 kg, co stanowi 68,1%. Udział azotu w ładunku ogólnym wynosił około 16% (rys. 3). Ładunek pozostałych badanych składników (K, Mg i Na) był mniejszy i wynosił 7,3 9,3 kg ha 1 (tj. 5,4 6,8% sumarycznego ładunku). Najmniejszy był ładunek fosforanów (blisko 0,8 kg PO 4 ha 1, tj. około 0,6% łącznej masy badanych składników). W okresach zimowych masa tego składnika deponowana na powierzchni ziemi była o połowę mniejsza niż w letnich. DYSKUSJA Badania przeprowadzone na terenie Podhala w miejscowości Czarna Góra wykazały, że wraz z mokrym opadem atmosferycznym do powierzchni ziemi dociera znaczna ilość składników mineralnych. Stanowią one dodatkowe źródło niektórych substancji pokarmowych dla roślin uprawnych oraz przyczyniają się do użyźnienia obszarów leśnych, wód powierzchniowych, a także siedlisk ubogich. Obok tzw. opadów suchych był to istotny czynnik plonotwórczy. W omawianym okresie nawożenie mineralne użytków rolnych było niewielkie i w województwie małopol-

9 S. Smoroń i in.: Stężenia i ładunki niektórych składników mineralnych skim wynosiło średnio: 35,8 kg N ha 1, 18,3 kg P 2 O 5 ha 1 i 20,11 kg K 2 O ha 1 [Rocznik..., 2003, 2004, Po uwzględnieniu ładunku wnoszonego z opadem atmosferycznym, dyspozycyjna dawka azotu dla roślin uprawnych wzrosła do 57,7 kg N ha 1, tj. o 61%. W przypadku potasu wzrost ten był mniejszy i wynosił 44% (do 29,0 kg K 2 O ha 1 ), a w przypadku fosforu najmniejszy 3% (tj. do 18,8 kg P 2 O 5 ha 1 ). Należy podkreślić, że zarejestrowany depozyt zawarty był wyłącznie w wodach opadowych, bez uwzględnienia tzw. suchego opadu. Z innych badań wynika, że ładunek analizowanych substancji docierający rocznie do powierzchni terenu wraz z mokrym i suchym opadem wynosi kg ha 1 [TWARDY, KOPACZ, JAGUŚ, 2002]. Tak znaczna ilość składników o charakterze biogennym wnoszona do wód powierzchniowych może powodować między innymi ich wtórne zanieczyszczenie [PAWLIK-DOBROWOLSKI, 1990]. Znaczny ładunek większości składników deponowanych na powierzchni ziemi w rejonie Podhala jest następstwem wysokich opadów atmosferycznych, charakterystycznych dla karpackich obszarów górskich, a nie wyłącznie dużych stężeń tych składników w wodach opadowych [PAWLIK-DOBROWOLSKI, 1983]. Na uwagę zasługuje mały udział SO 4 w łącznym ładunku składników wnoszonych na omawiany obszar z opadem atmosferycznym, w porównaniu z udziałem tego składnika w tym ładunku w latach wcześniejszych. W badaniach przeprowadzonych w latach przez PAWLIKA-DOBROWOLSKIEGO [1983] roczny ładunek tego składnika na obszarach karpackich był ponad trzykrotnie większy i wynosił kg SO 4 ha 1, co stanowiło od 40 do 65% łącznego depozytu wszystkich składników. W prezentowanych badaniach wartości te były znacznie mniejsze i wynosiły odpowiednio 30,88 kg SO 4 ha 1 i 22,6%. Obserwowana aktualnie poprawa jakości wód opadowych jest następstwem postępującego w ciągu ostatnich lat ograniczania emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do atmosfery [ILNICKI, 2004]. WNIOSKI 1. Na badanym obszarze stwierdzono znaczne zróżnicowanie ilości opadów w okresie letnim i zimowym (odpowiednio 68 i 32% rocznego opadu). 2. W okresach zimowych stężenia N-NO 3, Na, Cl, SO 4 i jonów wodorowych (ph) były większe niż w letnich, co należy wiązać m.in. z rozkładem opadów atmosferycznych. 3. Ładunek składników mineralnych zawarty w opadzie atmosferycznym z okresów letnich był niemal dwukrotnie większy niż w okresie zimowym i odpowiadał wielkości opadu.

10 344 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 6 z. 2 (18) 4. W kontekście niskiego poziomu nawożenia mineralnego stosowanego aktualnie pod rośliny uprawne, dodatkowa ilość azotu i potasu wnoszona z opadem atmosferycznym, stanowi istotny czynnik plonotwórczy. LITERATURA HESS M., Piętra klimatyczne polskich Karpat Zachodnich. Zesz. Nauk. UJ. Pr. Geogr. z. 11 ss ILNICKI P., Polskie rolnictwo a ochrona środowiska. Poznań: Wyd. AR ss KONDRACKI J., Geografia regionalna Polski. Warszawa: PWN s KIRSZENSZTEJN P., Chemiczne zagrożenie środowiska. W: Kompendium wiedzy o ekologii. Pr. zbior. Red. J. Strzałko, T. Mossor-Pietraszewska. Warszawa-Poznań: PWN s KAJAK Z., Eutrofizacja jezior. Warszawa: PWN ss MICZYŃSKI J., WOJKOWSKI J., JURKIEWICZ T., Kwasowość opadów atmosferycznych w Pienińskim Parku Narodowym w latach Pieniny Przyroda i Człowiek t. 6 s NIEDŹWIEDŹ T., OBRĘBSKA-STARKLOWA B., Klimat. W: Dorzecze Górnej Wisły. Cz. 1. Opr. zbior. Red. I. Dynowska, M. Maciejewski. Warszawa Kraków: PWN s PAWLIK-DOBROWOLSKI J., Zmiany składu chemicznego wód powierzchniowych pod wpływem zanieczyszczeń obszarowych (w Karpatach Zachodnich). Rozpr. habil. Falenty: IMUZ ss PAWLIK-DOBROWOLSKI J., Ocena dotychczasowych badań wpływu zanieczyszczeń obszarowych na jakość wód w świetle zadań Narodowego programu ochrony środowiska przyrodniczego do roku W: Ochrona wód przed wpływem rolniczych zanieczyszczeń obszarowych. Mater. Semin. 27. Falenty: IMUZ s Rocznik statystyczny województwa małopolskiego Kraków: Urząd Statystyczny. Rocznik statystyczny województwa małopolskiego Kraków: Urząd Statystyczny. SAPEK A., Udział azotu z opadu atmosferycznego w zanieczyszczeniu zasobów wodnych. Zesz. Prob. Post. Nauk Rol. z. 458 s SAPEK A., NAWALANY P., BARSZCZEWSKI J., Ładunek składników nawozowych wnoszonych z opadem mokrym na powierzchnię ziemi w Falentach w latach Woda Środ. Obsz. Wiej. t. 3 z. specj. (6) s SAPEK A., NAWALANY P., Stężenie i ładunek składników nawozowych wnoszonych z opadem atmosferycznym na powierzchnię ziemi w regionie ostrołęckim w latach Woda Środ. Obsz. Wiej. t. 4 z. 1 (10) s SMOROŃ S., TWARDY S., Obciążenie zlewni górnego Dunajca składnikami nawozowymi w dwudziestoleciu Woda Środ. Obsz. Wiej. t. 4 z. 1 (10) s TWARDY S., KOPACZ M., JAGUŚ A., Charakterystyka przyrodnicza zlewni Grajcarka ze szczególnym uwzględnieniem środowiska wodnego i użytkowania terenu. Kraków Falenty: Wydaw. IMUZ ss Strona GUS Warszawa.

11 S. Smoroń i in.: Stężenia i ładunki niektórych składników mineralnych Sylwester SMOROŃ, Stanisław TWARDY, Dominik JANOTA THE CONCENTRATIONS AND LOADS OF SOME MINERAL COMPONENTS IN PRECIPITATION WATERS IN THE PODHALE REGION FOR THE PERIOD OF Key words: chemistry of precipitation waters, load of components, precipitation S u m m a r y The paper presents the concentrations and loads of mineral components contained in precipitation waters in Podhale in the years Sampling sites were situated in the village Czarna Góra (commune Bukowina Tatrzańska) at an elevation of 720 m a.s.l. Precipitation waters were analysed for the content of: N-NH 4, N-NO 3, PO 4, K, Cl, Mg, Na, Ca, SO 4, and also for ph. The results of chemical analyses and measurements of precipitation allowed for evaluating the loads of analysed components deposited in this area. Concentrations of most constituents, particularly of SO 4, were higher in winter than in summer. The total load of analysed components delivered to the ground amounted kg ha 1. Since the load depended on precipitation, it was almost two times higher in summer than in winter. The total load of both nitrogen forms (N-NO 3, N-NH 4 ) delivered with precipitation waters amounted 21.9 kg ha 1. Phosphates were the least abundant component (circa 0.8 kg PO 4 ha 1 ) in the load deposited on the ground surface. SO 4, Cl and Ca contributed most ( %) and PO 4 least (circa 0.6%) to the total mineral load carried in precipitation. Recenzenci: prof. dr hab. Andrzej Sapek prof. dr hab. Zdzisław Zabłocki Praca wpłynęła do Redakcji r.

12 Tabela 1. Średnie i ekstremalne stężenia składników mineralnych w wodach opadowych oraz wartości ph z lat Table. 1. Mean and extreme concentrations of mineral components and ph in precipitation waters in the years Okres Period Zimowy Winter Letni Summer Rok Year Stężenia składników, mg dm 3 Wartość Concentration, mg dm 3 Wartość ph Values ph values N-NH 4 N-NO 3 PO 4 Ca Na Mg K Cl SO 4 średnia 1,03 1,18 0,08 2,08 0,90 0,52 0,56 3,43 4,25 5,70 mean min 0,14 0,39 0,01 0,20 0,02 0,12 0,15 0,30 1,15 4,44 max 2,76 3,48 0,30 6,03 4,75 2,19 1,58 7,70 9,34 6,79 SD 0,74 0,70 0,08 1,62 1,09 0,57 0,38 1,99 1,72 0,68 średnia 1,09 1,12 0,08 3,22 0,78 0,79 0,73 2,73 2,57 6,39 mean min 0,03 0,45 0,01 0,48 0,04 0,24 0,16 0,50 0,95 5,16 max 2,30 1,89 0,21 7,34 2,35 1,46 1,98 9,60 7,21 7,92 SD 0,71 0,44 0,07 2,09 0,83 0,47 0,56 2,26 1,55 0,73 średnia 1,06 1,15 0,08 2,65 0,84 0,78 0,64 3,08 3,41 6,05 mean min 0,03 0,39 0,01 0,20 0,02 0,12 0,15 0,30 0,95 4,44 max 2,76 3,48 0,30 7,34 4,75 2,43 1,98 9,60 9,34 7,92 SD 0,71 0,58 0,07 1,93 0,96 0,53 0,48 2,13 1,83 0,78 SD odchylenie standardowe. SD standard deviation.

13 Tabela 2. Średni z lat ładunek składników mineralnych deponowany na powierzchni ziemi Table 2. Mean (for ) load of mineral components deposited on the ground surface Okres Period Zimowy Winter Letni Summer Rok Year Ładunek wnoszonych składników The load of delivered components kg ha 1 N-NO N-NO 3 N-NH 3 + łącznie 4 PO N-NH 4 Ca Na Mg K Cl SO 4 4 total 3,72 3,25 6,97 0,26 7,16 3,15 1,72 1,98 11,80 14,18 47,22 7,50 7,42 14,92 0,50 22,29 6,13 5,63 5,35 18,16 16,70 89,68 11,22 10,67 21,89 0,76 29,44 9,28 7,36 7,33 29,96 30,88 136,91