Współczesna treść prawa człowieka do prywatności w prawie międzynarodowym publicznym

Transkrypt

1 Uniwersytet Warszawski Wydział Prawa i Administracji Paweł Mielniczek Współczesna treść prawa człowieka do prywatności w prawie międzynarodowym publicznym Rozprawa doktorska Kierunek: prawo Specjalność: prawo międzynarodowe publiczne Rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem Prof. Elżbiety Karskiej, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Warszawa, Grudzień 2015

2 Streszczenie Prawo do prywatności jest takim prawem człowieka, którego każdy potrzebuje, ale którego treści często nie da się dokładnie określić. Każdy czuje, że istnieje pewna sfera życia, o której tylko on powinien decydować. Sfera ta zbiega się z inną, o której jedynie nieliczni powinni wiedzieć. Prawo do tych sfer zostało uznane za uniwersalne prawo do prywatności jedynie w kilku zdaniach międzynarodowych konwencji, tworzących normy prawne wiążące jedynie dla tych, którzy je zawarli dla państw. Jak więc jest możliwe, że tych kilka zdań może wystarczająco opisać, co powinniśmy uważać za nasze prawo człowieka w życiu codziennym? Niniejsza rozprawa stanowi badanie prawa międzynarodowego publicznego w poszukiwaniu jednej wspólnej wykładni, mającej zastosowanie w każdym kraju, ale też wystarczająco szczegółowej, aby znaleźć odpowiedź na to pytanie w odniesieniu do różnych dziedzin życia. Istnieją również inne poziomy, na których to pytanie może zostać zadane co możemy robić sami, czego możemy oczekiwać od innych i jakie są nasze uprawnienia względem państwa. Niniejsza rozprawa rozpoczyna się przykładami językowego, doktrynalnego i orzeczniczego rozumienia prywatności. Stanowi to początek części ogólnej, gdzie omawiam kwestie wspólne dla każdego aspektu prawa człowieka do prywatności. W pierwszym rozdziale badam prawo międzynarodowe publiczne w poszukiwaniu źródeł prawa do prywatności. Następnie, w drugim rozdziale przechodzę do analizy filozoficzno-religijnych aspektów prawa do prywatności, próbując przedstawić jego podstawy aksjologiczne. W rozdziale trzecim podejmuję próbę zdefiniowania samego prawa do prywatności, a następnie opisuję prawny mechanizm regulujący ograniczenia tego prawa, kluczowy dla rozstrzygania sporów w przypadku gdy prawo do prywatności wchodzi w konflikt z innymi uzasadnionymi interesami i wartościami. Na zakończenie części ogólnej, w rozdziale czwartym opisuję koncepcje prawne wpływające na zakres zastosowania prawa do prywatności w praktyce, takie jak podmiotowość jednostki w prawie międzynarodowym, koncepcja żyjącego instrumentu, koncepcja marginesu uznania, koncepcja istoty praw, czy stosunek treści prawa do prywatności do testów significant flaws i significant disadvantage, warunkujących uwzględnienie skarg wniesionych do ETPCz. Szczegółowa część rozprawy jest podzielona na trzy rozdziały odnoszące się odpowiednio do prywatności osobistej (rozdział piąty), prywatności odnoszącej się do rodziny, dzieci i domu (rozdział szósty) oraz do korespondencji, ochrony danych osobowych i kwestii inwigilacji (rozdział siódmy). Zarówno te rozdziały, jak i ich wewnętrzna struktura stanowią mapę obszarów życia, w których zastosowanie ma prawo do prywatności. Choć obszary te są silnie ze sobą powiązane, wyróżnienie ich umożliwia zidentyfikowanie najbardziej typowych okoliczności, w których wiedza o precyzyjnej treści prawa do prywatności i jej stosunku do konkurujących uzasadnionych interesów i wartości, jest konieczna dla rozstrzygnięcia sporu prawnego.

3 Rozdział piąty zaczyna dyskusję na temat prywatności osobistej od jej najbardziej fundamentalnego aspektu prawa do integralności fizycznej, mentalnej i moralnej. Mimo że obszar ten okazał się silnie powiązany z innymi prawami człowieka, podrozdział ten ukazuje doniosłość samego prawa do prywatności dla tej tematyki. Następny podrozdział rozważa kwestie nazwiska i tożsamości osobistej, po czym omawiam temat autonomii osobistej i samorozwoju jako praw, których ochrona jest poszukiwana dopiero, gdy zabezpieczone są bardziej podstawowe aspekty prawa do prywatności. Prawo do autonomii osobistej i samorozwoju okazało się bardzo szerokie w swojej treści, co wymagało dalszego wyjaśnienia i badań jego granic w ramach normy prawa człowieka do prywatności. W związku z tym, następne podrozdziały odnosiły się do bardziej szczegółowych tematów obrazu i wyglądu, czci, godności i uczuć, intymności, nadużycia zaufania i niewłaściwego wykorzystania prywatnych informacji, płci, życia seksualnego i orientacji seksualnej, aborcji, embriologii i macierzyństwa zastępczego, własności i prawa do zdrowego środowiska. Zarówno rozdział szósty, jak i siódmy, odnoszą się do obszarów prawa, które często są oddzielnie regulowane w krajowym systemie prawnym. Aspekty prawa do prywatności odnoszące się do rodziny, dzieci i domu są często wdrażane przez prawo rodzinne, przy czym jako szczególny obszar prawa do prywatności, gdzie interesy rodziny i dzieci silnie wpływają na względną wagę przyznaną prawu do prywatności, wymagały oddzielnego omówienia. Z kolei kwestie korespondencji, ochrony danych osobowych i inwigilacji stanowią kontynuację wątku odnoszącego się do niewłaściwego wykorzystania prywatnych informacji. Podczas gdy ten ostatni aspekt jest omówiony w odniesieniu do możliwych ingerencji ze strony jednostek, rozdział siódmy podchodzi do tego aspektu prawa do prywatności w odniesieniu do państwa i przedsiębiorstw. Mimo że kolejność aspektów prawa do prywatności przyjęta w rozdziale piątym wskazuje, iż te wymienione wcześniej są bardziej typowe dla prawa do prywatności, nie oznacza to, że w poszczególnych przypadkach prawo do prywatności miałoby zawsze proporcjonalną doniosłość przy równoważeniu go z innymi konkurującymi prawami i uzasadnionymi interesami. Wyszczególnione podrozdziały zawierają omówienie spraw, w których zastosowanie ma prawo do prywatności i wskazują kryteria ustalania jego treści i doniosłości potrzeby jego ochrony w konkretnych okolicznościach.

4 Abstract The right to privacy is a human right which everyone has a need for, but which content often cannot be precisely determined. Everyone feels that there is a certain sphere of their life on which only they should decide. This sphere coincides with another, about which only few should know. The right to these spheres has been recognised as an universal right to privacy only in several sentences of international covenants, creating norms of law binding only to those who concluded them to the states. How is it then possible, that these few sentences can sufficiently describe what should we think is our human right in everyday life? This paper examines public international law in search of one common interpretation, applicable to every state and detailed enough to answer this question in different areas of life. There are also different levels of questions what are we free to do on our own, what can we expect from others and what are our entitlements towards the state. This dissertation starts with examples of linguistic, doctrinal and judicial understandings of privacy. This is the beginning of the general part, where I discuss questions common to every aspect of the human right to privacy. In the first chapter, I research international law for sources of the right to privacy. Next, in the second chapter I proceed to examining philosophical and religious aspects of the right to privacy, trying to present its axiological foundations. In chapter three, I attempt to defining the very right to privacy and then, I describe the legal mechanism governing limitations of this right, crucial for resolving the disputes in case the right to privacy comes into a clash with other legitimate interests and values. To end the general part with, in chapter four I describe the legal concepts influencing practical scope of application of the right to privacy. These are the subjectivity of an individual in international law, the living instrument doctrine, the margin of appreciation concept, the core of rights concept as well as relation between the content of the right to privacy and significant flaws and significant disadvantage tests, conditioning the admissibility of complaints before the ECHR. The detailed part of the dissertation is divided into three chapters pertaining to, respectively, the personal privacy (chapter five), privacy relating to family, children and home (chapter six) and to the correspondence, personal data protection and surveillance issues (chapter seven). Both these chapters and their internal structure constitute a map of the areas of life where the right to privacy is applicable. Although these areas are strongly interrelated, distinguishing them allows to identify the most typical circumstances in which the knowledge of the precise content of the right to privacy and its relation to competing legitimate interests and values is necessary for solving the legal dispute. Chapter five begins with discussion on the concepts of core of rights and margin of appreciation, which along with the living instrument doctrine, discussed in chapter one, are of particular importance for determining the contemporary content of the human right to privacy. Such introduction to the longest chapter in the thesis was necessary in order to indicate the reasons of its internal structure. The chapter five starts the discussion on the personal privacy with its most fundamental aspect the right to physical, mental and moral integrity. Although this area turned strongly interrelated with other human rights, the

5 subchapter shows the significance of the very right to privacy to this field. The next subchapter considers the questions of name and basic personal identity, being followed by the discussion on the personal autonomy and self-development as the rights, protection of which is pursued once the more basic aspects of the right to privacy are safeguarded. The right to personal autonomy and self-development turned very broad in its content and thus, required further clarification and research as to its limits within the human right to privacy norm of public international law. Therefore, the next subchapters pertained to the more detailed topics of picture and appearance, honour, dignity and feelings, intimacy, breach of confidence and misuse of private information, gender, sexual orientation, abortion, embryology and surrogacy, property and the right to healthy environment. Both chapter six and seven refer to the areas of law which are often regulated separately in the domestic legal system. The right to privacy aspects relating to family, children and home are often implemented by the family law and as a specific area of the right to privacy, where the interests of family and children significantly affect the relative weight given to the right to privacy, required to be discussed separately. The correspondence, personal data protection and surveillance issues, in turn, constitute a continuation of the thread pertaining to the misuse of private information. While the latter aspect is discussed in reference to the possible interferences from individuals, the chapter seven approaches this aspect of the right to privacy in relation to the state and enterprises. Although the order of the aspects of the right to privacy assumed in chapter five indicates that these listed earlier are more typical to the right to privacy, it does not mean that in particular cases, the right to privacy would have always a proportionate significance when balanced with other competing rights and legitimate interests. Rather, the listed subchapters contain the discussion on cases where the right to privacy is applicable and indicate the criteria of assessing its content and the significance of the need for its protection in certain circumstances.