Wstępne badania paleoekologiczne okresowych jezior tundrowych na Spitsbergenie (Petuniabukta)

Transkrypt

1 Studia Limnologica et Telmatologica Wstępne badania paleoekologiczne okresowych 5 jezior tundrowych 2 (STUD LIM TEL) na Spitsbergenie (Petuniabukta) Wstępne badania paleoekologiczne okresowych jezior tundrowych na Spitsbergenie (Petuniabukta) Preliminary results of paleoecological investigation of intermittent tundra lakes on Spitsbergen (Petuniabukta) Monika Lutyńska Zakład Geologii i Paleogeografii Czwartorzędu, Instytut Geoekologii i Geoinformacji, ul. Dzięgielowa 27, Poznań; lutynska@amu.edu.pl Abstrakt: Celem niniejszego artykułu było rozpoznanie osadów okresowych jeziorek tundrowych w północnej części Billefjordu (Spitsbergen) oraz identyfikację ich genezy w oparciu o analizę subfosylnych okrzemek oraz analizy geochemiczne. Analizom poddano rdzeń o długości 33 cm złożony z osadów mułkowych z przewarstwieniami organicznymi. Flora okrzemkowa zachowana w osadach wykazywała bardzo niską frekwencję, zaś w dolnej części profilu stwierdzono brak okryw. Skład okrzemek wykazywał wyraźne różnice w udziale grup siedliskowych, a także zróżnicowanie okrzemek pod względem preferencji halobowych, troficznych i ph. Analizy geochemiczne z kolei wykazały klastyczny charakter osadów i niewielki udział krzemionki biogenicznej, materii organicznej i węglanu wapnia świadczący o nieznacznej aktywności biologicznej w zbiorniku. Dopiero w warstwie przypowierzchniowej osadów udział komponentów biogenicznych wzrasta, co wskazuje na postępującą eutrofizację jeziorka. Słowa kluczowe: okrzemki, jeziora tundrowe, Zatoka Petunia, Spitsbergen Środkowy Abstract: The aim of this article was the recognition of intermittent tundra lakes deposits in the north part of Billefjord (Spitsbergen) and the identification of their origins deduced from subfossil diatoms analysis and geochemical analysis. The research was conducted on the core of diameter 33 cm consisting of silt deposits with organic interbedding. The diatom flora preserved in the deposits showed low frequency, and in the lower part of the profile no diatoms were found. The diatom composition displayed radical changes in the biotope groups occurrence as well as in halobion, trophic and ph preferencies. Geochemical analysis confirmed clastic distinctiveness of the deposits. It revealed also small amount of biogenic silicon dioxide (SiO 2 ), organic matter and calcium carbonate (CaCO 3 ) which indicates minor biological activity in the reservoir. The biogenic components occur only in the upper, superficial layer of deposits, displaying progressive eutrophication of the small lake. Key words: diatoms, tundra lakes, Petuniabukta, Central Spitsbergen Wprowadzenie Petuniabukta stanowi północną odnogę Billefjordu charakteryzującą się zróżnicowaną morfologicznie strefą brzegową. Pod względem fizyczno-geograficznym jest to obszar środkowego Spitsbergenu położony między N i E (ryc. 1A). Na wschodnim wybrzeżu Petuniabukta, w ujściowym odcinku Ebbaleva i na otaczających go stokach masywów górskich, występuje system podniesionych morskich poziomów terasowych. Najniższe, erozyjno-akumulacyjne terasy wieku wczesno- i środkowoholoceńskiego (Kłysz i in. 1989) wyniesione są od 5 do 16 m n.p.m. Terasy budują morskie osady żwirowo-kamieniste ze znaczną zawartością węglanu wapnia i szczątkami malakofauny (Kłysz i in. 1989). Powierzchnie teras pokrywa roślinność tundrowa z glebami organiczno-mineralnymi. Na podwyższonych morskich tarasach występują gleby słabo rozwinięte (Gulińska i in. 2003).

2 78 Monika Lutyńska W okresie arktycznego lata w obrębie poziomów terasowych występują różnej wielkości zbiorniki wodne (okresowe jeziorka tundrowe) i młaki, które gromadzą wody z topniejącego śniegu i letniej degradacji wieloletniej zmarzliny. Jeziorka tundrowe pojawiają się na 2-3 miesiące w roku, od czerwca do września. Ich powierzchnia radykalnie zmienia się podczas arktycznego lata, bowiem część z nich okresowo lub stale zanika, co może wynikać ze wzrostu temperatury powietrza i parowania (Zwoliński i in. 2007), czy też ze stopniowego wyczerpywania się zasilania z warstwy czynnej zmarzliny (Mazurek, Paluszkiewicz 2003). Okresowe jeziorka tundrowe zamarzają na początku lub w połowie września. Ten krótki okres funkcjonowania powoduje, że latem są one jednym z najbardziej dynamicznie zmieniających się środowisk oraz cennym siedliskiem flory i fauny (Zwoliński i in. 2007). Badania małych jeziorek tundrowych na obrzeżeniach Zatoki Petunia prowadzili m.in. Stankowska (1989), Mazurek, Paluszkiewicz (2003), Zwoliński i in. (2007, 2008) oraz Mazurek i in. (2012) skupiając się na problematyce hydrochemicznej tych zbiorników. Małe i płytkie zbiorniki jeziorne bardzo wyraźnie reagują na krótko- i długookresowe zmiany środowiskowe, w niniejszej pracy podjęto próbę rozpoznania wypełnień mis jeziorek tundrowych z większą rozdzielczością oraz stwierdzenie czy osady te rejestrują oznaki zmian klimatycznych w rejonach okołobiegunowych obserwowanych w ciągu minionych dziesięcioleci. Głównym narzędziem przeprowadzonej analizy były okrzemki, które powszechnie uważane są za dobre wskaźniki warunków środowiskowych w jeziorach, z uwagi na ich czułość na zmiany głębokości, statusu troficznego, ph czy zasolenia (Battarbee 1986, Vos, de Wolf 1993, Witkowski i in. 2004). Ponadto krzemionkowe okrywy okrzemek zazwyczaj bardzo dobrze zachowują się w osadach jeziornych, przez co mogą być wykorzystywane do długoterminowego monitorowania środowiska (Smol, Douglas 1996). Stanowiska i metody badań Obszar badań jest usytuowany na wschodnim wybrzeżu Petuniabukta. Na przełomie lipca i sierpnia 2009 roku z 3 jeziorek położonych po południowej stronie przełomu Ebbaleva (ryc. 1) zostały pobrane rdzenie (monolity) o długości od 15 do 36 cm. Ze względu na niewielkie miąższości osadów, rdzenie zostały pobrane metalową puszką o wymiarach 10x35 cm, a następnie opisane makroskopowo w terenie. Do dalszych analiz został wybrany 33 cm długości ze środkowej części jeziorka jeziorka 3 (78 o N, 16 o E, ryc. 2C). W chwili poboru rdzenia LIII/3 (koniec lipca 2009), na powierzchni całego jeziora już nie było wody. Ryc. 1. Obszar badań. A lokalizacja Zatoki Petunia oznaczona kółkiem ( B rozmieszczenie jeziorek tundrowych (zdjęcie zorientowane na N), C miejsce poboru rdzenia z jeziora nr 3

3 Wstępne badania paleoekologiczne okresowych jezior tundrowych na Spitsbergenie (Petuniabukta) 79 Próby do analiz diatomologicznych oraz geochemicznych zostały pobrane co 1 cm.w celu przeprowadzenia analiz okrzemkowych zastosowano metodykę zaproponowaną przez Battarbeego (1986), polegającą na rozpuszczeniu węglanu wapnia w HCl oraz usunięciu materii organicznej poprzez zalanie H 2 O 2 i podgrzewanie zawiesiny na płycie grzejnej przez kilka godzin. Uzyskaną zawiesinę nanoszono przy pomocy pipet na szkiełka nakrywkowe. Po odparowaniu wody w temperaturze pokojowej przygotowano preparaty mikroskopowe zatapiając okrzemki w żywicy Naphrax o współczynniku załamania światła ~1,7. Identyfikację i liczenie okrzemek przeprowadzono za pomocą mikroskopu świetlnego NIKON ECLIPSE E 200. Ze względu na niską frekwencję okrzemek w próbach zliczano je do 300 okryw. Rekonstrukcję warunków ekologicznych oparto na kodzie ekologicznym zaproponowanym przez Denys (1991/2) oraz Van Damma i in. (1994). Ponadto wykorzystano informacje o wymaganiach środowiskowych poszczególnych okrzemek z prac następujących autorów: Foged (1964), Krammer, Lange-Bertalot (1986, 1988, 1991 a, b), Lange-Bertalot, Krammer (1987), Snoeijs (1993), Snoeijs, Vilbaste (1994), Snoeijs, Potapova (1995), Snoeijs, Kasperoviciene (1996), Snoeijs, Balashova (1998), Lange-Bertalot (1999), Lange-Bertalot, Genkal (1999), Krammer (2002), Rumrich i in. (2000), Lange-Bertalot (2011). W celu określenia zmienności typu środowiska obok analizy okrzemkowej przeprowadzono analizę wybranych cech geochemicznych. Badania te obejmowały: analizę strat na prażeniu jako miarę zawartości substancji organicznej (spalanie w piecu muflowym w temp 550 o C przez 4h), zawartość procentową węglanu wapnia (spalanie w piecu muflowym w temp. 925 o C przez 2h), zawartość procentową krzemionki terygenicznej i biogenicznej (dwuetapowe roztwarzanie próbki w kwasach i alkaliach). Szczegóły dotyczące metod analiz składu chemicznego zawarte są w pracach Borówki (1990, 1992), Wojciechowskiego (1987, 1990), Heiriego i in. (2001) oraz Woszczyka i in. (2011). Wyniki Litologia Na podstawie analiz makroskopowych osadów pobranych z 3 jeziorek tundrowych, można stwierdzić, iż osad wypełniający dno zbiorników stanowią lekko węglanowe mułki barwy szarej, ciemnoszarej, brązowej oraz beżowej z przewarstwieniami organicznymi (tab. 1). Poniżej tych osadów zalega nawiercona warstwa kamienista, niewidoczna na zdjęciu w tab. 1, stanowiąca podłoże zbudowane z osadów terasy morskiej. Okrzemki Ogólna liczba okryw w badanym rdzeniu jest niska i zmniejsza się wraz z głębokością w profilu. W większości próbek znaleziono pojedyncze skorupki (okrywy) lub odnotowano brak okrzemek. W całym rdzeniu zidentyfikowano 70 taksonów, z czego jedynie 29 wykazuje częstość ponad 1%. Pozostałe były słabiej reprezentowane. Poniżej 19 cm nie odnotowano żadnych okrzemek, zaś na głębokości 6 cm oraz cm ich frekwencja była bardzo niska. Tabela 1. Opis makroskopowy osadów rdzenia LIII/3

4 80 Monika Lutyńska Analiza okrzemkowa wykazała naprzemienną dominację gatunków planktonowych i bentosowych (ryc. 2, ryc. 3). Gatunki planktonowe (głównie Puncticolata radiosa, Cyclotella cyclopuncta, C. atomus, i C. rossii) osiągnęły największą liczebność na głębokościach: 8, 10 i 18 cm (ryc. 2). W tych samych poziomach zaobserwowano duży udział spor Chaetoceros (od 5,9 do 20,9%). Stwierdzone taksony były zdominowane przez okrzemki brakiczno-słodkowod- Ryc. 2. Procentowy udział dominujących gatunków okrzemek w rdzeniu LIII/3. Litologia osadów: 1 roślinność tundrowa, 2 jasnoszary mułek, 3 jasnobeżowy mułek, 4 jasnobeżowy mułek z przewarstwieniem organicznym, 5 ciemnobrązowy mułek, 6 ciemnoszary mułek, 7 przewarstwienie organiczne barwy czarnej, 8 głaziki, 9 roślinność tundrowa Ryc. 3. Grupy ekologiczne okrzemek rdzenia LIII/3. Litologia osadów: 1 roślinność tundrowa, 2 jasnoszary mułek, 3 jasnobeżowy mułek, 4 jasnobeżowy mułek z przewarstwieniem organicznym, 5 ciemnobrązowy mułek, 6 ciemnoszary mułek, 7 przewarstwienie organiczne barwy czarnej, 8 głaziki, 9 roślinność tundrowa

5 Wstępne badania paleoekologiczne okresowych jezior tundrowych na Spitsbergenie (Petuniabukta) 81 ne preferujące zasolenie < 0,9 (Van Damm i in. 1994). Pod względem wymagań troficznych zaznacza się dominacja gatunków mezotroficznych, zaś wśród indykatorów ph przeważają gatunki indyferentne, dla których odczyn nie jest czynnikiem determinującym rozwój (ryc. 3). W górnej 5 cm warstwie osadu obserwuje się wyraźny spadek ilości okrzemek planktonowych (np. Puncticolata radiosa, Cyclotella cyclopuncta, C. atomus, i C. rossii) na rzecz taksonów bentosowych (np. Sellaphora bacillum, Diploneis pseudovalis, Pinnularia viridis, Denticula tenuis). Wśród grup halobowych, podobnie jak w niższej części rdzenia, dominują taksony brakiczno-słodkowodne. Wzrasta natomiast udział gatunków alkalibiontycznych oraz alkalifilnych. Pod względem preferencji troficznych dominują gatunki mezoeutroficzne i eutroficzne. Na podstawie zebranego materiału nie jest możliwe stwierdzenie, czy wzrost liczebności okrzemek bentosowych i równoczesny spadek planktonowych jest efektem zmniejszeniem głębokości zbiornika, zmian ph, czy też innych czynników. Analizy geochemiczne Głównymi składnikami osadów jeziornych są krzemionka terygeniczna (SiO 2terig ), krzemionka biogeniczna (SiO 2biog ), materia organiczna (LOI) oraz węglany (najczęściej CaCO 3 ). Określenie stosunków ilościowych tych składników pozwala m.in. na wnioskowanie o przemianach środowiskowych zachodzących w zbiorniku (Kowalewski i in. 2006). Przeprowadzone analizy geochemiczne wykazały zróżnicowanie pod względem zawartości poszczególnych komponentów geochemicznych. W całym rdzeniu dominuje krzemionka terygeniczna (60,1-74,9%). Krzemionki biogenicznej jest niewiele, jej udział waha się w przedziale 4,6-8,3%, a jedynie w warstwie przypowierzchniowej jej zawartość wzrasta do 12,4%. Podobną tendencję wykazuje zawartość materii organicznej (LOI), której udział wynosi 4,0-10,0% i dopiero w warstwie przypowierzchniowej osiąga wartość 18,7%. Węglanu wapnia w analizowanych osadach również jest niewiele. Jego zawartość wynosi średnio 6,0% w poziomie IA (spąg badanego rdzenia) - 4,4% w poziomie IB, 4,6% w poziomie IC oraz 11,1% w warstwie przypowierzchniowej (poziom II). Ryc. 4. Zmiany składu chemicznego osadów w rdzeniu LIII/3. SiO 2ter krzemionka terygeniczna, SiO 2biog krzemionka biogeniczna, LOI straty na prażeniu, CaCO 3 węglan wapnia

6 82 Monika Lutyńska Dyskusja Z uwagi na wstępny charakter niniejszego opracowania, interpretacja składu okrzemek w opisywanych osadach nie może być jednoznaczna. Istotną cechą osadów tych jezior tundrowych jest słaba reprezentacja okrzemek, szczególnie w dolnej części sekwencji osadowej. Ponadto występowanie i zmienność gatunkowa okrzemek nie koresponduje ze zmiennością litologiczną osadów. Wydaje się możliwe, że w analizowanym materiale okrywy okrzemkowe zachowały się jedynie częściowo, co mogło być spowodowane podwyższonym ph w wodach porowych, nasyconych rozpuszczonymi solami. Z drugiej jednak strony wyjaśnieniu temu przeczy niezbyt wysokie ph wód powierzchniowych w jeziorkach tundrowych wynoszące od 7,62 do 8,69 (Mazurek, Paluszkiewicz 2003), nie wystarczające dla rozpuszczania biogenicznej krzemionki. Według Stumm i Morgana (1981) rozpuszczanie krzemionki biogenicznej następuje przy ph znacznie powyżej 9. Zakładając, iż liczebność okrzemek w badanych osadach jest odzwierciedleniem udziału tych glonów w biocenozach jeziorek tundrowych można stwierdzić, iż w najmłodszej fazie rozwoju jeziora doszło do wzrostu ph oraz statusu troficznego w środowisku wodnym. Zmiany te z kolei mogą mieć związek z czynnikami klimatycznymi, które spowodowały wytapianie wieloletniej zmarzliny i uwalnianie składników chemicznych z podłoża oraz zintensyfikowanie procesów wietrzenia, dłuższego czasu kontaktu wody z osadami a w efekcie wzbogacania wód w rozpuszczone składniki oraz zobojętnienie wód itp. (Zwoliński i in. 2007). Znaczący wzrost frekwencji okryw oraz liczby taksonów okrzemek w osadach powierzchniowych może świadczyć o ociepleniu klimatu w rejonach okołobiegunowych w ciągu ostatnich kilku dekad. Ocieplenie klimatu w Arktyce, w przeciągu ostatnich 100 lat, oraz jego diatomologiczny zapis pokazali m.in. Jiang i in. (2011), Perren i in. (2003) oraz Lim i in. (2007). Perren i in. (2003) sugerują, że zwiększenie biomasy okrzemek w jeziorach i stawach Wysokiej Arktyki jest odpowiedzią na zanikanie pokrywy lodowej przy jednoczesnym zwiększaniu dostępności światła, wydłużaniu się sezonu wiosenno-letniego, zwiększaniu się dopływu składników odżywczych. Kolejne analizy stanowiły analizy geochemiczne, które wykazały niewielką zawartość materii organicznej (rzędu 4,0-10%) oraz krzemionki biogenicznej (4,6-8,3%), co może tłumaczyć niezbyt wysoką frekwencję a miejscami nawet brak okryw okrzemkowych w analizowanych osadach. Niewielką zawartość materii organicznej w osadach innych jezior tundrowych wykazali również Zwoliński i in. (2008). Według ich badań zawartość materii organicznej wahała się w granicach 4-23%, z czego największa zawartość materii organicznej (16-23%) była w osadach przypowierzchniowych. Niewielką zawartość materii organicznej w osadach limnicznych Spitsbergenu, zaobserwowano badając inne jeziora tundrowe, zlokalizowane po zachodniej części wyspy (Jones, Birks 2004). Udział materii organicznej w tych osadach wahał się od kilku procent do około 40%, z czego największą zawartość materii organicznej zanotowano w osadach przypowierzchniowych (Jones, Birks 2004). Osady rdzenia LIII/3 charakteryzują się również niewielką zawartością węglanu wapnia. Biorąc pod uwagę, że w większości przypadków źródłem CaCO 3 w wodach jeziornych jest rozpuszczanie skał budujących zlewnię, to jego zawartość w osadach może być uzależniona od natężenia denudacji chemicznej jak i własności fizykochemicznych wody jeziornej (Kowalewski in. 2006). W całym rdzeniu LIII/3 dominuje udział krzemionki terygenicznej (pow. 74%). Może to być związane z bardzo intensywnymi na tym obszarze procesami eolicznymi. Pył i drobne piaski dostarczane są przez wiatr bezpośrednio do wody, lub osadzają się na powierzchni śniegu (lodu), głównie w okresie wczesnej jesieni (Zwoliński i in. 2008). O procesach eolicznych na tym obszarze pisali również Rachlewicz (2003), Paluszkiewicz (2003), Hojan i in. (2007, zob. Górska Zabielska 2007) oraz Górska Zabielska (2007, 2008). Intensywność dzisiejszego transportu eolicznego została oszacowana przez Paluszkiewicza (2003) i Hojana i in. (2007). Stwierdzili oni że efektywność tego procesu jest największa na płaskich powierzchniach dna doliny, zwłaszcza jesienią, zanim pojawi się pokrywa śnieżna (Zwoliński i in. 2008). Wnioski W niektórych częściach Arktyki, dowody paleolimnologiczne sugerują, że zmiany w ekosystemach jeziornych, mogą być związane z wpływem globalnego ocieplenia (Jones, Birks 2004). Przykładem mogą być jeziorka zlokalizowane na podniesionych terasach morskich w centralnej części Spitsbergenu. Przeprowadzone analizy okrzemkowe oraz geochemiczne osadów jeziornych sugerują, poprawę warunków klimatycznych na tym obszarze. Przemawia za tym zwiększony udział zawartości materii organicznej, krzemionki biogenicznej oraz wzrost udziału okrzemek w osadach przypowierzchniowych. W badanym profilu znajdują się poziomy wzbogacone w przewarstwienia organiczne, jednakże nie ma to odzwierciedlenia w wynikach przeprowadzonych analizach. Występowanie, zmienność gatunkowa okrzemek oraz zawartość krzemionki biogenicznej i materii organicznej nie korespondują ze zmiennością litologiczną osadów. W całym profilu dominuje krzemionka terygeniczna, która może świadczyć o intensywnych, na obszarze badań, procesach eolicznych.

7 Wstępne badania paleoekologiczne okresowych jezior tundrowych na Spitsbergenie (Petuniabukta) 83 Podziękowania Materiały do prezentowanego opracowania, zostały zgromadzone dzięki stypendium przyznanemu autorce przez Instytut Geoekologii i Geoinformacji UAM oraz grantowi badawczemu NN Funkcjonowanie współczesnych geoekosystemów polarnych w otoczeniu Zatoki Petunia. Stan aktualny, zagrożenia, ochrona (Billefiorden, Środkowy Spitsbergen), którego kierownikiem jest dr hab. Józef Szpikowki (UAM). Pragnę podziękować mgr Mateuszowi Strzeleckiemu oraz dr hab. Alfredowi Stach za pomoc w poborze rdzeni, Małgorzacie Schade za pomoc w pracach laboratoryjnych oraz dr Michałowi Woszczykowi za cenne uwagi redakcyjne. Literatura Battarbee R. W Diatom analysis. W: B. E. Berglund (ed.) Handbook of Holocene paleoecology and paleohydrology. London, John Wiley and Sons: Borówka R. K The Holocene development and recent morphology of the Łeba Dunes, Baltic coast of Poland. In: Nordstrom K. F., Psuty N. P., Carter R. W. G. (ed.) Coastal Dunes: Form and Processes. Wiley and Sons, Chichester: Borówka R. K Przebieg i rozmiary denudacji w obrębie śródwysoczyznowych basenów sedymentacyjnych podczas późnego vistulianu i holocenu. Seria Geografia 54, Wydawnictwo Naukowe UAM: Denys L., 1991/2. A check-list of the diatoms in the Holocene deposits of the western Belgian coastal plain with a survey of their apparent ecological requirements. Service Geologique de Belgique 1, 2. Elbanowska H., Zerbe J., Górski J., Siepak J. 2001: Fizyczno-chemiczne badania gruntów na potrzeby hydrogeologiczne. Wydawnictwo Naukowe UAM. Foged N Freshwater diatoms from Spitsbergen. Tromsö Museums Skrifter vol. XI: 205. Górska-Zabielska M Formy eoliczne na przedpolu lodowca Ebba, środkowy Spitsbergen. W: E. Smolska, D. Giriat (red.) Rekonstrukcja dynamiki i procesów geomorfologicznych formy, rzeźby i osady. Uniwersytet Warszawski, Wydz. Geografii i Studiów Regionalnych, Komitet Badań Czwartorzędu Polskiej Akademii Nauk: Górska-Zabielska M., Formy eoliczne na przedpolu lodowca Ebba, środkowy Spitsbergen. XV Stratygrafia Plejstocenu, Zakopane, , Streszczenia referatów i posterów: Gulińska J., Rachlewicz G., Szczuciński W., Barałkiewicz D., Kózka M., Bulska E., Burzyk M Soil contamination in the High Arctic areas of human impact, Central Spitsbergen, Svalbard. Polish J. Env. Sci. 12 (6): Heiri O., Lotter A.F., Lemcke G., Loss on ignition as a method for estimating organic and carbonate content in sediments: reproducibility and comparability of results. Journal of Paleolimnology 25: Hojan M., Czerniawska J., Koszela S., Markiewicz P., Zwoliński Z., (w przyg). Warunmki meterologiczne wybrzeża Zatoki Petunia (Spitsbergen Środkowy) w swzonie letnim 2005 roku. Jiang S., Liu X., Sun J., Yuan L., Sun L., Wang Y A multi-proxy sediment record of late Holocene and recent climate change from a lake near Ny-Ålesund, Svalbard. Boreas: Jones V.J., Birks H.J.B., Lake-Sediment Records of Recent Environmental Change on Svalbard Results of Diatom Analysis. Journal of Paleolimnology, 31: Kłysz P., Lindner L., Marks L., Wysokiński L Late Pleistocene and Holocene relief remodelling in the Ebbadalen-Nordenskiöldbreen region in Olav V Land; central Spitsbergen. Polish Polar Research 10 (3): Kowalewski G., Woszczyk M., Milecka K., Bubak I., Osady denne jeziora Ostrowite. W: G. Kowalewski, K. Milecka (red.) Jeziora i torfowiska.parku Narodowego Bory Tucholskie. Oficyna Wydawnicza Forest: Krammer K Diatoms of the European Inland Waters and Comparable Habitats. W: H. Lange-Bertalot (red.) Diatoms of Europe, Cymbella, Vol. 3. A. R. G. Gantner Verlag K. G.: Krammer K., Lange-Bertalot H Bacillariophyceae 1, Naviculaceae. In: H. Ettl, J. Gerloff, H. Heyning, D. Mollenhauer (eds) Süsswasserflora von Mitteleuropa 2. T 1, Fisher, Stuttgart. Krammer K., Lange-Bertalot H Bacillariophyceae 2, Ephitemiaceae, Bacillariaceae, Surirellaceae. W: H. Ettl, J. Gerloff, H. Heyning, D. Mollenhauer (eds) Süsswasserflora von Mitteleuropa 2. T. 2, Fisher, Stuttgart. Krammer K., Lange-Bertalot H. 1991a. Bacillariophyceae 3, Centrales, Fragilariaceae, Eunotiaceae. W: H. Ettl, J. Gerloff, H. Heyning, D. Mollenhauer (eds) Süsswasserflora von Mitteleuropa 2. T. 3, Fisher, Stuttgart. Krammer K., Lange-Bertalot H. 1991b: Bacillariophyceae 4, Achnanthaceae. W: H. Ettl, G. Gärtner, J. Gerloff, H. Heyning, D. Mollenhauer (eds) Süsswasserflora von Mitteleuropa 2. T. 4, Fisher, Stuttgardt. Lange-Bertalot H Diatomeen im Süßwasser-Benthos von Mitteleuropa. Koeltz Scientific Book. Lange-Bertalot H Annotated Diatom Micrographs, Taxonomy. Iconographia Diatomologica. T. 8. Koeltz Scientific Books. Lange-Bertalot H., Genkal S. I Diatoms from Siberia I. Island in the Arctic Ocean (Yugorsky Shar Strait). W: H. Lange- Bertalot (red.) Iconographia Diatomologica: Annotated Diatom Micrographs, T. 6, Koeltz Scientific Books. Lange-Bertalot H., Krammer K Bacillariaceae, Epithemiaceae, Surirellaceae. Bibliotheca Diatomologica 18. Lim D. S. S., Smol J. P., Douglas M. S. V Recent environmental changes on Banks Island (N.W.T., Canadian Arctic) quantified using fossil diatom assemblages. JPaleolim 40(1): Mazurek M., Paluszkiewicz R., Rachlewicz G., Zwoliński Z., Variability of Water Chemistry in Tundra Lakes, Petuniabukta Coast, Central Spitsbergen, Svalbard. The ScientificWorld Journal, 2012, doi: /2012/ Mazurek M., Paluszkiewicz Re The geoecosystem of small tundra lakes on terrace levels of the Petunia Bay Coast (Billefjorden, Central Spitsbergen). W: XXIX Międzynarodowe Sympozjum Polarne. Funkcjonowanie Ekosystemów Polarnych na tle globalnych zmian środowiska, Kraków:

8 84 Monika Lutyńska Paluszkiewicz Ry., Zróżnicowanie natężenia transportu eolicznego w warunkach polarnych jako efekt zmienności czynników meteorologicznych na przykładzi eosadów doliny Ebby (Petunia, Billefjorden, Spitsbergen Środkowy). W: XXIX Międzynarodowe Sympozjum Polarne. Funkcjonowanie Ekosystemów Polarnych na tle globalnych zmian środowiska, Kraków: Perren B. B., Bradley R. S., Francus, P Rapid Lacustrine Response to Recent High Arctic Warming: A Diatom Record from Sawtooth Lake, Ellesmere Island, Nunavut. Arctic, Antarctic, and Alpine Research 35(3): Rachlewicz G Warunki meteorologiczne w zatoce Petunia (Spitsbergen Środkowy) w sezonach letnich 2000 i Problemy klimatologii Polarnej, 13: Rumrich U., Lange-Bertalot H., Rumrich M Diatoms of the Andes. W: H. Lange-Bertalot (red.) Iconographica Diatomologica: Annotated Diatom Micrographs. T. 9: Smol J. P. Wolfe A. P., Birks H. J. B., Douglas M. S., Jones V. J., Korhola A Climate-driven regime shifts in the biological communities of arctic lakes. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 102 (12): Smol J. P., Douglas M. S. V Long-term environmental monitoring in Arctic lakes and ponds using diatoms and other biological indicators. Geosciences Canada 23: Snoeijs P Intercalibration and distribution of diatom species in the Baltic Sea. The Baltic Marine Biologist Publication, I. 16a. Opulus Press. Uppsala: Snoeijs P., Balashova N Intercalibration and distribution of diatom species in the Baltic Sea. The Baltic Marine Biologist Publication, V. 16e. Opulus Press. Uppsala: Snoeijs P., Kasproviciene J Intercalibration and distribution of diatom species in the Baltic Sea. The Baltic Marine Biologist Publication, IV. 16d. Opulus Press. Uppsala: Snoeijs P., Potapova M Intercalibration and distribution of diatom species in the Baltic Sea. The Baltic Marine Biologist Publication, III. 16c. Opulus Press. Uppsala: Snoeijs P., Vilbaste S Intercalibration and distribution of diatom species in the Baltic Sea. The Baltic Marine Biologist Publication, II. 16b. Opulus Press. Uppsala: Stankowska A., Hydrochemistry of water basins on raised marine terraces in the lower part of Ebbadalen, Billefjorden, central Spitsbergen. Polish Polar Research 10, 3: Stumm W., Morgan J.J., Aquatic chemistry. 2. Wiley Interscience, New York, Chichester, Brisbane, Toronto, Singapore. Van Damm H., Mertens A., Sinkeldam J A coded checklist and ecological indicator values of freshwater diatoms from the Netherlands. Netherlands Journal of Aquatic Ecology 28 (1): Vos P.C., de Wolf H Diatoms as a tool for reconstructing sedimentary environments in coastal wetlands; methodological aspects. Hydrobiologia 269/270: Witkowski A., Latałowa M., Borówka R. K., Gregorowicz P., Bąk M., Osadczuk A., Święta J., Lutyńska M., Wawrzyniak-Wydrowska B., Woziński R Palaeoenvironmental changes in the area of the Szczecin Lagoon (the Southern Western Baltic Sea) as recorded from diatoms. Studia Quaternaria 21: Wojciechowski A., Profil geochemiczny osadów jeziora Gardno. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią 37, Geografia fizyczna: Wojciechowski A., Analiza litofacjalna osadów jeziora Gardno. Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Geografia, 49: Woszczyk M., Bechtel A., Cieśliński R Interactions between microbial degradation of sedimentary organic matter and lake hydrodynamics in shallow water bodies: insights from Lake Sarbsko (northern Poland). Journal of Limnology 70 (2): Zwoliński Z., Mazurek M., Paluszkiewicz R., Rachlewicz G., The matter fluxes in the geoecosystem of small tundra lakes, Petuniabukta coast, Billefjorden, Central Spitsbergen. Z.Geomorph.N.F. 52, Suppl. 1: Zwoliński Z., Rachlewicz G., Mazurek M., Paluszkiewicz R The geological model for small tundra lakes, Spitsbergen. Landform Analysis 5: