Szanowni Goście, Drogie Koleżanki i Koledzy

Transkrypt

1

2 2 3

3 Honorowy patronat Komitetu Naukowego: prof. dr hab. Irena Wrońska Uniwersytet Medyczny w Lublinie Szanowni Goście, Drogie Koleżanki i Koledzy Serdecznie witam Państwa na XIX Konferencji Naukowo-Szkoleniowej PSPO Wieloaspektowość onkologicznej opieki pielęgniarskiej. W ciągu najbliższych dwóch dni będziemy zajmować się problemami związanymi z pielęgnacją chorych onkologicznie. W tym roku wróciliśmy do dawnej formuły łączącej wykłady przedstawiające najnowsze doniesienia naukowe oraz prezentacje przedstawiające postępowanie w codziennej praktyce klinicznej oparte o obowiązujące standardy. Cieszy to, że konferencje organizowane przez PSPO postrzegane są jako doskonałe miejsce w którym pielęgniarki onkologiczne mogą zaprezentować wyniki swoich prac naukowych, badawczych a także podzielić się doświadczeniami z ich zastosowania w codziennej praktyce zawodowej, czego dowodem jest coraz liczniejszy w nich udział. Mam nadzieję, że obecność znakomitych wykładowców, program naukowy, Państwa aktywny udział oraz możliwość prezentacji własnych doświadczeń i opinii sprawi, że czas spędzony na konferencji będzie dla wszystkich Państwa ważnym wydarzeniem, okazją do wymiany pomysłów, do dzielenia się doświadczeniami a także odnowienia dawnych i nawiązania nowych przyjaźni. Na zakończenie słowa wdzięczności kieruję do Pań Przewodniczących oraz Członków Komitetów Naukowego i Organizacyjnego za ogromny wkład pracy bez, którego konferencja nie mogłaby się odbyć. Dziękuję także wszystkim Instytucjom i Firmom za okazaną życzliwość i wsparcie. Barbara Jobda Prezes Polskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek Onkologicznych Skład Komitetu Naukowego Przewodnicząca Komitetu Naukowego: dr n. med., mgr piel. Małgorzata Pasek, Centrum Onkologii - Instytut im. M. Skłodowskiej Curie Oddział w Krakowie Członkowie: doc. PhDr. Mgr. Helena Kadučkova Wydział Zdrowia Uniwersytetu Katolickiego w Ružomberku dr n. med. Anna Koper Konsultant Krajowy w Dziedzinie Pielęgniarstwa Onkologicznego dr n. med., mgr piel. Janina Książek Uniwersytet Medyczny w Gdańsku, Wydział Nauk o Zdrowiu mgr piel. Marzena Pyk Świętokrzyskie Centrum Onkologii w Kielcach Skład Komitetu Organizacyjnego Przewodnicząca: mgr Jolanta Tworowska Centrum Onkologii Instytut im. M. Skłodowskiej Curie Oddział w Gliwicach Członkowie: Dr n. med. Alicja Dyla Centrum Onkologii Instytut im. M. Skłodowskiej Curie Oddział w Gliwicach mgr Jadwiga Porębska Centrum Onkologii Instytut im. M. Skłodowskiej Curie Oddział w Gliwicach mgr Małgorzata Kalota Centrum Onkologii Instytut im. M. Skłodowskiej Curie Oddział w Gliwicach mgr Wioletta Miśta Centrum Onkologii Instytut im. M. Skłodowskiej Curie Oddział w Gliwicach 4 5

4 PROGRAM KONFERENCJI r. Środa Od SESJA INAUGURACYJNA r. Czwartek SESJA I Restracja uczestników Lunch Uroczyste otwarcie konferencji mgr Barbara Jobda, Prezes Polskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek Onkologicznych Wystąpienia zaproszonych Gości MEDYCYNA SZTUKA CZY RZEMIOSŁO prof. Bogusław Maciejewski Dyrektor Centrum Onkologii Instytutu im. Marii Skłodowskiej Curie Oddział w Gliwicach PIELĘGNIARSTWO ONKOLOGICZNE ZAWÓD Z PRZYSZŁOŚCIĄ dr n. med. Anna Koper Konsultant Krajowy w Dziedzinie Pielęgniarstwa Onkologicznego, Z-ca Dyrektora ds. Medycznych i Pielęgniarstwa, Centrum Onkologii im. prof. Franciszka Łukaszczyka w Bydgoszczy WALNE ZGROMADZENIE CZŁONKÓW PSPO (obecność Członków PSPO obowiązkowa) Kolacja Śniadanie Interdyscyplinarna opieka nad pacjentem w radioterapii Prowadzący: dr Anna Koper, mgr Ewa Madajewska JAKOŚĆ ŻYCIA CHORYCH NA RAKA STERCZA W TRAKCIE RADYKALNEJ RADIOTERAPII, dr hab. n. med. Wojciech Majewski, lek. med. Kamil Tabor, lek. med. Elżbieta Prokop, Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Oddział w Gliwicach PROBLEMY PIELĘGNACYJNE CHORYCH Z RAKIEM PIERSI LECZONYCH METODĄ BRACHYTERAPII, lic. piel. Izabela Wierzbicka, Aleksandra Łuczycka, Centrum Onkologii, Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie Oddział w Gliwicach NOWE DOŚWIADCZENIA W PIELĘGNACJI WCZESNYCH SKÓRNYCH OD- CZYNÓW POPROMIENNYCH ANALIZA PRZEPROWADZONYCH BA- DAŃ, mgr Danuta Króliczewska, Centrum Onkologii w Bydgoszczy WSPÓŁPRACA ZESPOŁU TERAPEUTYCZNEGO WYZNACZNIKIEM JA- KOŚCI LECZENIA METODĄ BRACHYTERAPII NOWOTWORÓW GŁOWY I SZYI, mgr Beata Zasada, mgr Magdalena Bertrandt Łasińska, Wielkopolskie Centrum Onkologii Dyskusja SESJA II SESJA SZKOLENIOWA SESJA III Prezentecja Firmy Lockpharm: Opieka i pielęgnacja portów dozylnych z zastosowaniem produktu Citra-Lock 4% - doświadczenia własne, mgr Krystyna Jankotowicz Prezentacja Firmy Smith&Nephew: Poprawa jakości życia pacjenta z raną przewlekłą, Katarzyna Sorek Prezentacja Firmy Fresenius Kabi Polska Sp. z o. o.: Żywienie kliniczne chorych onkologicznie, Katarzyna Witecka PRZERWA KAWOWA Wielowymiarowe aspekty opieki onkologicznej, cz.1 Prowadzący: dr Anna Koper, mgr Ewa Madajewska, JAKOŚĆ BADANIA CYTOLOGICZNEGO JAKO GŁÓWNY PROBLEM PRE- WENCJI RAKA SZYJKI MACICY, dr n. med. Andrzej Wojcieszek, Centrum Onkologii Instytut im. M Skłodowskiej - Curie Oddział w Gliwicach REALIZACJA PAKIETU ONKOLOGICZNEGO NA PODSTAWIE DOŚWIAD- CZENIA WŁASNEGO KOORDYNATORA PAKIETU, mgr Adriana Pawlas, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny Nr 2 w Jastrzębiu -Zdroju ROLA PIELĘGNIARKI W PROFILAKTYCE CHORYCH LECZONYCH W KLINI- CE CHIRURGII GŁOWY, SZYI I ONKOLOGII LARYNGOLOGICZNEJ W ZA- KRESIE CZYNNIKÓW RYZYKA NOWOTWORÓW GŁOWY I SZYI, mgr Ewa Szukała, Wielkopolskie Centrum Onkologii Prezentacja Firmy Skamex Sp. z o. o.: Bezpieczne przygotowanie leków cytostatycznych, Marcin Kochan Prezentacja Firmy Baxter Polska Sp. z o.o.: Zastosowanie jednorazowych pomp elastomerowych w chemioterapii ambulatoryjnej, dr Beata Freier Dyskusja PSYCHOLOGICZNE ASPEKTY OPIEKI ONKOLOGICZNEJ NAD PACJENTEM I JEGO RODZINĄ, dr Ewa Wojtyna, Uniwersytet Śląski w Katowicach Przerwa obiadowa Interdyscyplinarna opieka nad pacjentem w hematologii Prowadzący: dr Małgorzata Pasek, mgr Marzena Pyk TRANSPLANTACJA MACIERZYSTYCH KOMÓREK KRWIOTWÓRCZYCH, prof. Sebastian Giebel, Centrum Onkologii, Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie Oddział w Gliwicach UDZIAŁ PIELĘGNIARKI W POBIERANIU I PRZESZCZEPIANIU SZPIKU, mgr piel. Ewa Baluch, Centrum Onkologii, Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie Oddział w Gliwicach WPŁYW IZOLACJI OCHRONNEJ NA SAMOPOCZUCIE I PROCES ZDRO- WIENIA PACJENTA PO PRZESZCZEPIE SZPIKU, lic. piel. Ewa Wichniarek, Centrum Onkologii, Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie Oddział w Gliwicach 6 7

5 SESJA SZKOLENIOWA r. Piątek SESJA IV INDUKOWANE CHEMIORADIOTERAPIĄ ZMIANY ZAPALNE BŁON ŚLU- ZOWYCH JAMY USTNEJ U PACJENTÓW PO AUTOLOGICZNYM PRZE- SZCZEPIE MACIERZYSTYCH KOMÓREK KRWIOTWÓRCZYCH, lic. piel. Jacek Wieczorek, Centrum Onkologii, Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie Oddział w Gliwicach UDZIAŁ PIELĘGNIARKI W OPIECE NAD HONOROWYM DAWCĄ SZPIKU, mgr piel. Daria Guzik, Centrum Onkologii, Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie Oddział w Gliwicach Dyskusja Prezentacja Firmy EUSA Pharma Przerwa kawowa Żywienie w chorobach nowotworowych, Ewa Ceborska, Nutricia WARSZTATY SZKOLENIOWE 1 Nutricia 2 Aesculap-Chifa Sp. z o.o. - Zastosowanie zróżnicowanych systemów do bezpiecznej podaży leku cytotoksycznego. 3 temat warsztatów zostanie podany w późniejszym terminie Kolacja Śniadanie Interdyscyplinarna opieka nad pacjentem w chirurgii onkologicznej Prowadzący: mgr Marzena Pyk, dr Małgorzata Pasek JAKOŚĆ ŻYCIA PACJENTÓW Z NOWOTWOREM ŻOŁĄDKA PRZED ZA- BIEGIEM OPERACYJNYM, lic. piel. Jolanta Kobylewska-Błońska, lic. piel. Grażyna Sowińska, Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej Curie Oddział w Gliwicach WCZESNA ADAPTACJA PSYCHOLOGICZNA PACJENTÓW Z WYŁONIONĄ STOMIĄ Z POWODU NOWOTWORU JELITA GRUBEGO, mgr piel. Małgorzata Cisek, Centrum Onkologii-Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie Oddział w Gliwicach OPIEKA PIELĘGNIARSKA WOBEC PACJENTA Z ROZPOZNANIEM RAKA BRODAWKI VATERA PODDANEGO OPERACJI PANCREATODUODENEK- TOMII SPOSOBEM WHIPPLE A studium przypadku, Ewa Ceglarska, mgr piel. Maciej Krajewski, Wielkopolskie Centrum Onkologii METODY REKONSTRUKCJI PIERSI, mgr piel. Małgorzata Kłusak, Beskidzkie Centrum Onkologii-Szpital Miejski Bielsko-Biała SPECYFIKA OKOŁOOPERACYJNEJ OPIEKI PIELĘGNIARSKIEJ W CHIRUR- GII REKONSTRUKCYJNEJ U CHORYCH NA MIEJSCOWO ZAAWANSOWA- NEGO RAKA REGIONU GŁOWY I SZYI, lic piel., mgr psychologii Małgorzata Lochmajer, mgr piel. Małgorzata Wyduba, Centrum Onkologii-Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Gliwicach SESJA V SESJA VI OCENA JAKOŚCI ŻYCIA PACJENTÓW PO LECZENIU OPERACYJNYM RAKA KRTANI, mgr piel. Grażyna Mazurkiewicz, Centrum Onkologii- Instytut im. Marii Skłodowskiej- Curie Oddział w Gliwicach Prezentacja Firmy MCPOLSKA.pl : Zakażenia szpitalne - Nowoczesne metody zapobiegania i zwalczania, Agata Czuper Dyskusja Przerwa kawowa Wielowymiarowe aspekty opieki onkologicznej, cz.2 Prowadzący: dr Anna Koper, mgr Ewa Madajewska KOMUNIKACJA Z PACJENTEM ONKOLOGICZNYM, mgr piel. Beata Tomczak, Wielkopolskie Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej Curie PRZERZUTY DO KOŚCI W PRZEBIEGU CHOROBY NOWOTWOROWEJ PIERSI. lic. piel. Ewa Leśnik, Centrum Onkologii-Instytut im. Marii Skłodowskiej Curie Oddział w Gliwicach ZMIANY SKÓRNE SPOWODOWANE NADWRAŻLIWOŚCIĄ NA TAKSANY U KOBIET LECZONYCH SYSTEMOWO Z POWODU RAKA PIERSI, mgr piel. Katarzyna Moritz, mgr pedagogiki zdrowia Ewa Mazur, Uniwersyteckie Centrum Okulistyki i Onkologii w Katowicach ROLA PIELĘGNIARKI W PREWENCJI POWIKŁAŃ KARDIOLOGICZNYCH U PACJENTA ONKOLOGICZNEGO, mgr ped. med. Jadwiga Zapała, mgr piel. Marzena Pyk, mgr psychol. Mirosława Tekiel, Świętokrzyskie Centrum Onkologii OCENA JAKOŚCI ŻYCIA PACJENTÓW ZE ZRÓŻNICOWANYMI RAKAMI TARCZYCY, lic. piel. Renata Koćma, Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej- Curie Oddział w Gliwicach POWIKŁANIA W TRAKCIE LECZENIA RAKA SZYJKI MACICY, mgr piel. Joanna Kiwic-Szmuc, Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej Curie Oddział w Gliwicach ZMĘCZENIE W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ, mgr Małgorzata Przywarta, Wielkopolskie Centrum Onkologii Dyskusja Edukacja w praktyce zawodowej pielęgniarki onkologicznej Prowadzący: mgr Barbara Jobda, dr Małgorzata Pasek JAKOŚĆ EDUKACJI WYKŁADNIKIEM PIELĘGNACJI, mgr piel. Sylwia Dahms, Centrum Onkologii w Bydgoszczy ŁUGA PORTU DOŻYLNEGO PROCEDURA REKOMENDOWANA PRZEZ PSPO, mgr Katarzyna Walkowiak, Centrum Onkologii w Bydgoszczy NOWE PROGRAMY KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO DLA PIELĘGNIA- REK ONKOLOGICZNYCH, dr Małgorzata Pasek, Centrum Onkologii Instytut im. M. Skłodowskiej Curie Oddział w Krakowie Dyskusja PODSUMOWANIE I ZAKOŃCZENIE KONFERENCJI obiad 8 9

6 SPIS TREŚCI Anna Koper: Pielęgniarstwo onkologiczne zawód z przyszłością Izabela Wierzbicka, Aleksandra Łuczycka: Problemy pielęgnacyjne chorych z rakiem piersi leczonych metodą brachyterapii Małgorzata Lochmajer, Małgorzata Wyduba: Specyfika okołooperacyjnej opieki pielęgniarskiej w chirurgii rekonstrukcyjnej u chorych na miejscowo zaawansowanego raka regionu głowy i szyi Andrzej Wojcieszek: Jakość badań cytologicznego, jako główny problem prewencji raka szyjki macicy Ewa Baluch: Patrycja Kordek-Górka: Opieka pielęgniarska nad pacjentem po przeszczepieniu komórek macierzystych układu krwiotwórczego Daria Guzik: Rola pielęgniarki w opiece nad Honorowym Dawcą Szpiku Renata Koćma: Grażyna Mazurkiewicz: Ocena jakości życia pacjentów po leczeniu operacyjnym raka krtani Katarzyna Moritz, Ewa Mazur: Zmiany skórne spowodowane nadwrażliwością na taksany u kobiet leczonych systemowo z powodu raka piersi Wojciech Majewski, Kamil Tabor, Elżbieta Prokop, Roland Kulik: Jakość życia u chorych na raka stercza w trakcie radykalnej radioterapii Małgorzata Przywarta: Udział pielęgniarki w pobieraniu i przeszczepianiu szpiku Ocena jakości życia pacjentów ze zróżnicowanymi rakami tarczycy Zmęczenie w przebiegu choroby nowotworowej Beata Zasada, Magdalena Bertrandt Łasińska: Współpraca zespołu terapeutycznego wyznacznikiem jakości leczenia metodą brachyterapii nowotworów głowy i szyi Sylwia Dahms: Cisek Małgorzata: Ewa Leśnik: Jolanta Kobylewska-Błońska, Grażyna Sowińska: Jakość życia pacjentów z nowotworem żołądka przed zabiegiem operacyjnym Marzena Pyk, mgr Wanda Toporek, Jagoda Kaczmarczyk, Anna Gajek: Opieka nad pacjentką po mastektomii, leczonej metodą HDR wznowy raka skóry Adriana Pawlas: Małgorzata Kłusak: Rekonstrukcja gruczołu piersiowego u chorych leczonych z powodu raka piersi Ewa Ceglarska, Maciej Krajewski: Opieka pielęgniarska wobec pacjenta z rozpoznaniem raka brodawki Vatera, poddanego operacji pancreatoduodenektomii sposobem Whipple a studium przypadku Jadwiga Zapała, Marzena Pyk, Mirosława Tekiel: Sebastian Giebel: Jakość edukacji wykładnikiem pielęgnacji Wczesna adaptacja psychologiczna pacjentów z wyłonioną stomią z powodu nowotworu jelita grubego Przerzuty do kości w przebiegu choroby nowotworowej piersi Realizacja Pakietu Onkologicznego na podstawie doświadczenia własnego Koordynatora Pakietu Rola pielęgniarki w prewencji powikłań kardiologicznych u pacjenta onkologicznego Transplantacja Macierzystych Komórek Krwiotwórczych Ewa Wichniarek: Wpływ izolacji ochronnej na samopoczucie i proces zdrowienia pacjenta Beata Tomczak: Komunikacja z pacjentem onkologicznym po przeszczepie szpiku Małgorzata Pasek: Nowe programy kształcenia podyplomowego Ewa Szukała, Jowita Kasprzyk, Anita Szymańska, Anna Szeremiota: dla pielęgniarek onkologicznych Rola pielęgniarki w edukacji chorych leczonych w Klinice Chirurgii Głowy i Onkologii Laryngologicznej w zakresie czynników ryzyka powstawania Katarzyna Walkowiak: Obsługa portu dożylnego nowotworów głowy i szyi Joanna Kiwic-Szmuc: NURTICIA: Zespół wyniszczenia nowotworowego Powikłania w trakcie leczenia raka szyjki macicy Beata Freier: Zastosowanie infuzorów w praktyce lekarza onkologa Jacek Wieczorek: Indukowane chemio/radioterapią zmiany zapalne błon śluzowych jamy ustnej u pacjentów po autologicznym przeszczepieniu macierzystych komórek krwiotwórczych

7 Anna Koper dr n. med. Z-ca Dyrektora ds. Medycznych i Pielęgniarstwa Centrum Onkologii im. Prof. Franciszka Łukaszczyka w Bydgoszczy Pielęgniarstwo onkologiczne zawód z przyszłością Często wbrew temu jaka jest rzeczywistość, liderzy muszą ją widzieć w innych kolorach. Inaczej nie byłoby nas tutaj, gdzie jesteśmy. Widząc więcej, trudno jest godzić się z brakiem postępu, który jest absolutną koniecznością. Wszyscy zdajemy sobie sprawę, z czym się to wiąże i jakie niesie za sobą konsekwencje. Dlatego przyszłość zawodu nie jest zagrożona. Z perspektywy pacjenta nie ma zapotrzebowania na chore pielęgniarki, które nie są w stanie zaopiekować się nimi we właściwy sposób. Dusza samarytanina, będąca atutem dla niesienia pomocy pacjentom, nie pomaga w zachowaniu równowagi pomiędzy pracą i życiem osobistym. Pielęgniarstwo XXI wieku Przyszłość pielęgniarstwa to pielęgniarki, co najmniej z wyższym wykształceniem pielęgniarki specjalistki oraz pielęgniarki zaawansowanej praktyki (APN) otrzymujące na drugim poziomie studiów możliwość kształcenia się w określonej specjalności klinicznej. Pielęgniarki XXI wieku stale podnoszą swoją wiedzę i umiejętności podążają za rozwojem medycyny i pielęgniarstwa aktywnie włączają się w ich rozwój, biorąc udział w badaniach naukowych i wdrażaniu ich do praktyki są nieobojętne innowacjom, a jednocześnie swój zawód wykonują w sposób bezpieczny czują się dobrze w swojej profesji dbają o zachowanie zdrowia własnego oraz współpracowników są partnerem w działaniu i dyskusji klinicznej Tego rodzaju obraz pielęgniarstwa to nieuniknione bycie na rynku pracy. To też wzorzec osoby, która jest ceniona i poważana, ciesząca się dużym zaufaniem publicznym. Wyzwania, zmiany, nowe cele polskiego pielęgniarstwa Pielęgniarstwo rozwija się nieustannie. Jest wiele wyzwań wynikających ze zmian środowiska oraz takich, które pielęgniarki same dostrzegają m. in. potrzeba bezpiecznej pracy i opieki. Warto zastanowić się nad wprowadzeniem, wzorem innych krajów, pielęgniarek, które na drugim poziomie studiów mogłyby kształcić się w specjalnościach kluczowych dla ochrony zdrowia, tj. geriatria, psychiatria czy też pielęgniarstwo rodzinne lub opieka długoterminowa, może paliatywna... Nieuchronne zmiany w strukturach zawodu Rozwój medycyny i poszerzenie wiedzy wymusza przekazywanie kompetencji od lekarzy do pielęgniarek, i od pielęgniarek do np. opiekunów medycznych, aby wypełnić lukę i zabezpieczyć pacjentów. Dzięki telepielęgniarstwu pacjent otrzyma poradę, której nie mógłby otrzymać z powodu kolejki lub problemów związanych z miejscem zamieszkania. Wprowadzenie nowych technologii w obszar pielęgniarstwa Pewien zakres usług wymaga obecności pielęgniarki, ale edukacja to miejsce na rozwijanie technologii umożliwiających telepielęgniarstwo. Taki rodzaj gospodarowania zasobami zwiększa dostęp do usług. Informatyzacja to pomysł na lepszą jakość życia pacjentów. Strefa e-pielęgniarstwa w Polsce E-pielęgniarstwo rozwija możliwości nie tylko dla telepielęgniarstwa, lecz także na dokumentowanie, statystyki, badania naukowe. Umożliwia zarówno edukację pacjentów, jak i samokształcenie pielęgniarek. Należy zachęcać do kreowania własnych produktów i angażowania w projekty jak: filmy edukacyjne nagrywane przez pielęgniarki i udostępniane potencjalnym klientom em, na stronie www czy na płytach CD. Jak będzie się kształtowało zapotrzebowanie na pielęgniarki? Zawód pielęgniarki jest niezbyt chętnie wybieranym przez absolwentów szkół średnich. Zjawisko jest wieloprzyczynowe i związane z: zasobami kadrowymi, dostępnością urządzeń ułatwiających pracę, wynagrodzeniem. Wśród czynników ważnych dla pielęgniarek jest: autonomia zawodowa, rzetelność wykonywanych zadań, wsparcie ze strony kolegów i przełożonych. Zapotrzebowanie na opiekę będzie wzrastać - nie tylko, tą profesjonalną, ale także opiekę podstawową. Miejsca pracy generowane przez UE Największy odpływ kadr pielęgniarskich rozpoczął się po wejściu Polski do UE. Wtedy to największa liczba wyjeżdżających wyemigrowała do Irlandii i Wielkiej Brytanii oraz Niemiec. Nie będzie się miał kto nami opiekować - trudno, jeśli taką cenę musimy zapłacić za brak systematycznych rozwiązań... Komisja Europejska dostrzegła problem wiele lat temu, zachęcając kraje członkowskie do inwestowania w zdrowie i bezpieczne (przyjazne) środowisko pracy pracowników ochrony zdrowia. Uczelnie kształcące przyszłe adeptki zawodu nie są w stanie wypełnić rynku nowymi pracownikami, nawet jeśli wypełnią limity przyjęć. Postrzeganie zawodu pielęgniarki w Europie i w Polsce Zawód pielęgniarki, zarówno w Europie, jaki i w Polsce cieszy się dużym zaufaniem społeczeństwa. W naszym kraju pracownika się eksploatuje, nie licząc się z zatrzymaniem pielęgniarek w systemie. Również pacjent nie jest podmiotem zainteresowania. Opieka powinna być skoncentrowana na człowieku, a zespół ma współpracować, rozwiązując problemy pacjentów, nadal jednak nie słucha się podpowiedzi pielęgniarek. Wprowadzenie zmian do ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej Wprowadzenie zmian do ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej nakłada na nie nowe obowiązki. Jest to raczej konieczność, niezbędna kompetencja pozwalająca na efektywniejszą pracę z pacjentem. Pielęgniarki doskonale zdają sobie sprawę z odpowiedzialności wiążącej się z nieodpowiednim ordynowaniem leków i na pewno nie będą wyręczać innych w tej czynności. Pielęgniarki bardzo ostrożnie podchodzą do przyjmowania tej kompetencji. Z drugiej strony mamy grupę pielęgniarek, które są już bardzo samodzielne i wypisywanie recept uzupełnieni ich ofertę dla pacjentów. Izabela Wierzbicka, Aleksandra Łuczycka licencjat pielęgniarstwa, pielęgniarka Centrum Onkologii, Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Oddział w Gliwicach Problemy pielęgnacyjne chorych z rakiem piersi leczonych metodą brachyterapii Problems of nursing care of patients with breast cancer treated by brachytherapy Słowa kluczowe: rak piersi, brachyterapia, przyspieszone częściowe napromienianie piersi Key words: breast cancer, brachytherapy, accelerated partial breast irradiation Celem pracy jest przedstawienie działań pielęgniarskich u pacjentki leczonej promieniowaniem jonizującym. Najczęstszym nowotworem złośliwym występującym u kobiet zarówno w Polsce, jak i na świecie jest rak piersi. Mimo dostępności mammografii i kampanii nakłaniających kobiety do samobadania piersi, w dalszym ciągu wykrywa się go zbyt późno. Już samo rozpoznanie nowotworu budzi ogromne emocje, gdyż pierś jest atrybutem kobiecości, atrakcyjności seksualnej i macierzyństwa. Wybór sposobu leczenia zależy głównie od stopnia zaawansowania klinicznego choroby. Podstawową metodą jest zabieg operacyjny radykalny bądź oszczędzający, a do metod uzupełniających zalicza się radioterapię, chemioterapię, hormonoterapię. Brachyterapia jest metodą radioterapii polegającą na umieszczeniu źródła promieniotwórczego bezpośrednio w guzie lub w jego pobliżu. Ma ona duże zastosowanie w leczeniu raka piersi. Jest metodą uzupełniającą w leczeniu radykalnym po oszczędzającym zabiegu operacyjnym. Jest również łączona z teleradioterapią, chemioterapią i hormonoterapią. Poza tym stosuje się ją przy wznowie miejscowej po mastektomii w leczeniu paliatywnym

8 Przyspieszone częściowe napromienianie piersi jest stosowane w wybranej grupie pacjentek we wczesnej fazie zaawansowania choroby po chirurgicznym leczeniu oszczędzającym. Zaletą tej metody jest skrócenie czasu leczenia z kilku tygodni do kilku dni. Zabieg jest przeprowadzany w sali zabiegowej w znieczuleniu miejscowym, rzadziej dożylnym. Pierwszym etapem jest implantacja aplikatora, następnie weryfikuje się jego umiejscowienie pod kontrolą tomografii komputerowej, aby potem informacje z systemu wizualizacji przesłać do systemu planowania leczenia. Pacjentka jest napromieniana 1-2 x dziennie w krótkich frakcjach po kilkanaście minut przez 4-5 dni. Działania jakie podejmuje pielęgniarka wobec pacjentki mają istotny wpływ na przebieg leczenia. Prawidłowo rozpoznane problemy pielęgnacyjne pozwalają na przygotowanie planu opieki i jego realizację adekwatną do założonych celów. Współczesna pielęgniarka zapewnia człowiekowi możliwie najlepszą jakość opieki traktując go jak całość bio-psycho-społeczno-duchową. Nawiązanie kontaktu z pacjentką pozwala wejść w świat jej przeżyć. Zbudowanie komunikacji opartej na szczerości i zaufaniu zachęca chorą do współdziałania z zespołem terapeutycznym. Jedną z najważniejszych rzeczy w pielęgniarstwie jest czas poświęcony pacjentowi. Niejednokrotnie nasz uśmiech, chęć zrozumienia czy wysłuchania chorej procentuje otwartością z jej strony dając nam możliwość ścisłej współpracy w przebiegu terapii. Stworzenie życzliwej atmosfery umożliwia nawiązanie kontaktu terapeutycznego. Szacunek, cierpliwość, zainteresowanie, aktywne słuchanie pomaga pacjentce w opanowaniu lęku wpływając na jakość jej przeżyć. Również wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa, troskliwa opieka, umożliwienie chorej kontaktu z innymi pacjentkami, które przeszły pomyślnie zabieg, zmniejszają poziom lęku. Jasne i zrozumiałe przekazanie informacji odnośnie planowanego zabiegu, wyjaśnienie wątpliwości i udzielenie odpowiedzi na nurtujące pytania zapewnia pacjentce komfort psychiczny i fizyczny. Empatyczna postawa wobec pacjentki pozwala na obniżenie napięcia emocjonalnego i lęku, które towarzyszą hospitalizacji i przeżywaniu samej choroby. Ból w miejscu założonego implantu występuje zazwyczaj w pierwszej dobie po zabiegu. Na zlecenie lekarza pielęgniarka podaje środki p/bólowe dożylnie, domięśniowo lub doustnie. Regularnie mierzy tętno, ciśnienie tętnicze krwi i temperaturę ciała. Monitoruje również ból wg wizualnej skali analogowej, jego natężenie i rodzaj. Pomaga pacjentce w ułożeniu wygodnej pozycji ciała oraz zapewnia ciszę i spokój. Zabieg implantacji jest procedurą inwazyjną. Pielęgniarka przed i po każdej frakcji leczenia przemywa pierś środkiem nie zawierającym alkoholu, a następnie zabezpiecza implant sterylnym kompresem z zachowaniem zasad aseptyki. Pacjentkę obserwuje się pod kątem wystąpienia cech zakażenia: ból, zaczerwienienie, obrzęk, wzrost temperatury ciała, wysięk ropny. O niepokojących objawach informuje lekarza, który w razie potrzeby włącza antybiotykoterapię. Wczesna edukacja pacjentki ma bardzo duży wpływ na przebieg leczenia. Pielęgniarka przybliża pacjentce pojęcia tj. brachyterapia irydem, promieniowanie jonizujące, izolacja w pracowni HDR. Powinna rozmawiać z chorą w ciszy i spokoju. Jednym z najważniejszych zadań pielęgniarki jest wsparcie psychiczne i fizyczne w trakcie przygotowywania do napromieniania, a także przekazanie podstawowych informacji na temat planowanej terapii. lic piel., mgr psychologii Małgorzata Lochmajer mgr piel. Małgorzata Wyduba Zakład Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Centrum Onkologii-Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Gliwicach Specyfika okołooperacyjnej opieki pielęgniarskiej w chirurgii rekonstrukcyjnej u chorych na miejscowo zaawansowanego raka regionu głowy i szyi. The specificity of preoperative nursing care in reconstructive surgery in patients with locally advanced head and neck cancer. Słowa kluczowe: chirurgia rekonstrukcyjna, mikrozespolenie naczyniowe, nowotwory głowy i szyi, opieka pielęgniarska. Key words: reconstructive surgery, vascular anastomosis, head and neck cancer, nursing care. Celem pracy jest przybliżenie specyfiki wielozadaniowej opieki pielęgniarskiej nad pacjentem z chorobą nowotworową w obrębie twarzoczaszki, gdyż warto podnosić rangę i ukazywać jakość jej pracy, co w wymiarze praktycznym może pomóc pacjentowi w uporaniu się z wieloma problemami natury somatycznej i psychologicznej. Wpływ specyficznej okołooperacyjnej opieki pielęgniarskiej w chirurgii rekonstrukcyjnej u chorych na miejscowo zaawansowanego raka regionu głowy i szyi, może istotnie przyczynić się do przebiegu jego leczenia oraz umacniać w nim mechanizmy skutecznego radzenia sobie z chorobą onkologiczną. Podstawowym założeniem autorek pracy jest szczegółowe przedstawienie zadań pielęgniarki związanych z zabiegiem operacyjnym w którym wykorzystano techniki chirurgii rekonstrukcyjnej i mikronaczyniowej. Zadania te obejmują opiekę nad pacjentem onkologicznym przed, w trakcie i po zabiegu w obrębie regionu głowy i szyi. Miejscowo zaawansowane nowotwory złośliwe regionu głowy i szyi, często naciekające struktury kostne twarzoczaszki, pomimo wielu innowacyjnych metod leczenia pozostają nadal grupą najbardziej zaniedbaną pod względem terapeutycznym. W Klinice Chirurgii Onkologicznej i Rekonstrukcyjnej Instytutu Onkologii w Gliwicach spośród wielu stosowanych metod rekonstrukcji powtarzalnym elementem jest mikrozespolenie naczyniowe wolnych przeszczepów odtwarzających różne struktury anatomiczne regionu głowy i szyi. W latach leczonych operacyjnie tą metodą było 534 pacjentów nad którymi opiekę sprawowały pielęgniarki. Spośród różnych okolic ciała ludzkiego znajdują się dwa, które są najczęściej wykorzystywane jako miejsca dawcze płatów wolnych tj. płat promieniowy (RFFF) i płat przednioboczny uda (ALTF). Podstawowym elementem obydwu płatów jest szypuła naczyniowa, którą zespala się mikrochirurgicznie z naczyniami miejsca biorczego. Obecnie dąży się do jak najkrótszego okresu okołooperacyjnego, przeciętny czas pobytu pacjenta u którego wykonano zabieg resekcji i rekonstrukcji w obrębie twarzoczaszki wynosi ok 2 tyg. Przygotowanie psychiczne pacjenta do zabiegów rekonstrukcyjnych jest niezwykle istotne ze względu na inwazyjność, długoczasowość zabiegu i niejednokrotnie zmianę toru oddychania chorego. Pielęgniarka na podstawie obserwacji chorego, przeprowadzonego wywiadu, dokonanych pomiarów i analizy dokumentów formułuje diagnozę pielęgniarską i opracowuje plan indywidualnej opieki. Podejmowane działania pielęgniarskie polegają między innymi na rozpoznaniu ograniczenia sprawności ruchowej, określeniu ręczności pacjenta(pacjent praworęczny będzie miał płat pobierany z ręki lewej). W dzień zabiegu pielęgniarka podaje zlecony przez lekarza operatora antybiotyk, obserwując pacjenta podczas jego wchłaniania, sprawdza wyniki badań rezerwację skrzyżowanej dla pacjenta krwi i osocza, następnie przewozi go do sali operacyjnej. Tutaj pielęgniarka anestezjologiczna kontynuuje opiekę nad pacjentem poprzez sprawdzenie: prawidłowego ułożenia chorego na stole operacyjnym - polega ono na właściwym położeniu i umocowaniu głowy oraz innych części ciała, tak aby nie doszło do żadnych urazów podczas zabiegu operacyjnego, w tym celu zastosowanie mają pod

9 pórki, materac i wałek żelowy; wentylacji, czyli parametrów oddechowych oraz funkcji układu krążenia. Do czynności wykonywanych przez pielęgniarkę, po przywiezieniu pacjenta do sali operacyjnej, należy również podłączenie ogrzanych w specjalnej łaźni wodnej płynów infuzyjnych. Ze względu na długoczasowość zabiegu(zabiegi tego rodzaju trwają średnio 8-12 godzin) w ośrodku w którym pracują autorki, przyjęty jest standard ogrzewania płynów operacyjnych. Ponadto czynność ta, wraz z ogrzewaniem ciała pacjenta za pomocą materaca grzewczego lub koca wielodostępowego zaopatrywanego w ciepłe powietrze, zapobiega wychłodzeniu, kiedy na sali operacyjnej działa klimatyzacja a temperatura pomieszczenia wynosi 19oC i mniej. Zadaniem pielęgniarki w sali operacyjnej, przed przystąpieniem do asystowania w trakcie intubacji chorego, jest: zabezpieczenie oczu i uszu chorego przed przedostaniem się płynów odkażających oraz zaciekiem krwi w czasie operacji. Polega ono na wprowadzeniu do worków spojówkowych maści Neomycynowej i obłożenie powiek wilgotnymi gazikami. Uszy pacjenta zabezpieczone są suchymi wacikami. Gaziki i waciki mocowane są za pomocą chusty chirurgicznej, przygotowanie zestawu do założenia zgłębnika do żołądka.pacjent od pierwszej doby po zabiegu operacyjnym dzięki zgłębnikowi, będzie mógł być żywiony specjalnie przygotowaną mieszanką o zwiększonej ilości białka a krew, która dostała się do żołądka podczas zabiegu, będzie swobodnie mogła się ewakuować. Zabieg operacyjny rozpoczyna się resekcją zmiany nowotworowej umiejscowionej w obrębie twarzoczaszki. Podczas części rekonstrukcyjnej chirurg uzupełnia ubytek masy tkankowej wcześniej pobranym i zahartowanym płatem mięśniowo-naczyniowym. Ostatnim etapem zabiegu operacyjnego jest założenie rurki tracheotomijnej, które uzależnione jest od warunków klinicznych oraz rozległości zabiegu w jamie ustnej, jest to procedura zabezpieczająca drożność dróg oddechowych pacjenta. Do zadań pielęgniarki w opiece pooperacyjnej należą (oprócz standardowego postępowania z pacjentem w oddziale intensywnej terapii) : osłuchiwanie, oglądanie i ocena obrzęku wszczepionego płata, ocena dolegliwości bólowych i ich niwelowanie. Przez pierwsze dwie doby, kiedy ryzyko wystąpienia powikłań naczyniowych jest największe, pooperacyjne monitorowanie płata odbywa się co godzinę. W uzasadnionych przypadkach częstotliwość monitorowania zwiększa się we wczesnym okresie pooperacyjnym, co 30 min. W późniejszym okresie częstotliwość monitorowania jest stopniowo zmniejszana aż do zupełnego jego zaprzestania po upływie siedmiu dni. U każdego pacjenta stosowana jest profilaktyka przeciwzakrzepowa od operacji do dnia wypisu, polegająca na podawaniu heparyny drobnocząsteczkowej w ilości 40 mg na dobę oraz pentozifylliny w ilości 300 mg na dobę. W przypadkach ograniczonych zaburzeń odpływu żylnego dawkowanie heparyny zwiększa się do 120 mg na dobę w dawkach podzielonych. Pielęgniarstwo onkologiczne jest intensywnie rozwijającą się w świecie dziedziną wiedzy i w swojej nowoczesnej formie posługuje się systemem działań zorganizowanych. Pielęgniarka przed przystąpieniem do pracy zbiera i gromadzi dane pozwalające na ustalenie rozpoznania pielęgniarskiego, co pozwala na dopasowanie metod opiekuńczo-leczniczych do indywidualnej sytuacji człowieka chorego. Podczas tak rozległego zabiegu jakim jest rekonstrukcja na każdym jego etapie liczy się właściwa interpretacja faktów w odniesieniu do posiadanej wiedzy klinicznej. Andrzej Wojcieszek dr n. med., adiunkt Centrum Onkologii Instytut im. M Skłodowskiej Curie Oddział w Gliwicach Jakość badań cytologicznego, jako główny problem prewencji raka szyjki macicy. Quality of the cytological smears, as a main problem in cervical cancer prevention. Słowa kluczowe: jakość rozmazu cytologicznego, prewencja raka szyjki macicy, edukacja Key words: education: prevention of the cervical cancer, quality of the cytological smears, education Jedną z częstszych uwag, które wygłaszają chore na raka szyjki macicy, jest informacja, że wykonywały regularnie badania cytologiczne, a ich wynik był prawidłowy. W ten sposób sygnalizowany jest problem, który można opisać pytaniem, gdzie popełniono błąd. Współczesna diagnostyka cytologiczna wymaga wiedzy nie tylko o interpretacji wyniku, ale również wyjaśnienia takich nowych pojęć jak np. ASCUS czy koilocytoza. Kluczowym pojęciem jest atypia komórkowa, ale sposób jej opisania zmienił się po wprowadzeniu w drugiej połowie XX wieku sytemu Bethesda. W Polsce został wdrożony z dużym opóźnieniem, a i dziś często nie jest stosowany. Ta zaszłość historyczna ma wpływ na błędy interpretacyjne. W wykładzie omówiono sposoby pobierania materiału do badania cytologicznego, sposób transportu i przygotowywania do badania mikroskopowego i wskazano na możliwe błędy, na tych etapach postępowania. Przykładowo jeszcze nie tak dawno w każdym gabinecie ginekologicznym pobierano rozmaz przy pomocy patyczka z nawiniętą na jednym z końców watą. Dziś standardem jest szczoteczka cytologiczna. Przedstawiono zasady klasyfikacji wg Papanicolau znanej pod skrótem Pap oraz system Bethesda obowiązujący obecnie. Tylko w nowej klasyfikacji oceniana jest praca lekarza pobierającego rozmaz cytologiczny. Już na tym etapie pozornie dobry wynik może budzić poważne zastrzeżenia. Nie tylko na tym polega wyższość obowiązującej dzisiaj klasyfikacji. Wiele kobiet nie wie jak często należy wykonywać badania cytologiczne. Co roku czy co dwa lata, a może co sześć miesięcy. Porównując oba systemy, zostaną wskazane przyczyny błędnych wyników, a tym samym nie wykrycia raka szyjki macicy. Są też inne pytania. Czy wykonywanie cytologii ma sens u kobiet po wycięciu macicy z powodów innych niż nowotwór złośliwy? Czy po leczeniu promieniami uzyskany podejrzany wynik badania cytologicznego jest dowodem na obecność raka? Kolejna porcja zagadnień to informacje dotyczące infekcji wirusem HPV i związane z tym pytanie czy obecność tego wirusa, a zwłaszcza jego szczepów onkogennych (16, 18, 31,33) prowadzi zawsze do powstania raka. Również etap pogłębionej diagnostyki, a w tym wykonywanie kolposkopii i pobieranie wycinków będzie miał wpływ na rozpoznanie ostateczne, a tym samym na dalsze postępowanie. Przekazana wiedza ma służyć nie tylko pielęgniarkom, ale również chorym. Znacznie częściej i dłużej rozmawiają one z chorymi, a to chore kobiety stanowią grupę opiniotwórczą, która ma wpływ na jakość badań, a tym samym na unikanie błędów w postępowaniu profilaktycznym i diagnostycznym. Doświadczenia własne wykazały, że tylko w taki sposób możemy wygrać z rakiem szyjki macicy jako społeczeństwo

10 Ewa Baluch magister pielęgniarstwa, specjalista pielęgniarstwa onkologicznego Centrum Onkologii-Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie Oddział w Gliwicach Klinika Transplantacji Szpiku i Onkohematologii Udział pielęgniarki w pobieraniu i przeszczepianiu szpiku. Nurse participation in bone marrow harvest and transplantation procedure Słowa kluczowe: opieka, pobranie szpiku, leukafereza, przeszczepienie. Key words: nursing, bone marrow harvest, leukapheresis, transplantation. Transplantacja jest coraz częściej stosowaną metodą leczenia chorób, które do niedawna uwa żano za nieuleczalne, zwłaszcza chorób układu krwiotwórczego. Jest często jedynym sposo bem przedłużenia pacjentom życia i szansą na całkowite wyleczenie. Wśród pionierów transplantacji byli również Polacy: F. Groer i J. Raszek. Prowadzili oni badania na Uniwersytecie we Lwowie im. Jana Kazimierza w drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku, ale opublikowali je dopiero po zakończeniu wojny. Początkowo próbowano wykonać przeszczepienie komórek do jam szpikowych. Skuteczne jednak okazało się przeszczepianie oparte na podawaniu komórek dożylnie, co stało się podstawą aplikacji klinicznej. Ważnym czynnikiem w procesie pobierania i przeszczepiania komórek krwiotwórczych jest udział pielęgniarki. Pielęgniarka asystuje zarówno przy pobieraniu szpiku do badań diagnostycznych jak i przy zabiegu pobierania szpiku na sali operacyjnej. Duże zaangażowanie pielęgniarki obserwuje się również w pobieraniu komórek krwiotwórczych z krwi obwodowej metodą leukaferezy. Celem pracy jest przedstawienie metod pobierania i przeszczepiania komórek macierzystych układu krwiotworzenia ze szczególnym wyodrębnieniem udziału i roli pielęgniarki w całym procesie oraz przedstawienie procedury pobierania szpiku pełnego z kolców talerzy biodrowych w znieczuleniu ogólnym, jak również procesu leukaferezy, przygotowania pacjenta do tych zabiegów oraz opieki nad pacjentem lub dawcą podczas całego cyklu. Patrycja Kordek-Górka magister pielęgniarstwa Klinika Transplantacji Szpiku i Onkohematologii Centrum Onkologii, Instytut im. M. Skłodowskiej - Curie Oddział w Gliwicach Opieka pielęgniarska nad pacjentem po przeszczepieniu komórek macierzystych układu krwiotwórczego Nursing care the patient after transplantation of hematopoietic stem cells Słowa kluczowe: transplantacja szpiku, komórki macierzyste krwi, pielęgnacja, powikłania, infekcja, izolacja. Key words: transplantation, blood stem cells, care, complication, infection, isulation Przeszczep komórek krwiotwórczych ma na celu odbudowanie szpiku kostnego, który uległ uszkodzeniu po leczeniu (chemioterapii i/lub radioterapii). Proces chemio i/lub radioterapii jest dla chorych bardzo wyczerpujący. Uszkodzeniu ulega nie tylko szpik ale także śluzówka całego układu pokarmowego, cebulki włosów. Organizm pacjenta traci możliwość samoobrony przed ewentualnymi infekcjami. Obniżają się wszystkie wartości morfologiczne krwi co powoduje konieczność umieszczenia chorego w sali objętej reżimem sanitarnym. Opieka nad takim chorym jest szczególna. Wymaga od personelu doświadczenia oraz umiejętności szybkiego reagowania. Opieka nad chorym po transplantacji różni się w zależności od rodzaju przeszczepu. Pacjenci po autotransplantacji szczególnie narażeni są na infekcje. Po allotransplantacji zakres możliwych powikłań jest zdecydowanie szerszy, począwszy od toksycznego działania cytostatyków na organizm, infekcję, GVHD (choroba przeszczep przeciw gospodarzowi). Celem pracy jest przedstawienie planu opieki nad chorym po transplantacji szpiku

11 Daria Guzik magister pielęgniarstwa Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej Curie Oddział w Gliwicach Klinika Transplantacji Szpiku i Onkohematologii Rola pielęgniarki w opiece nad Honorowym Dawcą Szpiku The role of nurses in the care of the Honorary Marrow Donor w niektórych przypadkach także napromienieniem na całe ciało. Wycofanie zgody dawcy w tym okresie może grozić choremu nawet śmiercią. Dawca przekazując cząstkę siebie dostaje w zamian świadomość uratowania drugiemu człowiekowi życia, które nie było by możliwe bez tego podarunku. Celem pracy jest charakterystyka roli pielęgniarki w opiece nad Honorowym Dawcą Szpiku. Słowa kluczowe: dawca szpiku, transplantacja szpiku, rejestr dawców szpiku Key words: bone marrow donor, bone marrow transplantation, register of bone marrow donors Transplantacja komórek krwiotwórczych szpiku jest uznaną terapią wielu groźnych chorób krwi i układu odpornościowego. Statystycznie w Polsce ok 12 tysięcy ludzi zapada co roku na białaczki i inne nowotworowe i nienowotworowe choroby układu krwiotwórczego. Dla wielu z nich jedyną szansą wyleczenia jest allogeniczny przeszczep szpiku od zdrowego dawcy. Banki potencjalnych dawców szpiku powstają ze względu na bardzo niskie prawdopodobieństwo istnienia identycznych antygenów zgodności tkankowej wśród ludzkiej populacji. Szansa znalezienia zgodnego, niespokrewnionego dawcy jest tym większa im większy jest rejestr dawców. W krajach gdzie rejestry liczą kilkaset tysięcy i więcej potencjalnych dawców prawdopodobieństwo znalezienia zgodnego dawcy wynosi od 40 80%. Aktualnie w Polsce zrekrutowanych jest ok potencjalnych dawców szpiku w 15 rejestrach. Wszystkie działające w Polsce rejestry należą do Światowego Banku Szpiku Bone Marrow Donor Worldwide BMDW z siedzibą w Leiden (Holandia). Bank skupia 75 rejestrów dawców komórek macierzystych z 53 krajów oraz 49 banków krwi pępowinowej z 33 krajów. Łączna liczba zarejestrowanych dawców komórek macierzystych oraz jednostek krwi pępowinowej wynosi ok Za pośrednictwem wyszukiwarki internetowej wszyscy dawcy są widoczni i dostępni (kod identyfikacyjny i HLA) dla wszystkich ośrodków zajmujących się doborem par dawca-biorca na całym świecie. Celem jest ratowanie życia. Ten nadrzędny cel powoduje, że nie istnieją różnice kulturowe ani polityczne. Jedynym kryterium jest zgodność antygenów HLA, które muszą być identyczne albo bardzo podobne do antygenów pacjenta. Potencjalnym Niespokrewnionym Dawcą Szpiku może zostać każda zdrowa osoba w wieku od 18 do 50 roku życia. Procedura pobrania komórek krwiotwórczych do transplantacji. W przypadku akceptacji dawcy (potwierdzenia się zgodności antygenów HLA dawcy i chorego), dawca zostaje poinformowany o konieczności zgłoszenia się do ośrodka transplantacyjnego najbliższego miejscu zamieszkania dawcy. Po wykonaniu końcowych badań potwierdzających dobry stan zdrowia i wykluczeniu nosicielstwa wirusów potencjalny dawca zostaje poproszony o wyrażenie zgody na pobranie komórek krwiotwórczych do przeszczepienia. Wykorzystywane są tu dwa sposoby uzyskania tych komórek: ze szpiku i z krwi obwodowej. Wybór metody w konkretnym przypadku zależy od celu wykonania zabiegu oraz od woli dawcy. Niebagatelną rolę podczas całego procesu badania i kwalifikowania Dawcy odgrywa pielęgniarka. Otacza ona Dawcę swoją opieką od momentu rejestracji, przez pobranie krwi do badań, wykonanie EKG. Towarzyszy Dawcy przy badaniach radiologicznych, instruuje jak podawać czynnik wzrostu białych krwinek. Pobranie komórek krwiotwórczych zawsze poprzedza spotkanie informacyjne z lekarzem pobierającym te komórki. Podczas spotkania potencjalny dawca uzyskuje szczegółowe informacje o technice pobierania, ewentualnych skutkach ubocznych pobrania i korzyściach dla biorcy. Jest to także ostateczny moment na podjęcie końcowych decyzji odnośnie oddania szpiku do przeszczepienia dla określonego biorcy, gdyż biorca od tej chwili zostanie przygotowany do przyjęcia przeszczepu alogenicznych komórek krwiotwórczych silnie działającymi lekami cytostatycznymi 20 21

12 Renata Koćma Licencjat pielęgniarstwa Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej- Curie Oddział w Gliwicach Oddział Kliniczny Medycyny Nuklearnej i Endokrynologii Onkologicznej Ocena jakości życia pacjentów ze zróżnicowanymi rakami tarczycy Evaluation of quality of life in patients with differentiated thyroid cancer Słowa kluczowe: rak tarczycy, leczenie radiojodem, jakość życia Key words: thyroid cancer, radioiodine treatment, quality of life Streszczenie: Pojawienie się ograniczeń w życiu człowieka, które są następstwem procesu chorobowego, a w szczególności procesu przewlekłego, zdecydowanie wywierają wpływ na ujemną ocenę jakości życia. Zakłócenie procesów fizjologicznych i upośledzenie pracy określonych narządów bądź też całych układów, bez wątpienia negatywnie wpływa na różne obszary funkcjonowania człowieka. Ocena jakości życia nabiera szczególnego znaczenia u chorych z nowotworem tarczycy, ze względu na dobre rokowanie oraz konieczność stałej systematycznej kontroli efektów leczenia. Wstęp: Rak tarczycy jest najczęściej rakiem brodawkowatym, który cechuje się wolnym wzrostem, stosunkowo częstymi przerzutami do węzłów chłonnych szyjnych i rzadkimi przerzutami odległymi oraz dobrym rokowaniem. Rak pęcherzykowy tarczycy rozpoznawany jest w około 10% przypadków, rzadko daje przerzuty do węzłów chłonnych, a częściej rozsiew drogą krwionośną. Skojarzone leczenie raka tarczycy składa się z trzech etapów: całkowitego wycięcia tarczycy, terapii izotopowej jodem radioaktywnym oraz supresyjnego leczenia tyroksyną. Procedury pierwotnego leczenia operacyjnego raka tarczycy budzą lęk przed zabiegiem, bólem pooperacyjnym, powodują obawy przed bliznami powstałymi w wyniku operacji. Wiele obaw budzi również terapia izotopowa, która wymaga czasowej izolacji pacjenta, utrudniając kontakt z innymi osobami. Środki ostrożności używane przy pracy z otwartymi źródłami promieniowania jonizującego są kolejnym czynnikiem stresu związanego z potencjalną szkodliwością takiego leczenia. Wszystkie powyższe czynniki mają wpływ na ocenę jakości życia pacjentów z nowotworem tarczycy. Terapia tyroksyną jest prowadzona u pacjentów z rakiem tarczycy w sposób przewlekły przez całe życie. U chorych z nowotworem tarczycy leczonych z powodu zróżnicowanego raka tarczycy występują naprzemiennie dwa skrajne stany: nadczynności i niedoczynności tarczycy. Nadczynność tarczycy wywołana jest stosowaniem dużych dawek L-tyroksyny działających supresyjnie na wydzielanie TSH. Stan niedoczynności tarczycy spowodowany jest odstawieniem L-tyroksyny w celu wykonania scyntygrafii całego ciała i podania radiojodu wraz z oznaczeniem tyreoglobuliny. Zmiany hormonalne i balansowanie pomiędzy hipotyreozą a hipertyreozą jest dla chorych uciążliwe. Często występują u pacjentów dolegliwości związane z odstawieniem hormonów tarczycy: zmęczenie, obrzęki, suchość skóry, mrowienie w kończynach, bóle stawów. Znaczna część chorych źle toleruje odstawienie hormonów tarczycy, co prowadzi do obniżenia jakości życia.wprowadzenie rekombinowanej ludzkiej tyreotropiny (rhtsh), która pozwala na diagnostykę i/lub leczenie izotopowe bez odstawienia L-tyroksyny w sposób znaczący pomaga zniwelować dolegliwości związane z odstawieniem terapii hormonalnej. Cel: Głównym celem pracy była ocena jakości życia pacjentów leczonych z powodu nowotworów tarczycy. Przedmiotem badań była ocena wpływu choroby na życie codzienne pacjentów z rakiem tarczycy, analiza najczęstszych problemów zdrowotnych pacjentów z rakiem tarczycy oraz ocena stanu wiedzy pacjentów na temat własnego schorzenia. Materiał i metody: W niniejszej pracy do rozwiązywania problemów badawczych zastosowano metodę sondażu diagnostycznego. W badaniach jako technikę zastosowano ankietę, z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety jako narzędzia badawczego. Badania przeprowadzono na Oddziale Klinicznym Medycyny Nuklearnej i Endokrynologii Onkologicznej w Instytucie Onkologii w Gliwicach. W grupie badawczej uczestniczyło 100 osób. Wyniki: Wyniki badań wykazują, że u pacjentów z nowotworem tarczycy stan fizyczny nie wpływa negatywnie na codzienne funkcjonowanie oraz aktywność społeczną. Ankietowani znaczące wsparcie w chorobie otrzymali głównie od rodziny, a choroba nie wpłynęła negatywnie na relacje rodzinne. Chorzy podawali, iż występuje u nich aktualnie więcej niż jeden problem fizyczny. Najczęściej uskarżali się na zmęczenie, mrowienia w kończynach, osłabienie oraz obrzęki wokół oczu. Często występowały również bóle stawowe, suchość skóry, zwiększenie masy ciała. Większość badanych odczuwa podenerwowanie, smutek oraz problemy z koncentracją. Dolegliwości bólowe występują u niewielkiej grupy ankietowanych. Ból nie powoduje ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu u prawie połowy badanych. Ankietowani dowiedzieli się o swojej chorobie głównie w wyniku obserwacji swojego ciała lub wykonując badania okresowe. Najczęściej zgłaszali się do lekarza w ciągu jednego miesiąca od zaobserwowania niepokojących objawów. Badani szukali informacji o chorobie w kilku źródłach: w poradniach lekarskich, Internecie oraz wśród rodziny i znajomych. Wnioski: Wiedza badanych na temat własnego schorzenia jest duża, natomiast ankietowani uważają, że w naszym społeczeństwie jest zbyt mała ilość informacji na temat chorób tarczycy. Pomimo występujących problemów fizycznych większość badanych z nowotworem tarczycy jest zadowolona z jakości swojego życia. Utrzymanie dobrej jakości życia chorych z nowotworami tarczycy wymaga wielokierunkowych, specjalistycznych działań, ponieważ choroba wpływa na funkcjonowanie chorego nie tylko w obszarze choroby i procesu terapeutycznego, ale również w bliższym i dalszym środowisku społecznym, relacjach interpersonalnych w rodzinie, społeczeństwie. Dla zespołu terapeutycznego miarą sukcesu w leczeniu i rehabilitacji staje się podtrzymanie lub przywrócenie pacjentowi możliwości niezależnego życia

13 Grażyna Mazurkiewicz mgr pielęgniarstwa Centrum Onkologii-Instytut im. Marii Skłodowskiej- Curie Oddział w Gliwicach Przychodnia Przykliniczna Ocena jakości życia pacjentów po leczeniu operacyjnym raka krtani. Analysis of the patients life quality after laryngeal cancer surgery. Katarzyna Moritz mgr pielęgniarstwa specjalistka z dziedziny pielęgniarstwa onkologicznego, st.pielęgniarka Ewa Mazur mgr pedagogiki zdrowia, specjalistka z dziedziny pielęgniarstwa onkologicznego, p.o.pielęgniarki oddziałowej Uniwersyteckie Centrum Okulistyki i Onkologii w Katowicach, oddział onkologii Słowa kluczowe: jakość życia, nowotwór, zaburzenie fizjologii, nałogi. Key works: quality of life, cancer, physiological disorder, addictions. Streszczenie: We współczesnej onkologii ocena jakości życia u chorych leczonych z powodu choroby nowotworowej staje się równie istotnym wykładnikiem sukcesu leczenia jak czas całkowitego przeżycia czy przeżycia wolnego od nowotworu. Całkowite usunięcie krtani uderza bezpośrednio w najbardziej podstawowe funkcje człowieka, jak komunikacja słowna, oddychanie czy relacje społeczne. Możliwość werbalnej komunikacji z otoczeniem pozwala na pełnienie funkcji zawodowych, społecznych i rodzinnych, a utrata zdolności mowy spycha chorego na margines życia w społeczeństwie. Wstęp: Krtań jest najczęstszą lokalizacją raków regionu głowy i szyi. W Polsce rak krtani stanowi 4% wszystkich nowotworów u mężczyzn i 0,5% nowotworów u kobiet. Ponad 90% wszystkich przypadków raka krtani stanowią raki płaskonabłonkowe. Szczyt zachorowań na raka krtani przypada na VI dekadę życia. Za najważniejszy czynnik etiologiczny uznaje się palenie tytoniu. Rak krtani występuje bardzo rzadko u osób niepalących. Inne przyczyny to: nadużywanie alkoholu, refluks żołądkowo-przełykowy czy długotrwała ekspozycja (zawodowa) na drażniące substancje chemiczne, m.in. opary kwasów, kleje, farby, rozpuszczalniki, pyły i metale ciężkie. Cel pracy: Celem było pracy poznanie najistotniejszych problemów bio-psycho-społecznych pacjentów po leczeniu onkologicznym raka krtani, przedstawienie różnic w jakości życia przed i po leczeniu, analiza nadrzędnych problemów zdrowotnych badanej grupy jak również ocena zachowań zdrowotnych pacjentów z rakiem krtani w okresie poprzedzającym zachorowanie oraz po zakończonym leczeniu. Materiał i metody: W tej pracy badaniem została objęta grupa 100 chorych na nowotwór krtani. Badania zostały przeprowadzone wśród pacjentów kontrolowanych w Przychodni Przyklinicznej Centrum Onkologii-Instytucie Oddział w Gliwicach. W badaniu tym jako narzędzie badawcze posłużyła ankieta, była ona anonimowa i składała się z 31 pytań. Ankieta składała się z pytań otwartych i zamkniętych. Wyniki: Najczęściej występują i są długotrwałe w czasie - dolegliwości w postaci suchości śluzówek jamy ustnej, duszność i ból - zgłasza je bardzo duży odsetek pacjentów. Prawie połowa leczonych ma problemy z mową, a przez to w znacznym stopniu utrudniony kontakt z otoczeniem. W związku z zaburzeniami mowy lub jej braku pojawia się często depresja i izolacja tych osób z życia publicznego. Sam fakt wycięcia krtani stwarza też inne problemy natury fizjologicznej brak możliwości parcia na jamę brzuszną, co utrudnia wypróżnianie oraz czasami zaburzenia połykania. Z ankiet wynika, że 86% respondentów paliło papierosy, a 76% nadużywało alkoholu - co daje jednoznaczną odpowiedź, iż używki te mają znaczący wpływ na powstanie choroby. Po leczeniu duża grupa chorych zrezygnowała z używek. Znikomy odsetek pacjentów brał udział w rehabilitacji po leczeniu i w lekcjach mowy zastępczej. Jest to wynikiem niedoskonałej jeszcze organizacji opieki nad pacjentami po tego typu leczeniu. Ponadto duża grupa badanych utraciła pracę w związku z chorobą. Wnioski: Badania wskazują na powszechny wśród chorych na raka krtani nałóg palenia i picia alkoholu. Ich ocena zagrożenia chorobą jest niedostateczna. W chwili stwierdzenia choroby świadomość zagrożeń i nagannego stylu życia wzrasta. Leczenie wpływa zdecydowanie na pogorszenie jakości i warunków życia chorych na raka krtani. Konfrontacja z chorobą u ponad połowy leczonych wywołuje krytyczną ocenę stylu życia sprzed choroby. Badania nad jakością życia są wyzwaniem dla medycyny. Zmuszają do zainteresowania się nie tylko objawami choroby, zastosowaniem właściwych metod leczenia, ale także ich wpływem na życie pacjenta, czyli niesomatycznymi problemami życia, takimi jak samopoczucie psychiczne czy relacje społeczne. Zmiany skórne spowodowane nadwrażliwością na taksany u kobiet leczonych systemowo z powodu raka piersi. Skin oversensitivity reactions caused by taxanes during systemic treatment women with breast cancer Słowa kluczowe: taksany, nadwrażliwość skórna Wstęp: Rak piersi jest najczęstrzym nowotworem złośliwym u kobiet w większości rozwiniętych krajów świata. W praktyce klinicznej jest stosowana chemioterapia oparta na wielolekowych schematach zawierających antracykliny, a u chorych z wyższym ryzykiem nawrotu stosuje się schematy zawierające dodatkowo taksany. Taksany to grupa leków cytostatycznych otrzymywanych na drodze półsyntetycznej z kory i igieł cisu. Mechanizm działania taksanów polega na uszkodzeniu mikrotubul wrzeciona podziału komórki. Działanie to uniemożliwia mitozę i dalszą poliferację komórki. Obecnie w Polsce stosowane są dwa leki z tej grupy paklitaksel i docetaksel. Oba te leki są aktywne w wielu innych nowotworach złośliwych, włączając raka jajnika, płuca oraz pęcherza moczowego. Tak jak inne cytostatyki taksany powodują szereg objawów ubocznych, najczęściej leukopenię, neutropenię, neuropatię obwodową i bóle mięśniowe. Na szczególną uwagę zasługują objawy reakcji nadwrażliwości, które występują pod postacią różnorakich reakcji skórnych jak i objawów ogółnoustojowych z narastającym pogorszeniem stanu ogólnego. Cel pracy: Celem pracy była ocena częstości występowania reakcji nadwrażliwości skórnej u pacjentek poddanym leczeniu systemowemu opartemu na taksanach i wskazanie w jakim stopniu zaistniała sytuacja wpłynęła na życie pacjentek. Materiał i metody Badanie przeprowadzono na 134 chorych, które były poddane leczeniu systemowemu w Klinice Onkologii UCOiO w Katowicach w okresie od do roku. W badaniu zastosowano metodę wywiadu i obserwacji. Wyniki: Przedmiotem pracy była ocena częstości występowania reakcji nadwrażliwości skórnej u pacjentek leczonych systemowo z powodu raka piersi z zastosowaniem taksanów. Wykazano, że u około 30% pacjentek zaobserwoawono znaczną nadwrażliwość skórną z zaczerwienieniem, świądem, nadmiernym łuszczeniem się i wysychaniem skóry, przebarwieniami wzdłuż naczyń żylnych. Nie zauważono powiązania między założonym wkłuciem do naczynia żylnego, a osobniczą nadwrażliwością skórną u pacjentek poddanym leczeniu systemowemu z zastosowaniem taksanów. Wnioski: Otrzymane wyniki wskazują,że 1. U co 3 chorej poddanej leczeniu onkologicznemu wystąpiła nasilona nadwrażliwość skórna 2. Zaistniała sytuacja w znacznym stopniu wpłyneła na obniżenie komfortu życia chorych (ból,obniżenie sprawności manualnej, poczucie obniżenia estetyki itp.). Ból w miejscu założonego implantu występuje zazwyczaj w pierwszej dobie po zabiegu. Na zlecenie lekarza pielęgniarka podaje środki p/bólowe dożylnie, domięśniowo lub doustnie. Regularnie mierzy 24 25

14 tętno, ciśnienie tętnicze krwi i temperaturę ciała. Monitoruje również ból wg wizualnej skali analogowej, jego natężenie i rodzaj. Pomaga pacjentce w ułożeniu wygodnej pozycji ciała oraz zapewnia ciszę i spokój. Zabieg implantacji jest procedurą inwazyjną. Pielęgniarka przed i po każdej frakcji leczenia przemywa pierś środkiem nie zawierającym alkoholu, a następnie zabezpiecza implant sterylnym kompresem z zachowaniem zasad aseptyki. Pacjentkę obserwuje się pod kątem wystąpienia cech zakażenia: ból, zaczerwienienie, obrzęk, wzrost temperatury ciała, wysięk ropny. O niepokojących objawach informuje lekarza, który w razie potrzeby włącza antybiotykoterapię. Wczesna edukacja pacjentki ma bardzo duży wpływ na przebieg leczenia. Pielęgniarka przybliża pacjentce pojęcia tj. brachyterapia irydem, promieniowanie jonizujące, izolacja w pracowni HDR. Powinna rozmawiać z chorą w ciszy i spokoju. Jednym z najważniejszych zadań pielęgniarki jest wsparcie psychiczne i fizyczne w trakcie przygotowywania do napromieniania, a także przekazanie podstawowych informacji na temat planowanej terapii. dr hab. n. med. Wojciech Majewski Adiunkt, Zakład Radioterapii Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Oddział w Gliwicach lek. med. Kamil Tabor Koło Onkologiczne Studenckiego Towarzystwa Naukowego przy Centrum Onkologii Instytucie im. Marii Skłodowskiej-Curie, Oddział w Gliwicach lek. med. Elżbieta Prokop Koło Onkologiczne Studenckiego Towarzystwa Naukowego przy Centrum Onkologii Instytucie im. Marii Skłodowskiej-Curie, Oddział w Gliwicach Roland Kulik Zakład Planowania Radioterapii i Brachyterapii, Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie, Oddział w Gliwicach Jakość życia u chorych na raka stercza w trakcie radykalnej radioterapii Quality of life during radical radiotherapy for prostate cancer Słowa kluczowe: radioterapia, rak gruczołu krokowego, jakość życia, QLQ-C30, QLQ-PR25 Key words: radiotherapy, prostate cancer, quality of life, QLQ-C30, QLQ-PR25 Założenia i cel pracy: Jakość życia chorych po leczeniu onkologicznym staje się coraz bardziej istotnym aspektem współczesnej onkologii. Ocena jakości życia dokonana w oparciu o specjalne kwestionariusze odzwierciedla szeroko rozumianą tolerancję procesu terapeutycznego z punkt widzenia pacjenta. Ponieważ rak gruczołu krokowego jest jednym z najczęściej występujących nowotworów, a u wielu chorych stosowana jest radykalna radioterapia, zbadanie jakość życia w tej populacji pacjentów jest szczególnie ważne. Celem niniejszej pracy jest ocena jakości życia u chorych na raka gruczołu krokowego podczas radioterapii sterowanej obrazowaniem (IGRT). Materiał i metoda: Badaniem objęto 180 chorych na raka gruczołu krokowego leczonych radykalnie promieniami z zastosowaniem IGRT. Chorych napromieniano technikami konformalnymi lub dynamicznymi, do dawki całkowitej 76 Gy, dawką frakcyjną 2 Gy. U chorych z grupy wysokiego ryzyka (41%) napromieniano elektywnie węzły chłonne miednicy. Ocenę jakości życia dokonano w oparciu o kwestionariusze EORTC: moduł ogólny QLQ-C30 i moduł dla gruczołu krokowego QLQ-PR25, które pacjenci wypełniali przed i w dniu zakończenia radioterapii. Zmiana parametru o 10 pkt. w skali zlinearyzowanej (0-100) była uznawana za istotną klinicznie. Wyniki: Ogólna jakość życia tylko nieznacznie zmniejszała się podczas radioterapii (spadek z 61 pkt. do 57 pkt). Podobnie, z klinicznego punktu widzenia, stabilna była większość wskaźników jakości życia. W zakresie modułu ogólnego (QLQ-C30) jedynie wskaźnik biegunek uległ istotnej zmianie, tj. o 10 punktów (z 10 do 20 pkt), a spowodowane było to znamiennym wzrostem nasilenia biegunek w podgrupie, w której stosowano elektywne napromienianie węzłów miednicy (zmiana o 18 pkt- z 10 do 28 pkt.). W zakresie modułu dla gruczołu krokowego (QLQ-PR25) jedynie objawy dyzuryczne nasiliły się istotnie, tj. o 13 punktów (z 24 do 37 pkt.). Wnioski: Generalnie, jakość życia chorych na raka gruczołu krokowego poddanych radykalnej radioterapii kierowanej obrazowaniem nie zmienia się znacząco w trakcie radioterapii, co świadczy o dobrej tolerancji leczenia. W czasie radioterapii można spodziewać się istotnego nasilenia dolegliwości dyzurycznych, a w przypadku elektywnego napromieniania węzłów chłonnych miednicy również wzrostu częstości i nasilenia biegunek

15 Małgorzata Przywarta magister pielęgniarstwa Wielkopolskie Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej Curie w Poznaniu Zmęczenie w przebiegu choroby nowotworowej. Słowa kluczowe: zmęczenie, choroba nowotworowa, objaw uboczny, Zmęczenie w przebiegu choroby nowotworowej jest objawem powszechnie zgłaszanym przez pacjentów. Wiadomo, że ma negatywny wpływ na jakość ich życia. Przez niektórych uważane jest za najbardziej dokuczliwy symptom związany z chorobą nowotworową lub jej leczeniem. Współczesna medycyna nie wyjaśniła jeszcze przyczyn tego zaburzenia. Wiadomo, że pojawienie się zmęczenia związane jest zarówno z obecnością samej choroby nowotworowej, jak i z jej leczeniem. Często zdarza się, że zmęczenie pojawia się jeszcze zanim nowotwór zostanie zdiagnozowany i może utrzymywać się po zakończeniu leczenia. Według badań zmęczenie występuje u większości chorych poddanych chemioterapii oraz chorych z przerzutami nowotworowymi. U chorych leczonych chemio lub radioterapią występuje niedokrwistość, która przyczynia się także do większego nasilenia zmęczenia. Zmęczenie odczuwane przez chorych na raka ma swoje specyficzne cechy. Nie mija nawet po solidnym odpoczynku i jest nieproporcjonalne do podjętego wysiłku. W leczeniu zmęczenia bardzo ważne jest uchwycenie i odpowiednie postępowanie wobec czynników, które mają bardzo istotny wpływ na nasilenie zmęczenia. Należą do nich: ból, cierpienie emocjonalne, zaburzenia snu, niedokrwistość, zaburzenia odżywiania, stopień aktywności, działania niepożądane leków, choroby współistniejące. Bardzo ważne jest to, by pamiętać, ze zmęczenie związane z terapią choroby nowotworowej jest typowym skutkiem ubocznym leczenia i wcale nie musi być związane z progresją choroby. To, że podczas chemioterapii osoba czuje się coraz słabsza niekoniecznie oznacza, że leczenie jest nieskuteczne i choroba postępuje. Zmęczenie nie powinno prowadzić do rezygnacji z leczenia. Wielowymiarowość zmęczenia w przebiegu choroby nowotworowej sprawia, że wymaga on leczenia prowadzonego przez zespół wielodyscyplinarny złożony z lekarza, pielęgniarki, psychologa, fizjoterapeuty, dietetyka a czasem też psychiatry. W tym przypadku takie holistyczne podejście do pacjenta sprawdza się najlepiej. Ewa Wichniarek Licencjat pielęgniarstwa Klinika Transplantacji Szpiku i Onkohematologii Centrum Onkologii, Instytut im. M. Skłodowskiej - Curie Oddział w Gliwicach Wpływ izolacji ochronnej na samopoczucie i proces zdrowienia pacjenta po przeszczepie szpiku. An impact of a protective isolation on personal comfort and healing process of the patient (the recipient) after bone marrow transplantation. Słowa kluczowe: izolacja ochronna, przeszczep, opieka pielęgniarska. Key words: protective isolation, transplantation, nursing. Streszczenie: Po transplantacji zachodzi konieczność izolacji pacjentów zapewniając warunki wysokiego reżimu sanitarnego. Chory w okresie okołoprzeszczepowym przebywa w sterylnej izolatce, odizolowany od zewnętrznego otoczenia. Procedura ta ma na celu zabezpieczenie pacjenta pozbawionego odporności przed otoczeniem. Pacjenci objęci izolacją ochronną często odczuwają ją, jako okres odosobnienia, samotności do której dołączają się niepożądane powikłania po leczeniu kondycjonującym (chemio i radioterapii). Chorzy, którzy są w złej formie fizycznej często nie radzą sobie emocjonalnie z całą sytuacją i tracą nadzieję na powodzenie leczenia. Wstęp: Przeszczepienie komórek krwiotwórczych krwi (hematopoietic stem cell transplantation) jest uznaną metodą, która umożliwia wyleczenie niektórych chorób układu krwiotwórczego. Przeszczep szpiku jest to proces złożony z powiązanych i zależnych od siebie procedur. Ciągłe nabywanie doświadczenia i rozwój wiedzy, dają możliwość udoskonalenia skuteczności leczenia. Przeszczepowi szpiku nadal towarzyszy wiele bardzo nieprzyjemnych objawów klinicznych, jak również powikłań dlatego też procedura ta zaliczana jest do dość drastycznych metod leczenia. Należy brać pod uwagę niepowodzenie, gdyż wielu pacjentów ciężko ją znosi. Jest to ogromny stres dla organizmu, dlatego też tę metodę stosuje się wśród chorych z dobrą kondycją zdrowotną i psychiczną. Transplantacja własnych komórek krwiotwórczych (autologiczna), jak również od dawcy niespokrewnionego (allogeniczna) jest elementem postępowania leczniczego w przypadku niektórych rodzajów białaczek, chłoniaków oraz innych chorób. Allogeniczne przeszczepienie szpiku w ostatnim czasie przerodziło się z metody eksperymentalnej, działania terapeutycznego-w zabieg będący dla wielu pacjentów szansą na wyleczenie. Należy również uwzględnić bardzo dużą i ważną rolę zespołu terapeutycznego, który jest nieodzownym elementem całej terapii począwszy od przyjęcia pacjenta na oddział, przygotowania do procedury przeszczepu, przeszczepu oraz edukacji pacjenta w zakresie samoobserwacji i samoopieki podczas pobytu w domu. Cel: Celem pracy była ocena wpływu izolacji ochronnej na samopoczucie chorego i proces zdrowienia pacjenta po przeszczepie. Ta metoda leczenia ma bardzo duży wpływ na wiele aspektów życia pacjenta, dlatego szczegółowa analiza przeprowadzonej ankiety miała na celu ocenę: wpływu izolacji ochronnej w okresie okołotransplantacyjnym na samopoczucie chorego, świadomość pacjentów co do dalszego postępowania po wypisie ze szpitala, wykazanie wpływu izolacji ochronnej na przebieg procesu zdrowienia. Materiał i metody: Ze względu na temat i charakter pracy, jako najbardziej odpowiednią metodę badawczą wybrano metodę sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem autorskiej ankiety. Badanie zostało przeprowadzone wśród pacjentów Kliniki Transplantacji Szpiku i Onkohematologii w Centrum Onkologii Instytut im. Marii Curie Skłodowskiej w Gliwicach. Grupa badana obejmowała 50 pacjentów, w wieku od 19 do 70 lat. Kwestionariusz ankiety, zawierał 25 pytań zamkniętych i półotwartych. Dotyczyły one pobytu pacjenta objętego izolacją ochronną. Udział w badaniu był dobrowolny, a pacjenci zostali poinformowani o sposobie wypełniania ankiety oraz o całkowitej anonimowości uzyskanych wyników. Wyniki: Z przeprowadzonych badań wynika, że zdecydowana większość badanych ( 92% ) uzyskała 28 29

16 wyczerpujące informacje dotyczące izolacji ochronnej oraz przygotowania się do pobytu w izolatce. Znaczna grupa pacjentów (46%) została poinformowana i przygotowana do pobytu w izolatce przez pielęgniarkę, natomiast (34%) podaje, że informacji udzielił lekarz. Nikt z badanych nie wskazał, że informacje zostały udzielone przez psychologa. Z przeprowadzonych badań wynika, że zdecydowana większość respondentów (76% ) odczuwała okres izolacji ochronnej jako uciążliwy. Największą niedogodnością ( 24% ) była zmniejszona aktywność fizyczna oraz hałas wytwarzany przez urządzenia filtrujące. Jako drugi czynnik uciążliwości ( 21% ) pacjenci wskazywali na ograniczenie spożywania własnej żywności. Dla niewielkiej części pacjentów dokuczliwe były: problemy z zasypianiem ( 18% ) oraz ograniczenie swobody ( 13% ), natomiast pozostała część respondentów ( 24% ) zaprzeczyła, by okres izolacji ochronnej był dla nich uciążliwy. Ponad połowa pacjentów ( 86% ) uważa, że kontakt z innymi pacjentami ma korzystny wpływ na poprawę samopoczucia oraz na przebieg procesu zdrowienia. Z przedstawionych danych wynika, że większość ( 84% ) pacjentów uważa, że opieka pielęgniarska, jej jakość ma wpływ na samopoczucie oraz powrót do zdrowia. Bezpośrednio po transplantacji u ponad połowy ( 64% ) respondentów wystąpił depresyjny nastrój. Następne stany jakie pacjenci wymieniali to zmęczenie, osłabienie, znużenie ( 54% ), niepokój o siebie i bliskich ( 42% ), brak energii do działania, apatia ( 38% ), skupianie się na swojej chorobie ( 34% ), poczucie beznadziejności ( 16% ), drażliwość ( 12% ), izolowanie się ( 6% ). Wnioski: Na podstawie przeprowadzonych badań wśród pacjentów można wysunąć następujące wnioski: największą niedogodnością dla pacjentów objętych izolacją ochronną po przeszczepie szpiku jest ograniczony kontakt z bliskimi oraz odosobnienie, któremu towarzyszy lęk o siebie, rodzinę oraz myśl o nawrocie choroby. Większość badanych uważa, że izolacja ochronna jest uciążliwa. Pacjenci wskazywali na hałas, który wytwarzają urządzenia filtrujące, zmniejszoną aktywność fizyczną, niemożność spożywania własnej żywności oraz problemy z zasypianiem. Niektórzy badani okres izolacji ochronnej odczuwają jako ograniczenie swobody, nawet wolności. W okresie bezpośrednio po transplantacji u badanych występowało zmęczenie, znużenie, depresyjny nastrój, niepokój o siebie i bliskich, a także negatywne myślenie o chorobie. Badani w większości otrzymali wyczerpujące informacje na temat izolacji ochronnej, głównie od fachowych pracowników medycznych (lekarz, pielęgniarka).w opinii badanych wpływ na poprawę samopoczucia i proces zdrowienia miał ich kontakt z rodziną i innymi pacjentami. Obserwowano znaczący wpływ opieki pielęgniarskiej na samopoczucie badanych, a także świadomość rodziny na temat choroby i odpowiedniego postępowania w okresie po przeszczepie na poczucie bezpieczeństwa po transplantacji. Większość badanych w okresie izolacji ochronnej nie korzystało z opieki psychologa. Zdaniem badanych odpowiednie warunki higieniczne, przestrzeganie zaleceń dietetycznych, samoobserwacja pod kątem powikłań mają wpływ na przebieg procesu zdrowienia. W opinii badanych jakość życia po transplantacji w większości uległa poprawie. mgr Ewa Szukała-pielęgniarka, mgr Jowita Kasprzyk-pielęgniarka, mgr Anita Szymańska- pielęgniarka oddziałowa, lic. piel. Anna Szeremiota-z-ca pielęgniarki oddziałowej Klinika Chirurgii Głowy i Szyi i Onkologii Laryngologicznej Wielkopolskie Centrum Onkologii Poznań ul. Garbary 15 Rola pielęgniarki w edukacji chorych leczonych w Klinice Chirurgii Głowy, Szyi i Onkologii Laryngologicznej w zakresie czynników ryzyka powstawania nowotworów głowy i szyi. Nurse s role in educating patients treated in the Department of Head and Neck Surgery of the Poznan University of Medical Sciences on the risk factors causing head and neck cancers. Słowa Kluczowe: nowotwory głowy i szyi, czynniki ryzyka, edukacja zdrowotna, profilaktyka, pielęgniarka Key words: head and neck cancer, risk factors, health education, prevention, nurse Wstęp: Rocznie w skali świata odnotowuje się ponad 600 tysięcy nowych przypadków zachorowań na raka rejonu głowy i szyi. Zmiany nowotworowe najczęściej dotyczą krtani, jamy ustnej, gardła środkowego. Sytuacja epidemiologiczna na terenie Polski jest odzwierciedleniem obrazu globalnej zachorowalności. Według Krajowego Rejestru Nowotworów w roku 2010 odnotowano ponad 1900 nowo rozpoznanych przypadków raka krtani u mężczyzn i około 300 wśród kobiet. Nowotwory głowy i szyi stanowią 5-6% wszystkich zachorowań na raka. W etiologii nowotworów głowy i szyi zdecydowane znaczenie mają następujące czynniki: dym tytoniowy, nadużywanie alkoholu, niehigieniczny styl życia. Szczególnie brak właściwej higieny jamy ustnej i nieregularne kontrole stomatologiczne. Fakt stałego wzrostu zachorowalności na raka jamy ustnej i gardła środkowego dotyczy również osób młodszych, które nie ukończyły 45 roku życia. Tym samym wyodrębniono nową grupę pacjentów, tak zwanych młodych dorosłych, którzy nie prezentują klasycznych czynników ryzyka jak palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu. W poszukiwaniu przyczyn wspomnianego stanu epidemiologicznego zwrócono uwagę na czynniki infekcyjne, w szczególności onkogenne typy wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV typ 16 i 18). W chwili obecnej wyniki przeprowadzonych badań jednoznacznie wskazują na kancerogenny udział wirusa w procesie nowotworzenia w obrębie jamy ustnej i gardła środkowego. Szerzeniu się infekcji HPV sprzyjają ryzykowne zachowania seksualne (wczesna inicjacja seksualna, częsta zmiana partnerów, seks oralny). Nowotwory regionu głowy i szyi charakteryzuje niski stopień uleczalności. Z uwagi na fakt, że zdecydowana większość pacjentów zgłaszających się do poradni laryngologii onkologicznej prezentuje w chwili rozpoznania zaawansowany proces nowotworowy, sytuacja ta nie ulegnie zmianie przez dłuższy czas. Powyższe dane wskazują na to, że profilaktyka onkologiczna może w znacznym stopniu wpłynąć na świadomość zdrowotną społeczeństwa. Obowiązek szerzenia oświaty zdrowotnej znajduje się w zakresie obowiązków wszystkich pracowników ochrony zdrowia. Ustawa z dnia 15 lipca 2011r o Zawodach Pielęgniarki i Położnej w rozdziale 2 art. 4 punk.7 wymienia świadczenia zdrowotne, wśród których do zadań pielęgniarki zalicza się również edukacja zdrowotna i promocja zdrowia. Pielęgniarka w trakcie całodobowej opieki na oddziale ma szczególne możliwości i sposobność do edukacji chorych. Cel: Celem badania było sprawdzenie efektywności edukacji zdrowotnej prowadzonej przez pielęgniarki wśród chorych leczonych w Klinice Chirurgii Głowy, Szyi i Onkologii Laryngologicznej UM w Poznaniu

17 Materiały i metody: Badanie ankietowe przeprowadzone zostało w okresie od lutego do kwietnia 2015 roku w Klinice Chirurgii Głowy, Szyi i Onkologii Laryngologicznej UM w Poznaniu. Badaniem objęto 50 chorych leczonych w Klinice z powodu nowotworów głowy i szyi. Wyniki: Grupę badaną stanowiło 50 osób: 27 mężczyzn (54%) oraz 23 kobiety (46 %). Średnia wieku osób biorących w badaniu wyniosła 61 lat. Spośród osób ankietowanych 6% przyznaje się do regularnego picia alkoholu. 46% pacjentów nie wie, czy picie alkoholu może mieć wpływ na powstawanie nowotworów głowy i szyi, a 10% z nich neguje istnienie takiej zależności. U 40% badanych stwierdzono uzależnienie od nikotyny. 58% pacjentów wie, że palenie przyczynia się do występowania nowotworów głowy i szyi, a 38% neguje ten fakt. Tylko 10% ankietowanych przyznaje się, że leczyło się z powodu uzależnień. 60% pacjentów zgadza się, że brak odpowiedniej higieny jamy ustnej może przyczynić się do powstania nowotworu. Jednak tylko 46% deklaruje stałą kontrolę u stomatologa. Zaledwie 6 % ankietowanych wskazało infekcję wirusem HPV, jako czynnik ryzyka powstawania nowotworu regionu głowy i szyi. Tylko 14% respondentów wskazuje ryzykowne zachowania seksualne, jako przyczynę powstawania nowotworów głowy i szyi, 30% nie widzi takiego związku. W chwili przyjęcia do szpitala 62% osób objętych badaniem przyznało, że otrzymało informację na temat czynników ryzyka powstawania nowotworów głowy i szyi. Przeważająca część osób informację otrzymała w poradni onkologii laryngologicznej- izba przyjęć. Dla połowy ankietowanych chorych to pielęgniarka była edukatorem w zakresie czynników ryzyka, z czego tylko 14% respondentów uznało, iż przekazana wiedza była wystarczająca. Co ważne 72% osób deklaruje, że nabytą wiedzę przekaże najbliższemu otoczeniu. Wnioski: Nadal występuje znaczny deficyt wiedzy na temat podstawowych przyczyn powstawania nowotworów głowy i szyi wśród pacjentów. Mniej niż połowa osób ankietowanych jest pod kontrolą stomatologa. Wiedza na temat infekcji wirusem HPV jest znikoma. Przekazane informacje na temat czynników powstawania nowotworów głowy i szyi nie dla wszystkich pacjentów były wystarczające. Pielęgniarki pracujące w Klinice Chirurgii Głowy, Szyi i Onkologii Laryngologicznej UM w Poznaniu pełnią znaczącą rolę edukatora w zakresie czynników ryzyka powstawania nowotworów głowy i szyi. Większość osób chce się dzielić z najbliższymi zdobytą wiedzą na temat powstawania nowotworów głowy i szyi. Joanna Kiwic-Szmuc mgr pielęgniarstwa Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej Curie Oddział w Gliwicach III Klinika Radioterapii i Chemioterapii Powikłania w trakcie leczenia raka szyjki macicy. Complication in cervix cancer treatment. Słowa kluczowe: rak szyjki macicy, radioterapia, chemioterapia, powikłania, pielęgnacja Key words: cervical carcinoma, radiotherapy, chemotherapy, complications, care Streszczenie: Rak szyjki macicy jest jednym z najczęściej występujących nowotworów kobiet w Polsce. Rozwija się bezboleśnie i długo. Przez wiele lat może nie dawać żadnych objawów. Nie jest chorobą dziedziczną czy też uwarunkowaną genetycznie. Za rozwój raka szyjki macicy odpowiedzialny jest powszechnie występujący wirus brodawczaka ludzkiego, zwany HPV. Każda kobieta, niezależnie od wieku narażona jest na zakażenie się jego rakotwórczymi typami. Istnieje wiele typów wirusa HPV, ale tylko niektóre z nich są rakotwórcze i wywołują raka szyjki macicy. Do zakażenia może dojść w czasie stosunku płciowego, jak również w przypadku bezpośredniego kontaktu ze skórą osoby zakażonej. Cytologia jest badaniem pozwalającym na wykrycie raka szyjki macicy w początkowym stadium. Badanie polega na mikroskopowej ocenie komórek pobranych specjalną szczoteczką z szyjki macicy. Pomimo prowadzonych wielu badań przesiewowych i stosunkowo łatwemu diagnozowaniu w raku szyjki macicy dużym problemem terapeutycznym jest wysokie zaawansowanie kliniczne chorych zgłaszających się do lekarza. Sytuacja ta spowodowana jest niskim stanem wiedzy pacjentek na temat sposobów diagnozowania oraz samej jednostki chorobowej. Pacjentki w trakcie leczenia onkologicznego z powodu raka szyjki macicy narażone są na wiele powikłań stosowanej terapii takich jak, biegunka lub zaparcia, problemy dyzuryczne, niedokrwistość, leukopenia, małopłytkowość, krwawienia i krwotoki z dróg rodnych, nudności, wymioty, zapalenie jamy ustnej, zmęczenie, osłabienie, ból, gorączka, zmiany patologiczne skóry okolicy napromienianej. Wstęp: Istotnym problemem medycznym jest wysokie zaawansowanie choroby w momencie zgłoszenia się do lekarza specjalisty. Leczenie opiera się na radioterapii i chemioterapii są to metody, które bardzo poważnie osłabiają cały organizm, często powodując liczne powikłania. Wystąpienie oraz zwalczanie objawów niepożądanych wpływa na cały przebieg leczenia. W takiej sytuacji duży nacisk nakłada się na uświadamianie kobiet na temat stosowanego leczenia, zaleceń dietetycznych oraz pielęgnacyjnych w trakcie terapii. Cel: Analiza powikłań pod kątem identyfikacji i ich zależności w stosunku do etapu leczenia na jakim wystąpiły, ocena wpływu postawy pacjentek na występowanie powikłań, świadomość pacjentek i ich edukacja przez personel medyczny w zakresie zapobiegania występowania powikłań i ich łagodzenia, zbadania zależności powikłań od danych demograficznych i postawy prozdrowotnej pacjentek przed zachorowaniem. Materiał i metody: Część badawcza pracy oparta jest na analizie kwestionariusza ankiety przeprowadzonej wśród pacjentek leczonych z powodu raka szyjki macicy w III Klinice Radioterapii i Chemioterapii Instytutu Onkologii w Gliwicach. Grupa badanych kobiet odpowiadała anonimowo na pytania, które dotyczyły zagadnień socjometrycznych, występujących powikłań w przebiegu leczenia, ich intensywności jak i o sposobach radzenia sobie z problemem, jakości życia z chorobą, rodzinnym występowaniem nowotworów, metod ograniczających powikłania popromienne oraz współdziałanie z personelem medycznym i psychoterapeutą. Wyniki badań poddano ilościowej i jakościowej analizie statystycznej. Wyniki: Najczęstszymi powikłaniami z jakimi musiały się zmierzyć pacjentki były krwawienia z dróg rodnych zgłaszane przed i w trakcie leczenia. Problem zaburzeń mikcji oraz zmęczenie, osłabienie w trakcie prowadzonego leczenia ponad połowa zgłaszała sporadycznie. Występowanie biegunek w trakcie lecze

18 nia zgłaszano sporadycznie. Konieczność stosowania antybiotykoterapii i transfuzji zgłosiła mniej niż 1/3 respondentek. Nudności i wymioty to powikłania które pacjentki odczuwały sporadycznie albo dopiero na koniec prowadzonego leczenia. Gorączka to problem jaki prawie w ogóle nie dotyczył pacjentek. Stosowanie się do zalecanej diety od samego początku leczenia zadeklarowało więcej niż połowa badanych. Analizując poziom wiedzy pacjentek i ich edukację przez personel medyczny w zakresie zapobiegania wystąpieniu powikłań i ich łagodzenia wykazano, iż większa część przebadanych kobiet deklarowała, że personel medyczny udzielił im wyczerpujących informacji na temat możliwych powikłań leczenia. Wśród zbadanej grupy chorych nie znaleziono osoby która nie została poinformowana o możliwych powikłaniach stosowanej terapii onkologicznej przed jej rozpoczęciem. Zdecydowana większość otrzymała wyczerpujące informacje na temat radzenia sobie w zapobieganiu występowania powikłań leczenia. Wnioski: 1. Nie stwierdzono istotnych statystycznie zależności między danymi demograficznymi, a występowaniem powikłań leczenia. Wykazano nieprawidłowy wpływ postaw prozdrowotnych na występowanie problemów zachorowalności na raka szyjki macicy. 2. Zidentyfikowano najczęściej występujące powikłania leczenia radio-chemioterapią. Dolegliwości nasilają się w trakcie i na zakończenie leczenia. 3. Większość badanych wykazała prawidłową postawę w trakcie leczenia 4. Wykazano wysoki poziom wiedzy pacjentek w zakresie powikłań leczenia onkologicznego. Jacek Wieczorek Licencjat pielęgniarstwa Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej Curie Oddział w Gliwicach Klinika Transplantacji Szpiku i Onkohematologii Indukowane chemio/radioterapią zmiany zapalne błon śluzowych jamy ustnej u pacjentów po autologicznym przeszczepieniu macierzystych komórek krwiotwórczych. Induced chemo/radiotherapy oral mucositis in patients after autologous hemapoetic stem cell transplantation. Słowa kluczowe: transplantacja szpiku, mucositis, macierzyste komórki krwiotwórcze. Key words: bone marrow transplantation, mucositis, hemapoetic stem cell. Streszczenie: Aplikacja wysokich dawek chemio/radioterapii przed autologicznym przeszczepieniem macierzystych komórek krwiotwórczych jest szeroko stosowaną metodą leczenia nowotworów układu limfoidalnego. Przeprowadzenie procedury wiąże się jednak z ryzykiem wystąpienia powikłań będących następstwem toksyczności leczenia i wystąpieniem pancytopenii. Do najczęstszych powikłań należy zapalenie błony śluzowy jamy ustnej. Wstęp: Jednym z najczęściej występujących powikłań terapii nowotworowej są zmiany zapalne błony śluzowej jamy ustnej, określane jako mucositis. Powikłanie to sformułowane jest jako uszkodzenie bariery śluzówkowej w obrębie jamy ustnej i dalszych odcinków przewodu pokarmowego. Problem ten dotyczy ponad 85% pacjentów leczonych na nowotwory głowy i szyi, 80% chorych po przebytym przeszczepie szpiku oraz 40 % chorych przyjmujących chemioterapię w przypadku guzów litych. Leczenie było oparte na schematach kondycjonujących w skutek którego u części pacjentów wystąpiło zapalenie błony śluzowy jamy ustnej. Cel: Celem pracy jest przedstawienie częstotliwości występowania powikłania zapalenia błony śluzowej jamy ustnej u pacjentów po autologicznym przeszczepie krwiotwórczych komórek macierzystych przyjmujących wysokie dawki radio/chemoterapii w okresie przed przeszczepowym. Materiał i metody: Badaniem objęto 100 pacjentów (50 mężczyzn i 50 kobiet) leczonych cytostatykami oraz radioterapią w połączeniu z autologicznym przeszczepieniem macierzystych komórek krwiotwórczych w Klinice Transplantacji Szpiku i Onkohematologii. W badaniach uwzględniono analizę retrospektywną dokumentacji medycznej oraz obserwację z oceną nasilenia mucositis wg WHO. Wiek badanych wahał się od lat ( średnia wieku wynosiła 57 lat). Wyniki: Spośród badanej grupy 67 chorych stanowili pacjenci z rozpoznanym szpiczakiem mnogim i 33 pacjentów z chłoniakiem złośliwym. Leczenie mieloablacyjne było oparte w 69 przypadkach na chemioterapii, a w 31 przypadkach na radioterapii. W ramach profilaktyki pacjenci płukali jamę ustną 3x dziennie w okresie kondycjonowania i po przeszczepieniu, aż do uzyskania pełnej regeneracji krwiotwórczej - roztworem soli fizjologicznej z dodatkiem wodorowęglanu sodu w stężeniu 0,32%. Powikłanie w postaci zapalenia błon śluzowych jamy ustnej wystąpiło u 12 % pacjentów objętych obserwacją. Wnioski: W Klinice Transplantacji Szpiku i Onkohematologii stosowany jest indywidualny protokół kontroli zapalenia błon śluzowych. Ścisłe przestrzeganie indywidualnego protokołu kontroli zapalenia błon śluzowych jamy ustnej oraz utrzymanie odpowiedniego poziomu higieny jamy ustnej za pomocą opisanych środków przyczyniły się do spadku częstotliwości oraz czasu trwania mucositis w porównaniu z metodami dotychczas opisywanymi przez innych autorów

19 mgr Beata Zasada mgr Magdalena Bertrandt Łasińska Wielkopolskie Centrum Onkologii Zakład Brachyterapii Współpraca zespołu terapeutycznego wyznacznikiem jakości leczenia metodą brachyterapii nowotworów głowy i szyi. Cooperation of a treatment team as a determinant of a brachyteraphy procedure quality in head and neck cancer therapy. Słowa kluczowe: brachyterapia, nowotwór głowy i szyi, zespół interdyscyplinarny Brachyterapia, inaczej curietherapia (brachy, z greckiego - z bliska) jest jedną z metod radioterapii nowotworów. Wykorzystuje się w niej energię fotonów lub cząstek pochodzącą z rozpadu izotopów promieniotwórczych umieszczanych w guzie lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Zespół terapeutyczny to grupa profesjonalistów biorąca udział w procesie leczenia. Celem działań zespołu terapeutycznego jest ustalenie planu leczenia, następnie zatrzymanie lub złagodzenie procesu chorobowego, a co za tym idzie - poprawa jakości życia pacjenta. Cele wyznaczają obszary działania poszczególnych osób w zespole. Praca zespołu interdyscyplinarnego jest na wyższym poziomie niż ta sprawowana indywidualnie. Pielęgniarka w nowoczesnym zespole terapeutycznym staje się równorzędnym partnerem dla pozostałych jego członków. Efektywny podział poszczególnych zadań i właściwa ich synchronizacja wpływa wymiernie na jakość leczenia i opieki nad pacjentem, a także na jego dalsze funkcjonowanie. Liderem w zespole terapeutycznym w brachyterapii jest lekarz, to on koordynuje działaniami pozostałych członków zespołu. Leczenie metodą brachyterapii pacjenta ze zdiagnozowanym nowotworem głowy i szyi wymaga ścisłej współpracy całego zespołu interdyscyplinarnego, w skład którego wchodzą lekarz, pielęgniarka zabiegowa, pielęgniarka odcinkowa, fizyk medyczny i technicy elektroradiologii. Plan opieki nad pacjentem z nowotworem głowy i szyi w przypadku tej metody leczenia zawierać musi zarówno problemy pielęgnacyjne laryngologiczne jak i te wynikające ze specyfiki leczenia brachyterapią pulsacyjną PDR. Pielęgniarka sprawuje całodobową opiekę nad pacjentem, ma możliwość stałej obserwacji jego problemów, wystąpienia objawów niepożądanych i powikłań. Jest partnerem lekarza w procesie leczenia i współodpowiada za jakość leczenia. Wszyscy członkowie zespołu terapeutycznego są pojedynczymi elementami składowymi, połączenie ich wiedzy i umiejętności staje się gwarancją powodzenia procesu leczenia w brachyterapii. Sylwia Dahms magister pielęgniarstwa, kierownik opieki medycznej Oddział Kliniczny Radioterapii Centrum Onkologii w Bydgoszczy Jakość edukacji wykładnikiem pielęgnacji. The quality of education exponent care Słowa kluczowe: pielęgnacja, edukacja, promieniowanie jonizujące, odczyn popromienny. Keywords: care, education, inizing radiation, treatment toxicit. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie świadczenia profesjonalnej opieki pielęgniarskiej na rzecz pacjenta leczonego promieniami jonizującymi hospitalizowanego w Oddziale Radioterapii II Centrum Onkologii w Bydgoszczy. Specyficzne leczenie promieniami jonizującymi wymaga od pacjenta pełnej mobilizacji wszystkich dostępnych mu sił osobowościowych, aby zrozumieć planowany proces leczenia, dostosować się do zaleceń, jakich należy przestrzegać podczas leczenia oraz odpowiednio postępować po zakończonym leczeniu. Pomimo niekwestionowanych korzyści leczenia promieniami jonizującymi, należy pamiętać, że proces ten przebiega w żywym organizmie ludzkim, a zatem może wywoływać niepożądane efekty. Powikłania radioterapii są ściśle związane z polem objętym leczeniem, gdyż w jego obrębie oprócz zmienionych nowotworowo tkanek w pewnym zakresie zawsze znajdują się tkanki zdrowe, których tolerancja na napromienianie zależy od ich objętości oraz frakcjonowania dawki. Predyspozycje do wystąpienia objawów ubocznych zawsze są indywidualne i nie są wykładnikiem skuteczności leczenia. Na wystąpienie odczynów popromiennych wpływ ma również ogólny stan pacjenta, jego stopień odżywienia, współistniejące stany chorobowe min. cukrzyca, łuszczyca, choroby grzybicze, infekcje bakteryjne i wirusowe, a także antybiotykoterapia. Ważnym elementem pielęgnacji pacjenta podczas radioterapii jest profilaktyka i pielęgnacja wczesnych odczynów popromiennych O tym wszystkim wie pielęgniarka, której jednym z zadań jest edukacja pacjenta i/lub jego opiekuna w takim zakresie, aby proces leczenia i pielęgnowania przebiegał zgodnie z planem. W materiale przedstawiono istotny związek między rolą edukacyjną pielęgniarki a przebiegiem procesu pielęgnowania pacjenta poddawanego teleterapii. Możliwość wystąpienia objawów niepożądanych leczenia promieniami jonizującymi jest obecne w planie procesu leczenia i pielęgnowania. W naszym ośrodku również spotykamy się z nimi. Wszelkimi jednak sposobami staramy się minimalizować ich wystąpienie, a następnie ograniczać ich nasilenie. Głównym choć nie jedynym objawem ubocznym leczenia z jakim spotykamy się na co dzień jest wczesny skórny odczyn popromienny. Wczesny skórny odczyn popromienny monitorujemy w oparciu o wystandaryzowane narzędzie u wszystkich pacjentów leczonych promieniami jonizującymi radykalnie. Pielęgniarka monitoruje skórę objętą leczeniem w zakresie wczesnego skórnego odczynu popromiennego i wspólnie z lekarzem ustala stopień odczynu. Zgodnie z określonym stopniem podejmuje działania pielęgnacyjne w oparciu o wytyczne zawarte w standardzie praktyki pielęgniarskiej. Należy nadmienić, że środki do pielęgnacji skóry dobiera personel pielęgniarski zgodnie z algorytmami postępowania zawartymi w standardzie. W roku 2014 wprowadzono do standardowego pielęgnowania skóry dostępny preparat w receptariuszu szpitalnym Radioprotect. Uzyskane wyniki są ogromnie satysfakcjonujące dla personelu pielęgniarskiego, ale przede wszystkim dla pacjentów hospitalizowanych w oddziale. Wnikliwa, ciągła i rzetelna obserwacja pacjenta przez personel pielęgniarski oraz nawiązanie z nim życzliwego kontaktu opartego na wzajemnym zaufaniu wpłynie na prawidłowy przebieg pielęgnowania oraz praktyczne i skuteczne przygotowanie do radzenia sobie w problematycznych sytuacjach po zakończonym leczeniu i hospitalizacji

20 Cisek Małgorzata mgr pielęgniarstwa Centrum Onkologii-Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie Oddział w Gliwicach Przychodnia Przykliniczna Wczesna adaptacja psychologiczna pacjentów z wyłonioną stomią z powodu nowotworu jelita grubego. Early psychological adaptation of patients with stoma created due to large intestine cancer. Słowa kluczowe: adaptacja psychologiczna, choroba nowotworowa, stomia. Key words: psychological adaptation, cancer, stoma, z wyłonioną stomią, a pacjentami bez stomii. Brak jest istotnych różnic wynikających z akceptacji choroby nowotworowej pomiędzy pacjentami ze stomią, a pacjentami bez stomii jelitowej. Nie zaobserwowano ewidentnych różnic jeśli chodzi o akceptację psychologiczną u pacjentów z wyłonioną stomią jelitową w stosunku do pacjentów bez stomii. Wnioski: Wyłonienie stomii pociąga za sobą mniej dramatyczne skutki psychologiczne niż się potocznie uważa, a lęk przed wyłonieniem stomii jest bardziej obciążający niż faktyczne przystosowanie się do stomii. Zdecydowanie większe znaczenie ma rozpoznanie samej choroby nowotworowej, zaakceptowanie i przystosowanie się do niej. Lęk biologiczny związany z zagrożeniem życia i zdrowia jest zdecydowanie poważniejszym problemem w akceptacji psychologicznej. Streszczenie: Adaptacja do choroby jest procesem złożonym i rodzajem przystosowania się do innego obrazu siebie jako osoby okaleczonej i niepełnosprawnej. Sytuacja pacjenta stomijnego w Polsce z roku na rok się polepsza poprzez coraz lepszą i bardziej dostępną opiekę specjalistów w dziedzinie klinicznej, jak również w aspekcie psychologicznym, którzy w profesjonalny sposób potrafią przygotować pacjentów do życia ze stomią. Znaczącą rolę w procesie adaptacji do życia ze stomią odgrywają inni pacjenci z tym samym problemem, którzy stanowią cenną i autorytatywną grupę wsparcia dla chorych. Wstęp: Rak jelita grubego jest najczęstszym nowotworem układu pokarmowego, a zachorowalność na niego dynamicznie wzrasta, zajmuje drugie miejsce pod względem zachorowania na nowotwory złośliwe. Mimo rozwoju metod i technik medycznych, liczba wykonywanych operacji z wytworzeniem stomii jest nadal bardzo duża. Zabiegi zakończone wytworzeniem stomii jelitowej stanowią dla pacjentów krytyczne wydarzenie życiowe i dają poczucie dużego inwalidztwa. Postawienie chorego w nowej sytuacji zdrowotnej i fizycznej przez wyłonienie stomii, powoduje również stres o dużym nasileniu emocjonalnym. Adaptacja przebiega różnie, u różnych chorych. Po okresie wstrząsu i negacji może przyjść strach, lęk, obawa i depresja, a w efekcie - akceptacja siebie. Chorzy ci przyjmują do wiadomości, rozumieją i akceptują stomię razem z trudnościami, jakie ze sobą niesie ten zabieg. Godzą się na to wszystko, w zamian za dar życia bez nowotworu, możliwość działania w rodzinie i społeczeństwie. Cel pracy: Celem przeprowadzonych badań jest analiza czynników mających wpływ na wczesną adaptację psychologiczną pacjentów z wyłonioną stomią z powodu nowotworu jelita grubego. Zbadana została zależność pomiędzy przystosowaniem się do choroby nowotworowej, akceptacją psychiczną niesprawności i szacunkiem do własnego ciała, a wczesną adaptacją psychologiczną do stomii jelitowej. Materiały i metody badawcze: W celu oceny wczesnej adaptacji psychologicznej pacjentów z wyłonioną stomią jelitową wykorzystano cztery narzędzia badawcze: kwestionariusz anonimowej ankiety własnego autorstwa dla pacjentów ze stomią oraz bez stomii jelitowej oraz testy psychologiczne: skalę przystosowania psychicznego do choroby nowotworowej Mini-MAC, skalę akceptacji choroby nowotworowej AIS oraz skalę szacunku do własnego ciała. Badanie zostało przeprowadzone w Centrum Onkologii - Instytucie im. Marii Skłodowskiej-Curie Oddział w Gliwicach w dwóch grupach pacjentów: pierwsza grupa pacjentów to grupa badana, która złożona jest z 64 pacjentów z nowotworem jelita grubego z wyłonioną stomią jelitową do jednego miesiąca od zabiegu operacyjnego, z czego 50% stanowią kobiety, a kolejne 50% grupy stanowią mężczyźni. Druga grupa to grupa kontrolna, złożona z 36 pacjentów z nowotworem jelita grubego bez wyłonionej stomii do jednego roku od zabiegu operacyjnego, z czego kobiety stanowią 45%, a mężczyźni 55 % grupy kontrolnej. Wyniki: Nie wykazano związku pomiędzy płcią a adaptacją psychologiczną do stomii. Nie potwierdzono, że istnieje związek pomiędzy wiekiem a szacunkiem do własnego ciała. Zaobserwowano różnice dotyczące szacunku do własnego ciała pomiędzy pacjentami 38 39

21 Ewa Leśnik Licencjat pielęgniarstwa Centrum Onkologii-Instytut im. Marii Skłodowskiej Curie Oddział w Gliwicach Przychodnia Przykliniczna Przerzuty do kości w przebiegu choroby nowotworowej piersi Bone metastases in breast cancer Słowa kluczowe: choroba nowotworowa, jakość życia, opieka paliatywna. Key words: cancer, quality of life, palliative care Streszczenie: W Polsce nowotwory piersi są wciąż rozpoznawane zbyt późno u dużej grupy kobiet. Zaawansowanie choroby ogranicza możliwości wyleczenia choroby, ale coraz lepsze metody terapeutyczne pozwalają uzyskać wieloletnie przeżycia. W tej grupie chorych, kości stanowią jedno z najczęstszych miejsc, w którym lokalizują się przerzuty raka piersi. Wstęp: Z powodu niszczenia kości może dochodzić do osłabienia ich i odwapnienia. Pojawia się zwykle ból. U części chorych rośnie poziom wapnia we krwi, który po przekroczeniu pewnego poziomu może dawać szereg groźnych dla życia objawów, neurologicznych oraz zaburzeń pracy serca. Zmienione kości mogą ulegać samoistnym, trudno gojącym się złamaniom, które często wymagają leczenia operacyjnego. Do dnia dzisiejszego brak metody, która pozwala całkowicie wyleczyć przerzuty do kości, ale obecnie dostępne pozwalają bardzo znacznie lub całkowicie usunąć dolegliwości bólowe, zapobiec złamaniom, a także opóźnić pojawienie się nowych ognisk kostnych. Celem leczenia przerzutów jest poprawa jakości życia poprzez zmniejszenie bólu, zapobieganie unieruchomieniu i rozwojowi odleżyn, leczeniu hiperkalcemii, a także przedłużeniu czasu przeżycia. Cel pracy: Głównym celem pracy była analiza potrzeb i poprawa jakości życia osób chorych na nowotwór piersi z przerzutami do kości, dlatego szczegółowymi celami pracy są: status socjalny ankietowanych, analiza badań mających na celu wykrywanie wczesnych zmian w kościach, metody leczenia przerzutów do kości, ocena poziomu bólu, analiza potrzeb fizycznych i psychicznych chorych z przerzutami do kości w przebiegu choroby nowotworowej piersi. Materiały i metody badawcze: Zastosowano narzędzie badawcze w postaci kwestionariusza ankiety. Wszystkie ankiety przeprowadzono wśród pacjentów w Przychodni Przyklinicznej. Grupa badawcza liczyła 100 osób. Respondentki to w dużej mierze pacjentki Poradni Zwalczania Bólu. Ankieta była anonimowa i zawierała 27 pytań. Wyniki: Grupę badawczą stanowiły kobiety. Wiek respondentek zawierał się w przedziale od 41 do70 lat. Wśród badanych dominowało wykształcenie zawodowe i średnie. Wszystkie respondentki w przeszłości były leczone z powodu nowotworu piersi. U większości osób przerzuty do kości zostały zdiagnozowane na podstawie scyntygrafii kośćca i tomografii komputerowej w ciągu 6 miesięcy od rozpoczęcia leczenia raka piersi lub 5 lat po jego zakończeniu. Najczęstszą metodą leczenia przerzutów do kości w przebiegu nowotworu piersi była radioterapia, leczenie bifosfonianami oraz leczenie przeciwbólowe. Połowa respondentek korzystała z zaopatrzenia ortopedycznego z powodu licznych złamań kości, a w szczególności kręgosłupa. Większość ankietowanych odczuwała umiarkowany lub silny ból podczas chodzenia oraz przy zmianie pozycji. Prawie cała grupa ankietowanych otrzymywała wsparcie ze strony rodziny i personelu medycznego. Wnioski: Respondentki w dużej mierze oczekują złagodzenia bólu, zrozumienia i rozmowy. Wyniki przedstawionej analizy pokazały, iż nie należy lekceważyć dolegliwości bólowych kości. Większość ankietowanych korzystała z Poradni Leczenia Bólu. Przeprowadzone badania pomogły zwrócić uwagę oraz scharakteryzować potrzeby pacjentek. Jolanta Kobylewska-Błońska Grażyna Sowińska Licencjat pielęgniarstwa Licencjat pielęgniarstwa Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej Curie Oddział w Gliwicach. Klinika Chirurgii Onkologicznej i Rekonstrukcyjnej. Jakość życia pacjentów z nowotworem żołądka przed zabiegiem operacyjnym Quality of life in patients with gastric cancer before surgery Słowa kluczowe: rak żołądka,, jakość życia, lęk Key words: gastric cancer, quality of life, anxiety Streszczenie: Pacjenci z rakiem żołądka, żyją nie tylko ze świadomością, że konieczny jest zabieg operacyjny, ale również walczą z bólem, borykają się z psychologicznym aspektem choroby, z lękiem patrzą w przyszłość. Chorzy zmieniają swój stosunek do życia, tracą poczucie bezpieczeństwa, martwią się o swoja pracę zawodową, jak również pozycję materialną. Pacjenci rezygnują z wyjazdów rekreacyjnych i wczasów, unikają spotkań towarzyskich i izolują się od reszty społeczeństwa. Wszystkie te czynniki wpływają na pogorszenie się jakości życia pacjentów z nowotworami żołądka. Wstęp: Pod względem częstości występowania nowotworów złośliwych rak żołądka znajduje się na piątym miejscu wśród mężczyzn oraz na siódmym miejscu wśród kobiet. W zestawieniu przyczyn zgonów rak żołądka jest na trzeciej pozycji u mężczyzn, natomiast u kobiet na pozycji czwartej. W ostatnich latach obserwuje się stopniowe zmniejszenie liczby nowych zachorowań na raka żołądka, jednak choroba ta stanowi nadal znaczny problem społeczny i onkologiczny. Polska należy do krajów o największej w świecie częstości zachorowań. Ponad 90% przypadków raka żołądka rozpoznawanych jest w stopniu zaawansowanym, zatem wyniki leczenia są niezadowalające. Odsetek przeżyć 5-letnich we wszystkich stopniach zaawansowania wynosi łącznie średnio 10 25%. Cel: Celem pracy była ocena wpływu choroby nowotworowej żołądka na jakość życia pacjentów na etapie przedoperacyjnym. Materiał i metody: Badaniem objęto 60 pacjentów Kliniki Chirurgii Onkologicznej i Rekonstrukcyjnej. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety. Wiek badanych wynosił od 20 do 70 roku życia. Pod względem płci badane były kobiety jak i mężczyźni z wykształceniem od podstawowego do wyższego. Status zawodowy badanych od ucznia/studenta do rencisty/emeryta. Wyniki: Wśród badanych większość stanowili mężczyźni 53%, natomiast kobiety 47 %. Literatura tematu mówi o większej zachorowalności mężczyzn, powyższe wyniki nie w pełni to potwierdzają. Grupę aktywną zawodową stanowiło 48 % pacjentów. Z zebranych danych wynika, iż pierwszymi objawami choroby nowotworowej żołądka były: utrata masy ciała 24%, wymioty 20%, ból w okolicy żołądka 19%, brak apetytu 15% oraz trudności w połykaniu 14%. Przeprowadzona analiza ujawnia, że 55% pacjentów choruje na raka żołądka od roku, 27% powyżej 2 lat. Długość leczenia z powodu raka żołądka przed skierowaniem do poradni specjalistycznej wynosiła u 42 % okres do miesiąca czasu, 30% podaje okres od 1-2 miesięcy, 8% około pół roku, natomiast ponad pół roku u lekarza rodzinnego leczyło się 20% chorych. Konieczność hospitalizacji z powodu choroby żołądka wymagała w 40% jednolub dwukrotnego pobytu w szpitalu, 21% hospitalizowana była 3-4 razy, natomiast 7% badanych wymagała hospitalizacji powyżej 4 razy. Korzystanie z medycyny niekonwencjonalnej potwierdziło 23%, a 9 % zastanawiała się nad takim leczeniem. Szukanie alternatywnych sposobów leczenia może opóźnić szybkie rozpoznanie oraz zmniejszyć szansę na wyleczenie. Większość pacjentów- 77% o swojej chorobie dowiedziało się od lekarza, zgłaszając się do niego z dolegliwościami, 15% przy okazji badań okresowych, a 8% miała w kręgu znajomych lub w rodzinie osobę chorą na raka żołądka. Prawie połowa badanych informacji o chorobie szukała w poradni lekarskiej, 25% w internecie, 15% respondentów twierdzi, że nie szukało informacji na temat choroby. Lęk jaki odczuwają badani przed zabiegiem operacyjnym w 52% określano jako duży, 30% jako niewielki, u 18% lęk przed operacją nie występował

22 Z uzyskanych danych 58% badanych ma nadzieję na powrót do zdrowia po zabiegu operacyjnym, 25% liczy na całkowity powrót do zdrowia, 12% ankietowanych oczekuje częściowego wyzdrowienia, 5% nie ma oczekiwań co do powrotu do zdrowia. Wysoki poziom wiedzy onkologicznej oraz wsparcie ze strony rodziny i znajomych, zwiększa wiarę pacjentów w możliwość powrotu do zdrowia po zabiegu operacyjnym. Zmiany w sferze psychicznej wywołane chorobą, a zwłaszcza stosunek do życia i zdrowia wywołały u 45% chorych zmianę myślenia i dowartościowania życia. Znaczna 77% większość potwierdza, że leczenie onkologiczne (leki, wizyty lekarskie) nie miały wpływu na obniżenie finansów rodziny. Wnioski: Leczenie onkologiczne oraz uciążliwe procedury medyczne mają negatywny wpływ na pracę zawodową pacjentów z nowotworem żołądka oraz obniżają ich jakość życia. Szybkie rozpoznanie oraz leczenie onkologiczne daje większe szanse na pełne wyleczenie. Zachorowanie na raka żołądka rośnie wraz z wiekiem i dotyczy zarówno mężczyzn jak i kobiet. Utrata masy ciała, wymioty oraz ból to główne dolegliwości w pierwszym okresie choroby. Choroba nowotworowa często niejednokrotnie wymaga hospitalizacji, co obniża jakość życia oraz zmniejsza poczucie bezpieczeństwa. Większość chorych żywi nadzieję, że zabieg operacyjny przywróci im zdrowie. Lęk przed zabiegiem operacyjnym w dużej mierze wiąże się z obawą przed znieczuleniem, bólem oraz tym, że zabieg może skończyć się niepowodzeniem. Wiedza na temat choroby uzyskana od kompetentnych osób ma wpływ na szybką i trafną diagnozę oraz odpowiednie leczenie. Wykazano, że głównym źródłem informacji o chorobie jest służba zdrowia. Wiedza na temat tej choroby oceniana jest jako niewystarczająca, a głównym jej źródłem są pracownicy poradni oraz internet. Społeczeństwo nie zna zasad profilaktyki choroby nowotworowej żołądka i wciąż wymaga edukacji prozdrowotnej w tym kierunku. Wykształcenie jest determinantem zdrowia, wraz z nim rośnie świadomość zachowań prozdrowotnych. Rodzina oraz lekarz stanowią źródło wsparcia dla pacjentów. Rodzina jest ważnym elementem powodzenia leczenia, daje opiekę i wsparcie w chorobie. Poczucie bezpieczeństwa oraz zachowania zdrowotne w dużej mierze zależą od warunków w jakich ludzie żyją. Choroba nie miała wpływu na relacje rodzinne, ale w znaczny sposób obniża status materialny rodziny, kontakty towarzyskie i wyjazdy rekreacyjne. Dodatkowe koszty związane z chorobą mają znaczny wpływ na status finansowy rodziny. Różnego rodzaju ograniczenia związane z chorobą i leczeniem są ściśle związane z poziomem jakości życia pacjentów. Świadomość śmiertelnej choroby może całkowicie zmienić stosunek chorego do życia oraz zachwiać równowagę psychiczną. mgr Marzena Pyk, mgr Wanda Toporek, Jagoda Kaczmarczyk, Anna Gajek Świętokrzyskie Centrum Onkologii w Kielcach Opieka nad pacjentką po mastektomii, leczonej metodą HDR wznowy raka skóry. Patient care after mastectomy, treated by HDR recurrence of skin cancer. Słowa kluczowe: opieka HDR wznowy raka skóry. Nowotwory złośliwe gruczołów piersiowych, których 99% stanowią raki, są u kobiet w Polsce najczęściej występującymi zmianami złośliwymi - stanowią około 20% wszystkich tych zmian. Zachorowalność w Polsce ma nadal tendencję zwyżkową. Wzrost zagrożenia tymi nowotworami obserwuje się szczególnie u kobiet powyżej 60 roku życia. Wykrycie raka we wczesnych stadiach pozwala na skuteczne jego leczenie. Natomiast w stadium zaawansowanym choroby nowotwór prowadzi do przerzutów do innych organów. Wznowa miejscowa jest to ponowne pojawienie się nowotworu w miejscu uprzednio operowanym. Stanowią one około połowę przypadków nawrotów choroby. Większość z nich objawia się zaczerwienieniem i zgrubieniem skóry w okolicy blizny pooperacyjnej. Zmiany w obrębie piersi po operacji mogą ujawnić się w postaci wyczuwalnego guzka, ale częściej rozpoznawane są w badaniach obrazowych mammografii lub USG. Leczenie polega na usunięciu zmiany oraz napromieniowaniu okolic blizny. Do najważniejszych cech raka należą zdolność do naciekania i niszczenia okolicznych tkanek oraz zdolność do dawania przerzutów do węzłów chłonnych lub odległych narządów gdzie komórki nowotworowe zagnieżdżają się, rozrastają i mogą dawać dalsze przerzuty raka. Te dwie cechy naciekanie i przerzuty raka, ostatecznie decydują o losie chorego. Nowotwory łagodne w przeciwieństwie do złośliwych nie naciekają okolicznych tkanek i nie dają przerzutów. Jeśli rozrastająca się tkanka nowotworowa zachowuje kontakt z guzem pierwotnym, jest to rozrost i naciekanie miejscowe (infiltratio). Gdy tego kontaktu nie ma i rozrost odbywa się w mniejszej lub większej odległości od ogniska macierzystego, mamy do czynienia z przerzutem raka (metastasis). Przerzuty raka są konsekwencją przenoszenia się komórek nowotworowych oderwanych od guza poprzez naczynia krwionośne lub naczynia chłonne do miejsc od niego odległych. Naciek nowotworowy sprawia, że miejsce, w którym poprzednio były zdrowe komórki, staje się niesprawne i przestaje spełniać swoje funkcje. Na początku taka dysfunkcja jest niezauważalna dla pacjenta, ale z czasem, gdy komórek nowotworowych przybywa, coraz większe fragmenty narządu zostają wyłączone z normalnej pracy i pojawiają się nowe objawy chorobowe. Istnieje wiele metod leczenia rozsianych postaci raka sutka. W wyniku badań naukowych ustalono zasady korzystnego doboru metod leczniczych. Celem leczenia jest umożliwienie chorym jak najdłuższego przeżycia bez powikłań i ze słabo wyrażonymi dolegliwościami, związanymi z postępem choroby. Leczenie wznowy wymaga zrozumienia, współpracy i cierpliwości lekarza, personelu pielęgniarskiego chorego i jego rodziny. Podjęcie leczenia paliatywnego obejmuje terapię typowo przeciwnowotworową (chirurgia, radio-brachy terapia, chemioterapia i leczenie hormonalne) i leczenie objawowe lekami przeciwbólowymi, przeciwwymiotnymi, leki uspokajające, nasenne powodujące ustępowanie zmian powstałych w wyniku przerzutów. Prowadząc leczenie paliatywne, należy zawsze wyważyć zyski i koszty psychiczne, fizyczne i socjalne takiej terapii. Brachyterapia HDR skóry, jaką podjęto u chorej ze wznową po mastektomii wymagała podania od kilku do kilkunastu frakcji napromienienia metodą kontaktową HDR. Stanowi to rozsądną alternatywę dla innych metod leczenia wymagających często dłuższego czasu oczekiwania na rozpoczęcie leczenia i długiej hospitalizacji. Brachyterapia umożliwia znaczną redukcję dawki w otaczających zdrowych tkankach w porównaniu z teleterapią. Prawie zawsze pod koniec leczenia i bezpośrednio po nim występuje odczyn popromienny o różnym stopniu nasilenia, od zaczerwienienia niewielkiego 42 43

23 skrawka skóry do złuszczania się naskórka. Efektem jest obumieranie komórek nowotworowych, stad może wystąpić martwica i odpadanie martwych części skóry. Takie skutki wystąpiły również u naszej pacjentki. Owrzodzenie, obrzęk, wysięk treści surowiczej, swędzenie, uczucie ściągnięcia i narastający ból okolicy napromienianej to niektóre tylko z problemów z jakimi musiał się zmierzyć personel pielęgniarski. Wymagania higieniczne, zmiany opatrunków to problemy techniczne. Największy problem to walka z bólem i wsparcie psychiczne zarówno dla chorej jak i rodziny. mgr Adriana Pawlas - specjalista pielęgniarstwa onkologicznego Koordynator Pakietu Onkologicznego /st. specjalista ds. kontroli zarządczej i kontroli wewnętrznej - Wojewódzki Szpital Specjalistyczny Nr 2 w Jastrzębiu -Zdroju Realizacja Pakietu Onkologicznego na podstawie doświadczenia własnego Koordynatora Pakietu. Słowa kluczowe: szybka ścieżka onkologiczna, diagnostyczny pakiet onkologiczny, karta DiLO, koordynator, konsylium Od 1 stycznia 2015 r. weszły w życie zapisy Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z póź. zm.) oraz przepisy wykonawcze, nazwane skrótowo pakietem onkologicznym. Wprowadzono nowe zasady usprawniające procesy diagnostyczno-terapeutyczne w zakresie leczenia nowotworów złośliwych tzw. pakiet onkologiczny oraz pakiet porad specjalistycznych tzw. pakiet kolejkowy. Podmioty medyczne, które zawarły umowę na udzielanie świadczeń zdrowotnych w zakresach dedykowanych diagnostyce onkologicznej już w pierwszych dniach funkcjonowania nowych wytycznych zaczęły borykać się z teorią. Problem, który dostrzegli wszyscy świadczeniodawcy to brak dostępności do elektronicznej wersji kart DiLO a tym samym brak możliwości generowania kart i rozpoczęcia prowadzenia pacjenta w Skróconej Ścieżce Onkologicznej (SSO). Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 2 w Jastrzębiu-Zdroju uzyskał dostęp do sytemu informatycznego i możliwości rejestracji kart w dniu 8 stycznia 2015 r. w tym dniu wygenerowano 6 kart onkologicznych. Aby mieć możliwość zakładania zielonych kart i wypełniania poszczególnych etapów realizacji lekarzom należało udzielić uprawnień do Systemu Diagnostyki i Leczenia Onkologicznego (portal SZOI) oraz Krajowego Rejestru Nowotworów. Pojawił się kolejny problem: infrastruktura, dostępność do systemu informatycznego i warunki lokalowe. Wymagania i wytyczne postawiane podmiotom realizującym Pakiet Onkologiczny w przypadku ambulatoryjnej opieki specjalistycznej dotyczyły m.in. zapewnienia realizacji świadczeń diagnostyki onkologicznej w zakresie diagnostyki laboratoryjnej, tomografii komputerowej (TK), rezonansu magnetycznego (RM), pozytonowej tomografii emisyjnej(pet), medycyny nuklearnej i badań endoskopowych ponadto świadczeniodawcy powinni posiadać procedury postępowania i organizacji udzielania świadczeń diagnostyki onkologicznej i leczenia onkologicznego. Założeniem Pakietu jest pomoc pacjentom u których podejrzewa się nowotwór przez skrócenie ścieżki diagnostycznej w rozpoznaniu, diagnozowaniu nowotworu oraz prowadzenie chorego przez plan leczenia zaproponowany przez Konsylium. Realizacja pakietu z pozycji leczenie szpitalne wymaga od świadczeniodawców powołania wielodyscyplinarnego zespołu terapeutycznego zwanego Konsylium. Skład Konsylium został określony w ustawie a zadaniem jego jest opracowanie indywidualnego toku leczenia dla chorych z potwierdzonym nowotworem złośliwym. Dla większości podmiotów leczniczych zorganizowanie składu Konsylium stało się również problem wynikającym z braku w swoich strukturach kompetentnej kadry np. lekarz specjalista w dziedzinie onkologii i hematologii dziecięcej albo hematologii, albo onkologii klinicznej oprócz wymaganego składu Konsylium należy wyznaczyć Koordynatora. Zadania Koordynatora zostały określone jednak nie określono wymagań co do kwalifikacji, wykształcenia czy wykonywanego zawodu. Rola Koordynatora w SSO to przede wszystkim wsparcie organizacyjne, administracyjne i informacyjne udzielane pacjentowi, który objęty został leczeniem onkologicznym. Na wstępnym etapie problemów z jakimi borykały się placówki medyczne rozpoczynając realizację zapisów znowelizowanej ustawy, pacjenci WSS Nr 2 w Jastrzębiu-Zdroju nie doświadczyli ewidentnych problemów z wdrażaniem nowości. Zwrócono jednak uwagę, iż dodatkowa dokumentacja, wspomniana wcześniej infrastruktura, 44 45

24 raczkowanie po znowelizowanych wytycznych były powodem wydłużającego się dla pacjentów czasu oczekiwania i trwania porady w dniu jej obowiązywania jak również wydłużone zostały kolejki oczekujących dla pozostałych pacjentów nie objętych pakietem onkologicznym. Z przykrością należy stwierdzić, że dla pacjentów oczekujących na zabieg np. chirurgiczny czy urologiczny wyznaczono nowy termin przyjęcia do szpitala, niestety odleglejszy niż zaplanowany. Od r. kiedy uzyskano możliwość generowania kart DiLO - pierwsi pacjenci zostali objęci Pakietem Onkologicznym i już w tym dniu odbyło się pierwsze Konsylium. Pakiet Onkologiczny zaczął działać!! Lekarze inicjujący założenie karty DiLO dostrzegali niedopracowania systemu - luki jakie zauważano podczas praktycznej realizacji, spowodowało to częściową niechęć i przekonanie zespołu realizującego zadania do efektu pozytywnego jaki z założenia miał być osiągnięty. Dla realizatorów Pakietu Onkologicznego co krok pojawiały się nowe zagadnienia inicjujące trudności. Zespół WSS NR 2 zauważył pozytywne efekty dla pacjenta już po pierwszym Konsylium, kiedy na rozpoczęcie leczenia w pacjent czekał 2-5 dni! W analizowanym okresie dwumiesięcznym zasada wywiązywania się z nałożonych ustawowo terminów przetrwała, ba w Jastrzębskim Szpitalu była nawet o wiele krótsza : czas rozpoczętej diagnostyki w Ambulatoryjnej Opiece Specjalistycznej do dnia posiedzenia Konsylium wynosi do 15 dni! Pacjent na wstępie diagnostyki poznaje Koordynatora, który ustala dla pacjenta terminy badań w placówkach zewnętrznych (w ramach diagnostyki wstępnej przekazano pacjenta do szpitala Klinicznego jak również przekazano do leczenia poza województwo śląskie) prowadzi przez ścieżkę diagnostyczną i nadzoruje terminowość badań (61 pacjentów objętych nadzorem). Ponadto Koordynator prowadzi pacjenta przez zaplanowany przez Konsylium plan leczenia onkologicznego: pod opieką jest 25 pacjentów z rozpoczętym leczeniem onkologicznym. Trudno jest przełamać przekonanie do zasadności realizacji Pakietu borykając się ogromnym problemów organizacyjnych, biurokratycznym zamieszaniem niedopracowanego systemu i stale trudnym problemem ekonomicznym kontraktu w NFZ ciężko w tym gąszczu zagadnień znaleźć pozytywny. Wojewódzkiemu Szpitalowi Specjalistycznemu Nr 2 w Jastrzębiu - Zdroju udało się znaleźć korzyść dla pacjentów objętych Pakietem Onkologicznym. Dane statystyczne na dzień 28 luty 2015r Małgorzata Kłusak magister pielęgniarstwa, Pielęgniarka Oddziałowa Beskidzkie Centrum Onkologii Szpital Miejski Bielsko-Biała Oddział Chirurgii Onkologicznej i Ogólnej Rekonstrukcja gruczołu piersiowego u chorych leczonych z powodu raka piersi. Breast reconstruction in patients treated for breast cancer. Słowa kluczowe: rak piersi, rekonstrukcja, implanty, tkanki własne Key words: breast cancer, reconstruction, breast implants, autogenous tissues Cel pracy: przedstawienie na podstawie dostępnej literatury sposobów rekonstrukcji piersi u chorych na raka piersi. Rak piersi to nadal najczęściej występujący nowotwór złośliwy wśród kobiet zarówno w Polsce jak i na świecie. Znaczny postęp w zakresie wczesnego wykrywania jak i dostępnych metod leczenia, powoduje, że zabiegi rekonstrukcyjne stają się coraz popularniejsze. Odtworzenie piersi pozwala pacjentce uporać się z problemami psychicznymi i fizycznymi, jakie niesie ze sobą zabieg amputacji gruczołu. Zniekształcenie powstałe po odjęciu sutka przypomina ciągle o przebytej, zagrażającej życiu chorobie, a sam fakt zeszpecenia wywołuje u wielu kobiet silną depresję. Zatem pozytywny wpływ operacji odtwórczych na jakość życia kobiet po mastektomii jest obecnie powszechnie znany. We współczesnej chirurgii onkologicznej, w erze specjalistycznych ośrodków zwanych breast unit, rekonstrukcja piersi staje się integralnym elementem kompleksowego leczenia raka piersi. Każda pacjentka poddawana mastektomii lub zabiegowi oszczędzającemu, jeśli jego efekt kosmetyczny jest niezadawalający, powinna zostać poinformowana o możliwości odtworzenia wyniosłości piersi. Najważniejszym wskazaniem do zabiegu rekonstrukcji jest silna motywacja oraz brak ogólnych przeciwwskazań do operacji. Zabieg może zostać przeprowadzony w trybie jednoczasowym lub odroczonym. Każdej pacjentce można zaproponować różne sposoby rekonstrukcji, dostosowane indywidualnie w zależności od stopnia zaawansowania nowotworu, ewentualnego leczenia uzupełniającego, stanu zdrowia, budowy anatomicznej i preferencji samej pacjentki. Z punktu widzenia techniki zabiegu, rekonstrukcje możemy podzielić na rekonstrukcje z wykorzystaniem materiałów sztucznych (ekspandery, protezy, ekspanderoprotezy) lub tkanek własnych pacjentki, bądź połączyć obie wymienione metody. U kobiet niepoddawanych radioterapii, z prawidłową objętością tkanek (zachowany mięsień piersiowy większy) dobre efekty można osiągnąć z zastosowaniem ekpandera, który po wypełnieniu i odpowiednim rozprężeniu tkanek wymienia się na ostateczną protezę. Zwykle rekonstrukcja taka jest zabiegiem dwuetapowym. Zastosowanie ekspanderoprotezy daje możliwość jednoetapowego zabiegu, ale nieco gorszy efekt kosmetyczny. Rekonstrukcja piersi z wykorzystaniem tkanek własnych zakłada przeniesienie tkanek z innego obszaru anatomicznego ciała. Najczęściej tkanki pobierane są z brzucha, grzbietu i pośladków. Tkanki wykorzystane do rekonstrukcji składające się ze skóry, tkanki podskórnej, mięśni mogą zostać przeniesione za pomocą szypuły naczyniowej lub jako płat wolny z mikrochirurgicznym zespoleniem naczyniowym. Rekonstrukcja piersi będąca połączeniem obu metod, polega najczęściej na zastosowaniu płata mięśniowego lub skórno-mięśniowego opartego na szypule mięśnia najszerszego grzbietu z implantem silikonowym. Ostatnim etapem rekonstrukcji piersi jest odtworzenie brodawki i otoczki sutkowej. Zabieg ten wykonywany w dalszym etapie po odtworzeniu wyniosłości, stanowi swego rodzaju dopełnienie, które zamyka proces rekonstrukcji zarówno dla pacjentki jak i dla chirurga

25 Postęp techniki zabiegów odtwórczych, rosnące zrozumienie skutków psychologicznych amputacji piersi, ale także coraz większa wiedza samych kobiet powoduje, że operacje te zyskują stałe miejsce jako element nowoczesnego, kompleksowego leczenia raka piersi. Dzieje się tak również w Polsce. Ewa Ceglarska piel. dypl., specjalistka z zakresu piel. chirurgicznego, st. pielęgniarka Maciej Krajewski magister pielęgniarstwa, pielęgniarz oddziałowy Wielkopolskie Centrum Onkologii, Oddział Chirurgii Onkologicznej i Ogólnej I Opieka pielęgniarska wobec pacjenta z rozpoznaniem raka brodawki Vatera, poddanego operacji pancreatoduodenektomii sposobem Whipple a studium przypadku. Nursing care of patients with diagnosed carcinoma of the ampulla of Vater treated with Whipple s procedure case study Słowa kluczowe: gruczolakorak, pancreatoduodenektomia, kompleksowa opieka onkologiczna Key words: Keywords: adenocarcinoma, pancreatoduodenectomy, comprehensive cancer care Gruczolakorak brodawki Vatera, mimo, że jest stosunkowo rzadko występującym nowotworem, klasyfikowanym odrębnie nawet od cholangiocarcinoma nowotworów dystalnych dróg żółciowych, to jednak jako przypadek szczególny bardzo dobrze ilustruje ważką problematykę leczenia chirurgicznego nowotworów złośliwych przewodu pokarmowego. Rak brodawki Vatera, który rozrasta się w miejscu połączenia dróg żółciowych z dwunastnicą i obejmuje okolicę okołobrodawkową, jeśli myśleć o radykalnym leczeniu i dobrych wynikach odległych, nie pozwala z reguły na ograniczenie się jedynie do miejscowej resekcji brodawki tzw. ampulektomii, ale zmusza do zastosowania bardzo rozległego zabiegu pancreatoduodenektomii. Omawiana tutaj pancreatuodenectomia sposobem Whipple a polega na usunięciu: głowy trzustki, przylegającego do trzustki odcinka dwunastnicy, pęcherzyka żółciowego - dalszej części przewodu żółciowego wspólnego oraz części odźwiernikowej żołądka i jest obarczona dużym ryzykiem powikłań, a co za ty idzie stosunkowo wysoką śmiertelnością okołooperacyjną. Celem operacji sposobem Whipple a jest, poza precyzyjnym usunięciem masy nowotworu, m.in. przywrócenie prawidłowego pasażu żółci do przewodu pokarmowego drogą wykonanego zespolenia. Przygotowanie pacjenta do tak skomplikowanej operacji (m.in. zaawansowana diagnostyka, rehabilitacja przedoperacyjna, leczenie żywieniowe), sam zabieg operacyjny, jak i opieka pooperacyjna (w tym także przygotowanie pacjenta do wypisu i powrotu do domu) naznaczone są brzemieniem odpowiedzialności personelu medycznego za trafność, poziom oraz jakość realizacji podejmowanych decyzji terapeutycznych, pielęgnacyjnych i opiekuńczych. Omawiane studium przypadku dotyczy analizy procesu leczenia i pielęgnowania 72-letniej pacjentki z rozpoznaniem guza brodawki Vatera (adenocarcinoma) ze współistniejącym nadciśnieniem tętniczym. W toku leczenia polegającego na zastosowaniu radykalnej pancreatoduodenektomii sposobem Wipple a, zakończonego finalnie wypisem pacjentki w stanie ogólnym dobrym do domu, doszło jednak do szeregu komplikacji i zagrażających życiu powikłań. Podczas 50-cio dniowej hospitalizacji (4 pobyty na chirurgii i 3 na Oddziale Anestezjologii i Intensywnej Terapii) pacjentka poddana została trzem operacjom w znieczuleniu ogólnym (operacji zasadniczej pancreatoduodenektomii i dwóm reoperacjom pierwszej, polegającej na uwolnieniu zrostów, ewakuacji ropnia i splenektomii oraz drugiej hemikolektomii prawostronnej). Związane było to z wystąpieniem groźnych powikłań m.in. niedrożnością zespolenia pooperacyjnego, ropnia wnęki okołowątrobowej, śródoperacyjnego uszkodzenia torebki śledziony, pooperacyjnej perforacji jelita grubego, ostrego zapalenia otrzewnej. U pacjentki doszło także do urazu twarzoczaszki doznanego w wyniku nieszczęśliwego upadku. W konsekwencji całokształtu sytuacji zdrowotnej u pacjentki doszło do wyraźnych symptomów zmęczenia onkologicznego, w tym silnego przygnębienia oraz niepokoju spowodowanego m.in. przewlekłym zachwianiem poczucia bezpieczeństwa. Przyjrzenie się studium przypadku leczenia pacjenta poddanego pancreatoduodenektomii, jako metodzie koniecznego niestety w tym wypadku agresywnego podejścia chirurgicznego, może pozwolić na dostrzeżenie i pogłębioną refleksję, ile trudów zmuszeni są znosić oraz pokonywać nasi pacjenci podczas współczesnej onkologicznej terapii. Z drugiej strony rozpatrzenie studium przypadku 48 49

26 powinno pozwolić nam na zgromadzenie i uporządkowanie wiedzy potrzebnej do pracy na przyszłość. Dostarczyć powinno nam wiedzy o tym, jakie role i jakie odpowiedzialne zadania stoją przed zespołem pielęgniarskim i całym interdyscyplinarnym teamem, sprawującym opiekę onkologiczną wobec pacjenta w stanie tak realnego i bezpośredniego zagrożenia życia. Wszak, podejmując się działań terapeutycznych, zwłaszcza tych obarczonych wysokim ryzykiem powikłań, podejmujemy je przecież, kiedy to tylko medycznie możliwe, z intencją powrotu pacjenta do domu i dobrego zdrowia. Mobilizując i aktywizując siły pacjenta do udziału we własnej terapii, do przezwyciężenia objawów choroby i obciążeń związanych z onkologicznym leczeniem, sami chcemy być do wspierania chorego jak najlepiej przygotowani. Jadwiga Zapała mgr pedagogiki medycznej / specjalista ds. promocji zdrowia Marzena Pyk mgr pielęgniarstwa / Z-ca Dyrektora ds. pielęgniarstwa Mirosława Tekiel mgr psychologii / psychoonkolog Świętokrzyskie Centrum Onkologii ul. Artwińskiego 3 Kielce Rola pielęgniarki w prewencji powikłań kardiologicznych u pacjenta onkologicznego. Role of nurses in the prevention cardiovascular complications in the patients with cancer. Słowa kluczowe: kardioonkologia; powikłania leczenia onkologicznego Key words: cardio-oncology; complications of cancer therapy Kardioonkologia jest dziś szybko rozwijającą się dziedziną medycyny, jednoczącą w swych wysiłkach na rzecz dobra pacjenta, specjalistów z zakresu onkologii i kardiologii. Dane statystyczne wskazują dziś na coraz większą umieralność pacjentów po terapii onkologicznej, spowodowaną chorobami układu krążenia. Wśród wielu przyczyn leczenie chemio- i radioterapią stanowi istotny czynnik ryzyka powikłań kardiologicznych. Pielęgniarka onkologiczna powinna na każdym etapie terapii prowadzić obserwację i edukację pacjenta pozwalającą na ograniczenie ryzyka nagłego zgonu sercowego poprzez skuteczną interwencję. Stała i celowa obserwacja pozwala na wczesne wykrycie sygnałów ostrzegawczych, mogących świadczyć o powikłaniach kardiologicznych. Równie istotne są systematyczne działania edukacyjne pielęgniarki wobec pacjenta przed, w trakcie i po terapii onkologicznej w zakresie czynników ryzyka oraz samoobserwacji w kierunku problemów ze strony układu krążenia. W eliminacji psychicznych uwarunkowań powikłań kardiologicznych istotne jest wsparcie zarówno psychoonkologa, jak i pielęgniarki, która często jest pierwszym powiernikiem chorego

27 Prof. dr hab. n. med. Sebastian Giebel Klinika Transplantacji Szpiku i Onkohematologii Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie Oddział w Gliwicach Transplantacja Macierzystych Komórek Krwiotwórczych Hematopoietic Stem Cell Transplantation Słowa kluczowe: transplantacja macierzystych komórek krwiotwórczych dawca szpik kostny Key words: hematopoietic stem cell transplantation donor bone marrow Cele transplantacji komórek krwiotwórczych Szpik kostny jest tkanką, produkującą krwinki. Powstają one wskutek namnażania i dojrzewania z krwiotwórczej komórki macierzystej. Po osiągnięciu pełnej dojrzałości opuszczają szpik i przechodzą do krwi jako krwinki czerwone, białe i płytki krwi. Rolą krwinek czerwonych jest przenoszenie tlenu, białych ochrona przed zakażeniami, a płytek zapobieganie krwawieniom. Prawidłowa czynność szpiku jest więc niezbędna dla życia. W określonych sytuacjach, takich jak narażenie na promieniowanie jonizujące, może dojść do trwałego uszkodzenia szpiku. Zachodzi wtedy konieczność zastąpienia go szpikiem od zdrowej osoby. Istnieje też jednak druga, w praktyce klinicznej znacznie częstsza grupa wskazań do transplantacji, jaką jest leczeniu nowotworów. Wiele z nich cechuje się wrażliwością na chemioterapię i radioterapię. Często jednak dawki stosowane tradycyjnie w onkologii nie pozwalają na wyleczenie. Zwiększając dawkowanie możemy poprawić skuteczność leczenia, narażamy jednak chorego na uszkodzenia różnych narządów, z których najbardziej wrażliwy jest szpik. A zatem toksyczność chemioterapii czy radioterapii wobec szpiku jest głównym czynnikiem ograniczającym możliwość intensyfikacji leczenia przeciwnowotworowego. Problem ten można ominąć pod warunkiem dysponowania komórkami macierzystymi od osoby drugiej lub od samego pacjenta, które podane po terapii w megadawkach odbudowują zniszczony szpik. Celem transplantacji jest więc umożliwienie zastosowania chemioterapii albo radioterapii w dawkach dających szansę wyleczenia z chorób nowotworowych. W przypadku gdy komórki szpiku pochodzą od drugiej osoby możemy ponadto liczyć na dodatkowy efekt immunologiczny. Białe krwinki od dawcy mogą rozpoznawać w organizmie biorcy resztki nowotworu i niszczyć je, co jest nazywane reakcją przeszczep-przeciw-nowotworowi. Metody pobierania krwiotwórczych komórek macierzystych do transplantacji Mówiąc o transplantacji szpiku mamy na myśli przeszczepienie obecnych w nim macierzystych komórek krwiotwórczych. Możemy je pozyskiwać na różne sposoby. Tradycyjna metoda polega na pobieraniu szpiku z kości biodrowych w znieczuleniu ogólnym. Zabieg ten trwa około godziny i polega na zasysaniu treści szpikowej do strzykawek poprzez igły biopsyjne wprowadzone do kości. Pobiera się w ten sposób około 1 litra szpiku zmieszanego z krwią. Pobyt w szpitalu trwa 2 doby. Procedura wiąże się z trwającym około miesiąca nieznacznym zmniejszeniem wydolności fizycznej, co jednak nie jest zazwyczaj odczuwalne przy wykonywaniu codziennych czynności. Po tym czasie organizm wraca do pełnej sprawności. Szpik jest tkanką niezwykle szybko regenerującą się i nawet kilkukrotne jego oddawanie nie pozostawia trwałych ubytków. Macierzyste komórki krwiotwórcze można też pobierać stosując przez 5 dni podskórnie czynnik wzrostu kolonii granulocytowych (G-CSF). Powoduje to uwolnienie komórek macierzystych ze szpiku do krwi, skąd mogą być one pobierane za pomocą separatora komórkowego. Separacja komórek wiąże się z koniecznością wkłucia igieł do dwóch żył, zazwyczaj w zgięciach łokciowych. Maszyna pobiera krew z jednej z nich, odsącza komórki macierzyste i zwraca krew do drugiej żyły. Całość zabiegu trwa około 4 godzin i nie wymaga znieczulenia ani hospitalizacji. Pobieranie komórek macierzystych z krwi jest obecnie wykorzystywane do transplantacji znacznie częściej niż pobranie szpiku. Trzecim źródłem komórek jest krew pępowinowa. Jednostki takiej krwi są zamrażane i deponowane w specjalnych bankach. Niestety krew pępowinowa zawiera stosunkowo małą liczbę komórek macierzystych. W praktyce jest ona wystarczająca najczęściej tylko dla dzieci. Zabieg transplantacji polega na dożylnym podaniu materiału przeszczepowego. Technicznie przypomina on przetoczenie krwi. Nie jest to więc procedura chirurgiczna. Trudność polega na zapewnieniu pacjentowi bezpieczeństwa w okresie poprzeszczepowym, kiedy to zanim dojdzie do odtworzenia szpiku organizm jest całkowicie pozbawiony odporności. Pacjent przebywa na izolowanej sali z filtrowanym powietrzem i innymi zabezpieczeniami. Zachodzi konieczność podawania wielu leków i przetaczania preparatów krwi. Może się to odbywać jedynie w wyspecjalizowanych ośrodkach z doświadczonym personelem medycznym. Kto może być dawcą? Dawcą może być sam pacjent. Mówimy wtedy o transplantacji autologicznej. Takie zabiegi wykonuje się najczęściej u chorych na chłoniaki, w tym szpiczaka mnogiego. Są one obarczone względnie małym ryzykiem zagrażających życiu powikłań. W wielu chorobach konieczne jest przeszczepianie komórek macierzystych od osoby drugiej, nazywane transplantacją allogeniczną. Czynnikiem decydującym o doborze dawcy jest zgodność w zakresie cząsteczek, zwanych antygenami HLA. Cechują się one bardzo dużą różnorodnością i prawdopodobieństwo, że dwie przypadkowe osoby są pod tym względem identyczne jest bardzo małe. W pierwszej kolejności bada się HLA u rodzeństwa. Szansa na zgodność wynosi tu ¼. Im większa rodzina, tym większe prawdopodobieństwo posiadania dawcy. W przypadku gdy nie ma dawcy rodzinnego wszczyna się poszukiwanie dawcy niespokrewnionego tj. ochotnika, który zgłosił się uprzednio do jednego z rejestrów. Zgłoszenie polega na pobraniu próbki krwi, która jest następnie analizowana pod kątem genów HLA, a wynik trafia do światowej bazy danych. Baza ta obejmuje aktualnie ponad 25 milionów dawców w tym ponad Polaków. Dzięki temu szansa znalezienia odpowiedniego dawcy dla dowolnego pacjenta jest coraz większa i wynosi około 75%. Szczególnie ważna jest duża liczba dawców w obrębie jednego kraju, jako że bliskość geograficzna wiąże się z większym podobieństwem w zakresie genów HLA. Transplantacje allogeniczne są standardową i często jedyną skuteczną metodą leczenia wielu chorób nowotworowych, takich jak białaczki, a także niewydolności szpiku i niektórych chorób genetycznych. Liczba transplantacji w Polsce systematycznie się zwiększa, wciąż jednak nie dorównuje statystykom dla Europy zachodniej. Stale zwiększająca się pula dawców niespokrewnionych, a także poprawa dostępności poprzez zapewnienie odpowiedniego finansowania oraz powstawanie nowych ośrodków przeszczepowych daje nadzieję na szybki rozwój tej dziedziny medycyny

28 Beata Tomczak mgr pielęgniarstwa pielęgniarka zabiegowa Oddział Ginekologii Operacyjnej Onkologicznej i Endoskopowej Wielkopolskie Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej Curie Komunikacja z pacjentem onkologicznym Communication with the oncological patients Ksiądz Józef Tischner kapelan chorych, twórca filozofii cierpienia i umierania prawie całe swoje kapłańskie życie spędził posługując chorym, cierpiącym i umierającym. Jednak w momencie gdy sam zachorował na chorobę nowotworową napisał,,cierpienie nie uszlachetnia, cierpienie nie zbawia...trzy ostatnie lata Jego życia i zmagania się z chorobą nowotworową, przemijanie i odchodzenie były Jego analizą nad tym o czym mówił wcześniej. Stanął z drugiej strony tego o czym tak wiele mówił i tak wiele napisał... W kontekscie tych myśli dziś my stajemy przed człowiekiem, który zmaga się z chorobą, bólem, cierpieniem. Czy my ludzie zdrowi możemy mówić o cierpieniu i umieraniu? Każdego dnia zadaję sobie to pytanie. Rozważam myśli ks. Tischnera, Jana Pawła II, ale przede wszystkim ludzi, których spotykam każdego dnia na mojej drodze życia. Są to moi pacjenci oraz moi bliscy, którzy odchodzą czasem nagle bo giną w wypadku i pozostaje po nich pustka, z którą trzeba sobie poradzić, bliscy, którym trzeba pomóc i my osamotnieni, zasmuceni i bezradni na to co się wydarzyło. Dlatego dziś mam odwagę stanąć przed Państwem i podzielić się tym co czuję gdy rozmawiam z pacjentem. Życie nasze to krąg, który zataczamy idąc przez życie. Rodzimy się, jesteśmy dziećmi, młodzieńcami, wkraczamy w wiek dorosły, w którym często wydaje się nam, że możemy tak wiele zrobić, osiągnąc, wychowujemy nasze dzieci, budujemy dom odnosimy sukces zawodowy czasem robimy tzw. karierę zawodową. Potem przychodzi czas emerytury i starości. My spotykamy w naszej pracy człowieka w różnym wieku, różnym punkcie swojego życia, różnym statusie materialnym. Ale właściwie zawsze choroba przychodzi z zaskoczenia, nagle i przedwcześnie... do drugiego człowieka, wiarą, że możemy być pomocni i ważni ale także jakże często zmęczeni, przemęczeni, ze swoimi dużymi i małymi troskami, kłopotami i cierpieniami. Przecież wychodząc z domu zostawiając chore dziecko, męża czy matkę nie zapominamy o nich, a musimy iść do pracy, w której dla drugiego potrzebującego człowieka musimy być na 200%. Być tylko dla niego. Jak to zrobić? To niełatwe zadanie. Dziś po 25 latach pracy zawodowej wiem napewnoo, że zawsze trzeba być sobą. Być człowiekiem, który jutro może być pacjentem, kaleką zależnym od drugiego człowieka. Traktować innych jak byśmy chcieli aby nas traktowano. Traktować z należną uwagą, szacunkiem. Przecież dobrze wiemy, że nie znamy odpowiedzi na wszystkie troski drugiego człowieka i chyba też nie o to chodzi by mieć zawsze odpowiedź. Czasem trzeba poprostu posłuchać, zatrzymać się na kilka chwil podać rękę aby ktoś poczuł, że nie jest sam, że cokolwiek się wydarzy będziemy z Nim i przy Nim.,,Człowiek jest jedyną istotą żywą, która wie o tym, że umrze i potrafi snuć na ten temat rozważania (prof. Tadeusz Kielanowski). Nie wszyscy potrafimy rozważać o śmierci, gdy mamy 20, 30, 40 lat. Ale człowiek chory szczególnie pacjent onkologiczny, a nawet dziecko będą takie rozważania snuć. My musimy rozumieć je. Nie wolno nam mówić, że przecież to jeszcze nie teraz, że leczenie, że będzie dobrze bo tego nie wiemy. Jak budować nadzieję w człowieku nie budząc fałszywej nadziei... Na konferencji podzielę się doświadczeniem z opieki i pożegnania dwóch osób, które na zawsze pozostaną w moim sercu i pamięci. Kuzynki śp. Eli, która pozostawiając dzieci sierotami, bo ich ojciec już nie żył odchodziła z taką ogromną godnością w wieku 43 lat. Śp. Ani, którą było mi dane poznać w trakcie jej zaledwie kilku miesięcznej choroby.,, KAŻDEMU DAJ ŚMIERĆ JEGO WŁASNĄ PANIE, DAJ UMIERANIE, CO WYNIKA Z ŻYCIA GDZIE MIAŁ SWĄ MIŁOŚĆ, CEL I BIEDOWANIE. Rainer Maria Rilke Celem pracy jest pokazanie jak ważną rolę pełni pielęgniarka na każdym etapie leczenia i pielęgnowania pacjenta.to my każdego dnia pochylmy sie nad człowiekiem, który prawdopodobnie jest w najtrudniejszym momencie swojego życia. Od momentu naszego spotkania mamy kilka chwil aby nam zaufał. On się boi my musimy podjąć próbę zminimalizowania tego strachu, cierpi - a naszym zadaniem jest ulżyć w tym cierpieniu i nie mam tutaj na myśli tabletki czy zastrzyku bo to jest oczywiste i nie jest przedmiotem tej pracy. Cackowski powiedział,,że ludzkie cierpienie ma charakter wielowymiarowy; duchowy, moralny, estetyczny, egzystencjalny. Cierpienie jest formą osobistego doświadczenia ludzkiego, która odnosi się przede wszystkim do czasu pozateraźniejszego, gdy tymczasem ból ma swój początek w teraźniejszości. Źródlem cierpienia są te wszystkie przykre zdarzenia, które obniżając jakość życia wpływają dezintegrująco na całość osoby ludzkiej, obejmując wszelkie obszary ludzkiej egzystencji. To cierpienia cielesne ciało niesprawne ogranicza autonomię jednostki ludzkiej, w tym utratę funkcji z powodu osłabienia czy bólu. Inne źródło cierpień to nasza psychika i związane z nią emocje. Zaburzone więzi między ludzkie, role jakie pełnimy w życiu innych i role innych w naszym życiu, mogą dostarczyć cierpień o różnym natężeniu. Udręką są kolejne nieodwracalne straty; zdrowia, pracy, przyjaciół, zdolności tworzenia, utraty wiary w sens dalszego życia, utrata wiary w Boga to przyczyny cierpień duchowo egzystencjalnych. Pośrodku tego wielowymiarowego cierpienia MY - biały personel ze swoim potencjałem miłości 54 55

29 Małgorzata Pasek dr n. med., mgr piel., specjalista pielęgniarstwa onkologicznego i epidemiologicznego naczelna pielęgniarka, konsultant wojewódzki w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej Curie Oddział w Krakowie Nowe programy kształcenia podyplomowego dla pielęgniarek onkologicznych New programs of postgraduate education for oncology nurses Słowa kluczowe: kształcenie podyplomowe, pielęgniarstwo onkologiczne Key words: postgraduate education, oncology nursing W roku 2013 w Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych zostały powołane zespoły, do zadań których należało opracowanie programów kształcenia podyplomowego w różnych dziedzinach pielęgniarstwa (w oparciu o Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 12 grudnia 2013 r. w sprawie wykazu dziedzin pielęgniarstwa oraz dziedzin mających zastosowanie w ochronie zdrowia, w których może być prowadzona specjalizacja i kursy kwalifikacyjne /Dz. U. z dnia 16grudnia 2013 r./ oraz Ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej z późn. zm.). Celem pracy jest zaprezentowanie programów szkolenia specjalizacyjnego praz kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego dla pielęgniarek. Poszczególne moduły programu szkolenia specjalizacyjnego i kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniarstwa onkologicznego zawierają: nazwę modułu, cel kształcenia, wykaz efektów kształcenia zdefiniowany jako wiedza, umiejętności i kompetencje społeczne, kwalifikacje kadry dydaktycznej, liczbę godzin ogółem i formę zajęć, liczbę ECTS ogółem wraz z nakładem pracy uczestnika szkolenia, treści kształcenia, sposób sprawdzania efektów kształcenia, wykaz literatury podstawowej i uzupełniającej. Program kształcenia zawiera również wykaz świadczeń zdrowotnych, do których uprawniona jest pielęgniarka po ukończeniu szkolenia. Łączna liczba godzin przeznaczonych na realizację szkolenia specjalizacyjnego wynosi 695 godzin dydaktycznych, kursu kwalifikacyjnego Katarzyna Walkowiak mgr, Kierownik Opieki Medycznej Anestezjologia i Intensywna Terapia Centrum Onkologii Bydgoszcz ul. Izabeli Romanowskiej 2 Obsługa portu dożylnego. Implantable port service. Cel. Prawidłowy sposób obsługi portu dożylnego. Minimalizacja zakażeń. Zastosowanie trwałych dostępów naczyniowych u pacjentów poddawanych chemioterapii stanowi niezaprzeczalne udogodnienie dla chorych i leczących. Pełne wykorzystanie portów dożylnych z zapewnieniem maksymalnego bezpieczeństwa jest możliwe pod warunkiem ujednolicenia kryteriów wskazań, warunków implantacji i zasad pielęgnacji. Zastosowanie portów dożylnych w Polsce jest ostatnio rutynowym postępowaniem, jednak stopień ich wykorzystania wciąż jest zróżnicowany w zależności od ośrodka. Wszczepialne porty dożylne należy bezwzględnie stosować u chorych, u których: nie ma możliwości wkłucia się do żył obwodowych lub wkłucia są istotnie utrudnione, występują ostre odczyny naczyniowe na podawane leki, stosowane są drażniące lub silnie drażniące leki, przewiduje się powtarzane cykle CTH lub wielogodzinne i wielodniowe wlewy. W celu zapobiegania wystąpieniu powikłań związanych z użytkowaniem portów dożylnych ważne jest przestrzeganie następujących zasad żeby: 1. Każda pielęgniarka podająca przez porty leki lub płyny oraz wykonująca zabiegi pielęgnacyjne była odpowiednio przeszkolona w tym zakresie. Rodzaj i sposób szkolenia powinny być zgodne z odpowiednim zaświadczeniem. 2. Podczas systematycznych szkoleń zwracać uwagę na utrwalenie prawidłowych schematów obsługi portów (np. bezdotykowe techniki obsługi linii dożylnych lub procedury zachowania aseptyki). 3. Leczenie z wykorzystaniem portu dożylnego było poprzedzone udzieleniem choremu szczegółowej informacji Najważniejsze elementy mające podstawowe znacznie dla ewentualnego rozwoju zakażenia odcewnikowego to: założenie cewnika, które musi być wkonane w jałowych warunkach i w prawidłowy sposób oraz aby opieka nad cewnikiem, wprowadzonym do naczynia wykonywana była przez wyszkolony personel i z zasadami aseptyki. Pielęgnacja cewnika jest tym elementem, który podlega okresowej kontroli przy użyciu właściwych pomiarów i kart kontrolnych. Podstawową zasada którą należy przestrzegać podczas obsługi portu na każdym etapie to bezwzględne przestrzeganie zasad aseptyki. Ponadto należy prawidłowo dobierać długość igły dla każdego pacjenta (uwzględniając rodzaj portu i grubość tkanki podskórnej nad membraną). Skrzydełka lub płytka które są elementem mocującym igły, powinny płasko układać się na powierzchni skóry. Optymalna grubość igły to 20G 22G, igłę o grubości 18G 19G używać należy do żywienia pozajelitowego, przetaczania preparatów krwiopochodnych, podawania środków cieniujących w promieniowaniu RTG. Należy prowadzić codzienną obserwację miejsca wkłucia i odnotowywać w obowiązującej dokumentacji medycznej. Igłę w porcie można pozostawić do 7 dni. Jeżeli obserwacja miejsca wkłucia jest niemożliwa (zastosowana jest igła łącznie z opatrunkiem włókninowym ) igłę zmieniamy co 24 godziny. Po podawaniu przez port krwi oraz preparatów krwiopochodnych należy port przepłukać minimum 20 ml 0,9% Na Cl. Jeżeli przez port podawane są emulsje tłuszczowe, igłę w porcie należy wymienić co 24 godz. Do przepłukiwania portu należy stosować następujące objętości: pomiędzy infuzjami różnych leków - minimum 10 ml 0,9% Na Cl, w przypadku emulsji tłuszczowych oraz preparatów krwiopochodnych minimum 20 ml 0,9% Na Cl. Przepłukiwanie portów roztworami heparyny oraz innymi preparatami można wykonywać tylko na zlecenie lekarza. Nie należy stosować strzykawek o objętości mniejszej niż 10ml (użycie mniejszych strzykawek powoduje powstanie zbyt dużego ciśnienia w układzie portu, które może skutkować jego uszkodzeniem). Igłę usuwamy od razu, 56 57

30 gdy jej zastosowanie nie jest klinicznie uzasadnione. Miejsce po usunięciu igły zabezpieczamy jałowym opatrunkiem. W przypadku braku refluksu krwi należy spróbować powoli wstrzyknąć 2ml 0,9% Na Cl do portu. Nie wykonywać wielokrotnych prób aspiracji lub prób podawania płynu. Fakt braku refluksu zgłaszamy lekarzowi. Standardy opieki i procedury medyczne w zakresie prewencji zakażeń szpitalnych powinny opierać się na aktualnej wiedzy medycznej. Brak stosowania najnowszych osiągnięć w pielęgnacji miejsca wkłucia może być przyczyną zdarzeń niepożądanych. Centralne cewniki dożylne są odpowiedzialne za 90% wszelkich infekcji spowodowanych dostępem naczyniowym. NURTICIA EWA CEBORSKA Żywienie w chorobach nowotworowych W pełni zbilansowana dieta jest jednym z podstawowych warunków do zachowania zdrowia dla każdego człowieka. Białka, węglowodany, tłuszcze, a także składniki mineralne i witaminy są bardzo ważnymi elementami procesów biochemicznych zachodzących w organizmie człowieka. Dlatego też długotrwałe niedobory pokarmowe mogą mieć niekorzystny wpływ na stan zdrowia. Niezależnie od tego, w jakim stanie jest pacjent, należy zadbać o właściwą dla niego dietę na każdym etapie leczenia. Pacjenci onkologiczni są szczególnie narażeni na niedobory pokarmowe a nawet zagrażające życiu niedożywienie. Wynika to głównie ze zwiększonego metabolizmu komórek nowotworowych, w wyniku czego tkanka mięśniowa, przy długotrwałym niedobrze energetycznobiałkowym w codziennej diecie, może ulegać rozpadowi. Na powstawanie niedożywienia wpływa także często dość trudne leczenie, którego efektem może być jadłowstręt, pojawienie się trudności związanych z owrzodzeniem jamy ustnej, zmieniony smak i powonienie oraz wiele innych przyczyn niechęci do spożywania posiłków. Mówiąc o niedożywieniu warto dodać, że pacjenci o złym stanie odżywienia gorzej odpowiadają na leczenie, mają słabsze rokowania wyzdrowienia, a także w późniejszym okresie - dłuższy czas rekonwalescencji. Dlatego też planując jadłospis dla pacjentów onkologicznych należy dokładnie monitorować stan odżywienia pacjenta (obserwując wahania masy ciała, a także jeśli to możliwe skład ciała pod kątem zawartości tkanki mięśniowej oraz wody w organizmie) i odpowiednio korygować jego dietę tak, aby odpowiadała aktualnym potrzebom. Na każdym etapie leczenia jadłospis musi być pełnowartościowy, dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych, a także musi być smaczny, a przede wszystkim dopasowany do możliwości pacjenta. W przypadku, gdy pacjent odmawia lub nie jest w stanie przyjąć odpowiedniej ilości pożywienia, należy wprowadzić żywienie uzupełniające. W takim przypadku lekarz może zadecydować o konieczności wprowadzenia leczenia żywieniowego drogą doustną, przy użyciu przetoki bądź zgłębnika z zastosowaniem diet przemysłowych, które umożliwiają podaż zbilansowanej ilości składników odżywczych.. Podczas leczenia chorób nowotworowych nie zaleca się stosowania diet niskoenergetycznych (np. odchudzających lub oczyszczających) czy innych alternatywnych metod leczenia żywieniowego bez wyraźnej akceptacji lekarza prowadzącego. W wykładzie poruszone zostaną kwestie: kryteriów rozpoznania niedożywienia oraz monitorowanie stanu odżywienia pacjenta, dopasowania zaleceń dietetycznych do wymagań żywieniowych chorego, opis przypadku - przykład jadłospisu dla chorego onkologicznie, zwrócenie uwagi na wykorzystanie pełnowartościowych i niskoprzetworzonych produktów nformacje dotyczące zastosowania wysokoenergetycznych i wysokobiałkowych doustnych preparatów odżywczych w leczeniu żywieniowym dedykowanych pacjentom onkologicznym

31 Lek. med. Beata Freier Kierownik Oddziału Onkologii Klinicznej Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu Zastosowanie infuzorów w praktyce lekarza onkologa. The use of infusion pumps in oncology practice. NOTATNIK Słowa klucze: chemioterapia, infuzory Key words: chemotherapy, infusion pumps Zmiany prawne wprowadzone w styczniu 2015 Pakietem Onkologicznym pozwoliły na zmianę w podejściu do terapii przeciw nowotworowych. Poprawa jakości życia chorych (poza utrzymaniem jakości leczenia przeciwnowotworowego) staje się priorytetem opieki nad pacjentem z chorobą nowotworową. W Polsce podobnie jak na całym świecie, rozwiązania ustawowe preferują terapie realizowane przez ośrodki pełno profilowe w trybie ambulatoryjnym. System podawania cytostatyków w infuzorach jest dobrą opcją terapeutyczną. Zachowanie określonych warunków dla tej procedury stanowi o jej bezpieczeństwie dla pacjenta oraz lekarza zalecającego taki rodzaj terapii. Aspekty prawne takich działań nie budzą zastrzeżeń. Roczne doświadczenia w leczeniu pacjentów z zastosowaniem podawania chemioterapii w infuzorach w warunkach domowych zostały ocenione ankietą wypełnianą przez chorych. Stopień zadowolenia z leczenia ambulatoryjnego z użyciem infuzorów pomimo konieczności założenia portu do naczynia głównego oraz niepokoju związanego z cytostatykiem uznano za dobre

32 NOTaTNIK DaRCZYŃCY I SPONSORZY 62 63