Materials to knowledge of Tachinid flies (Diptera, Tachinidae) of the Kraków-Częstochowa Upland (Poland)

Transkrypt

1 Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Tom Przyroda Ojców 00 Cezary Bystrowski, Anna Klasa Materiały do znajomości rączycowatych (Diptera, Tachinidae) Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej Materials to knowledge of Tachinid flies (Diptera, Tachinidae) of the Kraków-Częstochowa Upland (Poland) Abstract. The paper presents review of published historical records of Tachinid flies collected on Kraków-Częstochowa Upland (Poland) and some new evidences of the group from this region. Materials were collected during last a few years mostly from 000 to 003 in the region and concerning data about 80 specimens belong to 83 species from Tachinidae family. 7 species are recorded from the Kraków-Częstochowa Upland for the first time. Key words: Insects, Diptera, Tachinidae, faunistics, Kraków-Częstochowa Upland, Poland Wstęp Fauna rączycowatych Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej nie doczekała się jak dotychczas szerszego opracowania, a informacje o stwierdzonych tam gatunkach znajdują się w kilku publikacjach dipterologicznych. W porównaniu, na przykład, z sąsiadującą od wschodu Wyżyną Małopolską, na obszarze której prowadzono liczne badania faunistyczne, podsumowane przez A. Draber-Mońko (993), teren Wyżyny pozostaje zbadany jedynie w minimalnym stopniu. Niniejsza praca jest wstępem do szerszych badań nad rączycowatymi Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej. Stawia sobie za cel podsumowanie publikowanych dotychczas danych o rączycowatych tego terenu i częściowe uzupełnienie wiedzy nowymi materiałami zebranymi przez autorów w ostatnich latach. Teren badań Wyżyna Krakowsko-Wieluńska ciągnie się pasmem o długości około 70 km, od okolic Wielunia na północy po Dolinę Górnej Wisły koło Krakowa. Podział i przebieg granic Wyżyny przyjęto w tradycyjnym ujęciu stosowanym zarówno przez geografów np. Z. Czeppego (97), jak i biologów, np. S. Michalika (97), A. Lianę (976). Według tego podziału dzieli się ona na trzy główne mezoregiony: Wyżynę Krakowską, Wyżynę Częstochowską i Wyżynę Wieluńską. Wyżyna ma postać płyty utworzonej przez jurajskie skały wapienne pokryte w znacznej części utworami polodowcowymi, w części południowej lessem, a w północnej piaskami. Jak podaje A. Liana (976) dla faunisty wydaje się wystarczający podział Jury na część południową, pokrywającą się z Wyżyną Krakowską oraz północną, w której skład wchodzą Wyżyny Częstochowska i Wieluńska. Granicę między tymi dwoma obszarami Wyżyny stanowi dolina Białej Przemszy. Badaniami objęto niektóre miejscowości położone na Jurze Krakowskiej i Częstochowskiej. Większość rączycowatych została zebrana na Wyżynie Krakowskiej w Ojcowskim Parku Narodowym (OPN) i jego okolicach oraz na południowy zachód od miejscowości Kwaśniów Dolny. Wszystkie stanowiska naniesiono na mapę (ryc.), a objaśnienia znajdują się w tabeli. Urozmaicona rzeźba terenu i związana z tym różnorodność warunków siedliskowych warunkują bogactwo i zróżnicowanie szaty roślinnej Jury. Materiał pozyskano na murawach kserotermicznych Origano-Brachypodietum pinnati (stanowiska: Góra Koronna, Małesowa Skała, Pieskowa Skała, Wąwóz Pilny Dół, Karniowice, Kwaśniów Dolny), mezofilnych łąkach rajgrasowych Arrhenatheretum eltioris (Dolina Sąspowska, Młynnik, Ojców), w grądzie Tilio-Carpinetum (Dolina Sąspowska). Na szczególną uwagę zasługują dwie powierzchnie badawcze zlokalizowane na Grodzisku (ryc. ) i na Peperówce (ryc. 3), gdzie od kilku lat prowadzone są badania nad zmianami w faunie bezkręgowców OPN. Powierzchnia badawcza na Grodzisku obejmuje stok o wystawie południowej. W chwili utworzenia Parku w 956 r. porastały go murawy i zarośla kserotermiczne (Origano-Brachypodietum pinnati, Peucedano cervariae-coryletum) oraz murawy naskalne (Festucetum pallentis). W ciągu ostatnich prawie 50 lat zmniejszyły one znacznie powierzchnię, a nawet zanikły w wyniku sukcesji zbiorowisk zaroślowych z tarniną na czele oraz lasu grądowego. W latach teren ten poddano zabiegom ochrony czynnej polegającej na odsłonięciu resztek muraw kserotermicznych. Wycięto wszystkie drzewa i krzewy (pozostawiając tylko wiśnię karłowatą). W następnych latach jesienią koszono ruń oraz odrosty krzewów i drzew (grabów, jaworów). Po przeprowadzonych zabiegach, w czasie badań monitoringowych, powierzchnię bujnie porastała mieszanina gatunków spotykanych w zbio-

2 35 Cezary Bystrowski, Anna Klasa Ryc.. Rozmieszczenie stanowisk badawczych rączycowatych (Tachinidae) na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej: a miejscowości; b stanowiska badawcze: Mirów; rezerwat Góra Zborów ; 3 Piaseczno; Ryczów; 5 Złożeniec; 6 Smole; 7 Kwaśniów Dolny; 8 Klucze; 9 Ojcowski Park Narodowy; 0 Przybysławice koło Skały; Jerzmanowic; rezerwat Dolina Racławki ; 3 Dolina Kobylańska; Karniowice; 5 Dolina Kluczwody Fig.. Distribution of collecting sites of Tachinidae on Kraków-Częstochowa Upland: a locality, b collection sites. For details see Polish explanation rowiskach pozrębowych (Verbascum nigrum L., Sambucus nigra L.), grądach (Carpinus betulus L.), na murawach kserotermicznych (Inula conyza DC., Origanum vulgare L., Brachypodium pinnatum (L. P. Beauv.), łąkach rajgrasowych (Centaurea jacea L., Crepis biennis L.) i w zbiorowiskach ruderalnych (Artemisia vulgaris L., A. absinthium L., Cirsium vulgare (Savi) Ten.). Powierzchnia badawcza na Peperówce stanowi porolny ugór zarastający olchą, brzozą i sosną. Z roślin zielnych liczne występują tu nawłoć późna (Solidago gigantea Aiton), tojeść pospolita (Lysimachia vulgaris L.) i dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum L.). Historia badań Najwcześniejsze dane o muchówkach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, zaliczanych obecnie do rodziny rączycowatych, odnajdujemy w publikacjach autorów dziewiętnastowiecznych (Waga 855; Nowicki 873; Sznabl 88; Bobek 893). Pierwszymi wymienionymi gatunkami rączyc z tego terenu były Phasia brachyptera (Panzer 798) oraz Phania obscuripennis (Meigen, 8) = Hemyda obscuripennis (Meigen, 8) (Waga 855: 0). Niestety pozycja systematyczna pierwszego z nich nie jest obecnie możliwa do ustalenia (Herting, Dely-Draskovits 993: 03). Kolejne dane były opublikowane w spisie muchówek Galicji autorstwa Nowickiego (873). Z okolic Krakowa autor ten wymienia 3 gatunki rączycowatych:. Mintho praeceps Scop. = Mintho rufiventris (Fall.). Degeeria separata Mg. = Medina separata 3. Degeeria collaris Fall. = Medina collaris (Fall.). Macquartia chalybeata Mg. = Dufouria chalybeata 5. Roeselia antiqua Fall. = Ocytata pallipes (Fall.) 6. Myobia lateralis Mg. = Myobia lateralis Macq. = Solieria sp. 7. Frontina laeta Mg. = Frontina laeta 8. Eurygaster vertiginosa Fall. = Thelymorpha marmorata (Fabr.) 9. Phorocera caesifrons Mcq. = Phorocera obscura (Fall.) 0. Masicera egens Egg. = Meigenia incana (Fall.). Tachina larvarum L. = Exorista larvarum (L.). Exorista dubia Fall. = Lypha dubia (Fall.) 3. Exorista vetula Mg. = Phryno velula. Exorista cheloniae Rond. = Carcelia lucorum 5. Nemorea quadripustulata F. = Winthemia quadripustulata (Fabr.) 6. Gonia lateralis Zell. = Gonia ornata Meig. 7. Plagia ruralis Fall. = Voria ruralis (Fall.) 8. Demoticus frontatus Boh. = Bithia spreta 9. Echinomyia prompta Mg. = Peleteria prompta 0. Ocyptera intermedia Mg. = Cylindromyia intermedia. Cistogaster globosus F. = Cistogaster globosa (Fabr.). Hyalomyia cinerea F. = Phasia obesa (Fabr.) 3. Hyalomyia obesa F. = Phasia obesa (Fabr.) Spośród nich Myobia lateralis jest, według autorów, taksonem o nieustalonej pozycji systematycznej należącym do rodzaju Solieria R.-D. Według tego spisu (Nowicki 873) gatunek ten został opisany przez Meigena (Mg.). Najprawdopodobniej nastąpił tu jednak błąd edytorski związany z nazwiskiem autora opisu gatunku i chodzi o gatunek opisany przez Macquarta (Myobia lateralis Macquart, 83) umieszczony w spisie taksonów wątpliwych (doubtful taxa) (Herting, Dely-Draskovits 993:37). Myobia lateralis Mg. w pracy tej opublikowano wspólnie (pod jedną nazwą rodzajową) z dwoma innymi gatunkami z rodzaju Myobia R.-D., obecnie Solieria tj. S. inanis (Fallén, 80), S. pacifica (Meigen, 8). Jest raczej mało prawdopodobne by chodziło tu o należący do zupełnie innej podrodziny i zupełnie inaczej wyglądający gatunek Elomya lateralis (Meigen, 8), co może sugerować

3 Materiały do znajomości rączycowatych (Diptera, Tachinidae) Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej 353 Tabela. Wykaz stanowisk oraz liczby odłowionych osobników z terenu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej z rozbiciem na stanowiska zlokalizowane w granicach Ojcowskiego PN (wraz ze strefą ochronną) i pozostałe w nawiasach kwadratowych podano współrzędne stanowisk w systemie siatki UTM. Numery umieszczone za miejscowościami odpowiadają numerom stanowisk na mapie (ryc. ) Table. Table. List of localities and number of specimens collected on Kraków- Częstochowa Upland divided for localities in Ojców NP (with protection buffer zone) and other localities. In square brackets coordinates of localities in UTM grid system are given. Numbers of localities in the table are equal to locality numbers on the map (fig. ) Stanowiska w Ojcowskim PN (wraz ze strefą ochronną) - 9 Czyżówki [DA6] Dąbrówka [DA6] Dolina Prądnika [DA6] Dolina Sąspowska [DA6] Dolina Zachwytu [DA6] Góra Koronna [DA6] Grodzisko [DA6] Maszyce [DA5] Małesowa Skała [DA6] Młynnik [DA6] Murownia [DA5] Ojców [DA6] Opalówki [DA6] Peperówka [DA6] Pieskowa Skała [DA6] Sąspów [DA6] Skała [DA6] Wąwóz Korytania [DA5] Wąwóz Pilny Dół [DA6] Wdowie Skały [DA6] Węzie Skały [DA6] Źródło: badania własne. Liczba osobników Pozostałe stanowiska Dolina Kluczwody[DA5] - 5 Dolina Kobylańska [DA5] - 3 rez. Dolina Racławki [DA05] - rez. Góra Zborów [ CB90] - Jerzmanowice [DA06] - Karniowice [DA5] - Klucze[CA97] - 8 Kwaśniów Dolny [CA98] - 7 Mirów [CA9] - Piaseczno [CA99] - 3 Przybysławice koło Skały [DA6] - 0 Ryczów [DA08] - Smoleń [DA08] - 6 Złożeniec [DA08] - 5 Liczba osobników Razem zbieżność zarówno nazwy gatunku (lateralis) jak i skrótu nazwiska osoby go opisującej (Mg.). Podobne pomyłki istnieją również w innych miejscach tego spisu np. Gonia lateralis Zeller, która w analizowanej pracy opublikowana została błędnie jako Gonia lateralis Zett. W pracy Nowickiego brak jest szczegółowych danych dotyczących lokalizacji stanowisk dla poszczególnych gatunków. Autor wymienia jedynie ogólnie dwie miejscowości w okolicach Krakowa, w pobliżu których zbierał materiały, są to: Mogilany i Krzeszowice. Według przyjętego zasięgu granic tylko Krzeszowice zaliczyć można do Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, natomiast Mogilany położone są na południowym brzegu Wisły, czyli praktycznie poza jej terenem. Jednakże z powodu niemożności zweryfikowania, które gatunki pochodzą z którego stanowiska, a także stosunkowo niewielkiej odległości pomiędzy nimi, uznano, że wszystkie wymienione z okolic Krakowa rączycowate zostaną zaliczone do listy gatunków wykazanych z terenu Wyżyny. Kolejne dwa stwierdzenia rączyc z Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej odnajdujemy w Spisie owadów dwuskrzydłych zebranych w Królestwie Polskim i Guberni Mińskiej autorstwa Sznabla (88). Autor ten wymienia z Ojcowa:. Clista moerens (Meigen) = Kirbya moerens (Meigen),. Echinomyia ferox (Panzer) = Nowickia ferox (Panzer). Ostatnią dziewiętnastowieczną pracą publikującą dane z tego terenu jest praca Bobka (893). Zawiera ona obszerny spis muchówek z różnych rodzin odłowionych w okolicach Krakowa. Autor wymienia między innymi gatunków rączyc. Trzy spośród nich są obecnie uważane za synonimy gatunków wymienionych w tym spisie: Phasia analis Fabr. = Ectophasia crassipennis (Fabr.), Gonia trifaria Zeller = Gonia capitata (De Geer), Exorista (Tachina) vidua Mg. = Exorista larvarum (L.), a dwa pozostałe: Tachina erucarum Rond. i Tachina nigricans Egg. to synonimy Exorista mimula. Ostatecznie spośród 37 gatunków rączycowatych tego spisu, uznawanych obecnie za oddzielne taksony, tylko pięć: Dinera carnifrons (Fall.), Prosena siberita (Fabr.), Gonia capitata (De Geer), Compsilura concinnata i Tachina magnicornis (Zett.) można zaliczyć od muchówek odłowionych na terenie Wyżyny Krakowskiej (stanowiska: Krzeszowice oraz Kraków). Pozostałe publikowane w tym spisie dane pochodzą z innych stanowisk, głównie z Kalwarii Zebrzydowskiej i miejscowości Droginia. Stanowiska te położone są dość daleko na południe od pradoliny Wisły i nie są zaliczane do Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Po drugiej wojnie światowej na omawianym terenie rączycowate zbierali niektórzy pracownicy Instytutu Zoologii PAN w Warszawie, przy okazji kompletowania materiałów do różnych opracowań entomologicznych. Niektóre z tych danych opublikowane zostały przez

4 35 Cezary Bystrowski, Anna Klasa Ryc.. Stanowisko badawcze na Grodzisku (Ojcowski Park Narodowy). Fot. B. Wiśniowski Fig.. Collecting site on Grodzisko (Ojców National Park). Photo by B. Wiśniowski A. Draber-Mońko (968). W pracy tej odnajdujemy informacje na temat 5 gatunków rączycowatych z podrodziny Dexiinae. Są to wymienione już przez Bobka (893) dwa gatunki: Dinera carnifrons (Fall.) i Prosena siberita (Fabr.) oraz trzy nowe: Estheria (Dexiomorpha) petiolata (Bonsd.) Phyllomyia volvulus (Fabr.) i Thelaria nigripes (Fabr.). Kolejną publikacją, do której materiały zbierane były m.in. na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej jest praca J. Karczewskiego i J.S. Dąbrowskiego (973) dotycząca parazytoidów kraśników (Zygaenidae). Niestety jej pewnym mankamentem, z faunistycznego punktu widzenia, jest brak szczegółowych danych na temat lokalizacji stanowisk, z których poszczególne gatunki rączyc były wyhodowane. Celowa wydaje się rewizja tych materiałów i opublikowanie dokładnych informacji na temat lokalizacji stanowisk, na których zbierano żywicieli poszczególnych gatunków rączyc. Jest to tym bardziej wskazane, że autorzy wykazują w swojej pracy gatunki bardzo rzadkie, np. Phryxe prima (B.&B.) czy Chetogena fascita (Egg.), co do których rozprzestrzenienia w Polsce brak jest prawie zupełnie danych. Materiał i metody Opracowanie obejmuje materiały zebrane głównie w latach , a tylko niewielka część osobników została zebrana w latach wcześniejszych. Część materiału (około 5%) pozyskano w latach do mokrych pułapek samołownych (pułapki typu Moericke go) rozstawionych na stanowiskach: Grodzisko i Peperówka. Były one (po 0 szt.) eksponowane do lipca do końca pierwszej dekady października i kontrolowane co 0 dni. Pozostały materiał ma charakter wyłącznie jakościowy i został zebrany metodą czerpakowania lub odłowu na upatrzonego na wybranych stanowiskach głównie przez autorów opracowania. Terminy w których pozyskano materiały: rok 000: 3.0, 5.05; rok 00: 6.07, 9.07, 6.08; rok 00: 9.0, 5.05,.08, rok 003: 5.0, 9.0, Ryc. 3. Stanowisko badawcze na Peperówce (Ojcowski Park Narodowy). Fot. B. Wiśniowski Fig. 3. Collecting site on Peperówka (Ojców National Park). Photo by B. Wiśniowski 6.05, 8.05, 0.05, 30.05, 9.06, 0.06,.06,.06, 0.06, 3.07, 8.07, 5.07, 3.07, 0.08,.08, Zestawienie stanowisk na których były zbierane muchówki prezentuje tabela. Materiały są zdeponowane w Muzeum Ojcowskiego Parku Narodowego i w zbiorach prywatnych C. Bystrowskiego. Wyniki Łącznie zgromadzono 80 osobników należących do 83 gatunków rączycowatych, z czego 7 taksonów stwierdzono na tym terenie po raz pierwszy. Poniższy przegląd gatunków zawiera dane dotyczące: stanowiska, daty odłowu (dzień, miesiąc, rok w przypadku materiałów z pułapek samołownych podano daty kontroli pułapek), liczebności i płci osobników (samiec M, samica F) oraz inicjały osób prowadzących zbiór: A.K. Anna Klasa, B.W. Bogdan Wiśniowski oraz C.B. Cezary Bystrowski. W pojedynczych przypadkach zostało wpisane pełne imię i nazwisko zbierającego. Uwzględniono w nim również gatunki rączycowatych wykazane we wcześniejszych publikacjach. Gwiazdką (*) oznaczono osobniki zebrane do pułapek samołownych typu Moericke go. Przegląd gatunków Acemya rufitibia (von Roser, 80) Kwaśniów Dolny: 0 VI 000 ( M) leg. C.B. Actia lamia (Meigen, 838) Przybysławice koło Skały: VI 003 ( M) leg. A.K. Admontia maculisuqama (Zetterstedt, 859) Grodzisko: 9 VIII 00 ( F) leg. B.W. Aplomya confinis (Fallén, 80) Kwaśniów Dolny: 0 VI 000 ( M) leg. C.B. Athrycia trepida (Meigen, 8) Kwaśniów Dolny: 5 V 00 ( M) leg. C.B. Blondelia nigripes (Fallén, 80) Grodzisko: 5 X 00 ( M i 3 F) leg. B.W.; 3 IX 00 (M) leg. B.W.; Jerzmanowice: 3 VII 003 ( F) leg. A.K.;

5 Materiały do znajomości rączycowatych (Diptera, Tachinidae) Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej 355 Kwaśniów Dolny: 0 VI 003 ( F) leg. C.B.; Peperówka: 3 X 000 ( F) leg. B.W.; 6 X 00 ( F) leg. B.W.; Sąspów: VI 003 ( F) leg. A.K Bothria subalpina Villeneuve, 90 Złożeniec: 9 IV 00 ( F) leg. C.B., Carcelia puberula Mesnil, 9 Kwaśniów Dolny: 5 V 00 ( M) leg. C.B. Catharosia pygmaea (Fallén, 85) Małesowa Skała: 6 VI 99 ( M) leg. A.K. Ceromasia rubrifrons (Maquart, 83) Kwaśniów Dolny: 0 VI 00 ( F) leg. C.B. Ceromya silacea (Meigen, 8) Przybysławice koło Skały: VI 003 ( F) leg. A.K. Cylindromyia brassicaria (Fabricius, 775) Małesowa Skała:6 VI 99 ( M) leg. A.K.; Peperówka: VIII 00 ( M, F) leg. B.W.; Pieskowa Skała: 9 VI 988: ( M) leg. A.K. Cylindromyia pilipes (Loew, 8) Grodzisko: 30 VIII 00 ( F) leg. B.W. Cyrtophleba ruricola (Meigen, 8) Grodzisko: VIII 00 ( F) leg. B.W.; Kwaśniów Dolny: 0 VI 003 ( F) leg. C.B. Cyzenis jucunda (Meigen, 838) Złożeniec: 9 IV 00 ( M, 3 FF) leg. C.B. Dexiosoma caninum (Fabricius, 78) Dolina Kluczwody: 9 VII 003 ( MM) leg. A.K.; rez. Dolina Racławki : 6 VII 003 ( M) leg. A.K.; Dolina Sąspowska 7 VIII 003 ( F) leg. A.K. Dinera grisescens (Fallén, 87) Peperówka: VIII 00 ( F) leg. B.W. Ectophasia crassipennis (Fabricius, 79) Czyżówki: 5 V 000 ( FF) leg. B.W.; Dolina Prądnika: 6 VII 99 ( M) leg. A.K.; Dolina Sąspowska: VI 003 ( M, F) leg. B.W.; Góra Koronna: 7 VII 993 (3 M M) leg. Robert Cieślik; Maszyce: 7 VIII 99 ( F) leg. B.W.; Pieskowa Skała: 7 VIII 999 ( M) leg. B.W.; Smoleń (koło Pilicy) VII 997 ( M) leg. Andrzej Palaczyk; Węzie Skały: 9 VII 99 ( MM) leg. B.W.; Ojców 7 VIII 995 ( M, F) leg. C.B.; Peperówka: 6 VIII 999 ( M) leg. B.W. Ectophasia oblonga (Robineau-Desvoidy, 830) Dolina Kobylańska: 8 VII 003 ( F) leg. A.K.; Karniowice: 0 IX 000 ( M) leg. A.K.; Entomophaga nigrohalterata (Villeneve, 9) Dolina Sąspowska: 7 IV 989 (M, F) leg. A.K. Epicampocera succincta (Meigen, 8) Grodzisko: 9 VIII 00 (F) leg. B.W.; Eriotrix rufomaculatus (De Geer, 776) Dąbrówka: 5 VII 99 (F, M) leg. A.K.; Grodzisko: 30 IX 00 (M) leg. B.W.; Jerzmanowice: 3 VII 003 (M) leg. A.K. Peperówka: 5 VIII 00 (F) leg. B.W. Ernestia puparum (Fabricius, 79) Klucze: 9 IV 00 ( MM) leg C.B. Eurithia caesia (Fallén, 80) Kwaśniów Dolny: 0 VI 003 ( MM) leg. C.B. Exorista rustica (Fallén, 80) Grodzisko: 9 VIII 00 (F) leg. B.W.; 5 X 00 ( FF) leg. B.W.; Peperówka: 3 IX 000 (F) B.W.; 30 VIII 00 (F) leg. B.W.; Kwaśniów Dolny: 0 VI 003 ( MM) leg. C.B.; Młynnik: 09 IV 003 (M) leg. A.K. Gonia divisa Meigen, 86 Klucze: 9 IV 00 (F) leg. C.B.; Kwaśniów Dolny: 5 V 00 (M, F) leg. C.B. Gonia ornata Meigen, 86 * Ryczów: 9 IV 00 (M, F) leg. C.B. Goniocera schistacea Brauer & Bergenstamm, 89 Kwaśniów Dolny: 9 IV 00 (M, F) leg. C.B., 05 V 00 (F ) leg. C.B. Gymnocheta viridis (Fallén, 80) Dolina Sąspowska: 3 IV 000 (5 MM) leg. C.B.; Kwaśniów Dolny: 9 IV 00 (F) leg. C.B.; Ryczów: 9 IV 00 (M) leg. C.B.; Klucze: 9 IV 00 (M, FF) leg. C.B.; Opalówki: 0 V 003 (M) leg. A.K. Gymnosoma clavatum (Rohdendorf, 87) Dolina Prądnika: VIII 987 (M) leg. A.K.; Dolina Zachwytu: 3 V 989 (M) leg. A.K.; Grodzisko: 6 V 989 (F) leg. A.K.; Ojców: 6 V 997 (M) leg. A.K. Gymnosoma nitens Meigen, 8 Karniowice: 30 V 003 (M) leg. A.K.; Małesowa Skała:6 VI 99 (M) leg. A.K., 6 VI 99 (F) leg. A.K.; Skała: 6 VI 99 (F) leg. A.K. Gymnosoma rotundatum (Linnaeus, 758) Dolina Prądnika: 5 VI 989 (F) leg. A.K.; Peperówka: 6 VIII 999 (MM) leg. B.W. Hebia flavipes Robineau-Desvoidy, 830 Dolina Sąspowska: 9 IV 003 (M) leg. C.B.; Dolina Pradnika: 8 V 989 (M) leg. A.K. Hemyda obscuripennis (Meigen, 8) Peperówka: 3 IX 000 (F) leg. B.W.; Dolina Sąspowska: VI 003 (M) leg. BW. Hemyda vittata (Meigen, 8) Kwaśniów Dolny: 5 V 00 (F) leg. C.B. Huebneria affinis (Fallén, 80) Dolina Sąspowska: 9 IV 003 (MM) leg. C.B.; Kwaśniów Dolny: 9 IV 00 (M, F) leg. C.B., 0 VI 003 (F) leg. C.B.; Ojców: 6 V 003 (M) leg. A.K., 8 V 003 (MM) leg. A.K.; Grodzisko: 8 VIII 00 (M) leg. B.W., 5 X 00 (F) leg. B.W. Lecanipa bicincta (Meigen, 8) Grodzisko: 3 IX 00 (F) leg. B.W.; Kwaśniów Dolny: 0 VI 003 (M) leg. C.B.; Sąspów: VIII 003 (F) leg. A.K., VIII 003 (F) leg. A.K.; Przybysławice koło Skały: VI 003 (F) leg. A.K.; Wąwóz Pilny Dół: 9 VI 003 (M) leg. A.K.

6 356 Cezary Bystrowski, Anna Klasa Leiophora innoxia (Meigen, 8) Peperówka: 5 VIII 00 (F) leg. B.W. Loewia phaeoptera (Meigen, 8) Wąwóz Korytania: 0 VI 003 (M) leg. A.K. Ligeria angusticornis (Loew, 87) Dolina Kobylańska: 8 VII 003 (F) leg. A.K., Kwaśniów Dolny: 0 VI 003 (MM) leg. C.B.; Sąspów: VI 003 (F) leg. A.K. Linnaemya picta (Meigen, 8) Kwaśniów Dolny: 0 VI 003 (M, F) leg. C.B. Linnaemya tessellans (Robineau-Desvoidy, 930)* Peperówka: 5 VIII 00 (M) leg. B.W., IX 00 (M) leg. B. W. Lophosia fasciata Meigen, 8 Rez. Dolina Racławki : 6 VII 003 (F) leg. A.K.; Dolina Sąspowska: VIII 00 (F) leg. A. K.; Ojców: 3 VII 999 (M) leg. A.K. Lydella stabulans (Meigen, 8) Wdowie Skały (Ojcowski PN): 9 VI 003 (F) leg. A.K. Lypha dubia (Fallén, 80)* Kwaśniów Dolny: 9 IV 00 (M) leg. C.B.; 5 V 00 (M) leg. C.B. Macquartia nudigena Mesnil, 97 Kwaśniów Dolny: 9 IV 00 (M) leg. C.B., Macquartia tenebricosa (Meigen, 8) Grodzisko: 9 VIII 00 (F) leg. B.W.; Peperówka: 6 IX 000 (M) leg. B.W.; 9 VII 00 (M) leg. B.W. Macquartia viridana Robineau-Desvoidy, 863 Ojców: 8 V 003 (F) leg. A.K. Medina collaris (Fallén, 80)* Kwaśniów Dolny: 0 VI 003 (F) leg. C.B., Medina luctuosa (Meigen, 8) Grodzisko: 30 VIII 00 (F) leg. B.W.; Peperówka: 5 VIII 00 (M) leg. B.W.; IX 00 (M) leg. B. W. Meigenia dorsalis (Meigen, 8) Peperówka: IX 00 (M) leg. B.W. Meigenia mutabilis (Fallén, 80) Kwaśniów Dolny: 0 VI 003 (M) leg. C.B. Meigenia uncinata Mesnil, 967 Peperówka: 6 VIII 00 (M) leg. B.W.; Grodzisko: 8 VIII 00 (M) leg. B.W. Nemorilla floralis (Fallén, 80) Kwaśniów Dolny: 0 VI 003 (M) leg. C.B.; Jerzmanowice: 3 VII 003 (F) leg. A.K. Nilea rufiscutelaris (Zetterstedt, 859) Kwaśniów Dolny: 9 IV 00 (M) leg. C.B., 5 V 00 (F) leg. C.B. Paratryphera barbatula (Rondani, 859) Grodzisko: 30 VIII 00 (F) leg. B.W. Pelatachina tibialis (Fallén, 80) Opalówki: 6 V 003 (F) leg. A.K.; Ojców: 8 V 003 (MM) leg. A.K. Peribaea tibialis (Robineau-Desvoidy, 85) Rez. Góra Zborów : 3 VI 003 (M) leg. A.K.; Grodzisko: 30 VIII 00 (M) leg. B.W.; X 00 (M) leg. B.W.; 5 VII 003 (M) leg. A.K.; Kamiowice: 30 V 003 (F) leg. A.K.; Murownia: 0 VIII 003 (F) leg. A.K.; Peperówka: 6 X 000 (M, F) leg. B.W.; 6 X 00 (M) leg. B.W. Peribaea apicalis Robineau-Desvoidy, 863 Karniowice: 30 V 003 (MM) leg. A. K. Phania funesta (Meigen, 8) Grodzisko: 9 VIII 00 (M) leg. B.W.; Jerzmanowice: 3 VII 003 (MM) leg. A.K.; Piaseczno (Okiennik Wielki): VI 003 (M, F) leg. A.K. Phasia barbifrons (Grischner, 887) Grodzisko: 5 X 00 (F) leg. B.W.; Opalówki: 7 VI 999 (M, F) leg. A.K. Phasia hemiptera (Fabricius, 79) Rez. Dolina Racławki : 8 VII 998 (M) leg. B.W.; Dolina Sąspowska: 8 VII 999 (FF) leg. A.K.; 8 VII 999 (MM) leg. B.W.; Kwaśniów Dolny: 5 V 00 (MM) leg. C.B.; Ojców: 9 VIII 998 (M) leg. A. K.; Pieskowa Skała: 7 VIII 999 (M) leg. B.W. Phasia obesa (Fabricius, 798)* Dolina Kobylańska: 8 VII 003 (M) leg. A.K.; Grodzisko: 5 X 00 (FF) leg. B.W.; Jerzmanowice: 3 VII 003 (F) leg. A.K.; Pieskowa Skała: 8 VI 990 (F) leg. A.K. Phasia pusilla (Meigen, 8) Wąwóz Pilny Dół: 9 VI 003 (F) leg. A.K.; Ojców: 6 IX 999 (F) leg. A.K. Phorinia aurifrons Robineau-Desvoidy, 830 Grodzisko: 9 VIII 00 (F) leg. B.W.; 3 IX 00 (M) leg. B.W. Phorocera obscura (Fallén, 80)* Dolina Sąspowska: 9 IV 003 (MM) leg. C.B.; Klucze: 9 IV 00 (M) leg. C.B.; Ojców: 8 V 003 (M) leg. A.K.; Opalówki: 6 V 003 (M) leg. A.K. Phryno vetula (Meigen, 8)* Dolina Sąspowska: 9 IV 003 (M) leg. C.B.; Kwaśniów Dolny: 9 IV 00 (M) leg. C.B.; Złożeniec: 9 IV 00 (MM, FF) leg. C.B. Phryxe vulgaris (Fallén, 80) Kwaśniów Dolny: 9 IV 00 (M) leg. C.B.; Grodzisko: 30 VIII 00 (FF) leg. B.W. Phyllomya volvulus (Fabricius, 79)* Dolina Sąspowska: 3 VII 003 (F) leg. A. K.; Kwaśniów Dolny: 0 VI 003 (M) leg. C.B.; Peperówka 6 VII 00 (M) leg. B.W.; Przybysławice koło Skały: VI 003 (F) leg. A.K.; Wąwóz Pilny Dół: 9 VI 003 (M) leg. A.K.

7 Materiały do znajomości rączycowatych (Diptera, Tachinidae) Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej 357 Picconia incurva (Zetterstedt, 8) Kamiowice k. Bolechowic: 30 V 003 (M) leg. A.K.; Kwaśniów Dolny: 9 IV 003 (MM) leg. C.B. Prosena siberita (Fabricius, 775)* Peperówka: VIII 00 (8FF) leg. B.W. Pseudoperichaeta nigrolineata (Walker, 853 ) Grodzisko: 3 IX 00 (F) leg. B.W.; 5 X 00 (F) leg. B.W. Siphona geniculata (De Geer, 776) Grodzisko: X 00 (5FF) leg. B.W. Siphona setosa Mesnil, 960 Peperówka: 30 VIII 00 (M) leg. B.W. Smidtia conspersa (Meigen, 8) Dolina Sąspowska: 9 IV 003 (M) leg. C.B.; Klucze: 9 IV 003 (F) leg. C.B.; Kwaśniów Dolny: 9 IV 003 (5MM, F) leg. C.B.; Złożeniec: 9 IV 003 (MM) leg. C.B. Smidtia amonea (Meigen, 8) Kwaśniów Dolny: 5 V 00 (MM) leg. C.B.; 9 IV 00 (MM, FF) leg. C.B. Solieria pacifica (Meigen, 8) Przybysławice koło Skały: VI 003 (F) leg. A.K.; Mirów: 6 VII 003 (M) leg. A.K. Subclytia rotundiventris (Fallén, 80) Ojców: 3 VII 003 (M) leg. A.K. Tachina fera (Linnaeus, 76) Grodzisko: 5 X 00 (F) leg. B.W. Tachina magnicornis (Zetterstedt, 8) Dąbrówka: 5 VII 99 (M) leg. A.K.; Grodzisko: 3 IX 00 (M) leg. B.W.; Peperówka: IX 00 (M) leg. B.W.; VIII 00 (F) leg. B.W. Voria ruralis (Fallén, 80)* Grodzisko: 9 VIII 00 (M) leg. B.W.; 5 X 00 (3FF) leg. B.W.; Peperówka: 6 VIII 00 (M) leg. B.W. Zophomyia temula (Scopoli, 763) Młynnik: 9 IV 003 (3MM) leg. B.W.; Wąwóz Pilny Dół: 9 VI 003 (M) leg. A.K. Podsumowanie Łącznie z terenu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej we wszystkich dotychczasowych publikacjach wymienionych zostało 3 gatunków rączycowatych. Większość z nich to gatunki pospolite i często podawane z terenu Polski. Do najrzadziej stwierdzanych zaliczyć można: Hemyda obscuripennis, Kirbya moerens, Peleteria prompta oraz Gonia capitata (De Geer). Prezentowane w niniejszej pracy nowe dane o rączycowatych Wyżyny zwiększają ilość wykazanych przedstawicieli tej rodziny do 03 gatunków, co stanowi nieco ponad 0% fauny Polski. Stopień zbadania tego terenu jest więc ciągle niezadowalający. Zastrzeżenia budzić może prawidłowość niektórych wcześniejszych oznaczeń, niestety możliwość ich weryfikacji istnieje jedynie w ograniczonym zakresie. Przykładem tego jest stwierdzenie wymienianego już bardzo rzadkiego gatunku Kirbya moerens (Sznabl 88: 380). Wątpliwości co do trafności tego oznaczenia wynikać mogą z dwóch powodów. Po pierwsze rekord K. moerens w publikacji Sznabla jest opatrzony znakiem zapytania, sam autor więc nie miał pewności co do jego poprawności. Po drugie istnieją znaczne różnice w podanym przez Sznabla okresie zbioru osobników (czerwiec oraz lipiec) w stosunku do obecnej wiedzy na ten temat. Lot K. moerens przypada bowiem na wczesną wiosnę, od połowy lutego do połowy maja. Wydaje się więc, że szczególnie w tym przypadku, możliwość błędu jest wysoka. Nie zachowała się niestety kolekcja Sznabla, która spłonęła podczas działań wojennych i nie można już z całą pewnością zweryfikować oznaczeń tego znamienitego polskiego dipterologa. Udało się natomiast odnaleźć w zbiorach Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt w Krakowie osobniki Gonia capitata (De Geer) z kolekcji Bobka, którą autor opublikował jako Gonia trifaria Zell. ze stanowiska Krzeszowice (Bobek 893: 7). Nowe dane przynoszą również interesujące stwierdzenia rączycowatych, należy tu zaliczyć gatunki osiągające w Polsce północną granice zasięgu, są to: Ceromasia rubrifrons (Macq.) oraz Ectophasia oblonga (R.-D.). C. rubrifrons jest głównie parazytoidem kraśników (Zygaenidae), choć był również wykazywany z przedstawicieli należących do innych rodzin motyli (Lepidoptera) (Tschorsnig, Herting 99: 0). Jest on szeroko rozsiedlony w południowej i zachodniej części Europy. Najdalej na północ odnotowano go w Danii. W Polsce stwierdzany był najdalej na północ w okolicach Warszawy (Draber-Mońko 98: 55). E. oblonga to kserofilny gatunek pasożytujący na pluskwiakach różnoskrzydłych (Pentatomidae). Północna granica zasięgu tego gatunku przechodzi przez Niemcy (Brandenburigia) (Tschorsnig, Herting 99: 6) i Polskę około Szczecina (Draber-Mońko 957: 366), Mazowsze (Draber-Mońko 957: 366). Był on wykazany również z Ukrainy (Belanowskij 95: 8) oraz europejskiej części Rosji (Richter, Khitsova 98: 806). Do ciekawszych stwierdzeń zaliczyć należy także wykazanie z terenu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej Goniocera schistacea B.&B. Jest to bardzo rzadki i występujący lokalnie gatunek rączycy (Tschorsnig, Herting 99: 5, Andersen 996: 7). Rozwija się na przedstawicielach barczatkowatych (Lasiocampidae). W Polsce do tej pory wymieniany był z dwóch stanowisk: okolice Jędrzejowa (Karczewski 979: ) oraz z rezerwatu Zamczysko koło miejscowości Łagów (Góry Świętokrzyskich) (Draber-Mońko 993: 3). W Europie notowany na pojedynczych stanowiskach w Szwecji znany tylko z jednego osobnika (Bergström 986:68), Danii (Lundbeck 97, Andersen 996:8), Holandii (Zeegers 998: 90), Francji (Lundbeck 97 za Bergström 986:68; Ringdahl 957: ; Tschorsnig i in. 003: 0), Niemczech (Tschorsnig, Herting 99: 5) i na Węgrzech (Mihályi 986 za Andersen 996: 8). Rewizja materiału z kolekcji Karczewskiego nie potwierdziła poprawności oznaczeń tego gatunku (Karczewski 979: ), a opublikowany rekord dotyczy innego, blisko spokrewnionego gatunku tj. Entomophaga exoleta (Meigen) [ Jędrzejów, uroczysko Mnichów, oddz. 03, , (M), leg. J. Karczewski]. Do interesujących stwierdzeń można również zaliczyć szeroko rozpowszechnione w Palearktyce, jednak rzadko wymieniane z Polski gatunki: Acemya rufitibia (von Roser), Admontia maculisquama (Zett.), Catharosia pygmaea (Fall.) Entomophaga nigrohalterata (Vill.), Leiophora innoxia, Loewia phaeoptera, Lophosia fasciata Meig., Paratry-

8 358 Cezary Bystrowski, Anna Klasa phera barbatula (Rond.), Phorinia aurifrons R.-D. oraz Picconia incurva (Zett.). Wydaje się, że dalsze szczegółowe badania tego terenu mogą przynieść jeszcze wiele ciekawych stwierdzeń przedstawicieli rączycowatych i należy je koniecznie podjąć. Literatura Andersen S The Siphonini (Diptera: Tachinidae) of Europe. Fauna Entomologica Scandinavica, Leiden New York - Köln, 33: 8. Belanovskij I. D. 95. Takhiny Ukrainskoj SSR. Izd. AN Ukrainskoj SSR, Kiev, : 9. Bergström C Fem för Sverige nya parasitflugor. Entomologisk Tidskrift, Sztokholm, 07: Bobek K Przyczynek do fauny muchówek krakowskiego okręgu. Sprawozdanie Komisji Fizjograficznej, 8: 8 8. Czeppe Z. 97. Rzeźba Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej. Studia Ośrodka Dokumentacji fizjograficznej, : Draber-Mońko A Phasiinae (Diptera) okolic Warszawy wraz z uwagami o niektórych ciekawszych gatunkach z innych okolic Polski. Fragmenta Faunistica, 7, : Draber-Mońko A.968. Materiały do znajomości Dexiinae (Diptera, Larvaevoridae) Polski. Fragmenta Faunistica, : Draber-Mońko A. 98. Tachinid flies (Diptera, Tachinidae) of Warsaw and Mazovia. Memorabilia Zoologica, 35: 6. Draber-Mońko A Rączyce (Diptera, Tachinidae) Krainy Świętokrzyskiej. Fragmenta Faunistica, 36: Herting B., Dely-Draskovits A Family Tachinidae. [w:] A. Soós, L. Papp (red.), Catalogue of Palearctic Diptera, Anthomyiidae Tachinidae. Hungarian Natural History Museum, Budapest, 3: 8 6. Karczewski J., Dąbrowski J. S Wrogowie naturalni motyli z rodziny Zygaenidae (Lepidoptera). I. Przyczynek do poznania rączycowatych (Diptera, Larvaevoridae) pasożytujących u kraśników. Polskie Pismo entomologiczne, 3: Karczewski J Tachinid flies (Diptera, Tachinidae) in the Jędrzejów District. Memorabilia Zoologica, 3: 7. Lundbeck W. 97. Diptera Danica Part VII. Platypezidae, Tachinidae. Kopenhaga. Liana A Prostoskrzydłe (Orthoptera) siedlisk kserotermicznych na Wyżynie Małopolskiej. Fragmenta Faunistica, 5: Michalik S. 97. Wyżyna Krakowsko-Wieluńska. Warszawa. Nowicki M Beiträge zur Kenntniss der Dipterenfauna Galiziens. Kraków. Richter V.A., Khitsova L. N. 98. New data on the tachinid (Diptera, Tachinidae) fauna of the northern Caucasus. Entomologičeskoe Obozrenie, Moskva, 6: Ringdahl O Fliegenfunde aus den Alpen. Entomologisk Tidskrift, Sztokholm, 78: 5 3. Sznabl J. 88. Spis owadów dwuskrzydłych (Diptera) zebranych w Królestwie Polskim i Gubernii Mińskiej. Pamiętnik Fizjograficzny, : Tschorsnig H. P., Herting B. 99. Die Raupenfliegen (Diptera: Tachinidae) Mitteleuropas: Bestimmungstabellen und Angaben zur Verbreitung und Ökologie der einzelnen Arten. Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde, Ser. A, Stuttgart, 506: 70. Tschorsnig H. P., Ziegler J., Herting B Tachinid flies (Diptera: Tachinidae) from the Hautes-Alpes, France. Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde, Ser. A, Stuttgart, 656: 6. [Waga A.] 855. Sprawozdanie z podróży naturalistów odbytej w r. 85 do Ojcowa. Biblioteka Warszawska, : 7. Zeegers T An annotated checklist of the Dutch tachinid flies (Diptera: Tachinidae). Entomologische Berichten, Amsterdam, 58: Summary Kraków-Wieluń Upland is located in southern Poland between Wieluń region and Upper Vistula River Valley near Kraków. Historically the area is divided into three parts called mezoregions: Kraków Upland, Częstochowa Upland and Wieluń Upland. Geologically Upland is mostly build from Jurassic limestone, partly covered by postglacial sands in north and loess soils in southern part of the area. Information about Tachindae fauna of Kraków-Wieluń Upland were not summarised yet and are available in previous publications (Waga 855; Nowicki 873; Sznabl 88; Bobek 893; Draber-Mońko 968). The paper summarise published data on tachinid flies from the Upland including new records collected by authors mostly between 000 and 003. Additionally some data collected by other entomologists especially from Ojców National Park are included. About 5% of tachinids were collected to white pan traps (Moericke s traps) on the localities of Peperówka and Grodzisko in the Ojców NP and near Klucze (locality Kwaśniów Dolny). 03 species of tachinid flies were listed from the region until now. It is around 0% of the Tachinidae fauna of Poland. Previously 3 species of Tachinidae were recorded from the region. Most of them are commonly recorded in Poland, except rare: Hemyda obscuripennis, Kirbya moerens, Peleteria prompta and Gonia capitata (De Geer). New data include 83 species of Tachinidae, from which 7 of them are recorded on the Kraków Częstochowa Upland for the first time. Interesting rare species are: Acemya rufitibia (von Roser), Admontia maculisquama (Zett.), Catharosia pygmaea (Fall.), Ceromasia rubrifrons (Macq.), Ectophasia oblonga (R.-D.), Entomophaga nigrohalterata (Vill.), Goniocera schistacea B.&B., Leiophora innoxia, Loewia phaeoptera, Lophosia fasciata Meig., Paratryphera barbatula (Rond.), Phorinia aurifrons R.-D. and Picconia incurva (Zett.). Autors revised identification of two interesting previous records of Tachinidae: Bobek (893:7) Gonia trifaria Zell. = Gonia capitata (De Geer) Karczewski (979: ) Goniocera schistacea B.&B. = Entomophaga exoleta (Meigen). In authors opinion further detailed investigations on the Tachinidea fauna should be continued and provide more interesting data on the parasitic flies of the region. Translated by C. Bystrowski Dr inż. Cezary Bystrowski Instytut Badawczy Leśnictwa Zakład Ochrony Lasu Sękocin Las Raszyn Dr Anna Klasa Ojcowski Park Narodowy 3 07 Ojców