Przemoc wobec kobiet rozmiary, formy, konsekwencje podstawowe wyniki polskiej edycji IVAWS

Transkrypt

1 Przemoc wobec kobiet rozmiary, formy, konsekwencje podstawowe wyniki polskiej edycji IVAWS Beata Gruszczyńska Uniwersytet Warszawski, IPSiR Katedra Kryminologii i Polityki Kryminalnej 1

2 Statystyki urzędowe a rzeczywiste rozmiary przemocy wobec kobiet Statystyki urzędowe przedstawiająjedynie te zdarzenia, które zostały zgłoszone i zarejestrowane. Ponadto obarczone są mankamentami, np.: W statystykach policyjnych (w systemie Temida) nie uwzględnia siępłci ofiary pomimo wielu postulatów środowiska akademickiego i organizacji pozarządowych Dane pochodzące z bazy Niebieskiej Karty są niepełne, ponieważ dotyczą jedynie przemocy w rodzinie (rozpoznanej) oraz przedstawiają liczbę pokrzywdzonych kobiet dopiero od 18 lat. Małoletni i nieletni są wykazywani łącznie, bez uwzględnienia płci. Rzeczywiste rozmiary przemocy wobec kobiet sąnieznane, a ciemna liczba, czyli przemoc nieujawniona jest bardzo duża i trudna do oszacowania Jednym z istotnych źródełdanych sąwyniki badańwiktymizacyjnych, które pozwalająna właściwądiagnozęzjawiska przestępczości (w Polsce realizowane są bardzo rzadko)

3 Badania wiktymizacyjne przemocy wobec kobiet w Polsce Podstawowe cele, to m.in.: Oszacowanie ciemnej liczby i rzeczywistych rozmiarów Charakterystyka zjawiska np. przemocy wobec kobiet, przyczyn i konsekwencji Ocena reakcji policji na zgłoszonąprzemoc i systemu ochrony kobiet ofiar przemocy Poznanie powodów dlaczego kobiety nie zgłaszają przemocy Diagnoza zjawiska i opracowanie strategii przeciwdziałania przemocy W Polsce badania wiktymizacyjne nad przemocąwobec kobiet były realizowane dwukrotnie: (a) w ramach międzynarodowego programu IVAWS realizowanego pod auspicjami ONZ w kilkunastu krajach (b) z inicjatywy Agencji Praw Podstawowych Komisji Europejskiej FRA w 2012 we wszystkich krajach członkowskich UE (wyniki są w trakcie opracowania)

4 Założenia metodologiczne i realizacja IVAWS w Polsce Ogólnokrajowa reprezentatywna próba obejmująca kobiety w wieku od 18 do 70 lat Schemat losowania próby: wieloetapowy proporcjonalno-warstwowy Wystandaryzowany kwestionariusz ankiety Wywiady bezpośrednie(face-to-face) Liczebność próby losowej brutto: 2802 kobiet, netto 2009, realizacja 72% Ankieterki: z CBOS, 60 kobiet, po 3 etapowym specjalistycznym szkoleniu System ochrony ankieterek i respondentek Średni czas trwania wywiadu: 38 minut 79% wywiadów: min, 10% wywiadów: powyżej 1 godziny Ważenie wyników w celu zapewnienia reprezentatywności pod względem podstawowych zmiennych społeczno-demograficznych (wiek, poziom wykształcenia, aktywność ekonomiczna kobiet) Finansowanie projektu-komitet BadańNaukowych Nr 2 H02A Publikacja Przemoc wobec kobiet. Aspekty prawno-kryminologiczne, Oficyna Wolters Kluwer, 2007

5 Podstawowe definicje i założenia badawcze IVAWS (InternationalViolenceAgainstWomenSurvey) Definicja przemocy(deklaracja o Eliminacji przemocy wobec kobiet opracowana na Konferencji Praw Człowieka w Wiedniu 1993 r.) Jest to każdy akt przemocy ze względu na płeć, w wyniku którego doszło lub mogło dojśćdo fizycznego, seksualnego lub psychicznego zranienia lub cierpienia kobiety, włączając w to groźby popełnienia takiego czynu, a także pozbawienie wolności, do czego może dojść zarówno w życiu publicznym, jak i prywatnym 4 Sprawcy przemocy Partner (aktualny lub były) w związku formalnym i nieformalnym Inny mężczyzna krewny, znajomy, obcy Formy przemocy Przemoc fizyczna, seksualna, psychiczna

6 Przemoc fizyczna, seksualna, psychiczna definicje operacyjne Przemoc fizyczna Groźba wyrządzenia krzywdy fizycznej Rzucanie lub bicie czymś, co może zranićlub przestraszyć Popychanie, wykręcanie ręki, ciągnięcie za włosy Policzkowanie, kopanie, bicie, uderzenie pięścią Duszenie, celowe poparzenie lub oblanie substancją żrącą Użycie lub groźba użycia noża, broni palnej Przemoc seksualna Wymuszony stosunek seksualny (zgwałcenie) Usiłowanie zgwałcenia Seksualne dotykanie wbrew woli Wymuszone zachowania seksualne z udziałem innych osób (grupowe) lub seks za pieniądze Inne formy przemocy seksualnej Przemoc psychiczna Obraźliwe, poniżające wyzwiska Groźby i zastraszania Szpiegowanie, kontrolowanie rozmów Ograniczanie kontaktów z rodziną, przyjaciółmi Niszczenie przedmiotów, krzywdzenie lub groźba skrzywdzenia zwierząt Zazdrość, bezpodstawne posądzanie o zdradę Inna forma przemocy fizycznej

7 Ryzyko wiktymizacyjne przemocy w całym życiu kobiety (w %); wyniki badania IVAWS w Polsce Co trzecia kobieta doznała w swoim życiu przemocy ze strony mężczyzny Ogółem Partner Inny mężczyzna W co szóstym przypadku była to przemoc ze strony partnera W co czwartym ze strony innego mężczyzny krewnego, znajomego, obcego Ogółem Przemoc fizyczna Przemoc seksualna

8 Roczne wskaźniki wiktymizacji (w %) Estymacja przedziałowa z prawdopodobieństwem 0,95 na podstawie ogólnopolskiej, reprezentatywnej próby: Ogółem Roczne wskaźniki wiktymiz acji ze strony partnera ze strony innych mężczyzn Przemoc ogółem 34,6 6,0 3,3 3,2 Fizyczna 18,1 4,4 3,2 2,3 Seksualna 4,6 0,9 0,5 1,2 Fizyczna i seksualna 11,9 0,7 Zgłoszenie przemocy 31,3 15,6 Szacunkowo, liczba kobiet pokrzywdzonych przemocą wynosi około 800 tysięcy rocznie Przemoc fizyczna około 690 tysięcy rocznie Przemoc seksualna około 190 tysięcy Liczbękobiet, które zgwałconoszacuje sięna około 30 tysięcy rocznie.

9 Zgłoszenie przemocy (w %) Zaledwie około 30% kobiet zgłosiło przemoc ze strony partnera Przemoc ze strony innego mężczyzny zgłosiła tylko co szósta kobieta (16%) 0 Przemoc ze strony partnera Przemoc ze strony innego mężczyzny

10 Zgłoszenie zdarzeńpoważnych, zagrażających życiu, postrzeganych jako przestępstwa (w %)* Przemoc ze strony partnera Przemoc ze strony innego mężczyzny Ogółem Obawa o własne życie Obrażenia fizyczne Zdarzenie poważne Przestępstwo Pomoc medyczna * Zgłoszenia dotyczą ostatniego zdarzenia Nawet w przypadku poważnych zdarzeńwiele kobiet nie zgłosiło przemocy organom ścigania W Polsce częściej niżw innych krajach zgłaszano poważne zdarzenia W przypadku przemocy ze strony partnera istotne znaczenia miałstan zamożności oraz miejsce zamieszkania Przemoc ze strony innego mężczyzny najczęściej zgłaszano w dużych i bardzo dużych miastach

11 Reakcja Policji Wybrane kategorie odpowiedzi (w %) Udzielili informacji o pomocy prawnej i/lub placówce specjalistycznej Zapewnili ochronę, zatrzymali sprawcę Policja niż nie zrobiła Zdecydowanie gorsza była reakcja Policji na zgłoszoną przemoc ze strony innego mężczyzny niż ze strony partnera Partner Inny mężczyzna

12 Ocena przyjęcia zgłoszenia przez Policję (odsetki zadowolonych i b. zadowolonych) W Polsce ocena reakcji na zgłoszenie przemocy ze strony innego mężczyzny była istotnie gorsza niż ze strony partnera Istotnaróżnica w porównaniu z innymi krajami. 20 Reakcji policji jest lepiej oceniana w przypadkach przemocy ze strony innych mężczyzn, np.: 0 Przemoc ze strony partnera Przemoc ze strony innego mężczyzny w Czechach 27 (P) : 39 (NP) w Danii 54 : 67

13 .. Co jeszcze Policja powinna zrobić żeby Pani pomóc? (wybrane kategorie odpowiedzi) Kobiety oczekiwały od Policji m.in. szybszej reakcji, przeprowadzenia rozmowy ostrzegawczej ze sprawcą, skierowania do placówki udzielającej pomocy, zapewnienia ochrony

14 Powodyniezgłoszeniaprzemocy ze strony partnera (w %) Sama sobie poradziłam Wstyd, zażenowanie, sprawa prywatna Policja nie może/nie che nic zrobić Lęk przed sprawcą Nie chciałam, żeby sprawca był aresztowany Inne Wśród kobiet, które nie zgłosiły przemocy: najczęściej same radziły sobie z problemem prawie co czwarta odczuwała wstyd, zażenowanie niemal co piąta nie wierzyła w skuteczność Policji prawie co dziesiąta kobieta w obawie przed sprawcą 5% nie chciało, aby sprawca był aresztowany

15 Przemoc psychiczna Złości się, gdy rozmawiała Pani z innym mężczyzną Próbuje ograniczać Pani kontakty z rodziną i przyjaciółmi Chodzi za Paniąlub sprawdza miejsca, w których Pani przebywa w taki sposób, że czuje siępani kontrolowana lub przestraszona? Wyzywa lub obraża Panią, albo zachowuje się poniżająco lub tak, że źle się Pani czuje? Wyrządza szkodę albo niszczy Pani rzeczy lub własność Stale podejrzewa Panią o niewierność Nalega, żeby zawsze wiedzieć, gdzie i z kim Pani jest Krzywdzi lub grozi skrzywdzeniem innej, bliskiej Pani osoby Krzywdzi lub grozi skrzywdzeniem innej, bliskiej Pani osoby Grozi samobójstwem Krzywdzi lub grozi skrzywdzeniem Pani dzieci Grozi, że skrzywdzi Panią albo Pani dzieci, jeśli Pani odejdzie Inne, Znacznie częściej przemoc psychiczna dotknęła kobiety, doznające przemocy fizycznej, częściej też ze strony byłego niż aktualnego partnera

16 Rodzaje kosztów wynikające z przemocy Rodzaje kosztów Bezpośrednie koszty rzeczowe (Directtangiblecosts)Koszty szpitalne, transportu, schroniska, usług itp. Pośrednie koszty rzeczowe (Indirecttangiblecosts) Koszty w gospodarce, ale mierzone utratą potencjału, przykładem niższa wydajność, zyski, zarobki Bezpośrednie koszty niematerialne (Directintangiblecosts) Wynikająbezpośrednio z przemocy, ale nie mająwartości pieniężnej, przykładem sąból, cierpienie, depresje, brak snu, myśli samobójcze, gorsza jakośćżycia Pośrednie koszty niematerialne (Directintangiblecosts) Koszty wynikająpośrednio z przemocy, np. Negatywne skutki psychologiczne dla dzieci, które są świadkami przemocy Przykładowe resorty, instytucje, organizacje koszty Policja, Wymiar Sprawiedliwości Zdrowie (szpitale, przychodnie, zabiegi, ) Edukacja Biznes/praca zawodowa Pomoc socjalna, instytucje państwowe, NGO,

17 Konsekwencje przemocy IVAWS w Polsce obrażenia fizyczne (liczby bezwzględne) Rodzaj placówki Stłuczenia Cięcia, zadrapania, oparzenia Pęknięcie kości Uszkodzenie głowy lub mózgu Złamanie kości, złamanie nosa Obrażenia wewnętrzne Poronienie Obrażenie narządów płciowych Inne Przemoc ze strony partnera Przemoc ze strony innego mężm ężczyzny

18 Konsekwencje przemocy cd. Poważne obrażenia, zranienia, często wymagające pobytu w szpitalu Napady lęku, stres pourazowy Poczucie niższości, bezradności Zaburzone relacje z mężczyznami Pogorszenie sytuacji materialnej Kłopoty lub utrata pracy W wielu przypadkach świadkami przemocy były dzieci. W Polsce taka sytuacja miała miejsce znacznie częściej niż w innych krajach: Polska w 60% przypadków Czechy 44% Dania 20%

19 Kto jeszcze może e pomóc? Obecnie kontaktowanie sięz placówkami jest znaczne częstsze placówki, z którymi kontaktowały y się kobiety dotknięte te przemocą (liczby bezwzględne) Rodzaj placówki Ośrodek pomocy społecznej Telefon zaufania Poradnia odwykowa Organizacje kobiece/centrum Praw Kobiet Organizacje kościelne Inne Nie kontaktowały się z żadną placówką Przemoc ze strony partnera Przemoc ze strony innego mężm ężczyzny

20 Uwagi końcowe W Polsce przemocy doświadcza co najmniej co trzecia kobieta (co szósta ze strony swojego partnera, co czwarta ze strony innych mężczyzn) U kobiet pokrzywdzonych przemocąwystępująpoważne konsekwencje zdrowotne obrażenia, zranienia, napady lęku, poczucie upokorzenia, niekiedy utrata pracy, zniszczenie kariery zawodowej. Konsekwencje dla dzieci Tylko w co trzecim przypadku przemocy ze strony partnera zawiadamiana jest o tym Policja, relatywnie dwa razy rzadziej w przypadku innego sprawcy Opinia o niechęci lub bezradności policji jest jednąz przyczyn niezgłaszaniaprzemocy. Ochrona kobiet przez Policjęnie jest dostateczna zwłaszcza w sytuacji przemocy ze strony innego mężczyzny. Konsekwencje fizyczne i psychiczne, a co za tym idzie koszty bezpośrednie, pośrednie, materiale, niematerialne są bardzo poważne Ważnąkwestiąjest zapobieganie przemocy, uwrażliwienie na potrzebęprzeciwdziałania przemocy, właściwa interwencja Policji. Wspieranie pokrzywdzonych kobiet musi być stałym elementem działania instytucji państwowych, samorządowych oraz NGO. Istotnąsprawąjest systematyczne prowadzenie badańwiktymizacyjnych. Tylko wiarygodne dane mogąbyćpodstawąwłaściwej diagnozy i strategii przeciwdziałania przemocy.