P z r e z m e oc o c w ro r d o zi z nie e w st s atys y t s yk y ach c s ą s dow o y w c y h c rodz

Transkrypt

1 Ministerstwo Sprawiedliwości Przemoc w rodzinie Praktyczne wykorzystanie środków prawnych mających na celu ochronę ofiar przemocy przed sprawcami przemocy. Olsztyn, dnia 28 października 2014 roku Konferencja pt. Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie - aspekty prawne, profilaktyka, działania praktyczne, Warmińsko-Mazurski Urząd Wojewódzki

2 Definicja przemocy w rodzinie Przemoc w rodzinie - jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności naraŝające te osoby na niebezpieczeństwo utraty Ŝycia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a takŝe wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą (art. 2 pkt 2 ustawy).

3 Kodeks karny Przestępstwa opisane w części szczególnej kodeksu karnego, gdzie znamieniem ustawowym jest przesłanka przemocy, dotyczą głównie przemocy fizycznej. Niektóre przestępstwa opisane w części szczególnej kodeksu karnego, gdzie przemoc charakteryzuje działanie sprawcy, zawierają elementy przemocy psychicznej, zwłaszcza art k.k. (takŝe m.in. art k.k. - groźba, 191a 1 k.k. stalking).

4 Przemoc w rodzinie w statystykach sądowych rodz art kk - zabójstwo; art kk - spowodowanie cięŝkiego uszczerbku na zdrowiu człowieka; art kk - spowodowanie średniego i lekkiego uszczerbku na zdrowiu człowieka; art. 189 kk - pozbawienie wolności; art. 190 kk - groźba bezprawna; art. 190a 1-3 kk - stalking, podszywanie się i wykorzystywanie wizerunku lub danych; art. 191 kk - przemoc lub groźba bezprawna w celu zmuszenia do określonego zachowania; art. 191a kk - utrwalanie i rozpowszechnianie wizerunku nagiej osoby; art kk - zgwałcenie; art. 198 kk - współŝycie płciowe z osobą w stanie ograniczonej poczytalności; art. 199 kk - wymuszenie współŝycia płciowego na osobie podległej, w krytycznym połoŝeniu; art kk - pedofilia - uprawianie, prezentowanie treści; art. 201 kk - kazirodztwo; art b kk - prezentowanie treści pornograficznych; art. 203 kk - doprowadzenie przemocą innej osoby do uprawiania prostytucji; art kk - znęcanie się nad osoba najbliŝszą art. 208 kk - rozpijanie małoletnich.

5 Przestępstwo z art kk Znamiona ustawowe typu podstawowego art kk : - Znęcanie się fizyczne lub psychiczne; - Nad osobą najbliŝszą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zaleŝności od sprawcy; - Nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, Sankcja: kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

6 Znamiona ustawowe przestępstwa kwalifikowanego art kk: - Znęcanie się fizyczne lub psychiczne, jak powyŝej; - Stosowanie szczególnego okrucieństwa; Sankcja: kara pozbawienia wolności od roku do lat 10. Znamiona ustawowe przestępstwa kwalifikowanego art kk - Znęcanie się fizyczne lub psychiczne określone w 1 lub 2; - Targnięcie się pokrzywdzonego na własne Ŝycie w następstwie powyŝszego; Sankcja: kara pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

7 Pojęcie Znęcania Znęcanie się działanie lub zaniechanie polegające na umyślnym zadawaniu bólu fizycznego lub dotkliwych cierpień moralnych, powtarzających się w czasie albo jednorazowym, lecz intensywnym i rozciągniętym w czasie (uchwała Sądu NajwyŜszego z dnia 9 czerwca 1976 roku (VI KZP 13/75; OSNKW 1976, nr 7-8, poz. 86).

8 Wnioski Zakres pojęciowy przestępstwa przemocy w rodzinie się jest szerszy od przestępstwa znęcania się z art. 207 kk. Zjawisko przemocy w rodzinie opisują róŝne przepisy części szczególnej Kodeksu karnego Trudności z oceną zjawiska przemocy w rodzinie w kontekście oddziaływania ze strony sądów i prokuratur.

9 1. Orzecznictwo ogólne. W 2013 roku w Sądach Rejonowych w Polsce skazano ogółem: osób. ( , , ) Z tego wymierzono: kar grzywny (samoistnych) 21,4% (SO 18%) z warunkowym zawieszeniem wykonania - 2,1 % kar ograniczenia wolności 13,4 % (18%) z warunkowym zawieszeniem wykonania - 2,7 % kar pozbawienia wolności 65,1 % (63%) z warunkowym zawieszeniem wykonania. 83,5%

10 Stosunek procentowy rodzajów kar orzekanych w Sądach Rejonowych w Polsce w 2013 roku Kara ograniczenia wolności 13% (18%) Grzywna 22% (18%) Kara pozbawienia wolności zawieszenie 55% (49%) Kara pozbawienia wolności bezwzględna 10% (15%)

11 Skazani nieprawomocnie w sądach I instancji za wszystkie przestępstwa w latach

12 Zakres oddziaływania wymiaru sprawiedliwości na przemoc w rodzinie 207 kk Przestępstwa przemocy wobec najbliŝszych Akty oskarŝenia skierowane do sądu Wszczęte postępowanie przygotowawcze Wszczęta procedura Niebieskie Karty Szara strefa przemocy niezdiagnozowanej

13 Efekt góry lodowej

14 2. Orzecznictwo w zakresie art kk 1. W 2013 roku w Sądach Rejonowych w Polsce osądzono z art kk ogółem: ( , 2011 Z tego: skazano; uniewinniono; osób. osób , , ) warunkowo umorzono postępowanie; umorzono postępowanie; tymczasowo aresztowano.

15 2. W 2013 roku w Sądach Rejonowych w Polsce skazano z art kk ogółem: osób. ( , , , , , , ) Z tego wymierzono: kary grzywny (samoistnych); kar ograniczenia wolności; kar pozbawienia wolności; bezwzględnych; z warunkowym zawieszeniem wykonania

16 Stosunek procentowy rodzajów kar orzekanych w Sądach Rejonowych w Polsce z art kk Kara ograniczenia wolności 4% Kara grzywny 1% Kara pozbawienia wolnościzawieszenie 81% Kara pozbawienia wolnościbezwzględna 13%

17 Skazani nieprawomocnie w sądach I instancji za przestępstwo z art kk w latach

18 Stosunek procentowy wymiaru kary pozbawienia wolności orzekanej w Sądach Rejonowych w Polsce w 2013 roku z art kk powyŝej 1 roku do 2 lat 21% (23%) powyŝej 2 lat do 5 lat 1% (2%) 1 miesiąc 0% 6 mies. do 1 roku 72% (67%) 2 do 5 mies. 6% (7%)

19 Kara pozbawienia wolności (bezwzględna) wykonywana na podstawie art. 207 kk w dniu 31 grudnia 2013 roku w jednostkach penitencjarnych przebywało osadzonych sprawców przemocy w rodzinie, z tego: kara pozbawienia wolności, tymczasowe aresztowanie.

20 Z skazanych z art kk na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania pod dozór kuratora oddano osoby 72,4% (SO 68%) ( ,2%, ,7%, %, %) Szacunkowo w danej chwili pod dozorem kuratorów sądowych przebywa ok sprawców przemocy w rodzinie. Wśród osób pokrzywdzonych przestępstwem z art kk było małoletnich, kobiet oraz męŝczyzn. Z art kpk skazano 3.256, a z art kpk 2.585, co łącznie stanowi ,1%, ( ,7%, %, %, %).

21 Osoby pokrzywdzone przestępstwem z art. 207 kk osób w 2013 roku Kobiety % (65%) Dzieci % (21%) MęŜczyźni % (14%)

22 Orzeczenia Sądów Rejonowych z art kk uwzględniające wnioski prokuratora z art kpk oraz wnioski z art kpk art kpk 27% (27%) art kpk 22% (38%) Rozprawa 51% (35%)

23 3. Środki izolacji sprawcy od pokrzywdzonego a) w postępowaniu karnym - na etapie postępowania przygotowawczego, zatrzymanie przed wszczęciem postępowania, środki zapobiegawcze w czasie postępowania karnego; b) po zakończeniu postępowania karnego środki karne lub probacyjne, orzekane w orzeczeniu kończącym; c) w postępowaniu wykonawczym środki probacyjne w trakcie wykonywania kary wolnościowej, zarządzenie wykonania kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem bądź odwołanie warunkowego zwolnienia; d) w postępowaniu cywilnym, niezaleŝnie od postępowania karnego (np. przed wszczęciem postępowania).

24 a) Środki izolacji sprawcy od pokrzywdzonego w postępowaniu karnym Zatrzymanie (nowe podstawy) art. 15a ustawy o Policji - Funkcjonariusz Policji ma prawo zatrzymania sprawców przemocy w rodzinie stwarzających bezpośrednie zagroŝenie dla Ŝycia lub zdrowia ludzkiego w trybie określonym w art. 15 (ogólne podstawy zatrzymania). art a kpk - Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeŝeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, Ŝe popełniła ona przestępstwo z uŝyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, Ŝe ponownie popełni przestępstwo z uŝyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi. art b kpk Policja zatrzymuje osobę podejrzaną, jeśli przestępstwo, o którym mowa w 1a, zostało popełnione przy uŝyciu broni palnej, noŝa lub innego niebezpiecznego przedmiotu, a zachodzi obawa, Ŝe ponownie popełni ona przestępstwo z uŝyciem przemocy wobec osoby wspólnie zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi.

25 a) Środki izolacji sprawcy od pokrzywdzonego w postępowaniu karnym c.d. Środki zapobiegawcze po zatrzymaniu osoby podejrzanej i ewentualnym postawieniu zarzutów popełnienia przestępstwa (np. z art kk), prokurator moŝe zastosować środki zapobiegawcze (za wyjątkiem TA). celem zastosowania środków zapobiegawczych jest: zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania wyjątkowo - zapobiegnięcie popełnienia przez podejrzanego nowego, cięŝkiego przestępstwa. środki te, zwłaszcza na późniejszym etapie, moŝe stosować takŝe sąd.

26 a) Środki izolacji sprawcy od pokrzywdzonego w postępowaniu karnym c.d. Środki zapobiegawcze c.d. Rodzaje: Tymczasowe aresztowanie stosuje wyłącznie sąd (art. 258 kpk) liczba złoŝonych wniosków do sądu w sprawach przemocy w rodzinie ( , , ), liczba uwzględnionych przez sąd ( , , ); Dozór Policji (art. 275 kpk); Dozór Policji z obowiązkiem opuszczenia lokalu mieszkalnego (art kpk) Nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego przez sprawcę (art. 275a kpk)

27 a) Środki izolacji sprawcy od pokrzywdzonego w postępowaniu karnym c.d. Dozór Policji obowiązek podejrzanego zgłaszania się w określonych terminach do jednostki Policji, celem udzielenia informacji i wykonywaniu nałoŝonych obowiązków Obowiązki: zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu, zgłaszania się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu, zawiadamianie organu o zamierzonym wyjeździe i terminie powrotu, zakaz kontaktowania się z pokrzywdzonym, zakaz przebywania w określonych miejscach, inne ograniczenia swobody (np. zakaz zbliŝania się na określoną odległość, program korekcyjno-edukacyjny) edukacyjny).

28 a) Środki izolacji sprawcy od pokrzywdzonego w postępowaniu karnym c.d. Dozór Policji z zakazem kontaktowania się z pokrzywdzonymi lub innymi osobami (art kpk) ( , , )

29 Dozór Policji z zakazem kontaktowania się z pokrzywdzonym w latach roku

30 a) Środki izolacji sprawcy od pokrzywdzonego w postępowaniu karnym c.d. Dozór Policji oddanie pod dozór w miejsce niezastosowanego tymczasowego aresztowania, pod warunkiem opuszczenia lokalu przez sprawcę w wyznaczonym terminie i określenia przez niego miejsca swojego pobytu (art kpk) ( , , , )

31 Dozór Policji z obowiązkiem opuszczenia lokalu mieszkalnego (art kpk) w latach roku

32 a) Środki izolacji sprawcy od pokrzywdzonego w postępowaniu karnym c.d. Nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego (275a kpk) przez podejrzanego wspólnie zamieszkującego z pokrzywdzonym; przesłanka uzasadniona obawa, Ŝe oskarŝony ponownie popełni przestępstwo z uŝyciem przemocy, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził; środek ten stosuje się na okres nie dłuŝszy niŝ 3 miesięcy z moŝliwością przedłuŝenia przez sąd na dalsze okresy, nie dłuŝsze niŝ 3 miesiące (moŝe być ich więcej niŝ jeden); oskarŝonemu, na jego wniosek moŝna wskazać miejsce pobytu w placówkach zapewniających miejsca noclegowe.

33 a) Środki izolacji sprawcy od pokrzywdzonego w postępowaniu karnym c.d. Nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 275a kpk) ( , , )

34 Liczba zastosowanych środków zapobiegawczych w postaci nakazu opuszczenia lokalu mieszkalnego w latach II półrocze 2010 I półrocze

35 b) Środki izolacji sprawcy od pokrzywdzonego po zakończeniu postępowania karnego Środki karne środki karne orzeka sąd w wyroku kończącym sprawę karną; środki karne orzeka się w latach od 1 roku do 10, a czasami 15 lat; niektóre środki karne mogą być połączone z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego organu w określonych odstępach czasu. Środki probacyjne środki probacyjne sąd w wyroku kończącym sprawę karną; środki probacyjne orzeka się w okresie próby w latach od 2 do 5 lat; przesłanka orzeczenie w postaci warunkowego zawieszenia wykonania kary (zwykle kary pozbawienia wolności), ewentualnie warunkowego umorzenia postępowania.

36 Zakaz zbliŝania się do pokrzywdzonego w latach stosowany przez sąd w wyroku jako środek probacyjny bądź karny środek probacyjny środek karny

37 Nakaz opuszczenia lokalu przez sprawcę stosowany przez sąd w wyroku jako środek probacyjny bądź karny w latach środek probacyjny środek karny

38 d) Środki izolacji sprawcy od pokrzywdzonego w postępowaniu cywilnym Zobowiązanie do opuszczenia mieszkania orzekane orzekane na wniosek przez sąd cywilny (niezaleŝnie od postępowania karnego); uprawnienie do złoŝenia wniosku przysługuje osobie dotkniętej przemocą, wspólnie zamieszkującej ze sprawcą członkiem rodziny (wpis 40 zł), przesłanką jest czynienie szczególnie uciąŝliwym wspólnego zamieszkiwania poprzez zachowanie polegające na stosowaniu przemocy, termin do rozpoznania sprawy 1 miesiąc, wykonalność orzeczenia z chwilą ogłoszenia, nowe uregulowania prawne (1046 kpc) skuteczna egzekucja bez konieczności zapewnienia pomieszczenia tymczasowego zmiana orzeczenia moŝliwa w razie zmiany okoliczności (zmiana lub uchylenie).

39 Zobowiązanie do opuszczenia orzekane na wniosek przez sąd cywilny mieszkania w 2012 roku wpłynęły ( , , ) wnioski, z czego w co najmniej 387 ( , , ) Ŝądanie uwzględniono; Ŝądanie oddalono w 118 ( , , ). Reszta spraw pozostawała w toku. Stosunek spraw, w których Ŝądanie uwzględniono do spraw załatwionych w 2013 roku wyniósł 44%, czyli był zbliŝony do roku 2012 (43,23%, a w %).

40 4. Oddziaływania korekcyjno-edukacyjneedukacyjne Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lutego 2011 r. w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjno- edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących oddziaływania korekcyjno-edukacyjneedukacyjne

41 Oddziaływania korekcyjno-edukacyjneedukacyjne Cel ( 4): Powstrzymanie osoby stosującej przemoc w rodzinie przed dalszym stosowaniem przemocy; Rozwijanie umiejętności samokontroli i współŝycia w rodzinie; Kształtowanie umiejętności w zakresie wychowywania dzieci bez uŝywania przemocy w rodzinie; Uznania przez osobę stosującą przemoc w rodzinie swojej odpowiedzialności za stosowanie przemocy; Zdobycie i poszerzenia wiedzy na temat mechanizmów powstawania przemocy w rodzinie; Zdobycie umiejętności komunikowania się i rozwiązywania konfliktów w rodzinie bez stosowania przemocy; Uzyskanie informacji o moŝliwościach podejmowania działań terapeutycznych.

42 Oddziaływania korekcyjno-edukacyjneedukacyjne Adresaci ( 5): osoby skazane za czyny związane ze stosowaniem przemocy w rodzinie, odbywające karę pozbawienia wolności w zakładach karnych albo wobec których sąd warunkowo zawiesił wykonanie kary, zobowiązując je do uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych; osoby stosujące przemoc w rodzinie, uczestniczące w terapii leczenia uzaleŝnienia od alkoholu lub narkotyków, lub innych środków odurzających, substancji psychotropowych albo środków zastępczych, dla których oddziaływania korekcyjnoedukacyjne mogą stanowić uzupełnienie podstawowej terapii; osoby, które w wyniku innych okoliczności zgłoszą się do uczestnictwa w programie korekcyjno-edukacyjnym.

43 Nowe podstawy do orzekania programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnychedukacyjnych a) Zmiana w Kodeksie karnym (nowelą do ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie od roku) art pkt 6a kk nałoŝenie obowiązku uczestnictwa skazanego w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnychedukacyjnych bez jego zgody (art kk); b) Zmiana w Kodeksie karnym (nowelą do ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii od roku) art kk) nałoŝenie w/w obowiązku przy warunkowym umorzeniu postępowania.

44 Liczba orzeczonych środków probacyjnych w postaci programów korekcyjno-edukacyjnych w latach

45 Sposoby zwiększenia liczby orzekanych oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych a) Wnioski prokuratora Wytyczne Prokuratora Generalnego z dnia 1 kwietnia 2014 roku dotyczące zasad postępowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. pkt 20 naleŝy wnosić o orzeczenie właściwych obowiązków określonych w art. 72 kk (w tym pkt 6a uczestnictwo w programach korekcyjno-edukacyjnych); pkt 26 w postępowaniu wykonawczym naleŝy składać wnioski o nałoŝenie na skazanych obowiązku uczestnictwa w oddziaływaniach k-e. - ustalenie podmiotów realizujących programy k-e na terenie właściwości prokuratury/sądu.

46

47 b) Wnioski kuratorów sądowych Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało dla kuratorów sądowych wzory wniosków w postępowaniu wykonawczym o nałoŝenie na skazanego obowiązku uczestnictwa w programach oddziaływań korekcyjno- edukacyjnych przy: warunkowym umorzeniu postępowania; warunkowym zawieszeniu wykonania kary; warunkowym przedterminowym zwolnieniu

48

49 KPPPwR na lata : 2020: Ewidencjonowanie instytucji rządowych i samorządowych, podmiotów oraz organizacji pozarządowych, które realizują oferty dla osób stosujących przemoc w rodzinie, a w szczególności realizujących programy korekcyjno-edukacyjne corocznie aktualizowane na stronach internetowych powiatów bazy teleadresowe podmiotów oraz organizacji pozarządowych realizujących oddziaływania wobec osób stosujących przemoc w rodzinie, Przesyłanie zaktualizowanych informatorów z danego powiatu, o których mowa w pkt właściwym miejscowo prezesom sądów rejonowych, prokuratorom rejonowym, komendantom powiatowych/miejskich Policji oraz wchodzącym w obręb powiatu gminom do dnia 15 lipca kaŝdego kolejnego roku Rozpowszechnienie informatorów, przez podmioty o których mowa w pkt w podległych im pionach organizacyjnych

50

51

52

53

54

55 Koniec Prezentację opracował: Michał Lewoc sędzia Naczelnik Wydziału ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie Departament Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka Ministerstwo Sprawiedliwości Al.. Ujazdowskie Warszawa telefon: (022) MLewoc@ms.gov.pl