BRIEF PROGRAMOWY INSTYTUTU KOŚCIUSZKI

Transkrypt

1 PAŹDZIERNIK 2007 BRIEF PROGRAMOWY INSTYTUTU KOŚCIUSZKI UKRAINA PO WYBORACH Dr Rafał Kęsek Kierownik Obszaru Programowego IK Wymiar Wschodni UE. Politolog, ekspert w zakresie relacji ukraińsko rosyjskich, procesów społeczno gospodarczych na obszarze WNP, a także Polityki Wschodniej Polski i Unii Europejskiej. Wykładowca na Uniwersytecie Jagiellońskim. Streszczenie: Autor Briefu Programowego Instytutu Kościuszki przedstawił sytuację polityczną, jaka zaistniała w wyniku przedterminowych wyborów parlamentarnych na Ukrainie. Zwrócił uwagę na skomplikowany powyborczy układ na ukraińskiej scenie politycznej, wskazując możliwe kierunki rozmów koalicyjnych. Od decyzji koalicyjnej zależą prezentowane prawdopodobne kierunki działań przyszłego rządu w zakresie polityki gospodarczej oraz niejednoznacznej polityki zagranicznej. Autor prezentuje także kwestie wobec, które niezależnie od rządowych konfiguracji nowy rząd Ukraina powinien objąć szczególnym zainteresowaniem, w tym m.in. polepszenie klimatu inwestycyjnego oraz zwalczanie korupcji. Instytut Kościuszki jest niezależnym, pozarządowym instytutem naukowo-badawczym (Think Tank) o charakterze non profit, założonym w 1999 roku. Misją Instytutu Kościuszki jest działanie na rzecz społeczno-gospodarczego rozwoju i bezpieczeństwa Polski, jako aktywnego członka Unii Europejskiej oraz partnera sojuszu euroatlantyckiego. Instytut Kościuszki pragnie być liderem pozytywnych przemian, tworzyć i przekazywać najlepsze rozwiązania, również na rzecz sąsiadujących krajów budujących państwo prawa, społeczeństwo obywatelskie i gospodarkę wolnorynkową. Biuro w Krakowie : ul. Szlak 65, Kraków, Polska, TEL.: FAX , ik@ik.org.pl

2 Rafał Kęsek Wynik wyborczy. Przyczyny i konsekwencje Bardzo dobry wynik Bloku Julii Tymoszenko, będzie miał decydujący wpływ na dalszy rozwój sytuacji politycznej na Ukrainie. 2 W wyniku przedterminowych wyborów na Ukrainie, które odbyły się 30 września bieżącego roku do Rady Najwyższej Ukrainy weszło 5 ugrupowań, które przekroczyły 3% próg wyborczy. Łącznie w wyścigu wyborczym wzięło udział 20 podmiotów (partii i bloków wyborczych). 1 Rezultaty głosowania są w dużym stopniu zgodne z przedwyborczym sondażami jednak ostateczny rozkład głosów różni się nieco od tego czego oczekiwali przedstawiciele ukraińskich elit politycznych. Przede wszystkim pewnym zaskoczeniem jest tu bardzo dobry wynik Bloku Julii Tymoszenko, który będzie miał decydujący wpływ na dalszy rozwój sytuacji politycznej na Ukrainie. Warto zwrócić uwagę, iż formacja Julii Tymoszenko jako jedyna w gronie podmiotów politycznych biorących udział w wyścigu wyborczym zdołała znacząco poprawić swój wynik w stosunku do wyborów z roku 2006 / 30,72% głosów obecnie w stosunku do 22,29% w roku 2006 /. Poparcie dla reszty ugrupowań pozostało praktycznie na tym samym poziomie, różnice są tu jedno lub dwu procentowe. Ponad 7 mln głosów zdobytych przez Blok Julii Tymoszenko ( BJUT ) to nagroda nie tylko za dynamiczną kampanię czy też świetnie odgrywaną polityczną bezkompromisowość, ale przede wszystkim za konsekwentne prezentowanie siebie i własnego obozu politycznego jako jedynej na 1 Wszystkie dane cyt. za Centralną Komisją Wyborczą Ukrainy (stan po podliczeniu 99,97% biuletynów wyborczych). Ukrainie siły rzeczywiście dążącej do osłabienia powiązań oligarchicznych i wprowadzenia szeroko zakrojonych zmian społeczno gospodarczych. Ugrupowanie Julii Tymoszenko jest dziś również jedyną siłą polityczną, która potrafi skutecznie zebrać głosy wyborcze na całym terenie kraju. BJUT wygrał wybory aż w 15 obwodach / między innymi lwowskim / i w Kijowie, a nawet w jenakijiwskim zakładzie poprawczym / obwód doniecki / w którym Wiktor Janukowycz odsiadywał swój drugi wyrok. Nie ma przy tym większego znaczenia, że program zaprezentowany przez BJUT jest niczym więcej jak zbiorem demagogicznych haseł bowiem podobnie wyglądały treści programowe wszystkich innych partii biorących udział w wyborach. Wysyp całkowicie nierealnych i kuriozalnych obietnic socjalnych praktycznie zdominował kampanię wyborczą. Wszelkie inne kwestie zeszły w tych wyborach na dalszy plan, trudno tu nawet mówić o jakiejkolwiek rzeczywistej debacie w trakcie, której rozstrzygałyby się sprawy mające fundamentalne znaczenie dla współczesnej Ukrainy. Największym przegranym tych wyborów będzie najprawdopodobniej Partia Regionów i to mimo uzyskania największej ilości głosów / 34,36% i 175 mandatów poselskich /. Ten wynik w połączeniu z rezultatem uzyskanym przez Komunistyczną Partię Ukrainy / 5,39% / i Blok Lytwyna / 3,96% / nie daje bowiem szans partii Wiktora Janukowycza na utworzenie większościowej koalicji. Jedynym sposobem na utrzymanie władzy przez elity donieckie jest dziś mariaż koalicyjny z Naszą Ukrainą co jest bardzo mało prawdopodobne. Zawiązanie takiej kolacji oznacza bowiem szybki rozpad i śmierć polityczną bloku Nasza Ukraina Narodowa Samoobrona ( NU-LS ), a także dalszą gwałtowną deprecjację pozycji Wiktora Juszczenki na ukraińskiej scenie politycznej zakończoną dotkliwą klęską w kolejnych wyborach prezydenckich wygranych przez Julię Tymoszenko. Casus Ołeksandra Moroza lidera Socjalistycznej Partii Ukrainy, która nie zdołała wejść do Rady Najwyższej Ukrainy powinien dobitnie uświadomić elitom Ugrupowanie Julii Tymoszenko jest dziś jedyną siłą polityczną, która potrafi skutecznie zebrać głosy wyborcze na całym terenie kraju. politycznym na Ukrainie, że pewnych wolt czy też zdrad politycznych ukraiński wyborca po prostu przy urnie nie wybaczy. Ukraińscy politycy powinni również zdobyć się na nieco głębszą refleksję patrząc na poziom frekwencji wyborczej. Około 63% głosujących to jak na warunki ukraińskie wynik co najwy-

3 DLACZEGO PIERWIASTEK KWADRATOWY JEST TAK ISTOTNY DLA POLSKI? CZYLI GRA O WAGĘ I POZYCJĘ W UNII EUROPEJSKIEJ żej poprawny. Niestety na Ukrainie powiększa się dziś grupa obywateli, którzy odrzucają całkowicie dotychczasowy styl uprawiania polityki przez ukraińską klasę polityczną i nie idą głosować nawet mimo możliwości oddania głosu przeciwko wszystkim. W tym roku wariant ten wybrało 2,73% głosujących czyli ponad 600 tyś. uprawnionych do głosowania. Ukraińskie ustawodawstwo wyborcze wciąż zachowuje tą formułę choć obserwatorzy zachodni sugerują likwidację tego wariantu uzasadniając to tym, iż głosy oddane w ten sposób mogą wypaczać ostateczny wynik wyborczy i wnosić istotne zmiany w rozkładzie mandatów poselskich. Wybory unaoczniły również, iż Ukraina musi w końcu w sposób rzetelny zinwentaryzować spisy wyborcze i jak najszybciej uruchomić elektroniczny rejestr wyborczy. Stanowisko Wiktora Juszczenki nowego rządu w oparciu o Partię Regionów i Naszą Ukrainę. Swoje stanowisko Wiktor Juszczenko uzasadniał troską o integralność społeczno polityczną kraju i obawą Największym przegranym wyborów jest najprawdopodobniej Partia Regionów nie mająca szans na utworzenie większościowej koalicji. przed pogłębieniem się podziałów pomiędzy poszczególnymi regionami Ukrainy. Można oczywiście uznać ten argument, jednak nie sposób oprzeć się wrażeniu, iż Prezydent Ukrainy jest po prostu rozczarowany mizernym wynikiem własnego zaplecza politycznego i nie zbyt podoba mu się wizja ponownego objęcia steru rządu przez Julię Tymoszenko. Wśród współpracowników i doradców Prezydenta Ukrainy nieustannie można usłyszeć głosy, iż to Julia Tymoszenko jest obecnie największym zagrożeniem dla Wiktora Juszczenki, a nie Wiktor Janukowycz, a także, iż za ewentualne awanturnictwo polityczno gospodarcze premier Tymoszenko zapłaci w pierwszej kolejności właśnie W gronie polityków Naszej Ukrainy swój sceptycyzm wobec Julii Tymoszenko i życzliwy stosunek do idei tzw. szerokiej kolacji otwarcie wyraża między innymi Jurij Jechanurow, Iwan Pluszcz czy Anatolij Matwijenko. Wariant powyższy jest również akceptowany przez Szefa Sekretariatu Prezydenta Ukrainy Wiktora Bałohę. Ogromne znacznie ma w tym przypadku i to, że właśnie Bałohę obarcza się winą za słaby wynik wyborczy NU NS, a przecież jeszcze niedawno polityk ten był typowany na stanowisko premiera w nowopowstałym rządzie. W obecnej sytuacji zarówno dla Bałohy, jak i niektórych polityków Naszej Ukrainy zawarcie tzw. szerokiej koalicji byłoby swoistą ucieczką do przodu, szansą na wykreowanie takiego status quo, które pozwoliłoby zachować dotychczasową pozycję i wpływy polityczne. Pojawienie się tych spekulacji sprawia, iż rozmowy koalicyjne między BJUT i NU-LS będą prowadzone w atmosferze nieufności, a ich przebieg i ewentualny rezultat mogą okazać się dalekie od początkowych optymistycznych planów. Pierwszym punktem krytycznym będzie tu niewątpliwie głosowanie nad powołaniem nowego rządu. Dziś nie ma bo- Dla polityków Naszej Ukrainy zawarcie tzw. szerokiej koalicji byłoby swoistą ucieczką do przodu pozwalającą zachować dotychczasową pozycję i wpływy polityczne. Dyskusje toczone wokół wyniku wyborczego zostały szybko przesłonięte przez spekulacje dotyczące zachowania Wiktora Juszczenki. Prezydent Ukrainy w swoim pierwszym wystąpieniu powyborczym zaapelował bowiem nie tylko do NU-LS i BJUT, ale również do Partii Regionów i pozostałych sił politycznych, które weszły do ukraińskiego parlamentu aby te rozpoczęły negocjacje w sprawie utworzenia koalicji parlamentarnej 2. Oświadczenie to zinterpretowano natychmiast jako niemalże wprost wyrażony sceptycyzm w kwestii utworzenia kolacji BJUT i NU-LS i propozycję budowania 2 data/1_19524.html Prezydentowi Juszczence nie zbyt podoba się wizja ponownego objęcia steru rządu przez Julię Tymoszenko mówi się, iż powinien on minimalizować sukces wyborczy BJUT i wpływy Tymoszenko jeżeli myśli o zachowaniu szans na przyszłą reelekcję. Prezydent Ukrainy. Wprost mówi się również o tym, iż Wiktor Juszczenko powinien już dziś minimalizować sukces wyborczy BJUT i wpływy Julii Tymoszenko jeżeli na poważnie myśli o zachowaniu jakichkolwiek szans na przyszłą reelekcję. wiem żadnej gwarancji jak zachowają się ci posłowie Naszej Ukrainy, którzy otwarcie krytykują ideę powrotu Julii Tymoszenko na fotel premiera. Być może niezbędne okaże poszerzenie koalicji o posłów Bloku Lytwyna co dawałoby nowemu rządowi / zwłaszcza kierowanemu przez Julię Tymoszenko / znacznie większy komfort arytmetyczny. 3

4 TOMASZ MŁYNARSKI 4 Powołanie do życia koalicji NU NS i BJUT będzie w dużej mierze zasługą lidera Ludowej Samoobrony Jurija Łucenki, który jest obecnie jednym z najzagorzalszych orędowników utworzenia nowego rządu w oparciu o te dwie siły polityczne. Także w dłuższej perspektywie czasowej sygnały płynące z Ludowej Samoobrony będą swego rodzaju barometrem nastrojów panujących w obozie rządzących. Łucenko zapowiedział już zresztą, iż w ramach frakcji parlamentarnej NU NS jego ugrupowanie będzie chciało zachować stosowną autonomię. Polityka gospodarcza i polityka zagraniczna nowego rządu. W koalicji powstałej na bazie BJUT i NU LS temu pierwszemu ugrupowaniu oprócz fotela premiera przypadną z pewnością resorty gospodarcze / finanse, gospodarka, energetyka /. Oznacza to, iż działania podejmowane przez nowy rząd w sferze gospodarczej będą w pewnym zakresie przypominały to z czym mieliśmy do czynienia w roku Działania podejmowane przez przyszły rząd w sferze gospodarczej mogą przypominać to z czym mieliśmy do czynienia w roku 2005 rząd będzie starał się przeznaczyć część środków z bieżącej prywatyzacji na zrealizowanie socjalnych obietnic przedwyborczych. Nie należy co prawda oczekiwać powrotu do koncepcji szeroko zakrojonej reprywatyzacji przedsiębiorstw ukraińskich, niemniej jednak rząd Julii Tymoszenko z pewnością będzie starał się przeznaczyć przynajmniej część środków z bieżącej prywatyzacji na zrealizowanie niektórych socjalnych obietnic przedwyborczych. Tym samym nie uda się najprawdopodobniej znacząco zmniejszyć wskaźnika inflacji, który w roku minionym wyniósł aż 11,6% / grudzień do grudnia /. Ostrożniejsze posługiwanie się kwestią reprywatyzacji wymusza na Julii Tymoszenko przede wszystkim chęć pozyskania przez jej rząd kolejnych inwestycji zagranicznych. Cel taki został zresztą wprost zdefiniowany w programie BJUT. Inwestorzy zagraniczny doskonale pamiętają przecież, iż to właśnie rząd Tymoszenko wycofał się ze zobowiązań wobec specjalnych stref ekonomicznych działających na Ukrainie przed 2005 rokiem. Oczywiście ostudzenie własnego zapału reprywatyzacyjnego będzie trudne dla liderki BJUT: bowiem jest to jeden z fundamentów jej programu społeczno politycznego. Dlatego ewentualny cios reprywatyzacyjny nie będzie miał charakteru kompleksowego i zostanie wymierzony najprawdopodobniej przede wszystkim w imperium biznesowe Rinata Achmatowa najbogatszego biznesmena związanego z Partią Regionów, który w ostatnim okresie znacznie powiększył swoje imperium finansowo przemysłowe między innymi o udziały w największej ukraińskiej kompani elektrociepłowniczej WAT Dniproenerho. Przejęcie tej spółki i ekspansja struktur finansowych Achmatowa na ukraińskim rynku ciepłowniczym były z furią krytykowane przez Julię Tymoszenko. Mimo, iż praktycznie wszystkie partie polityczne deklarowały swą wolę walki z korupcją / która wciąż pozostaje jednym z kluczowych problemów sfery społeczno gospodarczej / nie należy spodziewać się, iż np przyszłe procesy prywatyzacyjne będą bardziej przejrzyste od tych z którymi mieliśmy do czynienia do tej pory na Ukrainie. W przypadku prywatyzacji Ukrtelekomu Odeskich zakładów portowych czy Ukrzaliznici stawka będzie bowiem zbyt wysoka. Nie wykluczone, iż z ramienia BJUT Nie należy spodziewać się, by przyszłe procesy prywatyzacyjne były bardziej przejrzyste - korupcja wciąż pozostaje jednym z kluczowych problemów sfery społeczno gospodarczej na Ukrainie. Ministrem Finansów Ukrainy zostanie mianowany ponownie Wiktor Pynzenyk, którego partia poszła do wyborów w ramach Bloku Julii Tymoszenko. Jego obecność w składzie nowego rządu dawałaby pewną gwarancję, iż polityka fiskalna Ukrainy będzie mimo wszystko utrzymywana w określonych ryzach. W programach gospodarczych BJUT i NU LS / nawet tych podawanych przez partie w formie najbardziej uogólnionej / istnieje wiele istotnych różnic co może być zarzewiem przyszłych konfliktów wewnętrznych. Oba ugrupowania dzieli między innymi stosunek do moratorium na wolny obrót ziemią orną czy wizja reformy podatkowej. W deklaracjach przedwyborczych BJUT znaleźć można między innymi punkt mówiący o całkowitym zniesieniu podatku VAT. Czy oba ugrupowania będą wstanie w relatywnie krótkim czasie zbudować jakiś consensus w kwestii reformy podatkowej i nowego Kodeku Podatkowego, dziś trudno jednoznacznie stwierdzić. Z pewnością nie będzie powrotu do formuły specjalnych stref ekonomicznych do czego dążył gabinet Wiktora Janukowycza. Można spodziewać się też wypracowania

5 DLACZEGO PIERWIASTEK KWADRATOWY JEST TAK ISTOTNY DLA POLSKI? CZYLI GRA O WAGĘ I POZYCJĘ W UNII EUROPEJSKIEJ formuły podatkowej wspierającej rozwój małego i średniego biznesu oraz wprowadzenia podatku od majątku osób fizycznych i przedsiębiorstw w przypadku kiedy program podatkowy nowego rządu byłby tworzony pod znaczącym wpływem programu Naszej Ukrainy. Oba ugrupowania zdają sobie również doskonale sprawę z tego, iż Ukraina jak nigdy wcześniej potrzebuje obecnie inwestycji zagranicznych /zwłaszcza w kontekście Euro 2012/. Dlatego też w programach zarówno BJUT jak i NU LS znaleźć można deklaracje odnoszące się do ułatwień między innymi podatkowych dla przyszłych inwestorów. Otwarte pozostaje jednak pytanie czy deklaracje te zostaną urzeczywistnione w postaci jakiegoś kompleksowego programu wspierania procesu inwestycyjnego na Ukrainie. Polityka zagraniczna prowadzona po wyborach przez Ukrainę będzie prawdopodobnie wypadkową dwóch tendencji. Z jednej strony dążenie ośrodka prezydenckiego i posłów z NS LS do maksymalnego zacieśnienia relacji z Unią Europejską i NATO. Z drugiej zaś bardzo niejednoznaczne stanowisko BJUT, które w zależności od politycznej koniunktury może zostać wypełnione taką bądź inną treścią niekoniecznie zgodną z tzw. prozachodnim kursem ukraińskiej polityki zagranicznej. Prawdopodobnie nie będzie powrotu do formuły specjalnych stref ekonomicznych można natomiast spodziewać się wypracowania systemu podatkowego wspierającego rozwój małego i średniego biznesu, wprowadzenia podatku od majątku osób fizycznych i przedsiębiorstw oraz ułatwień dla przyszłych inwestorów. Nie oznacza to jednak, iż polityka zagraniczna przyszłego rządu będzie znacząco odbiegać od tego z czym mieliśmy do czynienia w ciągu ostatnich dwóch trzech lat. Najprawdopodobniej nowy rząd będzie znacznie mocniej akcentował problem bezpieczeństwa energetycznego Ukrainy, w tym także kwestię przyspieszenia budowy ropociągu Odessa Brody Gdańsk. Nowy rząd będzie prawdopodobnie znacznie mocniej akcentował problem bezpieczeństwa energetycznego Ukrainy, nie będzie jednak jednoznaczny w kwestii zacieśnienia relacji z UE i NATO. W tym kontekście polskie inicjatywy energetyczne będą mogły liczyć na bardziej stanowczy odzew niż to było w przypadku rządu Janukowycza. Także strona rosyjska doskonale wie, iż energetyka to jeden z kluczowych tematów dla przyszłej premier rządu ukraińskiego. Stąd też zapewne bierze się wyraźny sygnał ze strony Gazpromu, który zażądał od Ukrainy spłaty rzekomego zadłużenia za gaz. Choć Gazprom stanowczo zaprzecza, iż jego żądanie ma jakikolwiek związek z wyborami na Ukrainie wiele wskazuje na to, iż jest to próba wymuszenia na Kijowie deklaracji, iż obecnie istniejąca formuła instytucjonalna sprzedaży gazu zostanie nadal utrzymana, a rząd ukraiński nie będzie podejmował w tym zakresie żadnych istotnych zmian. Dalsze informacje i komentarze: Dr Rafał Kesęk, rafal.kesek@ik.org.pl Izabela Albrycht izabela.albrycht@ik.org.pl tel Instytut Kościuszki jest niezależnym, pozarządowym instytutem naukowo-badawczym (Think Tank) o charakterze non profit, założonym w 1999 roku. Misją Instytutu Kościuszki jest działanie na rzecz społeczno-gospodarczego rozwoju i bezpieczeństwa Polski, jako aktywnego członka Unii Europejskiej oraz partnera sojuszu euroatlantyckiego. Instytut Kościuszki pragnie być liderem pozytywnych przemian, tworzyć i przekazywać najlepsze rozwiązania, również na rzecz sąsiadujących krajów budujących państwo prawa, społeczeństwo obywatelskie i gospodarkę wolnorynkową. Biuro w Krakowie : ul. Szlak 65, Kraków, Polska, TEL.: , ik@ik.org.pl