WYMAGANIA EDUKACYJNE BIOLOGIA

Transkrypt

1 WYMAGANIA EDUKACYJNE BIOLOGIA POZIOM wiadomości umiejętności KATEGORIA CELU A. zapamiętywanie wiadomości B. zrozumienie wiadomości C. stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych D. stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych DZIAŁ PROGRAMOWY: I. Biologia nauka o życiu NR LEKCJI TEMAT materiał nauczania 1/132 Zapoznanie z programem, wymaganiami edukacyjnymi i kryteriami oceniania 2/132 Biologia jako nauka biologia jako nauka wybrane dziedziny biologii główne źródła informacji biologicznej poziomy organizacji życia TREŚCI Z PODSTAWY PROGRAMOWEJ UCZEŃ: podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju wymienia czynności życiowe organizmu roślinnego WYMAGANIA I KRYTERIA OCEN CZYNNOSCIOWE UJĘCIE CELÓW (KATEGORIA CELU) UCZEŃ: określa przedmiot badań biologii jako nauki A podaje przykłady dziedzin biologii A wymienia źródła wiedzy biologicznej A wyjaśnia, do czego służą atlasy i klucze B wymienia cechy organizmów żywych A potrafi korzystać z poszczególnych źródeł wiedzy C rozróżnia próbę kontrolną i badawczą C charakteryzuje wybrane dziedziny biologii C posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej podczas rozwiązywania problemów D objaśnia zasadę stopniowego komplikowania się poziomów organizacji życia B wykorzystuje atlasy do rozpoznawania pospolitych gatunków organizmów D POZIOM

2 3/132 Komórkowa budowa organizmów organelle komórkowe i ich funkcje budowa komórki zwierzęcej, roślinnej, bakteryjnej i grzybowej 4/132 Obserwacje mikroskopowe Zasady prowadzenia obserwacji mikroskopowych Tworzenie preparatów mikroskopowych 5/132 Systematyczny podział organizmów pierwsze próby porządkowania organizmów jednostki klasyfikacji biologicznej organizmów przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki porównuje budowę komórki bakterii, roślin i zwierząt, wskazując cechy umożliwiające ich rozróżnienie dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki i rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub po opisie) podstawowe elementy budowy komórki (błona komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa) uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej (system jako sposób katalogowania organizmów, jednostki taksonomiczne, podwójne nazewnictwo) posługuje się prostym kluczem do wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę organizacji życia A wymienia struktury budowy komórki roślinnej, zwierzęcej, grzyba i bakterii A podaje funkcje poszczególnych organelli A wyjaśnia rolę poszczególnych elementów komórki B porównuje budowę różnych komórek C omawia budowę i funkcje organelli komórkowych B analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek D wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy organizmów na podstawie obserwacji preparatów C posługuje się mikroskopem C wykonuje proste preparaty mikroskopowe C odróżnia pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu lub po opisie poszczególne składniki komórki C rysuje obraz widziany pod mikroskopem C analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek D wymienia jednostki klasyfikacji biologicznej A wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka B podaje kryteria wyróżnienia pięciu królestw A charakteryzuje dawne sposoby klasyfikacji organizmów C omawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej C ocenia sztuczne i naturalne systemy podziału organizmów D uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów D

3 obowiązujący system podziału świata żywego oznaczania organizmów DZIAŁ PROGRAMOWY: II. Jedność i różnorodność organizmów 6/132 Sposoby odżywiania się organizmów. Samożywność. odżywianie organizmy autotroficzne fotosynteza i chemosynteza przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych procesów oraz określa warunki ich przebiegu wymienia czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych; ocenia, czy dany organizm jest samożywny czy cudzożywny podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju określa, czym jest odżywianie A wymienia podstawowe sposoby odżywiania się organizmów A wymienia czynniki niezbędne do życia organizmów samożywnych A wymienia substraty i produkty fotosyntezy A wyjaśnia, na czym polega fotosynteza B określa warunki przebiegu fotosyntezy B ocenia, czy dany organizm jest samożywny, czy cudzożywny D wyjaśnia, na czym polega chemosynteza B 7/132 Sposoby odżywiania się organizmów. Cudzożywność. organizmy cudzożywne (roślinożerne, mięsożerne, wszystkożerne, pasożyty, saprobionty) odżywianie organizmy heterotroficzne 8/132 Sposoby oddychania organizmów oddychanie tlenowe i beztlenowe wymienia czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych; ocenia, czy dany organizm jest samożywny czy cudzożywny przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych procesów oraz określa warunki ich wymienia podstawowe sposoby cudzożywnego odżywiania się organizmów A omawia różnice między organizmami samożywnymi a cudzożywnymi C wymienia czynniki niezbędne do życia organizmów cudzożywnych A charakteryzuje różne strategie odżywiania C wykazuje różnorodność odżywiania się organizmów cudzożywnych D wykazuje różnice w pobieraniu i trawieniu pokarmów u różnych organizmów D określa, czym jest oddychanie A wyjaśnia, na czym polega wymiana gazowa B wskazuje mitochondrium jako miejsce, w którym zachodzi utlenianie A przedstawia oddychanie tlenowe i fermentację jako procesy dostarczające energii A

4 oddychanie wewnątrzkomórkowe wymiana gazowa a oddychanie komórkowe znaczenie rozmnażania DOŚWIADCZENIE WYKAZUJĄCE, ŻE PODCZAS FERMENTACJI DROŻDŻE WYDZIELAJĄ DWUTLENEK WĘGLA 9/132 Sposoby rozmnażania się organizmów sposoby rozmnażania bezpłciowego (podział komórki, zarodniki, pączkowanie, fragmentacja) rozmnażanie płciowe (typy rozrodu, obojnactwo, rozdzielnopłciowość, dymorfizm płciowy, typy rozwoju zarodka, partenogeneza) przemiana pokoleń 10/132 Podsumowanie wiadomości z działu I i II. 11/132 Sprawdzian wiadomości z działu I i II. przebiegu podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju omawia różne sposoby oddychania C wymienia przykłady organizmów ilustrujących różne sposoby oddychania A rozróżnia wymianę gazową i oddychanie wewnątrzkomórkowe B uzasadnia, że oddychanie jest procesem niezbędnym do życia D wykazuje zależność między środowiskiem życia a budową narządów wymiany gazowej D porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe C omawia znaczenie fermentacji C zapisuje słownie równanie reakcji oddychania tlenowego A określa, czym jest rozmnażanie B wyróżnia rozmnażanie płciowe i bezpłciowe A podaje przykłady płciowego i bezpłciowego rozmnażania się organizmów A rozpoznaje sposoby rozmnażania się organizmów B wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie bezpłciowe B rozpoznaje pączkujące drożdże obserwowane pod mikroskopem C omawia różnice między rozwojem prostym a złożonym C charakteryzuje rodzaje rozmnażania C ocenia znaczenie przemiany pokoleń D charakteryzuje typy rozwoju zarodka C stosuje w praktyce wiadomości dotyczące rozmnażania wegetatywnego D wykazuje związek między sposobem zapłodnienia a środowiskiem życia organizmów D ocenia znaczenie samozapłodnienia D DZIAŁ PROGRAMOWY: III. Bakterie i wirusy. Organizmy beztkankowe

5 12/132 Bakterie a wirusy charakterystyka bakterii i wirusów znaczenie bakterii i wirusów w przyrodzie oraz gospodarce człowieka choroby wywoływane przez baterie i wirusy 13/132 Protisty organizmy jednokomórkowe charakterystyka protistów znaczenie protistów w przyrodzie i życiu człowieka choroby wywoływane przez organizmy należące do protistów 14/132 Glony przedstawiciele trzech królestw znaczenie glonów cechy przedstawicieli różnych królestw, które pozwalają na zaliczenie wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów zbudowanych z komórek przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka przedstawia podstawowe czynności życiowe organizmu jednokomórkowego na przykładzie wybranego protista samożywnego (np. eugleny) i cudzożywnego (np. pantofelka) przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wymienia miejsca występowania bakterii i wirusów A rozpoznaje i podaje nazwy form morfologicznych bakterii widocznych na preparacie mikroskopowym lub ilustracji C podaje charakterystyczne cechy budowy bakterii i wirusów A wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów A podaje przykłady bakterii i wirusów A określa znaczenie bakterii w przyrodzie i gospodarce człowieka B charakteryzuje wybrane czynności życiowe bakterii C wymienia choroby bakteryjne i wirusowe A rysuje kształty bakterii obserwowanych pod mikroskopem C ocenia znaczenie bakterii i wirusów D określa warunki tworzenia się przetrwalników A ocenia rolę bakterii jako symbiontów i destruentów D wymienia miejsca występowania protistów A wymienia grupy organizmów należących do protistów A omawia czynności życiowe poszczególnych grup protistów C charakteryzuje poszczególne grupy protistów C wykazuje chorobotwórcze znaczenie protistów D porównuje czynności życiowe poszczególnych grup protistów C wymienia choroby wywoływane przez protisty A rozpoznaje pod mikroskopem, rysuje i opisuje budowę przedstawicieli protistów C wskazuje środowisko życia glonów A podaje przykłady organizmów należących do glonów A wymienia wspólne cechy organizmów zaliczanych do glonów A omawia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka C wyjaśnia, że glony to grupa ekologiczna, do której należą przedstawiciele trzech królestw A omawia wybrane czynności życiowe glonów C

6 ich do wspólnej grupy ekologicznej glonów zależność miedzy głębokością a występowaniem określonych grup glonów 15/132 Grzyby i porosty charakterystyka grzybów znaczenie grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka choroby wywoływane przez grzyby budowa i wybrane czynności życiowe porostów znaczenie porostów 16/132 Podsumowanie wiadomości z działu III kartkówka. wyżej grup oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie obecności tych cech przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela grzybów na podstawie obecności tych cech; wskazuje miejsca występowania grzybów (w tym grzybów porostowych) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka analizuje wpływ zakwitów glonów na inne organizmy w środowisku D ocenia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka D wyjaśnia zależność między głębokością a występowaniem określonych grup glonów B podaje przykłady grzybów i porostów A opisuje budowę grzybów C rozpoznaje pleśniaka białego w obrazie mikroskopowym C wymienia sposoby rozmnażania się grzybów A rozpoznaje porosty wśród innych organizmów B omawia czynności życiowe grzybów C podaje przykłady znaczenia grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka A rozpoznaje porosty jako organizmy zbudowane z grzybni i glonu B wyjaśnia, co to jest grzybica B charakteryzuje budowę grzybów owocnikowych C omawia sposoby rozmnażania się grzybów C analizuje znaczenie grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka D wykonuje i opisuje rysunek wskazanych grzybów C wykazuje znaczenie mikoryzy dla grzyba i rośliny D określa znaczenie poszczególnych komponentów w budowie plechy porostu B proponuje sposób badania czystości powietrza, znając wrażliwość porostów na zanieczyszczenia D rozpoznaje i podaje nazwy różnych form morfologicznych porostów B DZIAŁ PROGRAMOWY: IV. Świat roślin 17/132 Tkanki roślinne klasyfikacja tkanek roślinnych na twórcze i stałe wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji (tkanka twórcza, okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca, przewodząca) wyjaśnia, czym jest tkanka B podaje przykłady tkanek roślinnych A wskazuje na ilustracji komórki tworzące tkankę C dokonuje podziału tkanek roślinnych na twórcze i stałe B wymienia cechy budowy poszczególnych tkanek roślinnych A

7 budowa, funkcje i rozmieszczenie w roślinie poszczególnych rodzajów tkanek opisuje funkcje wskazanych tkanek B charakteryzuje budowę, rozmieszczenie i funkcje poszczególnych tkanek roślinnych C wykonuje preparat ze skórki cebuli i rozpoznaje w nim tkankę okrywającą C wykazuje związek budowy wskazanej tkanki z jej funkcją D rozpoznaje i rysuje tkanki widoczne na przekrojach organów roślinnych C 18/132 Budowa i funkcje korzenia funkcje korzenia budowa zewnętrzna korzenia budowa wewnętrzna korzenia i jego przyrost na długość systemy korzeniowe i ich modyfikacje 19/132 Budowa i funkcje łodygi funkcje łodygi budowa zewnętrzna i wewnętrzna łodygi rodzaje łodyg modyfikacje łodygi identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje wymienia podstawowe funkcje korzenia A rozpoznaje systemy korzeniowe B rozpoznaje modyfikacje korzeni C omawia budowę zewnętrzną korzenia C rozpoznaje pod mikroskopem tkanki budujące korzeń C analizuje budowę wewnętrzną korzenia jako funkcjonalnej całości D charakteryzuje przyrost na długość C rysuje różne systemy korzeniowe C wyjaśnia sposób pobierania wody przez roślinę B projektuje doświadczenie świadczące o przewodzeniu wody z korzenia do łodygi D charakteryzuje modyfikacje korzeni C omawia funkcje łodygi C podaje nazwy elementów budowy zewnętrznej łodygi A rozpoznaje tkanki budujące łodygę C rozróżnia rodzaje łodyg B rysuje schematycznie przekrój poprzeczny i podłużny łodygi C analizuje związek budowy zmodyfikowanych łodyg z ich funkcjami D

8 20/132 Liść wytwórnia pokarmu funkcje liści budowa zewnętrzna i wewnętrzna liści typy ulistnienia łodygi modyfikacje liści identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje wymienia funkcje liści A rozpoznaje elementy budowy liścia B rozpoznaje liście pojedyncze i złożone B rozpoznaje różne modyfikacje liści B rozpoznaje na preparacie mikroskopowym tkanki budujące liść C rozróżnia typy ulistnienia łodygi B rozpoznaje rodzaje unerwienia liści B omawia funkcje poszczególnych modyfikacji liści C analizuje funkcje poszczególnych elementów budowy anatomicznej liścia D rysuje różne typy ulistnienia łodygi C 21/132 Mszaki najprostsze rośliny lądowe występowanie mszaków budowa mszaków cykl rozwojowy mszaków znaczenie mszaków w przyrodzie i gospodarce człowieka 22/132 Charakterystyka paprotników podział paprotników cykl rozwojowy paproci charakterystyka paproci, skrzypów i widłaków obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wyżej grup oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie obecności tych cech przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wyżej grup oraz identyfikuje nieznany wymienia miejsca występowania mszaków A podaje nazwy organów mszaków A rozpoznaje mszaki wśród innych roślin C omawia znaczenie mszaków w przyrodzie i gospodarce człowieka B analizuje cykl rozwojowy mszaków D rysuje mech i podpisuje jego organy C wyjaśnia, dlaczego mszaki są najprostszymi roślinami lądowymi B wymienia miejsca występowania paprotników A rozpoznaje organy paproci B rozpoznaje paprotniki wśród innych roślin C wyjaśnia rolę poszczególnych organów paprotników B analizuje cykl rozwojowy paproci D charakteryzuje skrzypy, widłaki i paprocie C rozpoznaje za pomocą atlasów 5 gatunków rodzimych paprotników C

9 23/132 Charakterystyka roślin nagonasiennych charakterystyczne cechy roślin nagonasiennych cykl rozwojowy sosny znaczenie nagonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka 24/132 Przegląd roślin nagonasiennych gatunki roślin nagonasiennych występujących w Polsce 25/132 Charakterystyka roślin okrytonasiennych budowa kwiatu cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych sposoby zapylenia sposoby rozsiewania nasion DOŚWIADCZENIE organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie obecności tych cech przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wyżej grup oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie obecności tych cech identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje rozróżnia elementy budowy kwiatu (okwiat: działki kielicha i płatki korony oraz słupkowie, pręcikowie) i określa ich rolę w rozmnażaniu płciowym wymienia miejsca występowania roślin nagonasiennych A wymienia przystosowania roślin nagonasiennych do warunków życia A omawia znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie C analizuje cykl rozwojowy sosny D dowodzi związku budowy roślin nagonasiennych ze środowiskiem ich życia D rozpoznaje rośliny nagonasienne wśród innych roślin C omawia znaczenie roślin nagonasiennych w gospodarce człowieka C rozpoznaje rodzime gatunki nagonasiennych C określa, z jakiego gatunku drzewa lub krzewu pochodzi wskazana szyszka C wymienia miejsca występowania roślin okrytonasiennych A podaje nazwy elementów budowy kwiatu A wymienia sposoby rozsiewania nasion i owoców A omawia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka C omawia funkcje poszczególnych elementów budowy kwiatu C analizuje cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych D ocenia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka D wykazuje związek budowy kwiatu ze sposobem zapylania D charakteryzuje sposoby rozsiewania nasion i owoców, wykazując związek z ich budową C

10 SPRAWDZAJĄCE WPŁYW WYBRANEGO CZYNNIKA NA PROCES KIEŁKOWANIA NASION 26/132 Przegląd roślin okrytonasiennych rodzaje kwiatostanów typy owoców gatunki drzew okrytonasiennych występujących w Polsce znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka przedstawia budowę nasienia (łupina nasienna, bielmo, zarodek) oraz opisuje warunki niezbędne do procesu kiełkowania (temperatura, woda, tlen) podaje przykłady różnych sposobów rozsiewania się nasion i przedstawia rolę owocu w tym procesie obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wyżej grup oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie obecności tych cech identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje rozpoznaje rośliny okrytonasienne wśród innych roślin C rozróżnia owoce pojedyncze i złożone B rozróżnia kwiatostany B rozpoznaje 5 gatunków drzew okrytonasiennych występujących w Polsce C przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 27/132 Podsumowanie wiadomości z działu IV 28/132 Sprawdzian wiadomości z działu IV DZIAŁ PROGRAMOWY: V. Świat bezkręgowców 29/132 Tkanki zwierzęce budowa i funkcje tkanki nabłonkowej, łącznej, podaje funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej i kostnej oraz przedstawia podstawowe cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji wyjaśnia, czym jest tkanka B wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych A określa najważniejsze funkcje poszczególnych tkanek zwierzęcych B wymienia rodzaje tkanki łącznej A podaje rozmieszczenie przykładowych tkanek zwierzęcych w organizmie A

11 mięśniowej i nerwowej charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych C rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy C rozpoznaje pod mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek C opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej C charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi C 30/132 Gąbki i parzydełkowce budowa gąbek i parzydełkowców środowisko życia gąbek i parzydełkowców znaczenie gąbek i parzydełkowców w przyrodzie 31/132 Płazińce i nicienie organizmy pasożytnicze środowisko życia płazińców i nicieni budowa i czynności życiowe płazińców oraz nicieni przystosowania płazińców i nicieni do pasożytniczego trybu życia wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech porównuje cechy morfologiczne, wyjaśnia, co to są gąbki B podaje miejsca występowania gąbek i parzydełkowców A wymienia charakterystyczne cechy gąbek i parzydełkowców A omawia znaczenie gąbek i parzydełkowców w przyrodzie C charakteryzuje wskazane czynności życiowe gąbek i parzydełkowców C wyjaśnia mechanizm ruchu parzydełkowców B wykazuje związek budowy gąbek i parzydełkowców ze środowiskiem ich życia D wyjaśnia sposób działania parzydełka B wymienia charakterystyczne cechy płazińców i nicieni A rozpoznaje na ilustracji płazińce i nicienie B charakteryzuje tasiemce i glisty jako pasożyty układu pokarmowego C omawia drogi zakażenia pasożytniczymi płazińcami i nicieniami C wyjaśnia, w jaki sposób można ustrzec się przez zakażaniem pasożytniczymi płazińcami i nicieniami B wskazuje na ilustracji elementy budowy tasiemca C dowodzi, że tasiemce są przystosowane do pasożytniczego trybu życia D omawia różnice między płazińcami a nicieniami C charakteryzuje wskazane czynności życiowe płazińców i nicieni C charakteryzuje symetrię ciała płazińców C

12 znaczenie płazińców i nicieni w życiu człowieka środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 32/132 Pierścienice zwierzęta o segmentowej budowie ciała środowisko życia pierścienic budowa i czynności życiowe pierścienic znaczenie pierścienic w przyrodzie 33/132 Stawonogi - charakterystyka skorupiaków i pajęczaków środowiska życia skorupiaków i pajęczaków budowa i czynności życiowe skorupiaków i pajęczaków wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt C wymienia charakterystyczne cechy pierścienic A charakteryzuje układ krwionośny pierścienic C charakteryzuje wskazane czynności życiowe pierścienic C wykazuje związek budowy pijawki z pasożytniczym trybem jej życia D dowodzi, że pierścienice są bardziej rozwiniętymi zwierzętami niż płazińce i nicienie D projektuje doświadczenie wykazujące znaczenie dżdżownic w użyźnianiu gleby D rozpoznaje stawonogi wśród innych zwierząt C wymienia charakterystyczne cechy budowy skorupiaków i pajęczaków A charakteryzuje wskazane czynności życiowe stawonogów D dowodzi istnienia związku między środowiskiem życia a narządami wymiany gazowej skorupiaków i pajęczaków D przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka

13 34/132 Stawonogi - charakterystyka owadów środowiska życia owadów budowa i czynności życiowe owadów rozwój owadów wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych rozpoznaje na ilustracji przeobrażenie zupełne i niezupełne owadów B wymienia charakterystyczne cechy budowy owadów A dowodzi, że owady są przystosowane do życia w środowisku lądowym C dowodzi istnienia związku między środowiskiem życia a narządami wymiany gazowej owadów D 35/132 Mięczaki zwierzęta o miękkim ciele środowisko życia mięczaków budowa i czynności życiowe ślimaków, małży i głowonogów przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech rozpoznaje ślimaki, małże i głowonogi wśród innych zwierząt C wymienia charakterystyczne cechy mięczaków A wymienia części ciała ślimaków, małży i głowonogów A wymienia narządy oddechowe mięczaków A wskazuje małże jako organizmy produkujące perły A charakteryzuje wskazane czynności życiowe mięczaków D wyjaśnia zasady funkcjonowania otwartego układu krwionośnego B porównuje budowę ślimaków, małży i głowonogów C wykazuje związek budowy mięczaków ze środowiskiem ich życia D charakteryzuje sposoby poruszania się poszczególnych grup mięczaków C 36/132 Podsumowanie wiadomości z działu V porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 37/132 Sprawdzian wiadomości z działu V DZIAŁ PROGRAMOWY: VI. Świat kręgowców

14 38/132 Porównanie bezkręgowców i kręgowców porównanie budowy (pokrycia ciała, szkieletu, ułożenia narządów, budowy układu nerwowego i krwionośnego) bezkręgowców i kręgowców regulacja temperatury ciała 39/132 Ryby kręgowce wodne przystosowanie ryb do życia w wodzie wymiana gazowa ryb rozmnażanie i rozwój ryb wędrówki ryb wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju określa pokrycie ciała bezkręgowców i kręgowców A podaje nazwy elementów szkieletu kręgowców A wymienia funkcje szkieletu bezkręgowców A podaje przykłady szkieletów bezkręgowców A wymienia elementy budowy układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców A charakteryzuje poszczególne elementy szkieletu kręgowców C porównuje układ krwionośny bezkręgowców i kręgowców C porównuje budowę układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców D charakteryzuje ryby C podaje nazwy płetw ryby A rozpoznaje skrzela jako narządy wymiany gazowej B wymienia przystosowania ryb do życia w wodzie A określa rodzaj zapłodnienia u ryb A omawia wybrane czynności życiowe ryb B określa charakterystyczne cechy rozmnażania ryb B wyjaśnia przyczyny wędrówek ryb B rozpoznaje przedstawicieli ryb i wskazuje ich cechy C charakteryzuje wymianę gazową u ryb C porównuje układ krwionośny ryby i dżdżownicy C 40/132 Płazy zwierzęta dwuśrodowiskowe przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, określa środowiska życia płazów A charakteryzuje płazy C wymienia stadia rozwojowe żaby A podaje po dwa przykłady płazów ogoniastych i bezogonowych A

15 pokrycie ciała płazów przystosowania płazów do życia w dwóch środowiskach wymiana gazowa płazów cykl rozwojowy żaby charakterystyka płazów beznogich, ogoniastych i bezogonowych wpływ zmiennocieplności na tryb życia płazów stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju wymienia przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie A wyjaśnia, na czym polega hibernacja B omawia cykl rozwojowy żaby C omawia wybrane czynności życiowe płazów C charakteryzuje płazy ogoniaste i bezogonowe C rozpoznaje przedstawicieli płazów i wskazuje ich specyficzne cechy B wykazuje związek trybu życia płazów z ich zmiennocieplnością D wykazuje związek budowy płazów ze środowiskami ich życia D 41/132 Świat gadów przystosowania gadów do życia na lądzie rozmnażanie i rozwój gadów charakterystyka jaszczurek i węży przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju określa środowisko życia gadów A charakteryzuje gady C podaje cztery przykłady gadów występujących w Polsce A wymienia przystosowania gadów do życia na lądzie A omawia znaczenie błon płodowych w rozwoju gadów C wymienia narządy zmysłów gadów A omawia wybrane czynności życiowe gadów C charakteryzuje funkcje poszczególnych błon płodowych C rozpoznaje przedstawicieli gadów i wskazuje ich specyficzne cechy B analizuje pokrycie ciała gadów w aspekcie ochrony przed utratą wody D wykazuje związek budowy gadów ze środowiskiem ich życia D wykazuje związek między sposobem rozmnażania i typem rozwoju a środowiskiem życia gadów D 42/132 Ptaki kręgowce latające przystosowania ptaków przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem charakteryzuje ptaki C rozpoznaje rodzaje piór ptaków B wymienia elementy budowy jaja A wyjaśnia konieczność migracji ptaków B

16 do lotu rodzaje piór wymiana gazowa u ptaków związek budowy dzioba z rodzajem pobieranego pokarmu związek budowy nóg ze środowiskiem i trybem życia ptaków rozmnażanie i rozwój ptaków migracje ptaków 43/132 Przegląd ptaków różnorodność ptaków 44/132 Świat ssaków budowa i rola skóry ssaków wymiana gazowa u ssaków rozmnażanie i rozwój ssaków budowa zewnętrzna ssaków oraz jej związek ze środowiskiem i trybem życia znaczenie ssaków w życiu człowieka pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka wymienia przystosowania budowy ptaków do lotu A omawia różnice pomiędzy gniazdownikami i zagniazdownikami oraz podaje ich przykłady C określa środowisko życia ptaka na podstawie budowy jego kończyn D określa rodzaj pobieranego przez ptaka pokarmu na podstawie budowy jego dzioba D omawia wybrane czynności życiowe ptaków C charakteryzuje poszczególne elementy budowy jaja C wykazuje związek między przebiegiem wymiany gazowej u ptaków a ich przystosowaniem do lotu D wymienia ptaki różnych środowisk A rozpoznaje gniazdowniki i zagniazdowniki C rozpoznaje przedstawicieli ptaków i wskazuje ich specyficzne cechy C charakteryzuje ptaki rozpoznane na ilustracji (środowisko życia, tryb życia, rodzaj pokarmu) D omawia charakterystyczne cechy ssaków B podaje przykłady siedlisk zajmowanych przez ssaki A wymienia narządy zmysłów ssaków A wyjaśnia rolę gruczołów potowych i włosów w termoregulacji B rozróżnia uzębienie drapieżnika i roślinożercy B charakteryzuje funkcje skóry C omawia zalety pęcherzykowej budowy płuc C porównuje budowę ssaków wodnych i lądowych C ocenia znaczenie ssaków w życiu i gospodarce człowieka D projektuje doświadczenie wykazujące wydzielniczą i wydalniczą funkcję skóry D wykazuje związek między funkcjonowaniem poszczególnych narządów zmysłów a trybem życia D

17 45/132 Przegląd ssaków różnorodność ssaków 46/132 Podsumowanie wiadomości z działu VI wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech rozróżnia ssaki wśród innych zwierząt B rozróżnia ssaki wodne i lądowe B podaje przykłady gatunków ssaków A wymienia przystosowania ssaków do zajmowania różnych siedlisk A rozpoznaje przedstawicieli ssaków i wskazuje ich specyficzne cechy C charakteryzuje ssaki rozpoznane na ilustracji (środowisko życia, tryb życia, rodzaj pokarmu) D 47/132 Sprawdzian wiadomości z działu VI DZIAŁ PROGRAMOWY: I. Organizm człowieka. Skóra powłoka organizmu 48/132 Organizm człowieka jako funkcjonalna całość dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem ciała człowieka miejsce człowieka w przyrodzie współdziałanie układów narządów w organizmie człowieka funkcje układów narządów stopnie uorganizowania budowy organizmu człowieka (komórka, opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów); opisuje budowę, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów: ruchu, pokarmowego, oddechowego, krążenia, wydalniczego, nerwowego, dokrewnego i rozrodczego. wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem człowieka A wskazuje komórkę jako element budulcowy ciała człowieka A klasyfikuje człowieka do królestwa zwierząt C opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów C wylicza układy narządów człowieka A opisuje cechy różniące człowieka od innych zwierząt C wyjaśnia, na czym polega homeostaza B opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka C wykazuje, na podstawie dotychczasowych wiadomości, współzależność poszczególnych układów w organizmie człowieka D

18 tkanka, narząd, układ narządów) pojęcie homeostazy 49/132 Budowa i funkcje skóry funkcje skóry i warstwy podskórnej budowa skóry i warstwy podskórnej budowa i rola wytworów skóry rola receptorów skóry podaje funkcje skóry, rozpoznaje elementy jej budowy (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia jej cechy adaptacyjne do pełnienia funkcji ochronnej, zmysłowej (receptory bólu, dotyku, ciepła, zimna) i termoregulacyjnej; podaje funkcje skóry i warstwy podskórnej A wymienia wytwory naskórka A wylicza warstwy skóry A wykazuje na konkretnych przykładach zależność funkcji skóry od jej budowy D opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka C planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu D 50/132 Higiena i choroby skóry zasady higieny skóry czynniki powodujące uszkodzenia skóry wpływ słońca na zdrowie skóry dolegliwości i choroby skóry oraz ich objawy rodzaje oparzeń i odmrożeń pierwsza pomoc przedlekarska w wypadku oparzeń opisuje stan zdrowej skóry oraz rozpoznaje niepokojące zmiany na skórze, które wymagają konsultacji lekarskiej. wymienia choroby skóry A podaje przykłady dolegliwości skóry A omawia zasady pielęgnacji skóry młodzieńczej C wyjaśnia konieczność dbania o skórę B klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń C omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku oparzeń C omawia objawy dolegliwości skóry C wyjaśnia, czym są alergie skórne B proponuje środki do pielęgnacji skóry młodzieńczej D ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę D demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku oparzeń DZIAŁ PROGRAMOWY: II. Aparat ruchu

19 51/132 Budowa szkieletu funkcje szkieletu ruch jako efekt działania biernego i czynnego aparatu ruchu budowa szkieletu kształty kości wykazuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w prawidłowym funkcjonowaniu układu ruchu; wskazuje elementy biernego i czynnego aparatu ruchu A podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu A wskazuje na schemacie, rysunku lub modelu szkielet osiowy, obręczy i kończyn C rozpoznaje różne kształty kości C wskazuje obręcz barkową i miedniczną na modelu lub schemacie C wyjaśnia sposób działania biernego i czynnego aparatu ruchu B wskazuje różnice w budowie kości długiej i płaskiej C porównuje kości o różnych kształtach C 52/132 Budowa i rola szkieletu osiowego skład szkieletu osiowego: czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa funkcje elementów szkieletu osiowego wymienia i rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, według opisu itd.) elementy szkieletu osiowego, wylicza elementy szkieletu osiowego A wymienia elementy budujące klatkę piersiową A podaje nazwy odcinków kręgosłupa A wskazuje mózgo- i trzewioczaszkę na modelu lub ilustracji A wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową A wskazuje na schemacie, rysunku lub modelu elementy szkieletu osiowego C wymienia kości budujące szkielet osiowy A charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego C wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami B omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej C wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnionymi przez nie funkcjami D 53/132 Szkielet kończyn oraz ich obręczy budowa i funkcjonowanie wymienia i rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, według opisu itd.) elementy szkieletu obręczy i kończyn; wymienia elementy budowy obręczy barkowej i miednicznej A wskazuje kości kończyny górnej i kończyny dolnej na modelu lub schemacie C

20 kończyn budowa obręczy barkowej i miednicznej rodzaje połączeń kości rodzaje stawów, ich budowa i zakres ruchów wymienia rodzaje połączeń kości A opisuje budowę stawu C rozpoznaje rodzaje stawów B odróżnia staw zawiasowy od kulistego B wymienia kości tworzące obręcze barkową i miedniczną A porównuje budowę kończyn górnej i dolnej C wykazuje związek budowy kończyny dolnej z pełnioną funkcją D 54/132 Kości elementy składowe szkieletu budowa fizyczna i chemiczna kości szpik kostny przedstawia funkcje kości i wskazuje cechy budowy fizycznej i chemicznej umożliwiające ich pełnienie; wykazuje związek budowy obręczy miednicznej z pełnioną przez nią funkcją D charakteryzuje połączenia kości C wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu kończyny B opisuje budowę fizyczną kości C wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego A omawia doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości C charakteryzuje zmiany zachodzące w układzie kostnym wraz z wiekiem C omawia znaczenie składników chemicznych w budowie kości C 55/132 Budowa i znaczenie mięśni położenie i funkcje poszczególnych mięśni szkieletowych budowa mięśnia szkieletowego antagonistyczne opisuje rolę szpiku kostnego C planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości D wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe przy pomocy nauczyciela C wymienia rodzaje tkanki mięśniowej A wskazuje położenie tkanki mięśniowej gładkiej i poprzecznie prążkowanej szkieletowej A podaje warunki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mięśni A

21 działanie mięśni rodzaje i cechy tkanki mięśniowej higiena pracy mięśni negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych B opisuje budowę tkanki mięśniowej B przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu i gęstości masy kostnej C wykonuje rysunek tkanki mięśniowej spod mikroskopu C wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni B przedstawia negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka B wykazuje związek budowy z funkcją tkanki mięśniowej D określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała B uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych D 56/132 Choroby aparatu ruchu naturalne krzywizny kręgosłupa lordozy i kifozy wady postawy wady budowy stóp krzywica i osteoporoza choroby aparatu ruchu urazy mechaniczne aparatu ruchu pierwsza pomoc i rehabilitacja w wypadku złamań profilaktyka wad postawy przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu i gęstości masy kostnej oraz określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała. opisuje przyczyny powstawania wad postawy B przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała D wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa A wymienia choroby aparatu ruchu A rozpoznaje na ilustracji wady postawy C wskazuje ślad stopy z płaskostopiem C opisuje urazy kończyn B omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku urazów kończyn C rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa C wyjaśnia przyczyny wad postawy B omawia sposoby zapobiegania deformacjom szkieletu C określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała B podaje przyczyny chorób aparatu ruchu A omawia przyczyny zmian zachodzących w układzie kostnym na skutek osteoporozy C wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania płaskostopiu D wyjaśnia konieczność rehabilitacji po urazach B planuje i demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w wypadku urazów kończyn D

22 57/132 Podsumowanie wiadomości z działu I i II. 58/132 Sprawdzian wiadomości z działu I i II. DZIAŁ PROGRAMOWY: III. Układ pokarmowy 59/132 Pokarm budulec i źródło energii niezbędne składniki pokarmowe znaczenie węglowodanów, białek i tłuszczów pokarm jako źródło energii i budulec organizmu najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów kluczowa rola węgla w istnieniu życia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze) przedstawia źródła i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych (białka, tłuszcze, węglowodany, sole mineralne, woda) dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu; przedstawia rolę błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego oraz uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw; przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów. wymienia podstawowe składniki pokarmowe A wymienia produkty spożywcze zawierające białko A podaje źródła węglowodanów A wylicza pokarmy zawierające tłuszcze A klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe i energetyczne C określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek A omawia rolę składników pokarmowych w organizmie C określa znaczenie błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego B uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw D porównuje pokarmy pełnowartościowe i niepełnowartościowe C charakteryzuje rolę tłuszczów w organizmie C wyjaśnia zależność między spożywaniem produktów białkowych a wzrostem ciała B porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów C wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów B wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów A wykazuje kluczową rolę węgla w istnieniu życia D identyfikuje najważniejsze składniki pokarmowe z podstawowymi grupami związków chemicznych występujących w organizmach C

23 60/132 Witaminy, sole mineralne, woda rola wody w organizmie witaminy rozpuszczalne w tłuszczach i w wodzie znaczenie wody i witamin skutki niedoboru witamin makroelementy i mikroelementy przedstawia rolę i skutki niedoboru niektórych witamin (A, C, B6, B12, kwasu foliowego, D), składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) i aminokwasów egzogennych w organizmie; wymienia pierwiastki budujące ciała organizmów i wykazuje kluczową rolę węgla dla istnienia życia. przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów A omawia rolę trzech witamin rozpuszczalnych w wodzie i dwóch rozpuszczalnych w tłuszczach C omawia rolę dwóch makroelementów C wymienia po trzy makroelementy i mikroelementy A rozróżnia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach C opisuje rolę wody w organizmie C charakteryzuje rodzaje witamin C omawia rolę i skutki niedoboru witamin A, C, B 6, B 12, D oraz kwasu foliowego C przedstawia rolę i skutki niedoboru składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) B 61/132 62/132 Budowa i rola układu pokarmowego etapy trawienia pokarmu budowa zęba i rodzaje zębów budowa poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego trawienie w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego funkcja gruczołów trawiennych gruczoły trawienne podaje funkcje poszczególnych części układu pokarmowego, rozpoznaje te części (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia związek ich budowy z pełnioną funkcją; przedstawia miejsce i produkty trawienia oraz miejsce wchłaniania głównych grup związków organicznych omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie C omawia znaczenie makro- i mikroelementów C analizuje skutki niedoboru witamin, makro- i mikroelementów D wyjaśnia, na czym polega trawienie B wymienia rodzaje zębów człowieka A opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów C wskazuje odcinki przewodu pokarmowego na planszy lub modelu C omawia funkcje wątroby i trzustki C podaje nazwy procesów zachodzących w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego A rozpoznaje wątrobę i trzustkę na schemacie C lokalizuje wątrobę i trzustkę na własnym ciele C charakteryzuje rodzaje zębów człowieka C omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego C lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego, wskazując odpowiednie miejsca na powierzchni ciała C omawia znaczenie procesu trawienia C wykazuje związek budowy żołądka z jego funkcją D omawia rolę poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego C opisuje procesy trawienia we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego C

24 63/132 Higiena i choroby układu pokarmowego znaczenie prawidłowej diety czynniki wpływające na zapotrzebowanie energetyczne piramida żywieniowa higiena odżywiania się choroby układu pokarmowego zaburzenia w odżywianiu (anoreksja i bulimia) pierwsza pomoc w przypadku zakrztuszenia wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia i aktywność fizyczna, pora roku itp.), oraz podaje korzyści z prawidłowego odżywiania się; oblicza indeks masy ciała oraz przedstawia i analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odżywiania (otyłość lub niedowaga oraz ich następstwa). wymienia czynniki, od których zależy rodzaj diety A określa zasady zdrowego żywienia B wymienia choroby układu pokarmowego A wskazuje na piramidzie żywieniowej grupy pokarmów A przewiduje skutki złego odżywiania się D wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora roku itp.) B określa przyczyny chorób układu pokarmowego B omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia C objaśnia pojęcie wartość energetyczna pokarmu B wykazuje zależność między dietą a czynnikami, które ją warunkują D charakteryzuje choroby układu pokarmowego C wykazuje zależność między higieną odżywiania się a profilaktyką chorób układu pokarmowego D przygotowuje wystąpienie na temat chorób związanych z zaburzeniami łaknienia i przemiany materii D demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia D 64/132 Podsumowanie wiadomości - kartkówka DZIAŁ PROGRAMOWY : IV - Układ krążenia 65/132 Budowa i funkcje krwi krew jako tkanka płynna skład krwi proces krzepnięcia krwi przedstawia rolę głównych składników krwi (krwinki czerwone i białe, płytki krwi, osocze) oraz wymienia grupy układu krwi AB0 oraz Rh; podaje nazwy składników morfotycznych krwi A wymienia grupy krwi A wylicza składniki biorące udział w krzepnięciu krwi A