Ÿród³a monastyczne. Redaktor serii: Ks. Marek Starowieyski

Transkrypt

1

2 Ÿród³a monastyczne Redaktor serii: Ks. Marek Starowieyski 1

3 Przek³ad:

4 Projekt okładki i stron tytułowych: Andrzej Ciepłucha Adiustacja tekstów: Ewa Dąbrowska Imprimi potest: Opactwo Benedyktynów L.dz. 139/2006, Tyniec, dnia r. Bernard Sawicki OSB, opat tyniecki ISBN broszura ISBN oprawa twarda ISSN Copyright for polish translation by TYNIEC Wydawnictwo Benedyktynów ul. Benedyktyńska Kraków tel. +48 (12) tel./fax: +48 (12) wydawnictwo@tyniec.com.pl

5 SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI SKRÓTY BIBLIOGRAFIA WSTĘP [REGUŁA MISTRZA] (Adalbert De Vogüé) REGUŁA MISTRZA A REGUŁA ŚW. BENEDYKTA (Tomasz M. Dąbek OSB) REGUŁA MISTRZA (tł. Tomasz M. Dąbek OSB) [Spis Rozdziałów] [Prolog] [Temat] I O rodzajach i napojach, i czynach., i życiu mnichów w klasztorach II Jaki powinien być opat III Na czym polega święta sztuka., której opat powinien uczyć uczniów w klasztorze? IV Jakie są narzędzia duchowe, przy pomocy których możemy uprawiać sztukę Bożą? V Jaka jest materia lub przyczyna zła, która powinna być wypalona w piecu bojaźni Bożej, lub jaka jest rdza i brud wad, które winniśmy oczyścić pilnikiem sprawiedliwości? VI Jaki jest warsztat Bożej sztuki lub zastosowanie narzędzi duchowych? VII O posłuszeństwie uczniów jakim być powinno VIII O milczeniu uczniów jakie ono ma być i jak wielka jego miara IX W jaki sposób zachowujący milczenie bracia mają się zwracać z pytaniami do opata...128

6 6 SPIS TREŚCI X O pokorze braci jaka być powinna, w jaki sposób się ją osiąga, a osiągniętą zachowuje XI O przełożonych klasztoru XII O wyłączeniu ze wspólnoty za popełnione winy XIII W jaki sposób powinno się traktować wyłączonego brata XIV W jaki sposób wyłączony ma pokutować? XV O wyznawaniu złych myśli przełożonym lub opatowi przez młodszych braci XVI Jaki powinien być szafarz klasztorny XVII O narzędziach i rzeczach klasztornych XVIII O tygodniowej obsłudze w kuchni XIX W jaki sposób mają bracia rozpoczynać tygodniowy dyżur w kuchni? XX W jaki sposób powinno się w kaplicy pamiętać o nieobecnych? XXI W jaki sposób powinni przyjmować Komunię dyżurujący w kuchni i szafarz? XXII Po wyjściu wszystkich dyżurujących, w jakim porządku powinni po opacie przyjmować Komunię pozostali w kaplicy? XXIII Po wyjściu opata z kaplicy w jaki sposób powinni dyżurujący służyć do stołu i razem się posilać XXIV O tygodniowym lektorze przy stole XXV O potrawie z okruszyn, którą dyżurujący powinni przyrządzić siódmego dnia XXVI O ilości pokarmu XXVII O ilości napoju XXVIII O dniach postów i godzinie posiłku XXIX O ich (braci) czasie snu oraz jakie powinno być miejsce i porządek, według którego będą spali XXX Po komplecie nikt nie powinien rozmawiać XXXI O dyżurnych oficjum bożego w nocy XXXII W jaki sposób powinni oni budzić XXXIII O oficjum Bożym w nocy XXXIV O oficjum Bożym w dzień...230

7 SPIS TREŚCI 7 XXXV O układzie psalmów i ich liczbie w dzień XXXVI O psalmach modlitwy wieczornej XXXVII O psalmach komplety XXXVIII O psalmie przy posiłkach XXXIX Jak należy odmawiać psalmy podczas jutrzni? XL Jak należy odmawiać psalmy podczas godzin dziennych?..238 XLI Jak należy odmawiać psalmy podczas modlitwy wieczornej? XLII Jak należy odmawiać psalmy podczas komplety? XLIII Jak należy odmawiać psalmy przy posiłku? XLIV Jak należy odmawiać psalmy w nocy? XLV W jaki sposób należy odmawiać psalmy w dni świąteczne XLVI O zaczynaniu psalmów w kaplicy w jakimkolwiek czasie XLVII O porządku w czasie odmawiania psalmów XLVIII O pełnym szacunku zachowaniu się podczas modlitwy XLIX O czuwaniach w klasztorze L O wykonywaniu prac codziennych w różnych godzinach w różnym czasie LI O Modlitwach wielkopostnych w dzień bez psalmów LII O modlitwach [wielkopostnych] w nocy bez psalmów LIII O ograniczaniu pokarmów i napojów w Wielkim Poście LIV Gdy nadejdzie godzina oficjum Bożego, zaraz powinni bracia podążyć do kaplicy LV Z odległości ilu kroków powinien brat opuściwszy pracę udać się do kaplicy? LVI W jaki sposób powinni bracia w podróży wypełniać służbę Bożą LVII W jaki sposób bracia mają zachowywać w podróży kilka postanowień reguły? LVIII Ile psalmów powinni bracia odmawiać w różnych czasach w podróży w nocy? LIX O której godzinie powinni się bracia w podróży posilać LX O ilości zapasów, które bracia powinni otrzymać na podróż...280

8 8 SPIS TREŚCI LXI Czy brat wysłany z klasztoru i oczekiwany tego samego dnia, jeśli jest zaproszony przez kogokolwiek, powinien się posilać poza klasztorem, czy ma zachowywać post, aż wróci do klasztoru i otrzyma Komunię od opata? LXII Czy brat powinien pić lub jeść (w podróży) poza wyznaczoną godziną LXIII Jakimi są bracia, którzy bez pozdrowienia opuszczają braci LXIV Ile razy powinien być na nowo przyjmowany brat opuszczający klasztor i nawracający się z błędu? LXV W jaki sposób powinni domowi bracia pozdrawiać przychodzących z zewnątrz? LXVI O wychodzeniu braci z klasztoru w podróż LXVII O powrocie braci do kaplicy po zakończeniu podróży LXVIII Po wyjściu z kaplicy wszyscy powinni milczeć LXIX O braciach chorych LXX O miłości braci względem chorych LXXI Czy bracia duchowni, gdy się spotkają, powinni najpierw się modlić, czy przekazać sobie znak pokoju, czy też pozdrowić się LXXII O posiłku miłości ze względu na przybywających braci LXXIII O braciach, którzy spóźniają się na służbę Bożą LXXIV Należy powściągać wolną wolę braci LXXV O odpoczynku niedzielnym LXXVI W jaki sposób powinno się przyjmować w klasztorze podarunki przyniesione przez kapłana? LXXVII O błogosławieństwie lub znaku kapłańskim LXXVIII Nie powinno się żywić dłużej niż przez dwa dni bez pracy przybywającego do klasztoru brata lub świeckiego LXXIX O celi pielgrzymów LXXX Czy bracia, którzy mieli polucję w czasie snu, mogą przyjmować komunię, czy też nie LXXXI O ubraniu i obuwiu braci LXXXII Bracia nie powinni mieć w klasztorze niczego własnego...315

9 SPIS TREŚCI 9 LXXXIII W jaki sposób powinno się przyjmować do klasztoru kapłanów? LXXXIV Kto powinien jeść z opatem LXXXV Jak i za ile należy sprzedawać wyroby wykonane w klasztorze LXXXVI O posiadłościach klasztornych LXXXVII Jak powinien brat, czy już nawrócony, czy jeszcze świecki, wstępować lub oddawać się i być przyjętym do klasztoru LXXXVIII O czasie zwłoki, w którym bracia mający być przyjęci do klasztoru zastanawiają się nad potwierdzeniem swojej stałości LXXXIX W jaki sposób powinien nowy brat potwierdzić swoje wstąpienie do klasztoru XC Po wstąpieniu do klasztoru świecki nie powinien zmieniać ubrania ani otrzymywać tonsury przez rok XCI W jaki sposób należy przyjmować do klasztoru syna szlacheckiego XCII Po opacie innym należy odmówić zaszczytów i stopni XCIII O ustanowieniu nowego opata wybranego spośród wszystkich przez dawnego XCIV Jeżeli opat umrze nagle, w jaki sposób ma być ustanowiony następny, jeżeli za życia (poprzednik) nie wyznaczył najlepszego spośród braci, gdyż zaskoczyła go nagła śmierć XCV O furtianach klasztornych REGUŁA ŚW. BENEDYKTA (tł. Bernard Turowicz OSB) WPROWADZENIE (Tomasz M. Dąbek OSB) Prolog Początek tekstu Reguły O rodzajach mnichów Jaki winien być opat O zastosowaniu rady braci Jakie są narzędzia dobrych uczynków O posłuszeństwie...407

10 10 SPIS TREŚCI 6. O zachowaniu milczenia O pokorze Oficjum Boże w czasie nocy Ile psalmów należy odmawiać w godzinach nocnych Jak się odprawia nocną chwałę Bożą w porze letniej Jak należy odprawiać Wigilie w niedzielę W jaki sposób odprawia się Jutrznię uroczystą Jak się odprawia Jutrznię w dni powszednie Jak się odprawia Wigilię w uroczystości Świętych Kiedy należy mówić Alleluja Jak się odprawia Oficjum Boże w dzień Ile psalmów należy śpiewać na tych godzinach W jakim porządku należy odmawiać psalmy O zachowaniu się podczas śpiewania oficjum O zachowaniu uszanowania podczas modlitwy O dziekanach klasztornych Jak mają sypiać mnisi O wyłączeniu ze wspólnoty z powodu win Jaka ma być miara wyłączenia O cięższych przewinieniach O tych, którzy bez pozwolenia przestają z wyłączonymi Jak opat ma się troszczyć o wyłączonych ze wspólnoty O tych, którzy często upominani nie chcą się poprawić Czy należy przyjmować na powrót braci, którzy opuścili klasztor Jak karać chłopców małoletnich Jaki ma być szafarz klasztoru O narzędziach i rzeczach klasztornych Czy mnisi mogą posiadać cokolwiek na własność Czy wszyscy mają otrzymać rzeczy potrzebne w tej samej ilości O służbie tygodniowej w kuchni O braciach chorych O starcach i dzieciach O lektorze tygodniowym...456

11 SPIS TREŚCI O ilości pokarmu O ilości napoju W jakich godzinach należy jadać Po Komplecie nie wolno nikomu rozmawiać O spóźniających się do chóru albo do stołu Jak mogą zadośćuczynić wyłączeni ze wspólnoty O tych, którzy się mylą w kościele O winnych wszelkich innych przekroczeń Ogłoszenie godzin Oficjum Bożego O codziennej pracy ręcznej O zachowaniu Wielkiego Postu O braciach pracujących daleko od kościoła i podróżujących O braciach, którzy niezbyt daleko się udają O kościele klasztornym O przyjmowaniu gości Czy wolno mnichowi przyjmować listy lub inne przedmioty Odzież i obuwie braci O stole opata O rzemieślnikach klasztoru O sposobie przyjmowania braci O synach szlacheckich i synach ubogich, których ofiarowano do klasztoru O kapłanach, którzy by chcieli wstąpić do klasztoru Jak należy przyjmować obcych mnichów O kapłanach klasztoru O zachowaniu należnego miejsca w zgromadzeniu O wyborze opata O przeorze klasztoru O furtianach klasztoru O braciach wysianych w podróż O braciach, którym dano rozkaz niemożliwy do wykonania Niech w klasztorze nikt nie waży się bronić drugiego Niech nikt nie odważy się bić innych...500

12 12 SPIS TREŚCI 71. Bracia mają być sobie nawzajem posłuszni O dobrej gorliwości, którą mnisi mają okazywać Ta Reguła nie zawiera całości życia sprawiedliwego INDEKSY DO REGUŁY MISTRZA Biblijny Rzeczowy Imion i nazw INDEKSY DO REGUŁY ŚW. BENEDYKTA Biblijny Rzeczowy Imion i nazw...537

13 SKRÓTY 13 SKRÓTY SKRÓTY Wykaz skrótów obejmuje oznaczenia używane w przypisach podających przede wszystkim odniesienia do tekstów biblijnych i patrystycznych na podstawie krytycznego wydania o. A. de Vogüé, którego tekst stanowił także podstawę dla naszego tłumaczenia. Sigla biblijne według Biblii Tysiąclecia, wyd. 5. Oznaczenia związane z częściami Reguły Mistrza ATK CSEL Ateneum kapłańskie, Włocławek (20/34, 1943). Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Wien EHR English historical review, London 1/1, POK Pisma Ojców Kościoła, Poznań Prol PSP Prolog. Pisma starochrześcijańskich pisarzy, Warszawa RAM Revue d'ascétique et mystique, Toulouse SA Studia anselmiana. Philosophica (et) theologica, Roma SCh Sources Chrétiennes, Paris Th Thp Ths T Temat. Komentarz do Ojcze nasz, pierwsza część wprowadzenia nazwanego tematem. Komentarz do psalmów, druga część Tematu, odpowiadająca Prologowi Reguły św. Benedykta Tytuł rozdziału. ŹrMon Źródła monastyczne, Kraków-Tyniec 1993.

14 14 SKRÓTY Pozostałe skróty Acta Iohannis ed. M. BONNET, [w:] A. LIPSIUS, M. BONNET, Acta Apostolorum apocrypha, Hildesheim 1959, ABROŻY, De Abraham, ŚW. AMBROŻY, De Abraham, PL 14, 419nn. ABROŻY, De officiis ŚW. AMBROŻY, De officiis, PL 16, 23nn. Tłum. pol. Warszawa ABROŻY, De virginibus ŚW. AMBROŻY, De virginibus, PL 16, 187nn. Tł. pol. PSP 35, ABROŻY, De virginitate ŚW. AMBROŻY, De virginitate, PL 16, 256nn. ABROŻY, Exhortatio Virginitatis ŚW. AMBROŻY, Exhortatio virginitatis, PL 16, 335nn. Antiphonale Romanum ed. R.J. HESBERT, Antiphonale Missarum sextuplex, Bruxelles-Paris AUGUSTYN, Sermo ŚW. AUGUSTYN, Sermones, PL 38. AUGUSTYN, Sermo Denis PLS 3. CEZARY Z ARLES, Ep hortat., ŚW. CEZARY Z ARLES, Epistula hortatoria, PL 67, 1135nn. CEZARY Z ARLES, Regula monachorum ŚW. CEZARY Z ARLES, PL 67, 1099nn. Tłum. pol. ŹrMon 2, 1994, JAN KASJAN, Conl. JAN KASJAN, Conlationes, ed. I.E. PICHERY, t. I 1955, Sch 42, t.ii Paris 1958, SCh 54, t. III 1958, SCh 64. JAN KASJAN, Inst. JAN KASJAN, Institutiones, ed. M. PETSCHERING, De institutis coenobiorum, CSEL 17, CYPRIAN, De bono patientiae ŚW. CYPRIAN Z KARTAGINY, PL 4, 622nn. Tłum. pol. POK CYPRIAN, De oratione ŚW. CYPRIAN, De oratione dominica, PL 4, 520nn. Tłum. pol. POK

15 SKRÓTY 15 CYPRIAN, De unitate ecclesiae. ŚW. CYPRIAN, De unitate ecclesiae catholicae, PL 4, 495. Tłum. pol. POK EWAGRIUSZ Z PONTU, Practicos, Sch , Tłum. pol. ŹrMon 16, FAUSTUS Z RIEZ, Hom. ad mon. FAUSTUS REIENSIS, Homiliae ad monachos, PL 50. HIERONIM, Adv. Iovinianum ŚW. HIERONIM, Adversus Iovinianum, PL 23, 211nn. HIERONIM, Listy PL 22, 325nn. Tłum. Pol. 13 Warszawa HIERONIM, Ep 49, Apol. ad Pammachium Apologia ad Pammachium, PL 22. HIERONIM, Vita Pauli PL 23, 17nn. Tłum. pol. ŹrMon 10, Historia monach. Historia monachorum PL 21. JULIAN POMERIUSZ, De vita cont. IULIUS POMERANUS, De vita contemplativa, PL 59, 415nn. Tłum. pol. ŹrMon 17, LXX Septuaginta. NICETAS Z REMEZJANY, De vigiliis NICETAS REMESIANUS, De vigiliis, PL 30, 232nn. HORSIESI, Liber Liber Orsiesii, ed. A. BOON, Pachomiana latina, Louvain 1932, , Tłum. pol. ŹrMon 11, PALLADIUSZ, Hist.Laus. PALLADIUS, Historia Lausiaca, ed. A. Lucot, Paris 1912, Tłum. pol. ŹrMon 12, Passio Anastasiae ed. H. DELAHAYE, Étude sur le Légendier romain, Bruxelles 1936, Passio Eugeniae ed. B. MOMBRITIUS, Sanctuarium, t. II, Paris 1910, , pod tytułem: Passio SS. Prothi et Hiacynthi martyrum.

16 16 SKRÓTY Passio Iuliani Passio SS. Iuliani et Basilissae, ed. P. SALMON, Le Lectionnaire de Luxeuil, Rome 1944, 2756, patrz także Acta Sanctorum. Ianuarii t. II, Passio Sebastiani PL 17, 1021nn. PG Patrologiae cursus completus. Series Graeca, ed. J.-P. MIGNE, Paris PL Patrologiae cursus completus. Series Latina, 1221, wyd. J.P. MIGNE, Paris PORPHYR., Ad Marcellam PORPHYRIUS, Ad Marcellam. PS. GRZEGORZ Z TOURS, Lib. de mirac. b. Andreae Apost., PSEUDO GREGORIUS TURONENSIS, Liber de miraculis beati Andreae apostoli, ed. M. BONNET, Monumenta Germaniae Historica, Ser.merov., I,2, Berlin 1885, Tłum. pol. Warszawskie Studia Teologiczne 9 (1996), RegBen Reguła św. Benedykta. Reg. Macarii Regula Macarii, PL 103, Tłum. pol. ŹrMon 3, Reg. IV Patr. Regula IV Patrum, PL 103. RHE Revue dhistoire ecclésiastique, Louvain RM Reguła Mistrza. Sacramentarium Gelasianum ed. L.C. MOHLBERG, Liber Sacramentorum romanae aecclesiae ordinis anni circuli, Rome SALLUSTIUS, De coniur. Catilinae De coniuratione Catilinae SCh Sources Chrétiennes, Paris SEXTUS, Enchiridion ed. H. CHADWICK, The Sentences of Sextus, Cambridge Symbol Quicumque H. DENZINGER, K. RAHNER, Enchiridion Symbolorum (29), Freiburg im Breisgau 1953, 1717 (par. 3940).

17 SKRÓTY 17 Visio Pauli ed. M.R. JAMES, Apocrypha Anecdota, Cambridge 1893, Tłum. pol. Apokryty NT 2, Kraków 2001, Vitae Patrum PL 73. Vita Silvestri ed. M. BOMBRITIUS, Sanctuarium, t. II, Paris 1910, W wykazie skrótów przytoczono wydania, którymi posługiwał się A. de Vogüé w swojej edycji Reguły Mistrza. W ciągu minionych trzydziestu kilku lat ukazały się wydania krytyczne niektórych ze starożytnych tekstów. Podajemy polskie przekłady wspomnianych autorów.