Kodeks karny i kodeks wykroczeƒ

Transkrypt

1 Zweisprachige Textausgabe Tekst dwuj zyczny Strafgesetzbuch und Übertretungsgesetzbuch Kodeks karny i kodeks wykroczeƒ T umaczenie Joanna Chudzik Micha Jakowczyk Kaja Kowalski Andreas Krajewski dr Kamila Matthies Konsultacja j zykowa i merytoryczna dr Denis Matthies dr Kamila Matthies

2

3 Strafgesetzbuch und Übertretungsgesetzbuch Kodeks karny i kodeks wykroczeƒ

4 T umaczenie Joanna Chudzik Micha Jakowczyk Kaja Kowalski Andreas Krajewski dr Kamila Matthies Konsultacja j zykowa i merytoryczna dr Denis Matthies dr Kamila Matthies

5 Zweisprachige Textausgabe Tekst dwuj zyczny Strafgesetzbuch und Übertretungsgesetzbuch Kodeks karny i kodeks wykroczeƒ WYDAWNICTWO C.H. BECK WARSZAWA 2012

6 Kodeks karny Strafgesetzbuch Kodeks wykroczeń Übertretungsgesetzbuch Stan prawny: czerwiec 2012 / Rechtsstand: Juni 2012 Ochrona praw autorskich: tłumaczenia tekstów ustawowych, jak również ich opracowania w ujednoliconej wersji, są chronione krajowym i międzynarodowym prawem autorskim. Ochrona ta dotyczy również pochodzących od Wydawnictwa tytułów artykułów oraz opracowania redakcyjnego. Urheberrechtlicher Schutz: die Übersetzungen der amtlichen Texte einschließlich der Einarbeitung von Aktualisierungen stehen unter dem Schutz des nationalen und internationalen Urheberrechts. Dies gilt auch für die nicht amtlichen Artikelüberschriften, für Anmerkungen in nicht amtlichen Fußnoten und für die sonstige redaktionelle Bearbeitung. Wydawca: Anna Wieczorek Korekta: Agnieszka Guzel Projekt okładki: Maryna Wiśniewska Projekt layoutu: Jacek Bociąg Wydawnictwo C.H. Beck 2012 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: DM Quadro Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN: ISBN ebook:

7 Spis treści/ Inhaltsübersicht Kodeks karny 2 Strafgesetzbuch 3 Kodeks wykroczeń 260 Übertretungsgesetzbuch 261 V

8

9 Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 88, poz. 553) Strafgesetzbuch vom 6. Juni 1997 (GBl. Nr. 88, Pos. 553) 1

10 Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. Dz.U. Nr 88, poz. 553) (zm.: Dz.U. 1999, Nr 64, poz. 729, Nr 83, poz. 931; Dz.U. 2000, Nr 48, poz. 548, Nr 93, poz. 1027, Nr 116, poz. 1216; Dz.U. 2001, Nr 98, poz. 1071; Dz.U. 2003, Nr 111, poz. 1061, Nr 121, poz. 1142, Nr 179, poz. 1750, Nr 199, poz. 1935, Nr 228, poz. 2255; Dz.U. 2004, Nr 25, poz. 219, Nr 93, poz. 889, Nr 69, poz. 626, Nr 243, poz. 2426; Dz.U. 2005, Nr 86, poz. 732, Nr 90, poz. 757, Nr 132, poz. 1109, Nr 163, poz. 1363, Nr 178, poz. 1479, Nr 180, poz. 1493; Dz.U. 2006, Nr 190, poz. 1409, Nr 218, poz. 1592, Nr 226, poz. 1648; Dz.U. 2007, Nr 89, poz. 589, Nr 123, poz. 850, Nr 124, poz. 859, Nr 192, poz. 1378; Dz.U. 2008, Nr 90, poz. 560, Nr 122, poz. 782, Nr 171, poz. 1056, Nr 173, poz. 1080, Nr 214, poz. 1344; Dz.U. 2009, Nr 62, poz. 504, Nr 63, poz. 533, Nr 166, poz. 1317, Nr 168, poz. 1323, Nr 190, poz. 1474, Nr 201, poz. 1540, Nr 206, poz. 1589; Dz.U. 2010, Nr 7, poz. 46, Nr 40, poz. 227, Nr 40, poz. 229) Spis treści Część Ogólna Rozdział I. Zasady odpowiedzialności karnej 1 12 Rozdział II. Formy popełnienia przestępstwa Rozdział III. Wyłączenie odpowiedzialności karnej Rozdział IV. Kary Rozdział V. Środki karne Rozdział VI. Zasady wymiaru kary i środków karnych Rozdział VII. Powrót do przestępstwa Rozdział VIII. Środki związane z poddaniem sprawcy próbie 66 84a Rozdział IX. Zbieg przestępstw oraz łączenie kar i środków karnych 85 92a 2

11 Strafgesetzbuch vom 6. Juni 1997 (GBl. Nr. 88, Pos. 553) (Änderungen in: GBl. 1999, Nr. 64, Pos. 729, Nr. 83, Pos. 931; GBl. 2000, Nr. 48, Pos. 548, Nr. 93, Pos. 1027, Nr. 116, Pos. 1216; GBl. 2001, Nr. 98, Pos. 1071; GBl. 2003, Nr. 111, Pos. 1061, Nr. 121, Pos. 1142, Nr. 179, Pos. 1750, Nr. 199, Pos. 1935, Nr. 228, Pos. 2255; GBl. 2004, Nr. 25, Pos. 219, Nr. 93, Pos. 889, Nr. 69, Pos. 626, Nr. 243, Pos. 2426; GBl. 2005, Nr. 86, Pos. 732, Nr. 90, Pos. 757, Nr. 132, Pos. 1109, Nr. 163, Pos. 1363, Nr. 178, Pos. 1479, Nr. 180, Pos. 1493; GBl. 2006, Nr. 190, Pos. 1409, Nr. 218, Pos. 1592, Nr. 226, Pos. 1648; GBl. 2007, Nr. 89, Pos. 589, Nr. 123, Pos. 850, Nr. 124, Pos. 859, Nr. 192, Pos. 1378; GBl. 2008, Nr. 90, Pos. 560, Nr. 122, Pos. 782, Nr. 171, Pos. 1056, Nr. 173, Pos. 1080, Nr. 214, Pos. 1344; GBl. 2009, Nr. 62, Pos. 504, Nr. 63, Pos. 533, Nr. 166, Pos. 1317, Nr. 168, Pos. 1323, Nr. 190, Pos. 1474, Nr. 201, Pos. 1540, Nr. 206, Pos. 1589; GBl. 2010, Nr. 7, Pos. 46, Nr. 40, Pos. 227, Nr. 40, Pos. 229) Inhaltsübersicht Allgemeiner Teil Kapitel I. Grundsätze der strafrechtlichen Verantwortlichkeit 1 12 Kapitel II. Formen der Straftatbegehung Kapitel III. Ausschluss der strafrechtlichen Verantwortung Kapitel IV. Strafen Kapitel V. Strafmittel Kapitel VI. Grundsätze der Straf- und Strafmittelzumessung Kapitel VII. Rückfall zur Straftat Kapitel VIII. Bewährungsmaßnahmen 66 84a Kapitel IX. Gesetzeskonkurrenz und Verbindung von Strafen und Strafmitteln 85 92a 3

12 Spis treści Rozdział X. Środki zabezpieczające Rozdział XI. Przedawnienie Rozdział XII. Zatarcie skazania Rozdział XIII. Odpowiedzialność za przestępstwa popełnione za granicą a Rozdział XIV. Objaśnienie wyrażeń ustawowych 115 Rozdział XV. Stosunek do ustaw szczególnych 116 Część Szczególna Rozdział XVI. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne b Rozdział XVII. Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej Rozdział XVIII. Przestępstwa przeciwko obronności Rozdział XIX. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu Rozdział XX. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu Rozdział XXI. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji Rozdział XXII. Przestępstwa przeciwko środowisku Rozdział XXIII. Przestępstwa przeciwko wolności Rozdział XXIV. Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania Rozdział XXV. Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności Rozdział XXVI. Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece a Rozdział XXVII. Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej a Rozdział XXVIII. Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową Rozdział XXIX. Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego a Rozdział XXX. Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości a Rozdział XXXI. Przestępstwa przeciwko wyborom i referendum Rozdział XXXII. Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu a Rozdział XXXIII. Przestępstwa przeciwko ochronie informacji b Rozdział XXXIV. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów Rozdział XXXV. Przestępstwa przeciwko mieniu

13 Inhaltsübersicht Kapitel X. Sicherungsmaßnahmen Kapitel XI. Verjährung Kapitel XII. Tilgung der Verurteilung Kapitel XIII. Strafbarkeit im Ausland begangener Straftaten a Kapitel XIV. Erläuterung der gesetzlichen Begriffe 115 Kapitel XV. Verhältnis zu Sondergesetzen 116 Besonderer Teil Kapitel XVI. Straftaten gegen den Frieden, die Menschlichkeit sowie Kriegsverbrechen b Kapitel XVII. Straftaten gegen die Republik Polen Kapitel XVIII. Straftaten gegen die Landesverteidigung Kapitel XIX. Straftaten gegen das Leben und die Gesundheit Kapitel XX. Straftaten gegen die allgemeine Sicherheit Kapitel XXI. Straftaten gegen die Sicherheit im Verkehr Kapitel XXII. Straftaten gegen die Umwelt Kapitel XXIII. Straftaten gegen die persönliche Freiheit Kapitel XXIV. Straftaten gegen die Gewissensund Glaubensfreiheit Kapitel XXV. Straftaten gegen die sexuelle Selbstbestimmung und Sittlichkeit Kapitel XXVI. Straftaten gegen die Familie und die Fürsorge a Kapitel XXVII. Straftaten gegen die Ehre und die körperliche Unversehrtheit a Kapitel XXVIII. Straftaten gegen die Rechte Erwerbstätiger Kapitel XXIX. Straftaten gegen die Tätigkeit staatlicher Institutionen sowie die territoriale Selbstverwaltung a Kapitel XXX. Straftaten gegen die Rechtspflege a Kapitel XXXI. Straftaten gegen Wahlen und die Volksabstimmung Kapitel XXXII. Straftaten gegen die öffentliche Ordnung a Kapitel XXXIII. Straftaten gegen den Informationsschutz b Kapitel XXXIV. Straftaten gegen die Glaubwürdigkeit von Urkunden Kapitel XXXV. Straftaten gegen das Eigentum

14 Spis treści Rozdział XXXVI. Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu Rozdział XXXVII. Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi Część Wojskowa Rozdział XXXVIII. Przepisy ogólne dotyczące żołnierzy Rozdział XXXIX. Przestępstwa przeciwko obowiązkowi pełnienia służby wojskowej Rozdział XL. Przestępstwa przeciwko zasadom dyscypliny wojskowej Rozdział XLI. Przestępstwa przeciwko zasadom postępowania z podwładnymi Rozdział XLII. Przestępstwa przeciwko zasadom obchodzenia się z uzbrojeniem i uzbrojonym sprzętem wojskowym Rozdział XLIII. Przestępstwa przeciwko zasadom pełnienia służby Rozdział XLIV. Przestępstwa przeciwko mieniu wojskowemu

15 Inhaltsübersicht Kapitel XXXVI. Straftaten gegen den Wirtschaftsverkehr Kapitel XXXVII. Straftaten gegen den Verkehr von Geld und Wertpapieren Militärischer Teil Kapitel XXXVIII. Allgemeine Vorschriften für Soldaten Kapitel XXXIX. Straftaten gegen die Pflicht zur Ausübung des Wehrdienstes Kapitel XL. Straftaten gegen die Grundsätze der Militärdisziplin Kapitel XLI. Straftaten gegen die Grundsätze der Behandlung Untergebener Kapitel XLII. Straftaten gegen die Grundsätze des Umgangs mit der Ausrüstung und bewaffnetem militärischen Gerät Kapitel XLIII. Straftaten gegen die Grundsätze der Dienstausübung Kapitel XLIV. Straftaten gegen das Militärvermögen

16 1 4 Rozdział I. Zasady odpowiedzialności karnej Część Ogólna Rozdział I. Zasady odpowiedzialności karnej Art. 1 Art. 2 Art. 3 Art. 4 Warunki odpowiedzialności 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma. 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu. Przestępstwo skutkowe przez zaniechanie Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi. Zasada humanitaryzmu Kary oraz inne środki przewidziane w tym kodeksie stosuje się z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu, w szczególności z poszanowaniem godności człowieka. Zmiana ustawy 1. Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy. 2. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie. 3. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności, wymierzoną karę pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu zamienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, przyjmując że jeden miesiąc pozbawienia wolności równa się 60 stawkom dziennym grzywny albo 2 miesiącom ograniczenia wolności. 4. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa. 8

17 Kapitel I. Grundsätze der strafrechtlichen Verantwortlichkeit 1 4 Allgemeiner Teil Kapitel I. Grundsätze der strafrechtlichen Verantwortlichkeit Voraussetzungen für die strafrechtliche Verantwortlichkeit Art Strafrechtlicher Verantwortlichkeit unterliegt nur derjenige, der eine verbotene Tat begeht, die zum Zeitpunkt der Tatbegehung nach dem geltendem Gesetz mit Strafe bedroht ist. 2. Eine verbotene Tat ist keine Straftat, wenn ihre soziale Schädlichkeit gering ist. 3. Der Täter einer verbotenen Tat begeht keine Straftat, wenn ihm zur Zeit der Tat keine Schuld zugerechnet werden kann. Erfolgsdelikt durch Unterlassen Art. 2 Strafrechtlicher Verantwortlichkeit für ein Erfolgsdelikt, das durch Unterlassen begangen wird, unterliegt nur derjenige, der eine besondere rechtliche Pflicht zur Erfolgsabwendung hatte. Grundsatz der Menschlichkeit Art. 3 Strafen und andere in diesem Gesetz vorgesehenen Mittel sind unter Berücksichtigung der Grundsätze der Menschlichkeit, insbesondere unter Achtung der Menschenwürde anzuwenden. Gesetzesänderung Art Wenn zum Zeitpunkt der Entscheidung ein anderes Gesetz gilt als zum Zeitpunkt der Tatbegehung, findet das neue Gesetz Anwendung, es ist jedoch das zuvor geltende Gesetz anzuwenden, wenn dieses für den Täter milder ist. 2. Wenn die Tat nach dem neuen Gesetz mit einer Strafe bedroht ist, deren Höchstmaß niedriger ist als die verhängte Strafe, wird die verhängte Strafe auf das Höchstmaß herabgesetzt, das für diese Tat nach dem neuen Gesetz vorgesehen ist. 3. Wenn die verurteilte Tat nach dem neuen Gesetz nicht mehr mit Freiheitsstrafe bedroht ist, wird die verhängte zu vollstreckende Freiheitsstrafe in Geldstrafe oder Freiheitsbeschränkungsstrafe umgewandelt, wobei angenommen wird, dass ein Monat Freiheitsstrafe einer Geldstrafe von 60 Tagessätzen oder 2 Monaten Freiheitsbeschränkung entspricht. 4. Wenn die verurteilte Tat nach dem neuen Gesetz nicht mehr mit Strafe bedroht ist, wird die Verurteilung kraft Gesetzes aufgehoben. 9

18 5 9 Art. 5 Art. 6 Art. 7 Art. 8 Art. 9 Zasada terytorialna Rozdział I. Zasady odpowiedzialności karnej Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej. Czas i miejsce przestępstwa 1. Czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany. 2. Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić. Zbrodnia i występek 1. Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem. 2. Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą. 3. Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc. Umyślność i nieumyślność Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie; występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi. Rozwinięcie 1. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi. 2. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć. 3. Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć. 10

19 Kapitel I. Grundsätze der strafrechtlichen Verantwortlichkeit 5 9 Territorialitätsprinzip Art. 5 Das polnische Strafgesetz findet auf den Täter Anwendung, der eine Straftat auf dem Gebiet der Republik Polen sowie auf einem polnischen Schiff oder in einem Luftfahrzeug begangen hat, es sei denn, dass ein zwischenstaatliches Abkommen, bei dem Polen Vertragspartei ist, etwas anderes bestimmt. Zeit und Ort der Straftat Art Eine verbotene Tat gilt als zu der Zeit begangen, zu welcher der Täter gehandelt oder eine Handlung unterlassen hat, zu der er verpflichtet war. 2. Eine verbotene Tat gilt an dem Ort begangen, an welchem der Täter gehandelt oder eine Handlung unterlassen hat, zu der er verpflichtet war oder an dem der zum Tatbestand gehörende Erfolg eingetreten ist oder nach Vorstellung des Täters hätte eintreten müssen. Verbrechen und Vergehen Art Eine Straftat ist entweder ein Verbrechen oder ein Vergehen. 2. Ein Verbrechen ist eine verbotene Tat, die mit Freiheitsstrafe von nicht weniger als 3 Jahren oder mit einer höheren Strafe bedroht ist. 3. Ein Vergehen ist eine verbotene Tat, die mit Geldstrafe von über 30 Tagessätzen, Freiheitsbeschränkungsstrafe oder Freiheitsstrafe von über einem Monat bedroht ist. Vorsatz und Fahrlässigkeit Art. 8 Ein Verbrechen kann nur vorsätzlich begangen werden; ein Vergehen kann auch fahrlässig begangen werden, wenn das Gesetz es so bestimmt. Fortsetzung Art Eine verbotene Tat ist vorsätzlich begangen, wenn der Täter in der Absicht handelt, diese zu begehen, dass heißt, er den Willen hat, die Tat zu begehen oder aber die Möglichkeit der Tatbegehung voraussieht und sich damit einverstanden erklärt. 2. Eine verbotene Tat ist fahrlässig begangen, wenn der Täter ohne Absicht der Tatbegehung diese Tat trotzdem begeht, weil er die erforderliche Sorgfalt, zu der er nach den Umständen verpflichtet gewesen war, außer Acht lässt, obwohl er die Möglichkeit der Tatbegehung vorausgesehen hat oder hätte voraussehen können. 3. Der Täter unterliegt höherer Verantwortung, wenn das Gesetz an eine bestimmte Folge der Tat anknüpft und der Täter die Folge der Tat vorausgesehen hat oder hätte voraussehen können. 11

20 10 12 Art. 10 Art. 11 Art. 12 Wiek Rozdział I. Zasady odpowiedzialności karnej 1. Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. 2. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art , 2 lub 3, art lub 3, art lub 3, art. 166, art lub 3, art lub 4, art , art lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. 3. W wypadku określonym w 2 orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo; sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary. 4. W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają. Zbieg przepisów 1. Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo. 2. Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. 3. W wypadku określonym w 2 sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu innych środków przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Czyn ciągły Dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, uważa się za jeden czyn zabroniony; jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego. 12