Wielofazowe kompozytowe powłoki dla zwiększenia odporności korozyjnej natryskiwanych cieplnie powłok

Transkrypt

1 BOLESŁAW FORMANEK KRZYSZTOF SZYMAŃSKI BARTOSZ CHMIELA Politechnika Śląska, Katedra Nauki o Materiałach, Katowice BOŻENA SZCZUCKA-LASOTA Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy, Katowice Wielofazowe kompozytowe powłoki dla zwiększenia odporności korozyjnej natryskiwanych cieplnie powłok W artykule przedstawiono koncepcję materiałowo-technologiczną wytwarzania powłok o wielofazowej, kompozytowej strukturze, przeznaczonych do pracy w podwyższonych temperaturach. Powłoki te, określane jako ceramiczno-nieorganiczne i ceramiczno-polimerowe, przeznaczone są do modyfikacji powierzchni powłok natryskiwanych cieplnie. Specyficzny skład chemiczny powłok pozwala na jednoczesne uszczelnienie natryskiwanej powłoki i formowanie zewnętrznej strefowej struktury. Artykuł przedstawia skład fazowy i strukturę kompozytowej powłoki zawierającej fosforanowe spoiwo ze złożonymi, ceramicznymi wypełniaczami. Właściwości ochronne powłok determinowane są właściwościami natryskiwanych cieplnie powłok oraz powierzchnią modyfikowaną wielostrefową kompozycją zawierającą ceramiczne fazy. Wskazano zastosowania przemysłowe powłok. Słowa kluczowe: powłoki kompozytowe, ceramiczne uszczelnienie, wielostrefowa struktura, natryskiwanie cieplne Multi-components composite coating for increase corrosion resistance of thermally sprayed coatings The material-technological concepts of obtaining the multilayer composite structure of coatings for high temperature application are presented. The ceramic-inorganic and polymer coatings are the surface materials for the modifi cation of the thermally sprayed coatings. The chemical, phase composition and structure of composite coatings with phosphate sealing and ceramic particles are presented. The corrosion protection of coatings is determining by thermal sprayed coatings and modifi ed surface multilayered composition with ceramic phases. The industry application of presented materials is shown. Keywords: composite coating, ceramic sealing, multilayer structure, thermal spraying 1. Wstęp Podstawowym wymaganiem dla powłok stosowanych w przemyśle energetycznym jest ich wysoka trwałość, która jest niezbędna dla długotrwałej eksploatacji urządzeń, np. kotłów o zróżnicowanej konstrukcji. Zapotrzebowanie na wytwarzanie powłok o wysokiej odporności na zużycie na dużych powierzchniach wskazuje, że powłoki powinny być wytwarzane metodami spawalniczymi lub natryskiwania cieplnego. Powłoki natryskiwane cieplnie, niezależnie od stosowanej metody wytwarzania, charakteryzują się porowatością (nawet do 15%), która w przypadku oddziaływania atmosfery korozyjnej i wysokiej temperatury obniża właściwości ochronne powłok. Celowe jest więc zastosowanie procesu uszczelnienia powłoki [1 3]. Opracowanie efektywnej technologicznie i ekonomicznie metody wytwarzania powłok o wysokiej odporności na wysokotemperaturowe procesy korozyjne zachodzące w agresywnej atmosferze gazów spalinowych stało się motorem naszych działań i przedmiotem tego artykułu. Rozwiązania tego złożonego zagadnienia poszukiwano w specjalnie zaprojektowanej, kompozytowej powłoce o zadanym składzie fazowym i funkcjonalnych właściwościach [4 9]. 2. Cel i zakres badań Głównym celem podjętych badań było opracowanie i sprawdzenie koncepcji materiałowej i technologicznej wytworzenia wielofazowej powłoki kompozytowej o dyspersyjnej, wielostrefowej strukturze i wysokiej odporności korozyjnej w środowisku agresywnych gazów powstałych ze spalania węgla i materiałów odpadowych. Schemat takiej powłoki przedstawiono na rys. 1. W doborze materiałów i procesu natryskiwania cieplnego powłok zastosowano dostępne komercyjnie materiały do natryskiwania łukowego powłok [4, 10]. Opracowane kompozycje powłoki zewnętrznej w zależności od składu chemicznego, rodzaju i procentowej zawartości substancji wiążących i wypełniaczy powinny być uszczelnieniem dla natryskiwanych cieplnie porowatych powłok lub też formować na ich powierzchni kompozytową powłokę o przewidywanych właściwościach użytkowych. Powłoki o wielostrefowej strukturze, w której poszczególne strefy mają skład fazowy zbliżony lub też różny, zwłaszcza w strefach zewnętrznych, są efektywnym rozwiązaniem dla powłok pracujących w temperaturze podwyższonej i wysokiej, również w atmosferach o wysokiej agresywności korozyjnej [11 13]. W opracowaniu kompozycji fazowej powłok uwzględniono właściwości fizykochemiczne komponentów, ich przydatność do opracowywanych zestawów, możliwość zastosowania standardowych procesów przygotowania specjalnych farb oraz możliwość wytworzenia powłok z udziałem natryskiwania pneumatycznego lub hydrodynamicznego. Sposób przygotowania kompozycji powinien przewidywać możliwość oddzielnego pakowania komponentów i ich zmieszania bezpośrednio przed zastosowaniem. Kompozycje 270 Ochrona przed Korozją, vol. 52, nr 7

2 Rys.1. Schemat modelowej struktury powłoki Fig 1. The model structure of the coating powinny mieć stabilne właściwościości reologiczne, a sposób przygotowania produktu finalnego do aplikacji powinien być prosty. Zakres badań przewidywał: opracowanie nowej koncepcji materiałowej i technologicznej wytwarzania kompozytowej, wielostrefowej powłoki o przewidywalnych właściwościach ochronnych; dobór komponentów i procesu do wytwarzania kompozycji o założonym składzie chemicznym; określenie metody i podstawowych parametrów technologicznych wytwarzania wieloskładnikowych kompozycji ceramiczno-nieorganicznych lub ceramiczno-polimerowych; określenie struktury i składu fazowego powłok wytworzonych metodą natryskiwania cieplnego oraz wieloskładnikowych kompozycji uszczelniających i modyfikujących powierzchnię zewnętrzną powłok; wskazanie możliwości zastosowań opracowanych kompozycji powłokowych. 3. Koncepcja materiałowo-technologiczna wieloskładnikowej powłoki kompozytowej PMCS Polimer Matrix Composite, I-CMCs Inorganic Ceramic Matrix Composite; MMCs Metal Matrix Composite; C-MMCS Ceramic Metal Matrix Composite Głównym celem badań było opracowanie wieloskładnikowej i wielowarstwowej powłoki o wysokiej odporności korozyjnej w środowisku gazów spalinowych o wysokiej agresywności. Mając na uwadze potrzebę zastosowania powłok w procesie produkcyjnym, jak i również regeneracji powłok na powierzchniach ogrzewalnych kotłów po określonym czasie eksploatacji, należało wybrać te metody, które pozwalają na pokrywanie dużych powierzchni. Dogodnym rozwiązaniem było wybranie specjalistycznego sprzętu i zaawansowanych technologii, już uprzednio opracowanych i stosowanych [4 9]. Zastosowanie nowych kompozytowych materiałów o wysokiej dyspersji składników w powiązaniu z osnową powinno być tym rozwiązaniem, które w konsekwencji pozwoliłoby na opracowanie nowej generacji powłok o funkcjonalnych właściwościach. Założono, że wymaganymi właściwościami fizykochemicznymi będzie charakteryzowała się powłoka wielostrefowa o zróżnicowanym składzie chemicznym i fazowym. Właściwości poszczególnych stref będą determinowały strukturę i efektywną odporność korozyjną tak, aby cała powłoka mogła pracować w podwyższonej temperaturze. Zagadnienie opracowania takiej powłoki nie było proste, ponieważ powinno uwzględniać nie tylko dobór materiałów, ale również określenie kompatybilnych metod wytwarzania poszczególnych stref powłoki. Zgodnie z schematem (rys. 1) złożonej, kompozytowej struktury powłoki założono, że pierwsza strefa będzie wytwarzana alternatywnie dwiema metodami natryskiwania cieplnego: łukowego lub naddźwiękowego HVOF. Metody te wybrano, jako najbardziej właściwe ze względu na ich zalety, wady i koszty stosowania. Ponieważ w procesie natryskiwania cieplnego zawsze są formowanie powłoki o mniejszej bądź większej porowatości, kolejnym procesem poprawy ich właściwości było opracowanie metody ich uszczelniania [1 3]. Ogólnie dostępne i stosowane uszczelniacze polimerowe są nieefektywne dla zastosowań w podwyższonych temperaturach. W przyjętej koncepcji założono również, że korzystnym rozwiązaniem może być wytworzenie na powierzchni metalicznej dodatkowej powłoki ceramicznej o niskiej porowatości. W tym przypadku zdecydowano się na uszczelnienie nieorganiczne na bazie krzemianów oraz fosforanów [13]. Dobór komponentów tej powłoki uwzględniał właściwości faz ceramicznych. Wytwarzanie powłok metalo-ceramicznych o właściwościach izolacyjnych typu TBC (Thermal Barier Coating) metodą plazmowego natryskiwania cieplnego jest ogólnie znane i stosowane w przemyśle lotniczym do pokrywania komór spalania. Jeżeli uwzględnimy koszt tej metody oraz występowanie w powłoce porowatości, celowym jest opracowanie tańszej metody wytwarzania tej strefy powłoki. Powłoki ceramiczne wytwarza się również metodą zol-żel, lecz charakteryzują się one wysoką porowatością, słabą adhezją do podłoża oraz kohezją wzajemną komponentów. Bardziej korzystną jest metoda chemicznej modyfikacji powłok, określona jako CBSC (Chemically Bonded Sol-gel Coating) [14 18]. Założono również, że dla dwóch stref kompozytowej powłoki może być użyty wspólny składnik, jednocześnie uszczelniający powłokę natryskiwaną cieplnie i chemicznie modyfikujący powłokę ceramiczną. Ponieważ procesy krystalizacji faz z roztworów nieorganicznych oraz chemicznej modyfikacji powierzchniowej komponentów należą do procesów boottom up należało się spodziewać formowania drobnodyspersyjnych powłok. Dodatkowym uszczelnieniem ceramicznej powłoki pośredniej pomiędzy powłoką natryskiwaną cieplnie a zewnętrzną może być kompozycja polimerowo-ceramiczna, która zawiera silikony i silany odporne na działanie podwyższonej temperatury. Powłokę zewnętrzną można określić jako hybrydową nieorganiczno-organiczną, w której nanometryczna sieć wiąże cząstki ceramiczne, które w swojej strukturze również są nanodyspersyjne. Ze względu na cenę nanomateriałów zdecydowano się na zastosowanie naturalnych glinokrzemianów. 4. Stosowane metody badawcze Materiałem podłoża, na które nakładano kompozycje uszczelniające zawierające fazy ceramiczne, była stal kotłowa (St41K) i typowe powłoki natryskiwane cieplnie metodą łukową. Proces wytworzenia powłoki natryskiwanej cieplnie składa się z dwóch etapów. Pierwszy obejmuje przygotowanie powierzchni do natryskiwania cieplnego i obejmuje procesy obróbki strumieniowo ściernej oraz ocenę jej chropowatości i czystości, natomiast drugim etapem jest wytworzenie powłoki metodą łukowego natryskiwania cieplnego. Jako materiały powłokowe zastosowano typowe materiały, np. firm Sulzer Metco i Flame Spray Technology, stosowane do ochrony elementów instalacji kotłowych w przemyśle energetycznym. Zastosowano standardowe (zgodne z kartami materiałowymi) parametry natryskiwania. Po weryfikacji powłok (ocena wizualna oraz pomiar grubości) zostały one poddane dalszym procesom modyfikacji; podstawowym procesem było doszczelnienie powłoki, do którego wykorzystano materiały opisane w dalszej części artykułu. Dobór materiałów dla kompozycji uszczelniającej przeznaczonej do pracy w podwyższonej temperaturze jest ważnym zagadnieniem, ponieważ należy przyjąć, że będzie on determinował żądane właściwości powłok. Analizowano również cenę komponentów. Opracowane kompozycje są odpowiednikiem specjalnych farb zawierających substancje wiążące i dyspersyjne napełniacze. Założono, że mieszanina wypełniaczy ceramicznych złożona będzie z trzech podstawowych komponentów oraz dwóch substancji modyfikujących. Wszystkie te składniki należą grupy materiałów ceramicznych takich jak: Al 2 O 3, xal 2 O 3 - ysio 2, SiO 2, Cr 2 O 3, ZrO 2. Skład chemiczny można określić jako mieszaninę składników określoną literami A, B, C w następujących proporcjach: A 10 35%, B 15 60% i C 20 70% wag. Kompozycja komponentów jest opisana ogólnie, ponieważ wariantowe składy chemiczne o znacznie różniących się właściwościach są przedmiotem zgłoszenia patentowego [19, 20]. Do przygotowanych mieszanin wypełniaczy wg planu wprowadzono 5% mas. jednej lub dwóch substancji modyfikujących. Kompozycję wypełniaczy o dobranym odpowiednio uziarnieniu wprowadzono do roztworu nieorganicznego fosforanów wykazują- Ochrona przed Korozją, vol. 52, nr 7 271

3 Tablica 1. Zmiany składu fazowego spoiwa fosforowo-aluminiowego Table 1. Change of phase composition of phosphate binder Lp. Temperatura (K) Skład fazowy Amorficzna struktura AlH 3 (PO 4 ) 3H 2 O Amorficzna struktura AlH 3 (PO 4 ) 3H 2 O Al(H 2 PO 4 ) 3 heksagonalna Al(H 2 PO 4 ) 3 heksagonalna AlPO 4 tetragonalna, AlH 2 P 3 O 10 2H 2 O Al(PO 3 ) 3 heksagonalna, AlH 2 P 3 O Al(PO 3 ) 3, Al 2 P 6 O Al(PO 3 ) 3, Al 2 P 6 O 18, AlPO 4 tetragonalna Rombowa AlPO 4, Al(PO 3 ) 3 Rys. 4. Przykład pokrywania powłoką ochronną panelu ściany szczelnej kotła wielostrefową Fig. 4. Example of coating with protected layer of water wall of boiler cych zdolność polikondensacji i polimeryzacji w podwyższonych temperaturach. Mieszaninę składników A, B, C mieszano w czasie do 0,5 h w urządzeniu Turbula, a następnie ujednorodniano w młynie rotacyjno-wibracyjnym, stosując korundowe mielniki, w czasie do 6 h. Stosowano komory o pojemności 1 dm 3. Stosunek ciężaru mielników do proszków wynosił 10:1 lub 5:1. Stosowano również inne warianty ujednorodnienia mieszaniny proszków, np. przez obróbkę w wysokoobrotowym homogenizatorze lub attritorze. Proszki przed zmieszaniem kalcynowano w temp 600 i 800 o C. Skład chemiczny komponentów dobrano w ten sposób, aby zróżnicowane uziarnienie pozwoliło na uformowanie powłoki o bardzo niskiej porowatości. Uwzględniono, że struktura powłoki zawierać będzie również nano-dyspersyjne fazy ceramiczne. Przygotowane mieszaniny proszków homogenizowano z udziałem nieorganicznego spoiwa lub związków polimerowych. Spoiwa, substancje wiążące, dodawano w takiej ilości, aby zapewnić wypływanie kompozycji w czasie s. Lepkość korygowano poprzez dodanie rozpuszczalnika. Schemat przygotowania kompozycji dla wytwarzania kompozytowych powłok o wysokiej dyspersji faz przestawiono na rys. 2 i 3. Metody badań strukturalnych były dobierane dla odpowiednich etapów wytwarzania kompozycji lub powłok. Skład fazowy komponentów oraz powłok określano metodą rentgenowskiej analizy fazowej na dyfraktometrze firmy Jeol stosując lampę miedzianą i węglowy monochromator wiązki. Do oceny struktury stosowano mikroskop skaningowy Hitachi S-3400N, wyposażony w spektrometr rentgenowski z dyspersją energii (EDS), z systemem mikroanalizy (System SIX firmy Thermo Noran). Materiałem podłoża, na które nakładano powłoki, była stal kotłowa, natryskiwana powłoka aluminiowa lub inna zawierająca np. fazy międzymetaliczne. Wybrane kompozycje nanoszono pędzlem lub pistoletem pneumatycznym (rys. 4). Powłoki badano po 24 h suszenia zakładając, że jest to czas wystarczający do utwardzenia powłok. 5. Wyniki badań Na jednym z pierwszych etapów badań należało określić zmianę składu fazowego spoiwa fosforanowego do zakresu przewidywanej temperatury pracy powłok. Zmiany składu fazowego fosforanów z przykładowymi wypełniaczami, które były analizowane w badaniach wstępnych, przedstawiono w tablicy 1. Podczas obróbki cieplnej wiązania fosforanowe cząstek ceramicznych ulegają przemianom, zmieniając skład fazowy i sieć krystalograficzną. Kombinację fosforanowego spoiwa ze specjalnymi wypełniaczami charakteryzuje również barwa powłoki po wygrzewaniu. Sto- Rys. 2. Schemat syntezy spoiwa aluminiowo-fosforowego Fig. 2. Schema of the aluminum-phosphate binder synthesis a) b) Rys. 3. Schemat powstawania ceramicznego uszczelnienia i powłoki Fig. 3. Schema of the ceramic sealing and coating formation Rys. 5. Morfologia powierzchni powłok: a) powłoka natryskiwana; b) warianty uszczelnień Fig. 5. The morphology of surface coatings: a) the FeAlCrSiB sprayed coating; b) variants of sealing 272 Ochrona przed Korozją, vol. 52, nr 7

4 Rys. 6. Wielowarstwowe struktury powłok natryskiwanych cieplnie Fig. 6. Multi-layer s structure of thermally sprayed coatings a) b) c) d) Rys. 7. Morfologia powierzchni i składy chemiczne powłok ochronnych: a) powierzchnia powłoki natryskiwanej łukowo; b) powierzchnia z uszczelnieniem typu FeCrAl; c) powierzchnia z uszczelnieniem na bazie fosforanów; d) powierzchnia powłoki z cząstkami tlenków cyrkonu i krzemu. Fig. 7. Surface morphology and chemical composition of protective coatings: a) arc sprayed coating; b) surface FeCrAl sealing; c) surface with phosphate matrix sealing; d) surface of coating with zirconia and silica particles sując wypełnienie w postaci tlenku aluminium otrzymuje się jasną powłokę, natomiast zastosowanie tlenku chromu powoduje nadanie zielonej barwy powłoce. Morfologię powierzchni i składy chemiczne powłok: natryskiwanej cieplnie oraz powłok modyfikujących powierzchnie przedstawiono na rys Na mikrofotografiach (rys. 6) widać wyraźny wpływ procesu nałożenia wielowarstwowej powłoki na morfologię powierzchni powłoki. Natryskiwana cieplnie powłoka wykazuje pęknięcia i różne fazy o złożonym kształcie, natomiast dodatkowe zabezpieczenie powłoką zawierającą fazy ceramiczne powoduje powstanie bariery blokującej oddziaływanie korozyjne środowiska. W przypadku powłoki, która została przedstawiona na rys. 9 założono, że kolejne strefy charakteryzować się będą podobnym składem fazowym, ale będą różniły się składem chemicznym powiązanym ze zróżnicowaną zawartością komponentów. Potwierdzona na rysunku penetracja wybranego uszczelnienia w głąb struktury powłoki aluminiowej oraz zawierającej fazy międzymetaliczne żelazo-aluminium wskazuje, że powłoka będzie charakteryzowała się również wysoką odpornością na oddziaływanie atmosfery utleniającej. Różny skład chemiczny wybranych miejsc (tablica na rys. 9) potwierdza wielostrefową strukturę powłoki. Przedstawiona wielowarstwowa kompozytowa struktura zawiera modyfikowaną spoiwem powierzchnię aluminium oraz dwie strefy powłoki zawierające kaolin i krzemian cyrkonu. Zbyt duża wielkość ziaren ceramicznych komponentów wskazuje, że dla zapewnienia bardziej jednorodnej struktury kompozytu należy stosować wypełniacze o dużej dyspersji, np. takie jak na rys Podsumowanie Zaprojektowana struktura wielostrefowej powłoki zawierającej fazy jest przykładem materiału kompozytowego, w którym poszczególne strefy zawierają jeden ze wspólnych komponentów. W artykule omówiono zakres badań rozpoznawczych, które zostały ujęte w cyklu technologicznym wytworzenia powłoki z zastosowaniem niezbędnych metod badawczych. Analiza zagadnienia i przewidywany zakres zastosowania kompozytowej powłoki, której celem jest zwiększenie trwałości Ochrona przed Korozją, vol. 52, nr 7 273

5 Rys. 8. Morfologia powierzchni i skład chemiczny powłoki wielofazowej Fig. 8. Surface morphology and chemical composition of multiphase coatings Rys. 9. Struktura i składy chemiczne powłoki wielostrefowej Rys. 9. Structure and chemical composition of multilayer coatings Rys. 10. Powłoki wielostrefowe testowane w kotłach energetycznych Fig. 10. Multilayer coatings tested in boilers elementów kotłów energetycznych wykazała, że rozwiązania problemu wzrostu odporności korozyjnej w złożonej atmosferze zawierającej związki siarki i chloru należy oczekiwać w takiej strukturze powłoki, w której każda ze stref charakteryzuje się różnymi funkcjonalnymi właściwościami. Przykład powłok testowych wykonanych na obiektach energetycznych przestawia rys. 10. Proces natryskiwania cieplnego należy do tych procesów inżynierii powierzchni, które można stosować do wytwarzania powłok o zadanej strukturze i składzie, do wytwarzania funkcjonalnych powłok o właściwościach fizykochemicznych determinowanych ich budową strukturalną i składem fazowym. Zastosowany proces modyfikacji powierzchni powłok natryskiwanych cieplnie jest nowatorski i chroniony zgłoszeniami patentowym [13, 19, 20]. Należy sądzić, że kompozytowa powłoka może być technologiczną i materiałową alternatywą napawanych powłok z drogich stopów niklu. Przedstawione wybrane struktury powłok informują o szerokim zakresie badań mających na celu opracowanie wielofazowej, strefowej i kompozytowej struktury powłok o zróżnicowanych właściwościach fizykochemicznych, przeznaczonych do zastosowania w złożonych warunkach zużycia w podwyższonej temperaturze. Zakres badań przedstawiony w artykule obejmuje wybrane zagadnienia powiązane z przedmiotową koncepcją wytwarzania powłok kompozytowych. Wyniki wybranych powłok, ujmujące ocenę struktury, odporności na utlenianie i korozję w modelowej atmosferze zawierającej SO 2 i HCl, odporności na zużycie abrazyjne i erozyjne, będą prezentowane w następnych artykułach. Przedstawiona i potwierdzona badaniami i korzystnymi wynikami testów koncepcja materiałowo-technologiczna wytwarzania powłok kompozytowych jest przykładem multipletowej technologii, która ma zastosowanie przemysłowe. Opracowana kompleksowa technologia wytwarzania natryskiwanych cieplnie powłok z wariantową modyfikacją ich powierzchni jest przedmiotem oferty współpracy z przemysłem energetycznym i maszynowym. Powłoki mogą być wytwarzane w procesie produkcyjnym oraz regeneracji. LITERATURA 1. S. Liscano, L. Gil, M. H. Staia, Surf. Coat. Technol., (2004) S. Ahmaniemi, P. Vuoristo, T. Mantyla, Surf. Coat. Technol., (2002) H-J. Kim, C-H. Lee, Y-G Kweon, Surf. Coat. Technol.139 (2001) B. Formanek, K. Szymański, Technologie ochrony elementów kotłów energetycznych przed zużyciem erozyjno-korozyjnym, Materiały i technologie do budowy kotłów nadkrytycznych i spalarni odpadów, praca zbiorowa pod redakcją A. Hernasa, Katowice 2009, pp B. Formanek, K. Szymański, A. Hernas i in., Wielowarstwowe powłoki ochronne dla kotłów energetycznych spalających węgiel i paliwa odpadowe, PIRE 2007, Energetyka, Zeszyt XIV, B. Formanek, K. Szymański, Erosion Corrosion Resistance Of Protection Coating For Power Energy Boilers; Physico-Chemical Mechanics Of Materials Problem of Corrosion And Corrosion Protection of Materials; Special Issue, No-5, 2006, Lwów. 7. B. Formanek, K. Szymański, A. Beliayev, J. Achievements Mat. and Manufact. Eng., V.18, Issue 1-2, 2006, B. Formanek, K. Szymański: Natryskiwanie naddźwiękowo HVOF powłoki dla ochrony ścian wodnych kotłów fluidalnych; Międzynarodowa Konferencja Natryskiwania Cieplnego ZASTOSOWANIA; Wrocław, wrzesień B. Formanek, K. Szymański, Inżynieria Materiałowa, 6 (2003) Katalogi materiałów do natryskiwania cieplnego firm: Sulzer Metco, FST, Praxair, Tafa. 11. B. Szczucka-Lasota, B. Formanek, A. Hernas, K. Szymański, J. Mat. Proc. Technol., (2005) B. Formanek, B. Szczucka Lasota: Korozja wysokotemperaturowa stali i powłok ochronnych stosowanych w kotłach energetycznych. Materiały i technologie do budowy kotłów nadkrytycznych i spalarni odpadów praca zbiorowa pod redakcją A. Hernasa, Katowice 2009, B. Formanek, K. Szymański, B. Szczucka- Lasota, J. Mat. Proc. Technol., (2005) Ochrona przed Korozją, vol. 52, nr 7

6 14. X.Q. Cao, R. Vassen, D. Stoever, J. Europ. Ceramic Society, 24 (2004) S. Ahmaniemi, M. Vippola, P. Vuoristo i in., J. Europ. Ceramic Society 24 (2004) K.H. Hass, S. Amberg-Szwab, K. Rose, Thin Solid Films, 351 (1999) M. Grundwurmer, O. Nuyken, M. Meyer, N. Schupp, Wear, 263 (2007) H.M. Hawthorne, A. Neville, T. Troczyński i in., Surf. Coat. Technol. 176 (2004) B. Formanek i in., Sposób wytwarzania i kompozycja wielofazowej powłoki ochronnej zgłoszenie patentowe. 20. B. Formanek i in., Sposób wytwarzania kompozycji i formowania kompozytowych powłok o dyspersyjnej strukturze zgłoszenie patentowe. Informacja o Autorach: Dr inż. Bolesław Formanek, adiunkt na Politechnice Śląskiej, Wydział Inżynierii Materiałowej i Metalurgii, Katedra Nauki o Materiałach. Zajmuje się zagadnieniami inżynierii materiałowej i inżynierii powierzchni. boleslaw.formanek@polsl.pl Dr inż. Krzysztof Szymański, adiunkt na Politechnice Śląskiej, Wydział Inżynierii Materiałowej i Metalurgii, Katedra Nauki o Materiałach. Zajmuje się zagadnieniami inżynierii materiałowej i inżynierii powierzchni. krzysztof.szymanski@polsl.pl Mgr Bartosz Chmiela, ukończył Uniwersytet Śląski na wydziale. Jest doktorantem zatrudnionym na Wydział Inżynierii Materiałowej i Metalurgii Politechniki Śląskiej w Katedrze Nauki o Materiałach. Zajmuje się badaniami struktury materiałów. bartosz.chmiela@polsl.pl Dr inż. Bożena Szczucka-Lasota, adiunkt w Wyższej Szkole Zarządzania Ochroną Pracy, zajmuje się korozją stopów faz międzymetalicznych, inżynierią jakości i zintegrowanymi systemami zarządzania Adres do korespondencji: ul. Krasińskiego 8, Katowice tel. (32) Polskie Normy i polskie dokumenty normalizacyjne opublikowane w październiku 2008 r. Rurociągi i rury stalowe specjalnego stosowania PN-EN ISO 13680:2005/AC:2008 Przemysł naftowy i gazowniczy Rury bez szwu wykonane ze stopów odpornych na korozję, stosowane jako rury okładzinowe, wydobywcze i jako złączki rurowe Warunki techniczne dostawy Metalurgia proszków PN-EN ISO 2740:2008 Spiekane materiały metaliczne z wyjątkiem węglików spiekanych Próbki do rozciągania Zastępuje: PN-EN ISO 2740:2007 PN-EN ISO 3325:2000/A1:2008 Spiekane materiały metaliczne z wyjątkiem węglików spiekanych Oznaczanie wytrzymałości na zginanie PN-EN ISO 4507:2008 Spiekane materiały na bazie żelaza, nawęglane lub węgloazotowane Wyznaczanie i sprawdzanie grubości warstwy utwardzonej poprzez pomiar mikrotwardości Zastępuje: PN-EN ISO 4507:2007 Konstrukcje mostowe PN-EN :2006/AC:2008 Eurokod 2: Projektowanie konstrukcji z betonu Część 2: Mosty betonowe: Projektowanie i szczegółowe zasady PN-EN :2006/AC:2008 Eurokod 4 Projektowanie konstrukcji zespolonych stalowo-betonowych Część 2: Reguły ogólne i reguły dla mostów Wiadomości PKN. Normalizacja 12/ , nr 26 (913) Biodegradowalne poliuretany i sposób ich wytwarzania Twórcy: Brzeska Joanna, Dacko Piotr, Janik Helena, Kowalczuk Marek, Rutkowska Maria Firma: Akademia Morska, Gdynia Zgłoszenie , s Sposób otrzymywania gradientowych powłok tlenkowych na aluminium i jego stopach Twórcy: Kmita Tomasz, Skoneczny Władysław Firma: Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice Zgłoszenie , s , nr 1 (914) Barwne krzemionki oraz sposób wytwarzania barwnych krzemionek Twórcy: Pernak Juliusz, Kot Mariusz Firma: Politechnika Poznańska, Poznań Zgłoszenie , s. 9 Głowica do nanoszenia cienkich warstw metali i ich związków metodą naparowania łukiem elektrycznym Twórcy: Marszałek Konstanty Firma: Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, Kraków Zgłoszenie , s. 14 Barwne smary oraz sposób wytwarzania barwnych smarów Twórcy: Pernak Juliusz, Kot Mariusz Firma: Politechnika Poznańska, Poznań Zgłoszenie , s Urządzenie do wykonywania badań dynamicznych właściwości materiałów konstrukcyjnych, zwłaszcza metali, tworzyw sztucznych i drewna modyfikowanego Twórcy: Kyzioł Lesław, Kolenda Janusz Firma: Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte, Gdynia Zgłoszenie , s , nr 2 (915) Sposób wytwarzania plastyfikatorów estrowych o kontrolowanym ciężarze cząsteczkowym Twórcy: Matynia Tadeusz Firma: Matynia Tadeusz Przedsiębiorstwo FABER, Lublin Zgłoszenie , s , nr 3 (916) Kompozycja melaminowa antyelektrostatyczna i sposób wykorzystania kompozycji melaminowej antyelektrostatycznej Twórcy: Radoła Rafał, Bytom; Górecki Maciej, Zwonowice Zgłoszenie , s. 11 Koncentrat do przyrządzania cieczy obróbczych i nieemulsyjnych cieczy hydraulicznych Twórcy: Przondo Jan, Sułek Marian Włodzimierz, Sas Witold Firma: Politechnika Radomska im. Kazimierza Pułaskiego, Radom Zgłoszenie , s Silikonowy smar plastyczny Twórcy: Zajezierska Anna Firma: Instytut Nafty i Gazu, Kraków Zgłoszenie , s. 12 Smar plastyczny Twórcy: Zajezierska Anna Firma: Instytut Nafty i Gazu, Kraków Zgłoszenie , s. 12 Sposób i urządzenie do modyfikacji powierzchni metalowych wysokonapięciową iskrą elektryczną Twórcy: Burakowski Tadeusz, Kubicki Jan, Kwaśny Mirosław, Napadłek Wojciech Firma: Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa Zgłoszenie , s. 13 Sposób ciągłej oceny zagrożenia korozją niskotlenową kotłów energetycznych Twórcy: Kakietek Sławomir, Golec Tomasz, Zaręba Roman, Hardy Tomasz, Pietrzyk Mirosław, Kowalski Marek Firma: Instytut Energetyki Jednostka Badawczo-Rozwojowa, Warszawa Zgłoszenie , s. 22 Sposób pomiaru adhezji cienkich powłok z dowolnego materiału naniesionych na metaliczne podłoże oraz próbka do stosowania tego sposobu Twórcy: Kubisztal Marian, Haneczok Grzegorz, Chrobak Artur, Kubisztal Julian, Budniok Antoni Firma: Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice Zgłoszenie , s , nr 4 (917) Lakier przewodzący Twórcy: Wilczewski Grzegorz, Giezek Ewa Firma: Wilczewski Grzegorz WOLFARB, Tczew Zgłoszenie , s. 9 Żeliwo do odlewania elementów pracujących w warunkach zmęczenia cieplnego, zwłaszcza w warunkach cyklicznych zmian temperatury, sposób obróbki cieplnej elementów pracujących w warunkach zmęczenia cieplnego, zwłaszcza w warunkach cyklicznych zmian temperatury oraz zastosowanie żeliwa na elementy pracujące w warunkach zmęczenia cieplnego Twórcy: Pytel Andrzej, Turzyński Józef, Kowalski Adam, Ślufarski Ryszard, Adamowicz Łucja Firma: Instytut Odlewnictwa, Kraków Zgłoszenie , s Kompozytowy materiał elektromagnetoreologiczny i sposób jego wytwarzania Twórcy: Bednarek Stanisław Firma: Uniwersytet Łódzki, Łódź Zgłoszenie , s. 20 Ochrona przed Korozją, vol. 52, nr 7 275