Twórczość Bruna Schulza

Transkrypt

1 Twórczość Bruna Schulza

2 Życie Bruna Schulza Drohobycz Ojciec właścicielem sklepu z tekstyliami, z powodu choroby ojca zamknięte Przerwane studia na Politechnice Lwowskiej Drohobycka grupa Kaleila Wystawy w Warszawie, Lwowie i Wilnie Grafiki Xięga bałwochwalcza Posada nauczyciela rysunków od 1924 roku Wystawy w Truskawcu i Krakowie

3 Znajomośd z Józefiną Szelioską Spotkanie z Zofią Nałkowską Płatny urlop w 1936 roku Znajomośd z Romaną Helpern Wycieczka do Paryża w 1938 roku Radzieckie malarstwo propagandowe Od 1941 roku w drohobyckim getcie Zmuszon do pracy dla Feliksa Landaua Zastrzelony 19 listopada 1942 roku Romana Helpern

4 Twórczość 1933 Sklepy cynamonowe 1936 Sanatorium pod klepsydrą Opowiadania: Jesieo, Republika marzeo, Kometa, Ojczyzna Pisma krytyczne m. in. o Ferdydurke, Cudzoziemce Współpraca przy przekładzie procesu Kafki

5 Sklepy cynamonowe wydane w 1934 roku 15 opowiadań Sierpień, Nawiedzenie, Ptaki, Manekiny, Traktat o manekinach albo Wtóra Księga Rodzaju, Traktat o manekinach. Ciąg Dalszy, Traktat o manekinach. Dokończenie, Nemrod, Pan, Pan Karol, Sklepy cynamonowe, Ulica Krokodyli, Karakony, Wichura, Noc wielkiego sezonu

6 Sanatorium pod Klepsydrą wydane w 1937 roku 13 opowiadań Księga, Genialna epoka, Wiosna, Noc lipcowa, Mójojciec wstępuje do strażaków, Druga jesień, Martwy sezon, Sanatorium pod Klepsydrą, Dodo, Edzio, Emeryt, Samotność, Ostatnia ucieczka ojca Kadr z filmu Sanatorium pod klepsydrą (reż. W.J. Has, 1973).

7 Charakterystyka twórczości - pisane w pierwszej osobie (postać o cechach samego autora) - wspomnienia z dzieciństwa i wczesnej młodości przez dorosłego narratora - małe galicyjskie miasteczko, kupiecka rodzina żydowska - finansowy upadek i likwidacja sklepu z powodu choroby i śmierci ojca - dwa światy: XIX-wieczna mieszczański (solidny i stabilny), XX-wieczny nowoczesny (błyskotliwy, ale też tandetny i podejrzany moralnie) - Schulz wydobywa dziwaczność obu światów - oniryzm opowiadania sa skonstruowane na mechanizmach snów (materialne, fantastyczne, nielogiczne, surrealistyczne) - mitotwórstwo (wyobraźnia dziecięca) - nadawanie subiektywnego znaczenia faktom własna inicjacja - zwykłe zdarzenia i postacie staja się cudami i herosami, miasteczko staję się bajkową metropolią - przemiany ojca: ptaki, kraby, karakony - nie tylko prywatna mitologia, też źródła biblijne i helleńskie - uporczywa walka ze śmiercią forma swoistej materii - ingerencja w strukturę materii destrukcja, degradacja ludzkich istot (zazwyczaj postać ojca); uczłowieczenie martwych przedmiotów - poszukiwanie pierwotnej wiedzy, prawdy o świecie Księga - język zmetaforyzowany, intelektualny, precyzyjny

8 Życiorys wszakże, który zmierza do wyjaśnienia swego własnego sensu, wyostrzony na własne znaczenie duchowe, jest niczym innym jak mitem. Tu autor czuje się bliski odczuciom Antyku, sądzi, że swoją kreację, swe fantazjowanie i snucie wywiódł z pogańskiego pojmowania życia, jak to już dla starożytnych genealogia własnego rodu pogrążała się w micie po odejściu drugiej czy trzeciej generecji, a wzrok obrócony wstecz dostrzegł historię rodziny znajdującą swe rozwiązanie w mitologii. W książce tej podjęto próbę wydobycia dziejów pewnej rodziny, pewnego domu na prowincji nie z ich realnych elementów, zdarzeń, charakterów czy prawdziwych losów, lecz poszukując ponod nimi mitycznej treści, sensu ostatecznego owej historii. Bruno Schulz: Exposé o Sklepach cynamonowych

9 Bohater W Sklepach cynamonowych centralna postacią jest ojciec Józef jest dzieckiem świat chłopca bogaty, gęsty od znaczeń i symboliki. W Sanatorium pod Klepsydrą na pierwszy plan wysuwa się Józef Dramat dojrzewania Od inicjacji do schyłku jego świata

10 Stylistyka bogactwo, ekscentryczność słownictwa (Tadeusz Breza: U Schulza słowa obce brzmią nie cudzoziemsko, ale zaziemsko.) istotny sposób użycia wyrazów (Niebo obnażało tego dnia wewnętrzną konstrukcję w wielu jakby anatomicznych preparatach, pokazujacych spirale i słoje śwaitła, przekroje seledynowych brył nocy, plaźmę przestworzy, tkankę rojeń nocnych. - Sklepy cynamonowe) zasada zmieszania sfer w metaforach (animizacja i personifikacja przedmiotów martwych; animizacja uprzedmiotowienie człowieka) zatarcie granic pomiędzy przestrzenią naturalną a przestrzenią sztucznie zorganizowaną stają sie jednorodną całością (Wichura, Noc wielkiego sezonu) duża ilość wypowiedzeń złożonych, długie wywody i opisy, niewielka ilosć dialogów emocjonalny styl wypowiedzi rytmizacja retoryczne pytania, czytelnik świadkiem, raczej monolog, brak oczekiwania odpowiedzi narrator jako eksperymetator, doświadczenia na materii słowa

11 Obrazowanie opiera się o rzeczywistość fizyczną, sprawdzalną wszystko dzieje się w taj samej rzeczywistości miasteczka; związek z rzeczywistymi faktami biograficznymi konflikt między czynnikiem osobistym a zewnętrzym, rzeczywistość jest wypadkową tych światów (Ludzie uciekali przed zmierzchem w cichym popłochu i naraz dosięgał ich ten trąd i wysypywał się ciemną wysypka na czole, i tracili twarze, które opadały wielkimi, bezkształtnymi plamami, i szli dalej już bez rysów, bez oczu, gubiąc po drodze maske po masce, tak że zmierzch roił się od tych larw porzuconych, sypiących się za ich ucieczką. (Noc wielkiego sezonu) impresjonistyczny obraz zmierzchu, ekspresjonistyczny odbiór) Rzeczywistość przybiera pewne kształty tylko dla pozoru, dla żartu, dla zabawy. Ktoś jest człowiekiem, a ktoś karakonem, ale ten kształt nie sięga istoty, jest tylko rolą na chwile przyjetą, tylko naskórkiem, który za chwilę zostanie zrzucony. (List B. Schulza do Witkacego) zainteresowanie nie materialnym kształtem świata, bardziej ukrytym jego sensem, walorem emocjonalnym obrazowanie jak w marzeniach sennych swobodne przekształcanie ludzi i przedmiotów (ojciec w muchę czy karakona, luneta w samochód, pokój Bianki w pociąg) jawa miesza się z halucynacją i fantastyką symbolizm, podteksty erotyczne, mitologiczne, literackie; powiązanie z twórczościa plastyczną Schulza (Nagle bez słowa, jednym wstrząśnięciem nóżki pod kołdrą strąca wszystkie papiery na ziemię i patrzy przez ramię z wysokości swych poduszek rozszerzonymi zagodkowo oczyma, jak nisko zbieram je gorliwie z ziemi, zdmuchując z nich igliwie. - Wiosna) oniryczność obrazowania w każdej chwili sceneria zdarzeń może ulec przemianie spowodowanej nastrojem, literacka aluzją, namiętnością; rzeczywistość przedstawiona (ani sen, ani jawa)

12 Kto ośmiela się myśleć, że można igrać z materią, że kształtować ją można dla żartu, że żart nie wrasta w nią, nie wżera się natychmiast jak los, jak przeznaczenie? [...] Czy pojmujecie potęgę wyrazu, formy, tyrańską samowolę, z jaką rzuca się on na bezbronną kłodę i opanowuje, jak własna, tyrańska, panosząca się dusza? (Traktat o manekinach)

13 Bibliografia Schulz, B., Opowiadania. Wybór esejów. Listy, opr. Jarzębski Jerzy, Wrocław 1998 Kwiatkowski, J., Dzwudziestolecie międzywojenne, Warszawa 2008 Historia literatury polskiej w zarysie, red. Stępień, M., Wilkoń, A., Warszawa 1983