Gosp.odarka Polski po 15 latach transformacji

Transkrypt

1

2 Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Gosp.odarka Polski po 15 latach transformacji pod redakcją Zofii Dach i Artu ra Polloka Kraków 2005

3 Recenzenci Czesław Bywalec, Bożena Klimczak, Danuta Kopycińska, Tadeusz Kudłacz, Adam Noga, Andrzej Prusek, Krystyna Przybylska, Marek Rekowski, Wanda Sułkowska, Adam Szałkowski, Bogumiła Szopa Projekt okładki i stron tytułowych Marcin Sokołowski Przekład przedmowy Ryszard Szaflarski oraz streszczeń na język angielski Opracowanie redakcyjne i korekta Anna Stradomska-Bialic Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2005 ISBN Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Krakowie ul. Lubelska 21, Kraków tel.: (0-12) , fax: (0-12) http.z/ krakow@pte.pl Skład i łamanie Małgorzata Kopijka Druk i oprawa TECHNET Sp. z 0.0. ul. Wielicka 28, Kraków Wydanie I Nakład egz. Objętość 41,0 ark. wyd.

4 Spis treści Przedmowa 13 Część I. KWESTIE MAKROEKONOMICZNE Zdzisław Sadowski Dlaczego transformacji gospodarczej nie można uznać za zakończoną? 23 Adam Noga W oczekiwaniu na drugą fazę transformacji gospodarczej 33 Dawid Piqtek Radykalny i kompleksowy program transformacji gospodarczej. Pojęcie - źródła - argumenty 49 Grzegorz Wałęga Procesy globalizacji a transformacja gospodarcza 73 Marek Rekowski Współczesne cykle gospodarcze na świecie i w Polsce 91 Grzegorz Cichowicz Makroekonomiczna nierównowaga zewnętrzna w końcu lat dziewięćdziesiątych XX wieku a polityka pieniężna Narodowego Banku Polskiego 117 Joanna Niżnik Zmiany w systemie organizacji i finansowania ochrony zdrowia 143 Część II. INWESTYCJE W GOSPODARCE Rafał Niemiec Stan, dynamika i struktura inwestycji w gospodarce 167

5 6 Spis treści Czesława Pilarska Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a transformacja systemowa 191 Małgorzata Jaworek Rola bezpośrednich inwestycji zagranicznych w procesie prywatyzacji przedsiębiorstw 219 Rafał Warżała Regionalne zróżnicowanie aktywności kapitału zagranicznego 235 Część III. PRZEDSIĘBIORSTWO I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Bożena Klimczak Zmiany instytucjonalne w gospodarce a przedsiębiorczość 257 Bogdan Rogoda Tendencje rozwoju przedsiębiorczości 269 Krystyna Przybylska Bariery internacjonalizacji małych przedsiębiorstw 289 Robert Ciborowski Uwarunkowania konwergencji technologicznej Polski 303 Joanna Rutkowska Determinanty trudności finansowych przedsiębiorstw i ich upadłości 323 Katarzyna Mikołajczyk Efektywnościowy ranking przedsiębiorstw prywatyzowanych w początkowym okresie transformacji 341 Adam Cygan Zakłócenia ekologiczne efektywności alokacyjnej i dystrybucyjnej gospodarki a możliwości ich ograniczania 369 Część IV. PRZEOBRAŻENIA SEKTORA FINANSOWEGO Adam Baszynski Wybrane problemy przebudowy sektora bankowego. Od monopolu państwa do konkurencyjnego rynku 385 Anna Szelągowska Wpływ transformacji systemowej na przemiany sektora bankowego i ich skutki dla rozwoju gospodarki 407 Agnieszka Bojnawska Transformacja sektora bankowości spółdzielczej 425

6 Spis treści 7 Rafał Małek, Tomasz Tylec Rozwój kanałów dystrybucji ubezpieczeń 443 Sławomira Kańduła Finanse jednostek samorządu terytorialnego na tle finansów publicznych 465 Janina Kotlińska Zadania organów samorządowych dużych miast i związane z nimi wydatki 493 Część V. PROBLEMY RYNKU PRACY Zofia Dach Bezrobocie - wczoraj, dziś i jutro 519 Wiesława Bogusławska Zmiany na rynku pracy 541 Mirosław Zajdel Pracujący w gospodarce. Wybrane zagadnienia 553 Jarosław Poteralski Sytuacja absolwentów wyższych uczelni na rynku pracy 573 Część VI. ASPEKTY SPOŁECZNE I ETYCZNE Bogumiła Szopa Zmiany struktury dochodów ludności 587 Agata Niemczyk Przeobrażenia warunków funkcjonowania gospodarstw domowych Ryszard Kowalski, Artur Pollok Uwarunkowania i zróżnicowanie konsumpcji gospodarstw domowych 629 Urszula Grzega Racjonalność konsumpcji gospodarstw domowych 671 Paweł Ulman Percepcja sytuacji materialnej gospodarstw domowych i jej determinanty w latach Janina Filek Transformacja gospodarcza w perspektywie etycznej 715 Mirosław Bochenek Cienie przekształceń systemowych gospodarki 731 Renata Nowak-Lewandowska Społeczna odpowiedzialność firmy wobec pracowników 759

7 Contents Introduction.. 17 Part I. MACROECONOMIC ISSUES Zdzisław Sadowski Why Transformation Cannot be Regarded as Completed? 23 Adam Noga Expecting a Second Phase ofeconomic Transformation 33 Dawid Piqtek A Breakthrough and Comprehensive Programme of Economic Transformation. Concept - Sources - Arguments 49 Grzegorz Wałęga Globalization vs Economic Transformation. 73 Marek Rekowski Contemporary Business Cyc1es Worldwide and in Poland 91 Grzegorz Cichowic: Macroeconomic External Imbalance at the end of the 1990s and Monetary Policy ofthe National Bank of Poland 117 Joanna Niżnik Changes to the System of Organizing and Financing Health Care Services 143 Part II. INVESTMENTS IN 1HE ECONOMY Rafał Niemiec Status, Dynamics and Structure of Investments in the Economy 167

8 10 Contents Czesława Pilarska Direet Foreign Investment vs Systemie Transformation 191 Małgorzata Jaworek The Role offoreign Direet Investment in the Proeess ofprivatizing Companies Rafał Warżała Regional Diversity of the Involvement of Foreign Capital 235 Part III. THE ENTERPRISE AND ENTREPRENEURSHIP Bożena Klimczak Institutional Changes in the Eeonomy vs Entrepreneurship 257 Bogdan Rogoda Trends in the Development of Entrepreneurship 269 Krystyna Przybylska Barriers to the Internationalization of Smali Businesses 289 Robert Ciborowski Environment of Poland' s Teehnologieal Convergenee 303 Joanna Rutkowska Faetors Leading to Corporate Finaneial Diffieulties and Insolveney 323 Katarzyna Mikołajczyk Effeetiveness-Based Ranking ofprivatized State-Owned Enterprises in the Initial Phase of Transition 341 Adam Cygan Eeologieal Disturbanees of the Eeonomy's AlIoeation and Distribution Effeetiveness and Possibilities of Mitigating their Adverse Impaet 369 Part IV. TRANSFORMATlON OF THE FINANCIAL SECTOR Adam Baszyński Seleeted Issues Related to the Restrueturing of the Banking Seetor. From State Monopoly to Competitive Market 385 Anna Szelqgowska Impaet of Systemie Transformation on Changes in Banking Seetor and Eeonomie Development 407 Agnieszka Bojnowska Transformation of Cooperative Banking 425 Rafał Małek, Tomasz Tylec Development of Insuranee Produets Distribution Channels :.. 443

9 Contents 11 Sławomira Kańduła Local Government Finance vs Public Finance 465 Janina Kotlińska Local Governments' Tasks and Related Expenditure 493 PartV. LABOUR MARKET PROBLEMS Zofia Dach Unemployment - Yesterday, Today and Tomorrow 519 Wiesława Bogusławska Chan ges on the Labour Market Mirosław Zajdel Staffing Levels in the Economy. Selected Issues 553 Jarosław Poteralski University Graduates on the Labour Market 573 PartVI. SOCIAL AND ETHICAL ASPECTS Bogumiła Szopa Changes to Household Income Structure 587 Agata Niemczyk Transformation of Household Living Standards 609 Ryszard Kowalski, Artur Pollok Environment and Diversity of Household Consumption Patterns 629 Urszula Grzega Rationale behind Households' Consumption 671 Paweł Ulman Household Financial Conditions and their Determining Factors as Viewed by Families in Janina Filek Ethical Aspects of Economic Transformation 715 Mirosław Bochenek Disadvantages of Systemie Transformation of the Economy 731 Renata Nowak-Lewandowska Corporate Social Accountability to Employees 759

10 Przedmowa Oddajemy do rąk Czytelników książkę obejmującą zasadniczy dorobek ogólnopolskiej konferencji naukowej nt. "Gospodarka Polski po 15 latach transformacji", zorganizowanej w dniach września 2004 roku przez Katedrę Mikroekonomii Akademii Ekonomicznej w Krakowie oraz krakowski Oddział Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Wzięli w niej udział pracownicy naukowi reprezentujący 24 ośrodki akademickie w kraju. Na konferencji wygłoszono 78 referatów, spośród których 36 zostało zamieszczonych w niniejszej książce. Honorowy patronat nad konferencją sprawowali: prof. dr hab. Ryszard Borowiecki - rektor Akademii Ekonomicznej w Krakowie oraz prof. dr hab. Zdzisław Sadowski - prezes Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Temat konferencji był bardzo zobowiązujący. Jej uczestnicy starali się dokonać oceny przemian gospodarczych i społecznych, jakie zaszły w Polsce w okresie ostatnich piętnastu lat, zarówno w skali mikro-, jak i makroekonomicznej - a okres ten to czas wielu przełomowych i historycznych zmian. Zapoczątkowany w 1989 roku proces transformacji systemowej zasadniczo zmienił warunki funkcjonowania polskiej gospodarki i poszczególnych jej podmiotów. Niewątpliwym osiągnięciem transformacji było zwłaszcza: wprowadzenie ustroju demokratycznego, stworzenie warunków do rozwoju prywatnej przedsiębiorczości, oparcie systemu gospodarczego na wolności ekonomicznej oraz samodzielności decyzyjnej i odpowiedzialności materialnej podmiotów gospodarczych, podniesienie efektywności gospodarowania czynnikami produkcji oraz szybkie zrównoważenie rynku. Wymienione osiągnięcia zostały jednak okupione poważnymi kosztami. Koszty przebudowy gospodarki są z jednej strony rezultatem spuścizny po gospodarce centralnie planowanej, a z drugiej niewątpliwie wynikiem popełnionych błędów w dotychczasowej polityce gospodarczej. W obecnych polskich

11 14 Przedmowa warunkach do problemów pilnie wymagających rozwiązania należy zaliczyć masowe bezrobocie i jego poważne konsekwencje ekonomiczne oraz społeczne. Przełom XX i XXI wieku przyniósł Polsce nowe międzynarodowe wyzwania. Jednym z nich jest zjednoczenie Europy. Członkostwo Polski w Unii Europejskiej stało się już faktem. Integracja z Unią ma przyspieszyć w Polsce rozwój cywilizacyjny, modernizację gospodarki i systemu prawnego, zmniejszenie luki rozwojowej dzielącej nasz kraj od innych państw europejskich. Nasilone w całym świecie zmiany cywilizacyjne rodzą wiele dylematów i wyzwań, z którymi nie w pełni jeszcze radzą sobie nawet najsilniejsze gospodarczo kraje, o uporządkowanym ustroju polityczno-ekonomicznym. Tym bardziej nie mogą się uporać z tymi problemami kraje słabsze, dokonujące transformacji systemowej, podlegające równocześnie dwom nakładającym się na siebie radykalnym przemianom - ustrojowym i cywilizacyjnym. Choć historycy zapewne pozytywnie ocenią minione lata transformacji, to trzeba pamiętać, że polski PKB per capita jest przeszło 5-krotnie niższy niż w najbardziej rozwiniętych gospodarczo państwach Europy. Porównanie to pokazuje, jakie wyzwania stoją przed polityką gospodarczą w naszym kraju. Od polskich ekonomistów oczekuje się pomocy i rady przy rozwiązywaniu wielu problemów towarzyszących dalszym przeobrażeniom gospodarki. Wyzwanie to podjęli autorzy artykułów zaprezentowanych w niniejszej książce. W swoich pracach przedstawili nie tylko spojrzenie retrospektywne, podsumowując rezultaty przemian gospodarczych w Polsce w okresie minionych piętnastu lat, ale również próbę zbudowania fundamentów nowej polityki gospodarczej, umożliwiającej rozwiązywanie problemów tkwiących od lat w naszej gospodarce. Artykuły zostały podzielone na sześć bloków tematycznych. Pierwszy z nich obejmuje 7 artykułów dotyczących zagadnień makroekonomicznych. Autorzy zastanawiają się w nich m.in. nad stanem i przyszłością transformacji gospodarczej, postępującymi procesami globalizacyjnymi oraz polityką pieniężną Narodowego Banku Polskiego. Rola inwestycji w procesie transformacji systemowej, a w ich ramach zwłaszcza bezpośrednich inwestycji zagranicznych, stanowi przedmiot analizy w 4 artykułach w drugiej części publikacji. Zagadnienia mikroekonomiczne, dotyczące funkcjonowania przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej oraz roli przedsiębiorczości są ujęte w 7 artykułach w części trzeciej. Kolejna część zawiera 6 artykułów związanych z przystosowaniem polskiego sektora finansowego (głównie sektora bankowego i ubezpieczeniowego) do zmian zachodzących w gospodarce rynkowej. Niezmiernie ważną częścią niniejszej publikacji są 4 artykuły poświęcone problemom rynku pracy, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii bezrobocia, jego skutków i możliwości przeciwdziałania temu zjawisku. W ostatnim bloku tematycznym (część szósta) zostało zamieszczonych 8 artykułów, traktujących o społecznych (odnoszących się do

12 Przedmowa 15 gospodarstw domowych) i etycznych aspektach życia gospodarczego w transformującej się gospodarce polskiej. Wyrażamy nadzieję, że zaprezentowane w tej publikacji artykuły spotkają się z dużym zainteresowaniem Czytelników. Stanowią one z jednej strony swoisty bilans korzyści i kosztów przemian ekonomicznych w naszym kraju, a z drugiej wskazują na szereg obszarów badawczych, które wymagają nie tylko kontynuowania pogłębionych badań nad poszukiwaniem docelowego modelu polskiej transformacji gospodarczej, lecz również zupełnie nowego spojrzenia w tej dziedzinie. Wszystkim, którzy sięgną po niniejszą książkę, życzymy owocnej lektury! Kraków, wrzesień 2005 r. Zofia Dach, Artur Pollok

13