dr Jolanta Kozłowska-Kalisz mgr inż. Hanna Grzeszczak-Nowak Ogród Botaniczny UWr Arboretum UWr w Wojsławicach opracowanie techniczne Maria Sochacka

Transkrypt

1 dr Jolanta Kozłowska-Kalisz mgr inż. Hanna Grzeszczak-Nowak Ogród Botaniczny UWr Arboretum UWr w Wojsławicach opracowanie techniczne Maria Sochacka

2 Występowanie gatunków liliowców Nowożytna historia liliowców jest jak bajka o Kopciuszku, z niepozornych żółtych, pomarańczowych i rdzawych kwiatów poszczególnych gatunków, których w naturze występuje około 20, powstało 60 tysięcy odmian o kwiatach białych po niemal czarne. gatunki liliowców [Azja] gatunki liliowców zdziczałych (wprowadzonych do środowiska przez człowieka) [Ameryka, Europa, Australia]

3 Liliowiec w różnych językach Dziennica, smolinos Belle di Giorno Devinka Lirio de Dia Taglilien Lis de un Jour Daylily - polski - włoski - czeski - hiszpański - niemiecki - francuski - angielski

4 Budowa liliowca W ostatnim stuleciu, a ściśle mówiąc w ciągu ostatnich 60 lat ludzie wykreowali niewyobrażalne bogactwo kształtów, kolorów deseni i wzorów na kwiatach, a także niezwykłą ilość odmian różniących się wysokością, porą kwitnienia, fizjologią wzrostu i zapylania, zapachem i wieloma innymi cechami. Obecnie w AHS jest zarejestrowanych ponad 60 tysięcy odmian. Nie byłoby takich osiągnięć w hodowli liliowców gdyby nie poznanie budowy i fizjologii rośliny, co wybitnie pomaga w osiąganiu celów wytyczonych w programach hodowlanych.

5 Porównanie budowy liliowca i lilii

6 Historia uprawy Ilustracja liliowca datowana na okres panowania chińskiej dynastii Sung (1059 rok n.e.) Początki zainteresowania liliowcami W tradycji chińskiej liliowce jako rośliny użytkowe (jadalne i mające zastosowanie w medycynie) znane były od tysięcy lat. O zainteresowaniu chińczyków liliowcami mówi stare przysłowie: Jeżeli masz dwa bochenki chleba, sprzedaj jeden i kup liliowca Już Konfucjusz ( p.n.e.) w zbiorze ludowych pieśni z prowincji Wei (północne Chiny) wspomina o liliowcach (Hsuan Ts ao) rosną w buszu, za drzewami, chronią przed wojennym nieszczęściem. Hsuan znaczy zapominać, a słowem Ts ao określa się busz. Prawdopodobnie już wtedy znano halucynogenne (pozwalające zapomnieć) właściwości młodych korzeni Hemerocallis lilioasphodelus rosnących na tamtych terenach. Pierwsza książka napisana w 304 r. p.n.e. przez Chi Han opisuje kilka liliowców i ich zastosowanie. Natomiast najwcześniejsza ilustracja przedstawiająca niewątpliwie liliowca została znaleziona w Materia Medica, opracowanej przez Chi Pai na zlecenie Cesarza z dynastii Sung (ok r. n.e.)

7 Botanika Syn pierwszego Cesarza z dynastii Ming, właściciel ogrodu z ponad 400 jadalnymi roślinami, w swojej książce z 1409 r. wymienia też liliowce, jako rośliny jadalne. O trzech typach liliowców, w tym o pełnych kwiatach, wspomina też Chen Hao- Tsu w książce Zwierciadło Kwiatów z 1688 roku. Liliowce w Europie W Europie nieznane jeszcze liliowce wywołały spore zamieszanie w botanice, ponieważ pierwsze wzmianki oraz rysunki Dioscoridesa (greckiego filozofa i medyka) w jego dziele De Materia Medica zostały błędnie odczytane jako Emerocallis dotyczyły nie liliowców lecz czosnków. Obecnie uważa się, że liliowce pojawiły się w Europie około roku 1550, prawdopodobnie dotarły przez porty Portugalii i Wenecji. Trzej XVI-wieczni botanicy Dodonacus i Clusius z Belgii oraz Lobelius z Francji zgodnie opisali dwa sprowadzone wtedy gatunki liliowców H. flava i H. fulva. Linneusz w swoim dziele Systema Naturae z 1753 roku zaliczył liliowce (Hemerocallis) z greckiego hemera = dzień i kallos = piękny (piękny jeden dzień) do rodziny Liliaceae. Wiek XIX, wiek wielkich wypraw, odkryć i łowów roślinnych organizowanych na terytoria Azji, przez tak wybitnych botaników jak: Joseph Rock, George Forest, Frank Ward, Ernest Wilson czy Franz Siebold, przyczynił się do znacznego rozwoju kolekcji tych roślin.

8 Systematyka Hemerocallis Gromada: okrytozalążkowe (Angiospermae) Klasa: jednoliścienne (Monocotyledones) Rząd: szparagowce (Asparagales) Rodzina: liliowcowate (Hemerocallidaceae) Rodzaj: liliowiec (Hemerocallis) Gatunek: liliowiec rdzawy (Hemerocallis fulva L.)

9 Lista gatunków

10 Tabela introdukcja gatunków Hemerocallis

11 Grupa Citrina Hemerocallis altissima, H. citrina, H. coreana,, H. minor, H. lilioasphodelus, H. pedicellata, H. thunbergii, H. yezoensis

12 Hemerocallis lilioasphodelus

13 Grupa Fulva Hemerocallis aurantiaca, H. fulva

14 Grupa Multiflora H. micrantha, multiflora, plicata Grupa Middendrorfii H. dumortieri, H.esculenta, H. exaltata, H. hakunensis, H. middendorfii Grupa Nana H. forrestii, H. nana

15 H. thunbergii H. fulva var. rosea H. fulva var. kwanso

16 Hemerocallis fulva Flore Pleno

17 Hemerocallis fulva Kwanso

18 Arlow Burdette Stout ( )

19 Ciekawostki dotyczące liliowców Największe kwiaty ma odmiana Long Tall Sally (Trimmer 1996), ok. 40 cm średnicy, należy do grupy odmian pajęczych. Odmiana Ice Breaker (Grossman 1994) z grupy nie pajęczych ma kwiaty o średnicy 26 cm. Najmniejsze kwiaty występują u kilku odmian, np. Golden Navel (Jabłoński, 1986), Inro (Moldovan, 1974), Caitlin (Belk, 1994), osiągają średnicę 2-2,5 cm. Niezwykle popularne odmiany Mini Stella (Jabłoński, 1983) i Stella de Oro (Jabłoński 1975) mają średnicę 3 cm i 4-5 cm. Najwyższe pędy kwiatostanowe osiąga odmiana Berlin Tallboy (Tamberg 1989), około 182 cm. Najniższe pędy kwiatostanowe wytwarza odmiana My Honey Child (Marce, 1989), ok. 15 cm wysokości, a Mini Stella (Jabłoński, 1983) ok. 25 cm.

20 Amerykańskie Towarzystwo Miłośników Liliowców American Hemerocallis Society (AHS) Początki były bardzo skromne. Po zakończeniu wojny Helen Field Fischer zwana Flower Lady, wieloletnia redaktorka prowadząca w lokalnym radiu programy ogrodnicze, wraz z grupą entuzjastów zorganizowała w Shenandoah w stanie Iowa, 13 lipca 1946 roku, pierwszą wystawę liliowców. Następnego dnia powstało stowarzyszenie Midwest Hemerocallis Society. Jako ciekawostka, wpisowe wynosiło tylko 3 dolary, ale po roku działalności stowarzyszenie liczyło już 700 członków. Na spotkaniu w Bartlesville w Oklahomie w 1949 roku zmieniono nazwę na Hemerocallis Society i podjęto jeszcze jedną ważną decyzję, a mianowicie ustanowiono przyznawane corocznie, jednej odmianie najwyższego wyróżnienia, tzw. Stout Medal (pierwszą wyróżnioną w 1950 r., została odmiana Hesperus ). Po spotkaniu członków stowarzyszenia w 1955 roku do nazwy dodano przymiotnik American Obecnie AHS jest największym, najbardziej prestiżowym i najprężniej działającym stowarzyszeniem ogrodniczym na świecie. W jego skład wchodzi 15 regionalnych oddziałów w USA i 1 w Kanadzie, liczy kilka tysięcy członków z USA ale też z różnych stron świata. Skupia w swoich szeregach nie tylko miłośników i amatorów uprawy oraz hodowli liliowców ale też profesjonalistów z dziedziny ogrodnictwa, botaniki, genetyki czy architektury krajobrazu. Prowadzi zakrojone na szeroką skalę akcje promujące liliowce, także dla młodzieży. W ramach działalności stowarzyszenia opracowano procedury dotyczące systemu rejestracji nowych odmian a także komputerową bazę danych dla wszystkich odmian wraz z ich dokładnymi opisami i zdjęciami. Przez lata działalności powstało wiele regulaminów konkursowych wraz z systemami nagradzania, zarówno dla odmian liliowców jak i hodowców czy fotografów. Opracowano regulaminy dotyczące systemów oceny odmian, a także kryteria przypisujące odmiany do poszczególnych grup. Baza danych dotycząca odmian jest rzetelnie opracowana, bezpłatna i ogólnodostępna dla wszystkich zainteresowanych. Ponadto powstały liczne wydawnictwa dotyczące liliowców, również dostępne dzięki działalności stowarzyszenia.

21

22 Srebrny medalista - Stout 2010

23 AHS baza danych

24 AHS nagrody, wyróżnienia

25 Medale, nagrody i wyróżnienia przyznawane przez AHS Stout Silver Medal - najwyższa nagroda, najbardziej prestiżowy medal przyznawany corocznie tylko jednej odmianie, która już poprzednio zdobyła kilka innych medali i wyróżnień. Award of Merit - przyznawany odmianie, która nie tylko jest piękna i wyróżniająca się, ale jej uprawa jest sprawdzona w wielu rejonach geograficznych. Honorable Mention - jest pierwszym oficjalnie przyznanym wyróżnieniem, docenieniem walorów nowej odmiany, uprawnia do udziału w innych konkursach. Donald Fischer Memorial Cup - przyznawany znakomitej odmianie z grupy tzw. miniaturowych. Annie T.Giles Award - przyznawany wybitnej odmianie o małych kwiatach. Ida Muson Award - przyznawany najlepszej odmianie pełnokwiatowej. L.Ernest Plouf Award - przyznawany odmianie o pięknym zapachu. Don C. Stevens Award - przyznawany najpiękniejszej odmianie z oczkiem lub obrzeżem. Eugene S.Foster Award - wręczany odmianie późno lub bardzo późno kwitnącej. Harris Olsen Spider Award - nagradza odmiany z grupy pajęczych i tzw. niezwykłych (UF). Lenington All-American Award - przydzielany jest odmianie wybitnej, uprawianej w zróżnicowanych klimatycznie regionach. Helen Field Fischer Gold Medal i Bertrand Farr Silver Medal - oba medale są przyznawany przez specjalne komitety, od 1950 r. tylko jednej osobie rocznie lub wspólnie (np. małżeństwom) za wybitne osiągnięcia hodowlane.

26 Historia hodowli odmian Lata Pionierami w hodowli liliowców byli dwaj Anglicy George Yeld i Amos Perry, którzy na przełomie XIX i XX w. stworzyli podwaliny hodowli. Niewątpliwie najważniejszym pionierem uprawy w tym okresie był wieloletni dyrektor Ogrodu Botanicznego w Nowym Yorku Arlow Burdette Stout ( ). Jego miłość do liliowców, i ścisłe kontakty z A. Stewartem, zaowocowały utworzeniem bogatej kolekcji gatunków liliowców, a w późniejszym okresie kilkoma programami badawczymi i hodowlanymi. A. Stewart przez wiele lat pracował na Uniwersytecie w Nankin, nawiązał szerokie kontakty z botanikami chińskimi, co umożliwiło mu pozyskiwanie nasion i roślin z natury. Próbki nasion i rośliny przesyłano do Ogrodu Botanicznego w Nowym Yorku. Pierwszą uzyskaną przez Stouta odmianą było Mikado (1929), kolejną - nagrodzona później przez AHS Dauntless, Brunette - o kwiatach purpurowoczarnych oraz Baronet o czerwonomiedzianych. Bogata i różnorodna działalność A.B. Stouta do dzisiaj jest uważana za kamień milowy zarówno w naukowych opracowaniach (systematyka), jak i hodowli liliowców. Jego monografia wydana w 1934 r. Daylilies: The Wild Species and Garden Clones, Both Old and New of the Genus Hemerocallis nadal pozostaje nieocenionym źródłem informacji o liliowcach.

27 Nagrodzone odmiany Stella de Oro Hesperus Prima Donna Inni hodowcy amerykańscy z okresu to: R.W. Wheeler - znany ze swojego artyzmu w zapylaniu. Zwykle mieszał niekontrolowanie pyłki z kilku roślin i używał ich do zapylania. W rezultacie powstało wiele wartościowych odmian, jak np. Madam Butterfly (1950), o dużych pomarańczowych kwiatach z brązowym oczkiem. Ophelia Taylor - kolejne znane nazwisko w historii hodowli liliowców. Jej wspaniała pastelowa odmiana Prima Donna z 1946 r., stała się znakiem rozpoznawczym i kamieniem milowym w w nowoczesnej hodowli. Elizabeth Nesmith - zwana Panna Betty, której eksperymenty doprowadziły do powstania pierwszych odmian różowych, np. Pink Prelude stylowa, w pięknym różowym kolorze, do dziś uważana jest za symbol. W 1942 r. wprowadziła odmianę Potentate o fioletowo-śliwkowym odcieniu, która wraz z Amherstem (Wheeler) i Theronem (Stout) stworzyła podwaliny pod przyszłe odmiany lawendowo i purpurowe.

28 Historia hodowli Lata W tym okresie zostało zarejestrowanych w AHS ponad 15 tysięcy odmian liliowców, a hodowlą zajmowało się około 450 osób. Warto wspomnieć o działalności dr E. Krausa, profesora botaniki, D. Halla, prawnika pracującego w Chicago. Temu ostatniemu sławę przyniosły odmiany z serii PINK i RED. Firma Gilbert H. Wild Nursery Company of Sarcoxie z Missouri kupiła prawa do produkcji jego odmian i niektóre z nich do dzisiaj są w handlu. Innym znanym hodowcą był E.A. Claar, budowniczy hoteli i rezydencji w Illinois. Jego czerwone odmiany przeszły do historii hodowli, a wiele z nich posłużyło do wykreowania nowych linii hodowlanych. W.B. Macmillan pracujący w Abbeville w Louisianie zasłynął nie tylko z swoich odmian, ale także z tego, że skrócił czas otrzymywania kwitnących siewek z 2-3 lat do 1 roku, głównie ze względu na sprzyjające warunki klimatyczne. Pozwoliło to zintensyfikować znacznie prace hodowlane, dając możliwość testowania dużej ilości siewek w krótszym czasie. W Louisianie pracowała też E. Spalding, której specjalnością stały się odmiany różowe i purpurowe. Swoim imieniem nazwała piękną różową odmianę, by, jak mówiła: nikt inny nie nadał jej nazwiska, już po jej śmierci, innej, brzydkiej odmianie. Frank i Peggy Childs pracujący w Georgii, wykreowali popularną do dziś, piękną, lawendowo-orchideową odmianę Catherina Woodbery z kontrastową zieloną gardzielą. Według opinii znawców już tylko ta odmiana wystarczyłaby do zaistnienia w historii.

29 Hodowcy współcześni Po latach całkowitej dominacji Amerykanów, obecnie wiele osób na całym świecie zajmuje się hodowlą liliowców. Wśród słynnych hodowców warto wymienić Jeffa i Elizabeth Salter, którzy pracują w Gainesville, na Florydzie. Jeff jest autorem takich odmian jak Ed Brown, Moonlit Masquerade czy Elizabeth Salter, wszystkie zdobyły Stout Silver Medal. Elizabeth, pochodząca z rodziny o dużych tradycjach w hodowli liliowców, specjalizuje się w uzyskiwaniu małych i miniaturowych odmian. Jej odmiany zdobyły najwięcej wyróżnień w historii AHS, bo aż 9 medali Donn Fischer Memorial Cup. Inna para Patrick i Grace Stamile, emerytowani nauczyciele, także pracujący na Florydzie, są autorami wielu nagrodzonych odmian. Patrick jest twórcą serii CANDY, której dwie odmiany Strawberry Candy i Custard Candy zdobyły najwyższe trofeum, Stout Silver Medal. Grace jest znana jako autorka odmian miniaturowych z oczkiem oraz miniaturowych pełnych. Jeszcze jeden tandem, pracujący na Florydzie, to Dan i Jane Trimmer. On pracuje nad ulepszeniem wąsko i szeroko płatkowych odmian. Ona jest autorką słynnej odmiany pajęczej String Theory czy miniaturowej pełnej Micro Dots. Równie sławni są dwaj hodowcy i zarazem autorzy licznych książek o liliowcach, Ted L. Petit i John P. Peat. Ted L. Petit, profesor neurochirurgii na Uniwersytecie w Toronto, jest autorem odmian o dużych, ozdobnych, mocno fryzowanych kwiatach we wszystkich barwach, z kontrastowymi złotymi brzegami płatków. W jego Le Petit Garden na Florydzie powstały też odmiany pełne i odmiany o niebieskich oczkach. Natomiast John P. Peat pracujący także w Toronto, właściciel szkółki Cross Border Daylilies, jest autorem nowej,niespotykanej dotąd linii hodowlanej o dużych kwiatach z kontrastowymi oczkami i brzegami płatków. Wśród wielu innych, warto wymienić też Paulinę Henry, która zasłynęła swoją serią SILOAM oraz John Kinnebrew z serią SPACECOAST, czy E.R. Joiner z odmianami pełnymi.

30 Minimum genetyki Diploidy: Liliowiec posiadający zestaw 22 chromosomów w jądrach komórkowych. Ta liczba chromosomów występuje we wszystkich gatunkach liliowców i w tzw. odmianach starszych, czyli tych uzyskiwanych mniej więcej do 1960 roku. Liliowce diploidalne charakteryzują się delikatną budową, ich liście są wąskie a pędy kwiatostanowe cienkie, czasami pokładające się, a płatki kwiatowe są delikatne i podatne na uszkodzenia słoneczne. Tetraploidy: Liliowce nie występujące w naturze a otrzymane sztucznie, przy pomocy kolchicyny. W jądrach komórkowych zawierają podwojony garnitur chromosomów tzn. 44. Są to odmiany uzyskiwane od lat 70-tych do dzisiaj, ok. 50 tysięcy. Liliowce tetraploidalne mają silniejszą budowę, szersze i bardziej sztywne liście, pędy kwiatostanowe są grubsze i też sztywniejsze a płatki kwiatów bardziej mięsiste i bardziej wytrzymałe na uszkodzenia słoneczne. Triploidy: Unikalne liliowce, które w genotypie mają 33 chromosomy, czyli jak gdyby niepełny zestaw genów. W tej grupie najpopularniejszym liliowcem jest gatunek liliowiec rdzawy (Hemerocallis fulva), szeroko rozpowszechniony początkowo w Europie, a teraz i na świecie. Zawędrował (rozmnażany tylko przez podział, bo triploidy są niepłodne, nie zawiązują nasion,) też pod strzechy, czyli do ogródków naszych babć, pod nazwą dziennica lub smolinos. Triploidy współczesne powstają najczęściej w krzyżowaniach diploidów z tetraploidami, bardzo rzadko diploidów z diploidami. Opinie jak powstał liliowiec rdzawy są bardzo różne.

31 Konflikt między zwolennikami odmian diploidalnych i tetraploidalnych W 1937 r. wyizolowano z zimowitów (Colchicum autumnale) alkaloid kolchicynę i odkryto jej właściwości zaburzania procesów podziałów komórkowych. Jej stosowanie pozwalało na uzyskiwanie odmian posiadających podwojony garnitur chromosomów. Zamiast 22, jak we wszystkich gatunkach i wczesnych odmianach zaczęły powstawać odmiany tetraploidalne o 44 chromosomach. Odmiany tetraploidalne były większe, bardziej dorodne, na sztywniejszych pędach kwiatostanowych powstawały duże, mięsiste kwiaty o bardziej wyrazistych barwach. Jak każdy proces z udziałem żywych organizmów uzyskiwanie odmian tetraploidalnych nie było ani łatwe ani bezproblemowe. Pierwszą przeszkodą były trudności techniczne z aplikacją kolchicyny, następnie wiele wysiłków wymagało pokonanie zjawiska nie zawiązywania nasion, itp., ale największą przeszkodą pewnym okresie była po prostu mentalność hodowców. Obrońcy nie mieli zrozumienia dla ingerencji i poprawiania natury, a początkowa garstka zwolenników, oprócz niewyobrażalnych trudności, miała często na przekór eksperymentom, niezachwianą pewność, że przyszłość będzie należeć do tetraploidów. Kilka kolejnych corocznych konwencji AHS miało bardzo burzliwy przebieg, szczególnie ta słynna z 1961 r., na której O. Fay proklamował, że za 10 lat diploidy będą przestarzałe. Co wywołało ogromną poruszenie i podziały wśród zwolenników i przeciwników tetraploidów i na kilka lat podzieliło dofinansowania poszczególnych programów hodowlanych. W latach tylko 17 odmian tetraploidalnych zostało zarejestrowanych, podczas gdy lata późniejsze należą już do tetraploidów.

32 Zwycięzcy - Srebrny Medal Stouta 2010 JT Davis (Grace, 1999) 2009 Skinwalker (Roberts-N., 1997) 2008 All American Chief (Sellers, 1994) 2007 Lavender Blue Baby (Carpenter, 1996) 2006 Ed Brown (Salter, 1994) 2005 Fooled Me (Reilly-Hein 1990) 2004 Moonlit Masquarade (Salter, 1992) 2003 Primal Scream (Hanson, C. 1994) 2002 Bill Norris (Kirchhoff, D. 1993) 2001 Ida's Magic (Munson, I. 1988) 2000 Elizabeth Salter (Salter 1990) 1999 Custard Candy (Stamile 1989) 1998 Strasberry Candy (Stamile 1989) 1997 Always afternoon(morss 1987) 1996 Wedding Band (Stamile 1987) 1995 Neal Berrey (Sikes 1985) 1994 Janice Brown (Brown 1986) 1993 Siloam Duble Classic (Henry 1985) 1992 Barbara Mitchell (Pierce 1984) 1991 Betty Woods (Kirchhoff 1980) 1990 Fairy Tale Pink (Pierce 1980) 1989 Brocaded Gown (Millikan 1979) 1988 Martha Adams (Spalding 1979) 1987 Becky Lynn (Guidry 1977) 1986 Janet Gayle (Guidry 1976) 1985 Stella de Oro (Jabłoński 1975) 1984 My Belle (Durio 1973) 1983 Sabie (MacMillan 1974) 1982 Ruffled apricot (Baker 1972) 1981 Ed Murray (Grovatt 1971) 1980 Bertie Ferris (Winniford 1969) 1979 Moment Of Truth (MacMillan 1968) 1978 Mary Todd (Fay 1967) 1977 Green Glitter (Harrison 1964) 1976 Green Flutter (Williamson 1964) 1975 Clarence Simon (MacMillan 1966) 1974 Winning Ways (Wild 1963) 1973 Lavender Flight (Spalding 1963) 1972 Hortensia (Branch 1964) 1971 Renee (Dill 1962) 1970 Ava Michelle (Flory 1960) 1969 May Hall (Hall 1957) 1968 Satin Glass (Fay 1960) 1967 Full Reward (McVicker 1957) 1966 Cartwheels (Fay 1956) 1965 Luxury Lace (Spalding 1959) 1964 Frances Fay (Fay 1957) 1963 Multnomah (Kraus 1954) 1962 Bess Ross (Claar 1951) 1961 Playboy (Wheeler 1954) 1960 Fairy Wings (Lester 1952) 1959 Salmon Sheen (Taylor 1951) 1958 High Noon (Milliken 1948) 1957 Ruffled Pinafore (Milliken 1948) 1956 Naranja (Wheeler 1947) 1955 Prima Donna (Taylor 1946) 1954 Dauntless (Stout 1935) 1953 Revolute (Sass 1944) 1952 Potentate (Nesmith 1943) 1951 Painted Lady (Russell 1942) 1950 Hesperus (Sass 1940 ) Barwa pomarańczowa odmiany nieobecne w kolekcji Arboretum w Wojsławicach

33 Nagrodzone odmiany Janice Brown

34 Nagrodzone odmiany Hemerocallis Satin Glass

35 Nagrodzone odmiany Hemerocallis Bess Ross

36 Nagrodzone odmiany Siloam Double Classic Bess Ross Janet Gayle Becky Lynn Ed Murray Always Afternoon

37 Opisy rozmieszczenia barw na kwiatach liliowców kropkowany (dotted) kwiat kropkowany nieregularnie, w części środkowej i wzdłuż tzw. żeberka, fenomen, gra światła słonecznego - przy załamaniu promieni pod pewnymi kątami uzyskuje się efekt złotego lub diamentowego pyłu. wielobarwny (polychrome) kwiat opisywany jako kombinacja 2-3 barw wzajemnie się przenikających, rozmytych. mieszany (blend) kwiaty o dwóch różnych barwach, występujących i na płatkach zewnętrznych i wewnętrznych. dwutonowy (bitone) kwiaty w dwóch odcieniach jednej barwy, płatki zewnętrzne jaśniejsze a płatki wewnętrzne ciemniejsze. odwrócony dwutonowy (reverse bitone) występują dwa odcienie jednej barwy, ale płatki zewnętrzne są ciemniejsze a wewnętrzne jaśniejsze. obrzeżony (edged) kwiaty z wyraźnie zaznaczonym brzegiem płatków, brzeg może być ciemniejszy, niż płatek lub też jaśniejszy, albo też o innych bardziej kontrastowych barwach. dwubarwny (bicolour) płatki zewnętrzne i wewnętrzne w dwóch różnych barwach, zwykle barwa ciemniejsza obejmuje płatki wewnętrzne. odwrócony dwubarwny (reverse bicolour) występują dwie różne barwy, z tym, że ciemniejsza na płatkach zewnętrznych a jaśniejsza na wewnętrznych. z obrączką (banded) zwykle występuje w centralnej części, na płatkach wewnętrznych jako obrączka o różnym odcieniu tej samej barwy. z obwódką (halo) w centralnej części płatków wewnętrznych występuje wyraźna obwódka o innej barwie jak barwa płatków, może być ciemniejsza lub jaśniejsza jak barwa podstawowa. znak wodny (watermark) zwykle występuje jaśniejsza barwa w części środkowej płatków wewnętrznych i zewnętrznych, bez wyraźnie zaznaczonej granicy. goździkowy (picotee) opisywany jako wąska obwódka o kontrastowej barwie wokół płatków zewnętrznych i wewnętrznych.

38 Opisy do kształtów kwiatów liliowców trąbkowy (trumpet) kwiat otwarty tylko częściowo a częściowo zwężający się w kształt lejka. płaski (flat) płatki rozpostarte szeroko, już od nasady. wywinięty (recurved) kwiaty mają wywinięte łukowato płatki zewnętrzne. kloszowaty (flaring) płatki płasko rozpostarte, lekko wywinięte do dołu. trójkątny (triangular) płatki wewnętrzne i zewnętrzne układają się w trójkąty wzajemnie odwrócone. okrągły (circular) wzajemnie ułożone płatki wewnętrzne i zewnętrzne tworzą okrąg. gwiaździsty (star) płatki zwykle wydłużone, z lekko wywiniętymi zakończeniami, przypominające kształtem gwiazdę. pajęczy (spider) kwiaty o długich, wąskich płatkach, przypominające pająki. storczykowy (orchid) płatki zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne skręcone, falowane, przypominające niektóre storczyki. pełny (double) kwiat o zwiększonej licznie płatków lub z przekształconymi pręcikami, które wypełniają wnętrze kwiatu. fryzowany (ruffled) kwiat o płatkach z wyraźnym fryzowaniem na brzegach.

39 Odmiany pełnokwiatowe w Arboretum Opracowanie HG-N

40 Kwiaty pełne Company of Swans Unlock the Stars

41 Liliowce o kwiatach pełnych Uważa się, że pierwsze liliowce o pełnych kwiatach pochodzą z naturalnych stanowisk w Chinach. Są to Hemerocallis fulva Kwanso i Hemerocallis fulva Flore Pleno. W trakcie procesu selekcji siewek liliowców obserwowano występowanie roślin o kwiatach pełnych, tzn. ze zwiększoną ilością płatków. Bliższe obserwacje i postępy w hodowli pozwoliły wyodrębnić dwa sposoby powstawania pełności. W pierwszym przypadku w kwiatach, które normalnie mają 3 płatki zewnętrzne i 3 płatki wewnętrzne, pojawia się dodatkowa warstwa płatków wewnętrznych. Kwiaty pełne typu azaliowego, (niekiedy zwane kameliowymi lub różanymi) mają zachowany regularny układ płatków, łatwo więc odróżnić te dodatkowe. Doskonałym przykładem, przez wielu uważanym za niedościgły, wzór są właśnie kwiaty Hemerocallis fulva Flore Pleno Drugi typ powstawania pełności powstaje dzięki przekształceniu pręcików. Wzdłuż nitek pręcików po jednej lub obu ich stronach powstaje dodatkowa tkanka, zmieniająca ich wygląd tak, że do złudzenia przypominają płatki. Rozbudowane pręciki wypełniają wnętrze kwiatów. Ten typ pełności, występujący też w innych grupach roślin, nazwany został piwoniowym. W ostatnich latach pojawiły się też odmiany, w których dodatkowe tkanki występują w obrębie tzw. żeberka lub pręgi tworząc zadziwiające wyrostki, np. w kształcie rogów czy skrzydeł motyla. Na niektórych roślinach obserwowano też, że nie zawsze 100 % kwiatów jest typu pełnego. Niekiedy tylko kilka procent kwiatów na jednej roślinie jest pełnych, czasem aż procent. Dlatego przy szczegółowych opisach tych odmian podawana jest ta informacja.

42 Odmiany pełnokwiatowe Flamenco Christmas Gemini Jack Night Embers Nature Crown Fire Kissed Jerry Pate Williams Frills and Fancies Separate Reality

43 Tablica odmiany pajęcze Opracowanie HG-N

44 Formy pajęcze, niezwykłe (UF) ŁYŻECZKOWE (spatulate) o płatkach zwykle rozszerzonych na końcach w formie łyżeczki KĘDZIERZAWE (crispate) KĘDZIERZAWE (crispate) kwiaty o płatkach pofałdowanych, skręconych, marszczonych, zwiniętych W obrębie tej grupy wyodrębniono 3 podgrupy: zrurkowane (quilling) - płatki zagięte pod spód w kształcie rurki, jak lotka pióra. szczypankowe (pinching) - na powierzchni płatków występują ostre, szpiczaste zakładki, zagięcia, szczypanki. skręcone (twisting) - długie platki skręcają się spiralnie jak korkociąg. KASKADOWE (cascade) o płatkach falowanych, przybierających kształt struganych wiórek.

45 Odmiany pajęcze, tzw. pająki Lavender Handlebars De Colores Spoons For Escargots Frilly Bliss Radioactive Curls So Many Stars Twisted Sister Airy Delight

46 Liliowce z oczkiem

47 Liliowce z oczkiem Goldenzelle 2. Bound for Glory 3. Woman at the Well

48 Dodatkowe płatki polytepale Four Diamonds Magical Indeed Delicate One Hypnotized

49 Liliowce miniaturowe Little Wild Flower Indian Giver Two To Tango Beloved Deceiver Tropical Delight

50 Liliowce przyszłości

51 Liliowce przyszłości 868A JB-AL CS-FD

52 Liliowce przyszłości

53 Tablica odmiany S. Franczaka Arboretum Wojsławice Opracowanie HG-N

54 'Brat Stefan Franczak' BNW odmiana hodowli wrocławskiej

55 'Elros' BNW odmiana hodowli wrocławskiej

56 'Iga' BNW

57 'Hania' JBW

58 'Katyń' BNW

59 'Maria Kaczyńska' BNW

60 'Puławy' BNW

61 'Jagna' JBW

62 'Jeremi Wiśniowiecki' BNW

63 Liliowce w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Wrocławskiego

64 Liliowce w Ogrodzie Botanicznym UWr fot. Maria Sochacka

65 Liliowce w Ogrodzie Botanicznym UWr

66 Liliowce w Ogrodzie Botanicznym UWr

67 Liliowce w Ogrodzie Botanicznym UWr

68 Liliowce w Ogrodzie Botanicznym UWr

69 Liliowiec - trwałość liści zawszezielony (evergreen) częściowo tracący liście (semi-evergreen) tracący całkowicie liście na zimę (dormant)

70 Liliowcowe menu W tradycji chińskiej od tysiącleci traktowane jako rośliny użytkowe zarówno w jadłospisach (szczególnie pąki kwiatowe) jak i w medycynie (głównie korzenie). Liliowce w menu: przeważnie używane są pączki kwiatowe, ponieważ zawierają znaczne ilości witaminy C, A i białek. * Kurczak z pąkami kwiatowymi liliowców, * Zupa z pąkami kwiatowymi * Liliowcowe casserole * Smażone pąki kwiatowe z jajkami * Preparowane na parze pąki kwiatowe W tradycyjnej kuchni chińskiej, używa się w pąków kwiatowych H. esculenta jako świeżego warzywa lub też w formie mrożonej czy suszonej. Gum tsoy czyli złote warzywo jako składnik sałatek lub Gum jum czyli tzw. złote kluski zwykle dodawane są do zup lub jako dodatek do makaronów.

71 Sztuczne zapylanie - tajniki hodowli W procesie zapylania pyłek z osobnika męskiego powinien być przeniesiony na znamię słupka rośliny żeńskiej (po wcześniejszym usunięciu z niej własnych pylników)

72