Cudze chwalimy swego nie znamy

Transkrypt

1 Cudze chwalimy swego nie znamy mgr inż. Hanna Grzeszczak-Nowak Arboretum Wojsławice filia Ogrodu Botanicznego UWr opracowanie karty graf. Maria Sochacka

2 Cel pokazu Propagowanie wartościowych odmian liliowców polskiej hodowli Propozycja doboru polskich odmian dla producentów roślin i projektantów

3 Dlaczego liliowce? Byliny: długowieczne długo kwitnące wyjątkowo dekoracyjne odporne na niekorzystne warunki środowiska cenne dla miejskich terenów zieleni łatwe w produkcji i uprawie

4 Nieco botaniki Liliowce (Hemerocallis) Rośliny zielne o krótkim kłączu, z którego wyrastają mięsiste korzenie i równowąskie liście. Duże kwiaty skupione po kilka sztuk na jednym pędzie rozkwitają stopniowo, a kwitnienie pojedynczego kwiatu trwa zwykle tylko 1 dzień. Fotosynteza typu C4 Szybszy przyrost biomasy przy mniejszym wydatkowaniu energii i niewielkim zapotrzebowaniu na wodę. Hemerocallis Adaptacyjny sukces zawdzięczają nie tylko mięsistym, sukulentowym, spichrzowym korzeniom, ale także niezwykle efektywnej fotosyntezie typu C-4, taką jaką mają ich krewniacy - trawy, m.in. powszechnie uprawiana kukurydza, sorgo, proso. To dzięki tym archaicznym cechom roślin jednoliściennych znoszą one mniej komfortowe warunki uprawy.

5 Szczypta systematyki (wg APG III 2009*) Klad (daw. gromada) Magnoliophyta okrytonasienne Klad (daw. klasa) Monocotyledones jednoliścienne Rząd Asparagales szparagowce Rodzina Xanthorrhoeaceae żółtakowate (daw. Hemerocallidaceae liliowcowate) Podrodzina Hemerocallidoideae liliowcowe Rodzaj Hemerocallis liliowiec, daw. dziennica * APG III Angiosperm Phylogeny Group (2009). Botanical Journal of the Linnean Society : 161: Dla niewtajemniczonych w arkana botaniki szczypta najnowszej systematyki liliowiec to daleki krewniak szparaga i traw.

6 Liliowiec w różnych językach Linneusz w Systema Naturae (1753) zaklasyfikował liliowce do rodziny liliowatych (Liliaceae) i nadał im naukową nazwę Hemerocallis, wywodzącą się z greki: hemera = dzień i kallos = piękny, tj. piękny jeden dzień). Dziennica (daw.) polski Daylily angielski Taglilien niemiecki Kpacoднeв rosyjski Devinka czeski Lis de un Jour francuski Belle di Giorno włoski Lirio de Dia hiszpański Hsuan Ts ao chiński (Hsuan = zapominać, Ts ao = busz)

7 Występowanie liliowców. gatunki w naturze Azja gatunki zdziczałe Europa, Ameryka, Australia

8 Historia uprawy Ilustracja liliowca (Hsuan Ts ao) z okresu dynastii Sung 1059 r. n.e.) Początki zainteresowania Najwcześniejsza ilustracja pochodzi z Materia Medica, opracowanej na zlecenie cesarza z dynastii Sung, uważanego za ojca chińskiej medycyny. W Chinach od tysięcy lat liliowce były roślinami użytkowymi stosowanymi w medycynie i kuchni. Stare chińskie przysłowie potwierdza ich wartość: Jeżeli masz dwa bochenki chleba, sprzedaj jeden i kup liliowca. Wg Konfucjusza ( r. p.n.e) rosną w buszu, za drzewami, chroniąc przed wojennym nieszczęściem. Znano już wówczas halucynogenne właściwości korzeni liliowca żółtego (H. lilioasphodelus) pozwalające zapomnieć.

9 Historia uprawy H. fulva H. flava W Europie liliowce pojawiły się około 1550 r. i dotarły na kontynent prawdopodobnie przez porty Portugalii i Wenecji. W XVI w. trzej botanicy, Dodonacus i Clusius z Belgii oraz Lobelius z Francji, zgodnie opisali dwa sprowadzone wtedy gatunki liliowców cytrynowy (H. flava) i rdzawy (H. fulva). Pionierami hodowli, na przełomie XIX i XX w., byli dwaj Anglicy, George Yeld i Amos Perry. W USA podwaliny hodowli stworzył dyrektor Ogrodu Botanicznego w Nowym Yorku, Arlow Burdette Stout ( ).

10 American Hemerocallis Society (AHS) Amerykańskie Towarzystwo Miłośników Liliowców Działa od 1946 r. i jest obecnie największym (kilka tysięcy członków), najbardziej prestiżowym oraz najprężniej działającym stowarzyszeniem ogrodniczym na świecie. W ramach działalności opracowano: system rejestracji nowych odmian, komputerową bazę zarejestrowanych odmian (70 tys.). Baza danych jest rzetelnie opracowana, bezpłatna i dostępna w Internecie, zawiera opisy wszystkich odmian oraz wiele zdjęć. Przez lata działalności powstało wiele systemów nagradzania najlepszych odmian, hodowców oraz fotografów, m.in. ustanowiono w 1950 r. srebrny medal Stout Silver Medal, honorujący ojca amerykańskiej hodowli Arlowa B. Stouta ( ).

11

12 AHS baza danych

13 Polscy hodowcy liliowców Prekursorem uprawy i hodowli w Polsce był lwowski szkółkarz Stefan Makowiecki ( ), który krzyżując gatunki wyhodował, m.in. zaginioną, legendarną odmianę kwitnącą w IV. Polscy hodowcy, którzy zarejestrowali swoje mieszańce w AHS: Franczak Stefan ( ) Warszawa (95 odmian) Jasiński Artur Warszawa (19 odmian) Koziorowski Antoni ( ) Warszawa (tylko Helena,1980) Byczyński Jerzy, Nowak Tomasz Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego (128 odmian) Świątkowska Grażyna Olsztyn, Szkółka Ismena Bodalski Jerzy Łódź, Eksperymentalna Szkółka Liliowców Achramowicz Stanisław Szkółka Sudety Do krzyżowania liliowców gorąco zachęcam, dają one ciekawe i miłe niespodzianki. S. Makowiecki 1947 Przegląd Ogrodniczy

14 Stefan Franczak ( ) Jezuita z Warszawy, uhonorowany w 2009 roku Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne osiągnięcia w dziedzinie hodowli roślin ozdobnych oraz za wkład do światowego dorobku ogrodniczego.

15 Inne odmiany warszawskie Artur Jasiński Uczeń S. Franczaka i A. Koziorowskiego. Od ponad 20 lat zajmuje się hodowlą i produkcją liliowców. Zarejestrował w AHS 19 odmian: Amethyst Jewel (Jasiński, 2002) Beyond New Millenium (Jasiński, 2000) Circles and Stripes (Jasiński, 2002) Ivory Dragon (Jasiński, 2000) John Paul the Blessed (Jasiński, 2011) John Paul the Great (Jasiński, 2007) Jumbo Jet (Jasiński, 2000) Mini Polka (Jasiński-Treder, 2012) Morning Star Rustle (Spiridonova-Jasiński, 2009) Never Ending Story (Jasiński, 1989) Pink Fluid (Jasiński, 2000) Polish Coctail (Jasiński, 2011) Polish Second Edition (Jasiński, 2002) Polish Truffle (Jasiński, 2009) Scarlet King (Spiridonova-Jasiński, 2010) Thanks Pavel (Spiridonova-Jasiński, 2009) Wanda Memorial (Spiridonova-Jasiński, 2010) White Dragon (Jasiński, 2002) 'New Millenium' nie rej., Jasiński, 2000

16 Propozycja doboru odmian Dobór do produkcji szkółkarskiej 20 odmian hodowli brata Stefana Franczaka ODMIANA Rok rejestracji 'Agata' S. Franczak, 1987 'Biały Welon' nie rejestr., 2001 'Chopin' S. Franczak, 1980 'Danuta' S. Franczak, 1982 'Gabriela' nie rejestr. (rok?) 'Genowefa' S. Franczak, 1994 'Jan Paweł II' S. Franczak, 1979 'Jaskółka' nie rejestr 'Jutrzenka' nie rejestr 'Kalina' S. Franczak, 1993 'Kanarek' S. Franczak, 1980 'Kordula' S. Franczak, 1982 'Król Jan III Sobieski' S. Franczak, 1983 'Major Hubal' S. Franczak, 1995 'Marzanna' S. Franczak, 2001 'Mieszko' S. Franczak, 1980 'Mozaika' S. Franczak, 1986 'Piast' S. Franczak, 1987 'Sympatia' S. Franczak, 1985 'Warta' nie rejestr. (rok?)

17 'Agata' (Franczak,1987) OPIS: wys cm; kwiat pachnący, ceglastobrązowy, cm śred.; ładne liście; odmiana późna (1-15.VIII), powtarza kwitnienie (IX-X). AHS: 25", ML, 6", amber pink self with yellow throat, fr., ext., dor., tetr.

18 'Agata' (Franczak,1987) Arboretum Wojsławice 2012 OPIS: wys cm; kwiat pachnący, ceglastobrązowy, cm śred.; ładne liście; odmiana późna (1-15.VIII), powtarza kwitnienie (IX-X). AHS: 25", ML, 6", amber pink self with yellow throat, fr., ext., dor., tetr.

19 'Biały Welon' (Franczak, 2001) OPIS: wys. 75 cm; kwiat 13 cm śred., kremowo-biały z zielona gardzielą i lekko fryzowanym brzegiem płatków; odmiana wczesna (1-15.VII). AHS: odmiana nie była rejestrowana.

20 'Chopin' (Franczak,1980) OPIS: wys cm; kwiat 13 cm śred., złoto-żółty z zieloną gardzielą; kwitnienie obfite, wczesno-środkowe (15.VI-15.VII) AHS: 31", EM, 5 1/2", gold yellow self, yellow green throat, ext., dor., tetr.

21 'Danuta' (Franczak,1982) ' OPIS: wys. 75 cm; kwiat 16 cm śred., pomarańczowo-morelowy z jasnozieloną gardzielą, płatki szerokie z falbanką; odmiana wczesno-środkowa (15.VI-15.VII) AHS: 29, EM, 6", apricot tangerine, pink midribs, light green throat, ext., dor. tetr.

22 'Gabriela' (Franczak, 2003) OPIS: wys. 50 cm; kwiat cm śred., ceglasto-pomarańczowy; odmiana bardzo późna (10.VIII-1.IX). AHS: odmiana nie była rejestrowana.

23 'Genowefa' (Franczak,1994) OPIS: 75 cm wys.; kwiat 15 cm śred., jaskrawoczerwony z żółtą gardzielą, płatki z drobną falbanką; kwitnienie wczesno-środkowe (15.VI-15.VII). AHS: 29", EM, 5", vivid red self with yellow green throat, ext., dor., tetr.

24 'Jan Paweł II' (Franczak,1979) OPIS: wys cm; kwiat 16 cm śred., aksamitno-czerwony z żółtą gardzielą; odmiana wczesna (1-15.VII). AHS: 35", M, 6", bright red self with yellow throat, dor., tetr.

25 'Jaskółka' (Franczak, 2000) OPIS: wys cm, pokrój zwarty; kwiat 15 cm śred., różowo-lila z jasną pręgą i żółtą gardzielą; kwit. obfite, wczesno-środkowe (15.VI-15.VII); dor., tetr. AHS: odmiana nie była rejestrowana.

26 'Jutrzenka' (Franczak, 2001) OPIS: wys. 80 cm; 15 cm śred., kwiat kremowo-biały z zieloną gardzielą, brzeg falowany; kwitnienie obfite, wczesno-średnie (5-20.VII); tetr. AHS: odmiana nie była rejestrowana

27 'Kalinka' (Franczak,1993) OPIS: wys. 70 cm, pokrój zwarty mocny; kwiat 17 cm śred., jasnoróżowy z pomarańczowo-różową gardzielą, odmiana wczesna (1-15.VII). AHS: 26", E, 6 1/2", bright pink self with orange pink throat, ext., dor., tetr.

28 'Kanarek' (Franczak,1980) OPIS: wys cm; kwiat 16 cm śred., intensywnie pachnący, jasnożółty; odmiana wczesna (1-15 VII). AHS: 36", M, 6 ¼, yellow self, v. fr., ext., dor., tetr.

29 'Kordula' (Franczak,1982) OPIS: wys. 70 cm; kwiat pachnący, cytrynowy, gardziel zielono-żółta, płatki z falbanką, śred. 16 cm, kwitnienie w poł. okresu (15.VII-1.VIII). AHS: 27", M, 6", cream yellow with white midribs and yellow green throat, fr., ext., dor., tetr.

30 'Król Jan III Sobieski' (Franczak,1982) OPIS: wys. 75 cm; kwiat 16 cm śred., pachnący, czerwony z żółtozieloną gardzielą; odmiana wczesna (1-15.VII), powtarza kwitnienie (IX-X). AHS: 29", E, 6", red with yellow midribs, yellow green throat, dor., tetr.

31 'Major Hubal' (Franczak,1995) OPIS: wys cm; kwiat 18 cm śred., ciemnoczerwony z żółtozieloną gardzielą i jasną pręgą na płatku; odmiana wczesna (1-15.VII). AHS: 36", M, 6", dark red self with yellow green throat, ext., dor., tetr.

32 'Marzanna' (Franczak, 2001) OPIS: wys cm; kwiat 15 cm śred., barwy różu indyjskiego z żółtą gardzielą i bordowym oczkiem; odmiana wczesna (1-15.VII). AHS: odmiana nie była rejestrowana.

33 'Mieszko I' (Franczak,1980) OPIS: wys cm; kwiat 15 cm śred., bordowy z żółto-zieloną gardzielą, kwitnienie wczesno-środkowe (15.VI-15.VII). AHS: 43", EM, 6", crimson red self with yellow throat, ext., dor., tetr.

34 'Mozaika' (Franczak,1986) OPIS: wys cm; kwiat 16 cm śred., pachnący, dwubarwny miedzianożółty z żółtozieloną gardzielą; kwit. wczesno-środkowe (15.VI-15.VII). AHS: 33", EM, 8", brown and coppery gold bicolor and yellow green throat, fr., ext., dor., tetr.

35 'Piast' (Franczak,1987) OPIS: wys. 60 cm; kwiat 15 cm śred., pachnący, jasnoróżowy z bordowym oczkiem i żółtozieloną gardzielą; kwitnienie obfite, wczesne (1-15.VII). AHS: 24", EM, 5 1/2", light pink with dark lilac eye zone and yellow green throat, fr., ext., dor., tetr.

36 'Sympatia' (Franczak,1985) Brak zdjęć OPIS: wys. 60 cm; kwiat 15 cm śred., intensywnie pachnący, brzoskwiniowo -różowy z zieloną gardzielą; kwitnienie wczesno-środkowe (15.VI-15.VII). AHS: 24", EM, 6", apricot self with green throat, v.fr., ext., dor., tetr.

37 'Warta' (Franczak, 2003) Brak zdjęć OPIS: wys cm, pokrój zwarty; kwiat bordowy z białym paskiem; kwitnienie obfite, późne (ok. 15.VIII). AHS: odmiana nie była rejestrowana.

38 Odmiany wrocławskie Tomasz Nowak 10 odmian rekomendowanych do produkcji szkółkarskiej ODMIANA Rok rejestracji 'Absyda' Byczyński, Nowak, 2008 'Dezydery Chłapowski' Byczyński, Nowak, 2007 'Hania' Byczyński 2006 'Iga' Byczyński, Nowak, 2008 'Jagna' Byczyński 2005 'Jan Długosz' Byczyński 'Miłosz' Byczyński, 2006 'Panna' Byczyński, Szopińska, 2008 'Wawel' Byczyński, Nowak, 2011 'Wersal Byczyński, 2006 Jerzy Byczyński

39 OPIS w AHS: height 33", bloom 5.5", season M, Semi-Evergreen, Tetraploid, 27 buds, 6 branches, Rusty red with creamy midrib and ruffled edge above green to gold throat. (Pardon Me Boy x Thunder and Blazes).

40 OPIS w AHS: height 24", bloom 7.8", season M, Semi-Evergreen, Tetraploid, 15 buds, 3 branches, Purple wine with deep purple veining and ruffled edge above green throat. (Sara Colligan x Wineberry Candy) x (Moonlit Masquerade x Creative Edge)

41 'Hania' (2006) OPIS w AHS: height 22", bloom 6", M, Semi-Ever., Tetr., 17 buds, 4 branches, Creamy yellow red bicolor with creamy midrib above green throat. ((Endless Fascination Ida's Magic) Ida's Braid)

42 OPIS w AHS: height 24", bloom 6", season E, Dormant, Tetraploid, Fragrant, 14 buds, 3 branches. Gold yellow with deep gold eye and ruffled edge above green peach throat. (Lacy Silhouette x Ever Delightful).

43 'Jagna' (2005) OPIS w AHS: height 21", bloom 5.5", E, Dor., Tetr., Frag., 7 buds, 2 branches, Creamy yellow with deep cherry eye and edge above green throat. ((Wineberry Candy Sara Colligan) Awesome Blossom)

44 'Jan Długosz' (2008) OPIS w AHS: 20", bloom 4.8", E, Semi-Ever., Tetr.,10 buds, 3 branches. Salmon cream with deep purple violet eye and ruffled edge above gold green throat. ((Wineberry Candy Sara Colligan) Awesome Blossom)

45 OPIS w AHS: 19", EM, 5,5", salmon pink with bright purple eye and edge above green-gold throat, sev., tetr.

46 OPIS w AHS: 17 1/2", M, 6", white lemon with deep lemon ruffled edge above green throat, sev., tetr.

47 OPIS w AHS: height 24", bloom 6", season M, Dormant, Tetraploid, 35 buds, 4 branches, Orange red with an orange throat and a deep scarlet red eyezone ((Custard Candy x Silk Road) x Orchid Light).

48 OPIS w AHS: height 22", bloom 6", season M, Semi-Evergreen, Tetraploid, 12 buds, 2 branches. Creamy with bright bronze ruffled edge above deep green throat (Lacy Silhouette x Ever Delightful).

49 'Fordon' 2006 'Dyzma' 2006 'Maria Kaczyńska' 2010 'Hipolit Cegielski' 2009 'Ozyrys' 2006 'Jerzy Zygalski 2006 Sodoma 2010 'Marylka' 2006 Odmiany wrocławskie

50 'Jeremi Wiśniowiecki' (2009) OPIS w AHS: height 24", bloom 6.5", M, Dor., Tetr.,12 buds, 3 branches. Lily pink with crimson violet eye above green gold throat. (Dancing Flames Mildred Mitchell)

51 'Bałtyk' 2008 'Sylwia,? r. 'Ignacy Domeyko' 2005, UWr 'Wrocław,? r. 'Westerplatte 2008 'Cichociemny 2010 UWr

52 'Bona' 2008 'Kinga' 2008 'Słowik 1979, dipl. 'Kinga' 2008

53 'Ada Sari, 2008 Tomasz,1982 'Maksymilian Kolbe, 2008 'Zagłoba, 2008 'Kardynał Wyszyński, 2008

54 Kremowo-białe Katyń, 2010 Puławy, 2010 Elros,2008

55 Rabaty polskich hodowców w Arboretum Stefan Franczak (2005) Jerzy Byczyński + Tomasz Nowak (2009) Artur Jasiński (2012) Leopold Kurek (2013) Grażyna Świątkowska (2013) Inni: J. Nieściór, A. Koziorowski Kto następny?

56 Przykłady zastosowań liliowców Roślina okrywowa Roślina na obwódki Rabata bylinowa (mieszana)

57 Arboretum Wojsławice

58 H. lilioasphodelus Arboretum w Wojsławicach

59

60 Arboretum w Wojsławicach

65 Popularyzacja polskich odmian na świecie Opracowanie wydane przez AHS w 2012 r.

66 Arboretum w Wojsławicach 16 lipca 2012 VII spotkanie liliowcowych entuzjastów Arboretum w Wojsławicach

67 IX HEMEROmania 2014 Prof. Tomasz Nowak i dr. Stanisław Achramowicz otwierają wystawę przedstawiającą dorobek polskiej hodowli liliowców i witają gościa honorowego dr. Tomasa Tamberga z Berlina (fot. H. G.-Nowak)

68 IX HEMEROmania 2014 Prezentacja dorobku polskich hodowców od lat siedemdziesiątych po odmiany współczesne

69 Liliowce w Arboretum w Wojsławicach Fot. T. Nowak