156 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 2012 (20) Wstęp. Materials to the knowledge of spiders Araneae of the Bieszczady National Park

Transkrypt

1 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE () ROCZNIKI BIESZCZADZKIE (), str. Robert Rozwałka Received:.. Zakład Zoologii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Reviewed:.. Lublin, ul. Akademicka Materiały do znajomości pająków Araneae Bieszczadzkiego Parku Narodowego Materials to the knowledge of spiders Araneae of the Bieszczady National Park Abstract: Present list of spiders species Araneae which were found in the Bieszczady National Park is given. Among them species were not enumerated from this Park. Worth of mention are: Ero cambridgei, Centromerus levitarsis, Centromerus silvicola, Evansia merens, Hypselistes jacksoni, Palliduphantes milleri, Pocadicnemis carpatica, Taranucnus bihari, Acantholycosa lignaria, Zora distincta, Sibianor larae, Talavera parvistyla. The first finding of Anguliphantes tripartitus in the East Carpathians is recorded. It was also established that all information about occurrence of Peponocranium ludicrum was erroneous and this species does not occur in Poland. Key words: Araneae, Bieszczady National Park. Wstęp Pająki Bieszczadzkiego Parku Narodowego są stosunkowo słabo zbadane. Najobszerniejszym opracowaniem jest publikacja Staręgi (), który z Bieszczadów wraz z przyległymi terenami Pogórza Przemyskiego i Beskidu Niskiego podaje łącznie około gatunków pająków. W tym opracowaniu uwzględniono również nieliczne dane z wcześniejszych publikacji (Kulczyński ; Czajka ; Bednarz ; Staręga ; Prószyński i Staręga ). Po tej publikacji (Staręga ), informacje na temat araneofauny Bieszczadzkiego PN zostały tylko w niewielkim stopniu uzupełnione (Punda ; Staręga, ; Staręga i Nakaziuk ; Czajka i in. ; Rozwałka a). Łącznie, w przeglądzie dotychczasowych źródeł bibliograficznych, można znaleźć informacje o gatunkach pająków wymienianych z obszaru Parku oraz około gatunkach z całych Bieszczadów w sensie Katalogu Fauny Polski (Prószyński i Staręga ). W prezentowanym poniżej opracowaniu zamieszczono wyniki badań inwentaryzacyjnych, jakie przeprowadzono, głównie w roku, na potrzeby Operatu Bieszczadzkiego PN (zezwolenie nr /), częściowo uzupełnionych w roku (zezwolenie nr /). Poddano również krytycznej analizie dotychczasowe dane literaturowe, gdyż przy weryfikacji danych bibliograficznych na potrzeby Operatu, pojawiły się pewne wątpliwości, np.

2 R. Rozwałka Materiały do znajomości pająków... natury zoogeograficznej, czy siedliskowo-środowiskowej, które pozwoliły uznać za błędne niektóre informacje zawarte we wcześniejszych publikacjach. Przy gatunkach pospolitych wymieniono jedynie liczbę okazów oraz stanowiska, gatunki interesujące lub rzadkie, nietypowo stwierdzone, itp., zostały omówione szerzej. Cyfry rzymskie oznaczają kolejne miesiące, a skróty: p- pierwszą, m- środkową, a k- ostatnią dekadę miesiąca. Gwiazdką (*) wyróżniono gatunki nie wymieniane dotychczas z Bieszczadzkiego PN. Wykaz stanowisk Beniowa (w tekście Beniowa-), stary cmentarz pozostały po zniszczonej wsi, wysiewki z mchów porastających podłoże ; (Beniowa-), wilgotne łąki przechodzące w zbiorowiska szuwarowe z kosaćcami (Iris pseudacorus), czerpak entomologiczny z roślinności zielnej; Berehy (Brzegi) Górne (w tekście Berehy-), ekstensywnie użytkowane łąki, czerpak entomologiczny z roślinności zielnej; (Berehy-), stary cmentarz, pojedyncze okazy zbierane z podłoża, pni drzew, itp.; (Berehy-), lasy bukowe wzdłuż podejścia na Połoninę Caryńską, wysiewki ze ściółki oraz okazy zbierane pod kamieniami; Bukowe Berdo (w tekście Bukowe), połoniny oraz skałki, materiał zbierany pod kamieniami w strefie połonin, w szczelinach skalnych, itp.; Bukowiec (w tekście Bukowiec-), zadrzewienia olszynowe położone wzdłuż drogi biegnącej z Bukowca w kierunku Beniowej, wysiewki z mchów i ściółki pokrywającej podłoże; (Bukowiec-), zadrzewienia olszynowo-jesionowe (antropogenicznego pochodzenia?) położone przy parkingu w Bukowcu, wysiewki z mchów i ściółki pokrywającej podłoże; (Bukowiec-) las bukowo-jaworowy niedaleko od Bukowca, wysiewki ze ściółki; Negrylów (w tekście Negrylów), młodniki świerkowe i jodłowe położone wzdłuż drogi biegnącej z Bukowca na Negrylów; wysiewki z mchów i ściółki pokrywającej podłoże; Połonina Bukowska (w tekście Bukowska), połoniny ciągnące się od Przełęczy Bukowskiej niemal do Kińczyka Bukowskiego, okazy zbierane pod kamieniami, na podłożu, w szczelinach skalnych, itp.; Połonina Caryńska (w tekście Caryńska-), lasy bukowe wzdłuż szlaku od strony Ustrzyk Górnych, sito entomologiczne ze ściółki oraz okazy zbierane pod kamieniami; (Caryńska-), strefa połonin, okazy zbierane pod kamieniami, czerpak entomologiczny, wysiewki z darni; Dźwiniacz Górny (tekście Dźwiniacz-), zarośla olszynowe i wierzbowe porastające obrzeża strumieni i rowów melioracyjnych na łąkach otaczających nieistniejącą obecnie wieś Dźwiniacz Górny, wysiewki ze ściółki i mchów pokrywających podłoże; (Dźwiniacz-), ekstensywnie użytkowane łąki, czerpak entomologiczny Wymieniono tylko główną metodykę stosowaną na danym stanowisku. Stałym uzupełnieniem metod odłowu było wypatrywanie pojedynczych okazów na podłożu, roślinach, pniach drzew, itp.

3 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE () z roślinności zielnej; (Dźwiniacz-), otwarte torfowisko wysokie Ledo-Sphagnetum, czerpak z roślinności zielnej; Halicz (w tekście Halicz), szczytowe partie, okazy zbierane pod kamieniami, na podłożu, itp.; Kamienna (w tekście Kamienna), kamienne rumowiska wokół szczytu, okazy zbierane pod kamieniami; Kopa Bukowska (w tekście Kopa), kamienne rumowiska i połoniny wokół szczytu, okazy zbierane pod kamieniami i na roślinności zielnej; Krzemień (w tekście Krzemień), szczytowe partie, okazy zbierane pod kamieniami oraz wysiewki z darni i mchów; Mała Rawka (w tekście Mała Rawka), połoniny szczytowe, okazy zbierane pod kamieniami; dolina Górnej Solinki, tzw. Moczarne (w tekście Moczarne), okazy zbierane na ścianach zabudowań; Berehy Górne Nasiczne (w tekście Nasiczne), nasłoneczniona wychodnia skalna (dawny kamieniołom) przy drodze z Berehów do Nasicznego, okazy zbierane pod kamieniami; Wielka Rawka (w tekście Rawka-), lasy bukowe i bukowo-jodłowe przy podejściu szlakiem od strony Ustrzyk Górnych, okazy zbierane pod kamieniami; (Rawka-), połoniny na szczycie, okazy zbierane pod kamieniami; Rozsypaniec (w tekście Rozsypaniec-), lasy bukowo-jaworowe na południowozachodnich i zachodnich stokach Rozsypańca, okazy zbierane pod kamieniami; (Rozsypaniec-), kamienne rumowiska (grechoty) oraz połoniny, pojedyncze okazy zbierane pod kamieniami oraz na podłożu; potok Roztoka (w tekście Roztoka-), tzw. kamieńce w korycie potoku Roztoka w okolicach Tarnawy Niżnej, okazy zbierane na podłożu i pod kamieniami; (Roztoka-), ściółka i mchy pokrywające podłoże w drzewostanach olchowych i olchowo-jaworowych porastających stoki doliny potoku Roztoka w okolicach Tarnawy Niżnej, wysiewki sitem entomologicznym; dolina górnego Sanu (w tekście San-), łąki, czerpak z roślinności zielnej; (San-), olszyny nadrzeczne Alnetum incanae, wysiewki ze ściółki i mchów; (San-), lasy bukowe blisko źródeł Sanu, wysiewki ze ściółki i okazy zbierane pod kamieniami; Smerek (w tekście Smerek), połoniny i rumowiska kamienne w pobliżu szczytu, okazy zbierane pod kamieniami; Sokoliki Górskie (w tekście Sokoliki), zarośla i niskie zadrzewienia olchowe i olchowowierzbowe, wysiewki ze ściółki i mchów; dolina Górnej Solinki (w tekście Solinka), olszyny Alnetum incanae w okolicach ujścia potoku Wielki Lutowy powyżej Moczarnego, wysiewki z darni i mchów; torfowisko Tarnawa koło Tarnawy Niżnej (w tekście Tarnawa-), otwarte torfowisko wysokie Ledo-Sphagnetum, wysiewki z darni, czerpak z roślinności zielnej oraz okazy zbierane z podłoża; (Tarnawa-), bór bagienny Vaccinio uliginosi-pinetum,

4 R. Rozwałka Materiały do znajomości pająków... wysiewki z mchów i darni, czerpak z roślinności runa i niskiego podszytu; (Tarnawa-), ekstensywnie użytkowane łąki, czerpak z roślinności zielnej; (Tarnawa-), zarośla przydrożne i wysokie byliny, czerpak z roślinności zielnej; (Tarnawa-), zabudowania, okazy zbierane wewnątrz i na zewnątrz budynków; Tarnica (w tekście Tarnica-), lasy bukowe na stokach Tarnicy od strony Wołosatego, okazy zbierane pod kamieniami oraz wysiewki ze ściółki; (Tarnica-), szczytowe partie, okazy zbierane pod kamieniami, na podłożu, itp.; Ustrzyki Górne (w tekście Ustrzyki), zabudowania, okazy zbierane wewnątrz i na zewnątrz budynków; Połonina Wetlińska (w tekście Wetlińska-), lasy bukowe przy podejściach na Połoninę Wetlińską od strony Berehów Górnych, okazy zbierane pod kamieniami; (Wetlińska-), szczytowe partie połonin na Połoninie Wetlińskiej, okazy zbierane pod kamieniami, czerpak entomologiczny; Szeroki Wierch (w tekście Wierch-), lasy bukowe na zachodnich i północnych stokach od strony Ustrzyk Górnych, wysiewki ze ściółki oraz okazy zbierane pod kamieniami, na pniach drzew, w wykrotach, itp.; (Wierch-), połoniny rozciągające się wzdłuż grzbietu, okazy zbierane pod kamieniami, czerpakowanie roślinności zielnej; Wołosate (w tekście Wołosate-), torfowisko wysokie, pojedyncze okazy zbierane na upatrzonego oraz czerpak entomologiczny z roślinności zielnej; (Wołosate-), las bukowo-jaworowy położony powyżej torfowiska, wysiewki ze ściółki; potok Wołosaty (w tekście Wołosaty), kamieńce w korycie potoku nieco poniżej Ustrzyk Górnych, okazy zbierane na upatrzonego z podłoża i pod kamieniami; potok Zwór (w tekście Zwór), las i zarośla olszynowe oraz olszynowo-wierzbowe, miejscami z podrostem malinowym, w okolicy ujścia potoku Zwór do Wołosatego, wysiewki z mchów i ściółki. Wykaz gatunków Pholcidae *Pholcus opilionoides (Schrank, ) ok.: mvii; kiv, mvii, mviii; juv. mvii; Moczarne; Nasiczne; Tarnawa-. Stanowiska z Moczarnego i Tarnawy Niżnej są synantropijne, natomiast dorosłą samicę stwierdzono także pod kamieniami na nasłonecznionym stoku przy drodze z Berehów Górnych do Nasicznego. Ten gatunek w środkowej i północnej Polsce występuje prawie wyłącznie synantropijnie, ale w południowej części kraju ma także szereg stanowisk naturalnych lub też półnaturalnych, szczególnie w różnego typu rumowiskach kamiennych, na ciepłych nasłonecznionych skarpach, itp. (Staręga,, ). Trudno jednak mieć pewność czy część naturalnych stanowisk P. opilionoides nie jest efektem zawleczenia z biotopów synantropijnych, gdyż ten pająk często bywa spotykany poza zabudowaniami, ale zazwyczaj w pobliżu szlaków komunikacyjnych, w kamieniołomach, w okolicy wysypisk śmieci czy na stanowiskach

5 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE () ruderalnych (Rozwałka, a). Przy czym na stanowiskach ruderalnych utrzymuje się często przez kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat (Rozwałka mat. niepubl.). Takie wieloletnie funkcjonowanie populacji poza biotopami synantropijnymi świadczy o dużym potencjale adaptacyjnym tego gatunku lub też jest wskazówką, że naturalny (pierwotny) areał występowania P. opilionoides obejmował także południową Polskę. *Pholcus phalangioides (Fuesslin, ) ok.: juv. mvii; Ustrzyki. Segestriidae Segestria senoculata (Linnaeus, ) ok.: mviii; pvi, mviii, px; juv. kiv-pv, mvi, px; Berehy-; Bukowe; Bukowska; Caryńska-,-; Halicz; Kamienna; Kopa; Krzemień; Rozsypaniec-; Smerek; Wetlińska-; Wierch-; Tarnawa-; Tarnica-,-; Rawka-. Na niżu Segestria senoculata zasiedla pełną spękań i szczelin korę drzew (np. kasztanowców, czereśni, jaworów, sosen, modrzewi), czasem także dziuple, budki lęgowe, itp. Często także pojawia się synantropijnie zasiedlając szczeliny i spękania murów (Prószyński i Staręga ; Staręga ; Dziabaszewski, ). W Bieszczadach ten gatunek bardzo sporadycznie był odławiany (lub obserwowany) na korze drzew (Staręga oraz obs. autora). Natomiast zasiedla niemal wyłącznie przestrzenie i szczeliny pod kamieniami w skalnych rumowiskach w strefie połonin (por. Staręga ), choć w analogicznych biotopach w Tatrach (obs. autora) jest nieobecny. Często zresztą pod kamieniami oprzędy Segestria senoculata, wraz z oprzędami Zelotes spp., towarzyszą koloniom Sitticus rupicola. Porównawcza analiza morfologiczna osobników z populacji niżowych i bieszczadzkich nie wykazała istotnych taksonomicznie różnic. Być może badania molekularne udzielą odpowiedzi, czy w tym wypadku mamy izolowane środowiskowo populacje? ekotypy? podgatunki? czy też odmienne preferencje mikrosiedliskowe są tylko przejawem lokalnej zmienności bez podtekstów taksonomicznych. Mimetidae *Ero cambridgei Kulczyński, ok.:..; pod kamieniem w obrębie buczyn krzywulcowych w pobliżu górnej granicy lasu przy podejściu na Szeroki Wierch od strony Ustrzyk Górnych. Pająk o fragmentarycznie poznanym rozmieszczeniu w Polsce (Ryc. ) (i Europie) oraz nie do końca sprecyzowanych preferencjach siedliskowo-środowiskowych, gdyż łowiony bywa rzadko i w niewielkiej liczbie okazów. Z obserwacji wynika, że preferuje raczej otwarte biotopy z licznymi kępami traw lub turzyc u podstawy, w których poluje i szuka schronienia (Rozwałka b, ; Nentwig i in. ). Ponadto jest to gatunek dojrzewający i aktywny w okresie jesienno-[zimowo]-wiosennym, co zapewne także wpływa na rzadkość stwierdzeń.

6 R. Rozwałka Materiały do znajomości pająków... VS VU WS WR WA WV XS XR XA XV VU WU XU VT WT XT CC DC YR DF EF FF CF YS BB BA CE CD CB CA CV DE DD DB DA DV EE ED EC EB EA EV FE FD FC FB FA GB FV Ryc.. Krajowe stanowiska Ero cambridgei. Nie publikowane: VU, VU dolina Warty, WU Torfowisko Linkowo. Fig.. Distribution of Ero cambridgei in Poland. Unpublished: VU, VU Warta River Valley, WU Peat-bog Linkowo. Ero furcata (Villers, ) ok.: mviii; juv. px; Beniowa-; San-. Theridiidae *Cryptachaea riparia (Blackwall, ) ok.: mviii; juv. kv, mvi; Caryńska-; Tarnawa-,-. Asagena phalerata (Panzer, ) ok.: juv. mviii; Beniowa-. *Enoplognatha latimana Hippa et Oksala, ok.: mviii; San-. Prawdopodobnie część stanowisk Enoplognatha ovata (Clerck) wymienianych w opracowaniu Staręgi () odnosi się także do tego gatunku, gdyż E. latimana

7 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE () opisano dopiero później (Hippa i Oksala ) i jest bardzo zbliżona morfologicznie do E. ovata. Oba gatunki są bardzo pospolite, zazwyczaj współwystępują także w tych samych środowiskach, choć nieco różnią się fenologią oraz tym, że E. latimana jest gatunkiem heliofilnym i nie występuje w miejscach zacienionych, np. w runie i podszycie lasów (Kwiecień-Wrotniewska i in. ). Enoplognatha ovata (Clerck, ) ok.: mvii; m-kviii; Beniowa-; Brzegi-; Bukowe; Dźwiniacz-,-; San-,-; Tarnawa-,-,-,-; Wołosate-. *Euryopis flavomaculata (C.L. Koch, ) ok.: mvi, mvii, mviii; mvi, mviii; Tarnwa-,-. *Lasaeola tristis (Hahn, ) ok.: kv, mvi; mviii; juv. p-kv; Tarnawa-,-; Wierch-; Wołosate-. Neottiura bimaculata (Linnaeus, ) ok.: kv-mvi; p-kvi, mvii; juv. kv, m-kvi; Beniowa-; Berehy-; Dźwiniacz-,-; Tarnawa-,-,-,-; Wołosate-; Wołosaty. Paidiscura pallens (Blackwall, ) ok.: mvi; kv; juv. mvi; Beniowa-; Roztoka-; Tarnawa-,-. *Parasteatoda lunata (Clerck, ) ok.: mvii, juv. mvi; Roztoka-; Tarnawa-,-. Phylloneta impressa (L. Koch, ) ok.: mvii; mvii, mviii; Bukowe; Tarnawa-. Phylloneta sisyphia (Clerck, ) ok.: kv; mvii, mviii; Negrylów; Tarnawa-; Wierch-. Robertus lividus (Blackwall, ) ok.: kv; Sokoliki. Robertus neglectus (O.P.-Cambridge, ) ok.: kiv, mvii, mviii; Bukowiec-; Roztoka-; Zwór. *Robertus scoticus Jackson, ok.: -..; wysiewki z torfowców w borze bagiennym na torfowisku Tarnawa (Tarnawa-); -..; wysiewki z kęp mchów, w tym torfowców, porastających załomy skalne na szczytowej grani Krzemienia. Dość rzadki w Polsce gatunek borealny, zamieszkujący mszystą darń wilgotnych łąk oraz mchy w podmokłych lasach i zaroślach. Występuje zapewne na terenie całego kraju, choć dotychczas wymieniany był z nielicznych stanowisk zgrupowanych głównie w południowo-zachodniej (Woźny i in. ) i północno-wschodniej części kraju (Staręga : fig. ; Staręga ; Kupryjanowicz ). Ostatnio wykazany także ze stanowisk na Lubelszczyźnie (Rozwałka b), w Lasach Janowskich (Rozwałka ) oraz na Podhalu (Cichocki i Rozwałka ).

8 R. Rozwałka Materiały do znajomości pająków... *Robertus truncorum (L. Koch, ) ok.: -..; wysiewki z kęp mchów rosnących między kamieniami w szczytowej części grzbietu Połoniny Caryńskiej; -..; wysiewki ze ściółki i mchów na skraju lasu bukowego w okolicach Berehów Górnych. Gatunek alpejsko-karpacki, zamieszkujący ściółkę i mchy w lasach reglowych i w piętrze kosodrzewiny oraz darń na połoninach i halach, do około m n.p.m (Kulczyński ; Prószyński i Staręga ). W Polsce stosunkowo rzadki (Staręga i Kupryjanowicz : fig. ), ale chyba jego rzadkość jest nieco pozorna i wynika ze słabego zbadania w Polsce araneofauny obszarów gór i pogórzy. *Simitidion simile (C.L. Koch, ) ok.: kv; Tarnawa-. Theridion varians Hahn, ok.: mvi; mvii; Dźwiniacz-; Roztoka-. Linyphiidae Agyneta cauta (O. P.-Cambridge, ) ok.: mvi, mvii; mvi, mvii; Dźwiniacz-; Tarnawa-. Agyneta ramosa Jackson, ok.: kv; mvi; Roztoka-; Tarnava-. *Anguliphantes tripartitus (Miller et Svatoň, ) ok.: -..; pod kamieniem w borówczyskach porastających szczytowe partie Połoniny Caryńskiej. Jak wynika z opublikowanej niedawno krytycznej analizy rozmieszczenia Anguliphantes monticola (Kulczyński) oraz A. tripartitus (Miller et Svatoň) w Polsce; A. monticola jest gatunkiem występującym wyłącznie w strefie hal w Tatrach oraz, co jest pewnym zaskoczeniem, w dwu jaskiniach w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej (Rozwałka i in. ). Pozostałe stanowiska z Polski, skąd był wymieniany Anguliphantes monticola odnoszą się zazwyczaj do A. tripartitus (Rozwałka i in. ). Prawdopodobnie Czajka i in. (), wymieniając z połonin na Szerokim Wierchu A. monticola mogli dysponować okazem A. tripartitus, ale trudno mieć pewność, gdyż analiza fragmentarycznie zachowanych zbiorów dowodowych wykazała liczne pomyłki determinacyjne w obrębie rodzaju Anguliphantes, szczególnie z A. nodifer (Simon) lub A. angulipalpis (Westring) (Rozwałka i in. ; Rozwałka mat. niepubl.). Prezentowane stanowisko jest obecnie najdalej na wschód wysuniętym udokumentowanym miejscem występowania tego gatunku, pierwszym w obrębie Karpat Wschodnich (Rozwałka i in. : fig. ). *Araeoncus humilis (Blackwall, ) ok.: px; Caryńska-. Najprawdopodobniej również jako odnoszące się do A. humilis należy traktować dane Czajki i in. (), którzy wymieniali pojedynczą samicę Diplocephalus permixtus (O.P.-Cambridge) złowioną w szczytowych partiach Szerokiego Wierchu. D. permixtus jest gatunkiem wybitnie higrofilnym, zamieszkującym ściółkę podmokłych olsów, łęgów, itp. środowisk (Staręga, ; Harvey i in. ), co czyni występowanie w biotopie wymienianym przez Czajkę i in. () bardzo mało prawdopodobnym. Natomiast samice Według informacji uzyskanych od pracowników Uniwersytetu Wrocławskiego, po doc. S. Pilawskim i drze M. Czajce nie zachowały się żadne zbiory ani materiały dowodowe, które umożliwiłyby ewentualne rozstrzygnięcie i wyjaśnienie kwestionowanych oznaczeń.

9 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE () Diplocephalus permixtus i Araeoncus humilis są bardzo podobne pod względem budowy morfologicznej (por. Locket i Millidge ; Wiehle ; Roberts ; Nentwig i in. ), a dodatkowo A. humilis jest częstym aeronautą (Kupryjanowicz ). Asthenargus paganus (Simon, ) ok.: kvi, px; kiv-kv, m-kvii, m-kviii, px; Beniowa-; Berehy-; Bukowiec-,-; Caryńska-,-; Roztoka-; San-; Sokoliki; Solinka; Tarnica-; Wetlińska-,-; Wierch-,-; Zwór. Gatunek borealno-górski, w Polsce z wyraźnymi dwoma rozłącznymi obszarami występowania. Areał górski obejmuje całą południową część kraju wraz ze strefą wyżyn (Staręga, ), a drugi północno-wschodnią część Polski, z wyraźną dysjunkcją na Niżu Środkowopolskim (Staręga : ryc. ). *Bathyphantes gracilis (Blackwall, ) ok.: mvii; Tarnawa-. Bathyphantes nigrinus (Westring, ) ok.: kiv-kv; kiv-kv, mvi; Bukowiec-,-; Dźwiniacz-; Roztoka-; Tarnawa-; Zwór. Bolyphantes alticeps (Sundevall, ) ok.: ; px; juv. mvii, mviii; Bukowe; Bukowiec-; Caryńska-,-; Tarnawa-. Bolyphantes luteolus (Blackwall, ) ok.: kiv; pv; Caryńska-. Centromerus arcanus (O.P.-Cambridge, ) ok.: kv, mvii; kiv-pv, mvi, mvii, mviii; Caryńska-; Dźwiniacz-; Tarnawa-; Zwór. *Centromerus levitarsis (Simon, ) ok.: -..; wysiewki z kęp mchów na otwartej, bezleśnej części torfowiska Ledo-Sphagnetum magellanici (Tarnawa-); -..; wysiewki z mchów porastających podłoże w borze bagiennym Vaccinio uliginosi-pinetum na torfowisku Tarnawa (Tarnawa-). Rzadki gatunek sfagnofilny, znany w Polsce z nielicznych, rozproszonych stanowisk (Ryc. ). Stanowisko Wojtaczki i Woźnego () z okolic Złotego Stoku jest bardzo wątpliwe i zostało pominięte (Ryc. ), gdyż występowanie tego związanego z torfowcami i torfowiskami (Locket i Millidge ; Wiehle ; Staręga, ; Harvey i in. ; Nentwig i in. ) gatunku w ciepłej buczynie południowej jest bardzo mało prawdopodobne. Centromerus pabulator (O. P.-Cambridge, ) ok.: px, mviii; mviii, px; Caryńska-,-; Tarnawa-. *Centromerus silvicola (Kulczyński, ) ok.: -..; wysiewki z mchów porastających podłoże na starym cmentarzu w Beniowej; -..; wysiewki z mchów i ściółki w lesie bukowo-jaworowym niedaleko parkingu w Bukowcu; -..; wysiewki z mchów w lesie olchowym położonym wzdłuż drogi z Bukowca na Beniową; -..; wysiewki ze ściółki i mchów spod olszyn przy parkingu w Bukowcu; -..; -..; -..; wysiewki z mchów i ściółki w zaroślach olszynowych porastających dolinę potoku Roztoka w Tarnawie Niżnej; -..; wysiewki ze ściółki w lesie bukowym z podrostem leszczynowym powyżej torfowiska w Wołosatem.

10 R. Rozwałka Materiały do znajomości pająków... Gatunek górski, związany z mchami i ściółką lasów liściastych w strefie pogórzy i w niższych położeniach górskich (Weiss i Bauchhness ; Nentwig i in. ). W Polsce znany dotychczas z jednego tylko stanowiska góra Rożki koło Cisnej (Staręga ). Sądząc po danych na temat rozmieszczenia C. silvicola w Niemczech (Staudt ), Czechach (Buchar i Růžička ) oraz na Słowacji (Gajdoš i in. ), stanowiska w Bieszczadach są jedynymi przekraczającymi łuk Karpat i wyznaczają fragment północnej granicy zasięgu tego gatunku w Europie. Miesiące połowów okazów (kwiecień-maj oraz październik) wyraźnie wskazują, że jest to gatunek dojrzewający jesienią i aktywny do późnej wiosny. VS VU WS WR WA WV XS XR XA XV VU WU XU VT WT XT CC DC YR DF EF FF CF YS BB BA CE CD CB CA CV DE DD DB DA DV EE ED EC EB EA EV FE FD FC FB FA GB FV Ryc.. Krajowe stanowiska Centromerus levitarsis. Nie publikowane: XU poligon Biedrusko. Fig.. Distribution of Centromerus levitarsis in Poland. Unpublished: XU Biedrusko firing ground. Centromerus sylvaticus (Blackwall, ) ok.: kvi, px; kiv-pv, mvi, mviii; juv. mviii; Beniowa-; Berehy-; Bukowiec-,-; Caryńska-,-; Roztoka-; Solinka; Tarnawa-,-; Wołosate-; Zwór. *Ceratinella brevipes (Westring, ) ok.: -..; wysiewki z wilgotnej ściółki i mchów spod olch w dolinie górnego Sanu niedaleko ruin dworu Stroińskich.

11 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE () Rzadki gatunek higrofilny (Ryc. ), złowiony w typowym habitacie, którym bywa najczęściej ściółka olsów i łęgów lub darń turzycowisk, wilgotnych łąk, itp. (Wiehle ; Staręga ; Kupryjanowicz ; Nentwig i in. ). Staręga (, ) wykazywał C. brevipes, na podstawie pojedynczej samicy odłowionej w rumowiskach kamiennych na szczycie Halicza. Z uwagi na mało prawdopodobny biotop występowania, informacje Staręgi (, ) budzą duże wątpliwości por. uwagi przy C. brevis. VS VU WS WR WA WV XS XR XA XV VU WU XU VT WT XT CC DC YR DF EF FF CF YS BB BA CE CD CB CA CV DE DB DA DV EE ED EC? EB EA EV FE FD FC FB GB FV Ryc.. Krajowe stanowiska Ceratinella brevipes. Nie publikowane: VT Brody, XU Złotkowo, XU poligon Biedrusko, XT Surmin, XV Okonek. Stanowiska z Pienin [DV ] (Staręga ) oraz Stężycy [EC ] (Staręga ) zaznaczono jako wątpliwe. Fig.. Distribution of Ceratinella brevipes in Poland. Unpublished: VT Brody, XU Złotkowo, XU Biedrusko firing ground, XT Surmin, XV Okonek. Localities in the Pieniny Mts. [DV ] (Staręga ) and Stężyca [EC ] (Staręga ) are marked as doubtful. Ceratinella brevis (Wider, ) ok.: ; ; juv. kiv-mv, mvi, mviii; Beniowa-; Bukowiec-,-,-; Bukowska; Caryńska-; Dźwiniacz-; Halicz; Krzemień; Roztoka-; San-; Solinka; Tarnica-; Wetlińska-; Wierch-; Zwór. DD? FA

12 R. Rozwałka Materiały do znajomości pająków... Bieszczadzkie okazy C. brevis, szczególnie te ze strefy połonin, charakteryzują się bardzo ciemnym (brunatnoszarym, brunatnym) ubarwieniem boków i dolnej strony odwłoka zamiast typowej dla tego gatunku barwy szarej (srebrnoszarej, ciemnoszarej) (Wiehle ; Roberts ; Nentwig i in. ), powszechnej u osobników z terenów niżowych. Ten przejaw melanizmu wysokogórskiego powoduje, że brunatne scutum pokrywające grzbietową stronę odwłoka, słabo lub prawie wcale nie kontrastuje z ubarwieniem boków ciała, przez co w przypadku samic, łatwo o pomyłkę z Ceratinella brevipes (Westring). *Ceratinella scabrosa (O. P.-Cambridge, ) ok.: mvii; mvi, mvii, mviii; Dźwiniacz-; Roztoka-; Tarnawa-; Solinka. Gatunek w Polsce znany z kilkunastu rozproszonych stanowisk (Ryc. ). Wymagania środowiskowe C. scabrosa są trudne do sprecyzowania, gdyż ten pająk bywa łowiony zazwyczaj w niewielkiej liczbie okazów. W Polsce najczęściej dotychczas wykazywany ze ściółki starych cienistych drzewostanów liściastych (Staręga, ; Rozwałka ), choć pojawia się także w środowiskach kserotermicznych, o ile występują w nich grube poduszki mchów (Rozwałka a). VS VU WS WR WA WV XS XR XA XV VU WU XU VT WT XT CC DC YR DF EF FF CF YS BB BA CE CD CB CA CV DE DD DB DA DV EE ED EC EB EA EV FE FD FC FB FA GB FV Ryc.. Krajowe stanowiska Ceratinella scabrosa. Nie publikowane: VT Mierków, VU Laski Lubuskie, XU poligon Biedrusko. Fig.. Distribution of Ceratinella scabrosa in Poland. Unpublished: VT Mierków, VU Laski Lubuskie, XU Biedrusko firing ground.

13 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE () Dicymbium tibiale (Blackwall, ) ok.: kiv; kiv, mviii; Bukowiec-; Roztoka-. Diplocephalus cristatus (Blackwall, ) ok.: kiv, mviii; Bukowiec-; San-. Diplocephalus helleri (L. Koch, ) ok.: -..; wysiewki ze ściółki zarośli olchowych w dolinie górnego Sanu niedaleko ruin dworu Stroińskich. Rzadki gatunek górski wymieniany w Polsce z rozproszonych stanowisk od Karkonoszy po Bieszczady (Staręga i Kupryjanowicz : fig. ). Najczęściej występuje w wilgotnej ściółce leśnej w pobliżu górskich potoczków, w okolicach wysięków wody, źródlisk, itp. środowiskach (Prószyński i Staręga ). Diplocephalus latifrons (O.P.-Cambridge, ) ok.: ; ;juv. kiv-pv, kv, mvi, mvii, mviii, px; Beniowa-; Bukowiec-,-,-; Dźwiniacz-; Roztoka-; San-,-; Sokoliki; Solinka; Wierch-; Zwór. *Diplocephalus picinus (Blackwall, ) ok.: mviii; mvii, px; Beniowa-; Mała Rawka; Tarnawa-; Diplostyla concolor (Wider, ) ok.: ; ;juv. kiv-pv, mvi, mviii; Beniowa-; Bukowiec-,-,-; Dźwiniacz-; Roztoka-; San--; Sokoliki; Tarnawa-; Wołosate-; Zwór. Dismodicus elevatus (C.L. Koch, ) ok.: kv, mvi; Tarnawa-,-. *Drapetisca socialis (Sundevall, ) ok.: mviii; mviii, px; juv. mvi- II; Beniowa-; Berehy-; Caryńska-; Dźwiniacz-; Moczarne. Erigone dentipalpis (Wider, ) ok.: mviii; kiv; Roztoka-; Zwór. Erigonella hiemalis (Blackwall, ) ok.: kiv-pv, mviii, px; kiv, mvi; px; juv. mviii; Beniowa-; Bukowiec-,-; Roztoka-; San-; Wołosate-. Evansia merens O.P.-Cambridge, ok.: ; ; juv. (oraz kokony obs.) -..: pod kamieniami w szczytowych partiach połoniny Szerokiego Wierchu; juv. -..: pod kamieniami w szczytowych partiach Rozsypańca; ; juv.-.. (oraz kokony obs.): pod kamieniami na Połoninie Bukowskiej; subad. -..; pod kamieniami na grani Bukowego Berda; juv. -..; pod kamieniami na grani Krzemienia; juv. -..; pod kamieniami na Połoninie Wetlińskiej niedaleko schroniska Chatka Puchatka. Stanowiska na podstawie obserwacji samych kokonów: pod kamieniami wokół szczytu Wielkiej Rawki oraz pod kamieniami przy wieży triangulacyjnej..; pod kamieniami wokół szczytu Halicza..; pod kamieniami wokół szczytu Smereka..; pod kamieniami w szczytowych partiach Połoniny Caryńskiej..; pod kamieniem w nasłonecznionej wychodni fliszu karpackiego przy drodze z Berehów Górnych do Nasicznego...

14 R. Rozwałka Materiały do znajomości pająków... Prezentowane dane oraz wyniki wcześniejszych obserwacji (Rozwałka a) wskazują, że ten myrmekobiotyczny pająk w Bieszczadzkim Parku Narodowym nie jest szczególnie rzadki, choć jego rozmieszczenie ograniczone jest głównie do strefy połonin, gdzie zasiedla położone pod kamieniami mrowiska Manica rubida (Latreille) lub innych gatunków mrówek. Pająk bardzo płochliwy i ruchliwy, w razie najmniejszego zaniepokojenia szybko znikający w głębi mrowiska, przez co jest bardzo trudny do złowienia. W miejscach, gdzie stwierdzono występowanie E. merens, często obserwowano () osobniki i zazwyczaj liczne kokony. Z uwagi na fakt, że w trakcie badań nie stwierdzono żadnego innego gatunku pająka, który by zasiedlał położone pod kamieniami mrowiska na bieszczadzkich połoninach, determinacja na podstawie samych kokonów wydaje się także pewna. Pająk, poza wymienionymi wcześniej lokalizacjami z Bieszczadów (Rozwałka a) w Polsce znany jedynie ze Skałek Łężyckich w Górach Stołowych [WR ] (Pilawski a, Woźny i in. ) oraz z rezerwatu Krzemienne Góry [FD ] w Puszczy Knyszyńskiej (Staręga ). Gonatium paradoxum (L. Koch, ) ok.: px; mvi; Tarnawa-. Gatunek w kraju dość rzadki, znany z około stanowisk, w większości zlokalizowanych w południowej i wschodniej części kraju (Staręga : ryc. ). Łowiony bywa zawsze niezbyt licznie, w dość różnorodnych siedliskach i zazwyczaj w okresie późnojesiennym-[zimowo]-wczesnowiosennym. Gonatium rubellum (Blackwall, ) ok.: mviii; mvii, mviii; Bukowe; Solinka. Gongylidiellum latebricola (O. P.-Cambridge, ) ok.: ; mviii; Solinka; Tarnawa-,-. Synonim Gongylidiellum compar (Westring) w sensie użytym przez Czajkę i in. () odnosi się wymienionego powyżej G. latebricola (por. Staręga ). *Hypselistes jacksoni (O. P.-Cambridge, ) ok.: -..; czerpak entomologiczny z roślinności zielnej na otwartej części torfowiska Tarnawa (Tarnawa-). Gatunek prawdopodobnie subatlantycki, występujący na różnego typu torfowiskach lub na brzegach zbiorników wodnych. W Polsce bardzo rzadki, podany dotychczas z stanowisk: torfowisk nieopodal Szuszalewa w Biebrzańskim PN [FE ] (Kupryjanowicz, ), splei otaczającej Jezioro Płotycze [FB ], torfowiska Bukowski Las koło Sobiboru [FB ] oraz brzegu Zbiornika Retencyjnego Wytyczno w otulinie Poleskiego PN [FB ] (Rozwałka ). Kaestneria dorsalis (Wider, ) ok.: kv; Tarnawa-. Lepthyphantes leprosus (Ohlert, ) ok.: kiv, pvi; kv; Tarnawa-. *Linyphia hortensis Sundevall, ok.: kv; Beniowa-. *Linyphia triangularis (Clerck, ) ok.: ; mviii; Berehy-,-; Moczarne; San-; Tarnawa-.

15 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE () Macrargus rufus (Wider, ) ok.: mviii; mvi, mviii; juv. mviii; Roztoka-; Tarnawa-; Tarnica-. *Maso sundevalli (Westring, ) ok.: kiv-pv, mvi; kiv-pv, mvi, m-kvii; mviii; juv. kiv, mviii, px; Beniowa-; Bukowe; Bukowiec-,-; Caryńska-,-; Dźwiniacz-,-; Roztoka-; Tarnica-; Zwór. *Meioneta affinis (Kulczyński, ) ok.: kiv-pv, kvii; Bukowiec-; Caryńska-. *Meioneta saxatilis (Blackwall, ) ok.: mvi; Roztoka-. Micrargus herbigradus (Blackwall, ) ok.: ; ; juv. kv-pv; mvi, m-kvii, m-kviii, px; Beniowa-; Berehy-; Bukowiec-,-,-; Bukowska; Caryńska-; Dźwiniacz-; Roztoka-; San-,-; Rozsypaniec-; Sokoliki; Solinka; Tarnica-; Wetlińska-; Wierch-; Wołosate-; Zwór. Microlinyphia pusilla (Sundevall, ) ok.: mvi, mviii; Tarnawa-. Microneta viaria (Blackwall, ) ok.: mviii; pv, mviii; juv. mviii; Berehy-; Caryńska-; Tarnica-; Wołosate-. Minyriolus pusillus (Wider, ) ok.: kv, kvii, px; kv, m-kvii, mviii; juv. mvii; Caryńska-; Krzemień. Neriene clathrata (Sundevall, ) ok.: mvi; juv. kiv-pv, mvi, mvii, mviii; Bukowiec-,-; Dźwiniacz-; Roztoka-; Tarnawa-,-. Neriene emphana (Walckenaer, ) ok.: mvii; Roztoka-. Neriene peltata (Wider, ) ok.: ; mvii; Beniowa-. Obscuriphantes obscurus (Blackwall, ) ok.: mvii; Roztoka-. Oedothorax agrestis (Blackwall, ) ok.: ; ;juv. kiv-pv, mvi; Tarnawa-; Wołosaty. *Oedothorax fuscus (Blackwall, ) ok.: mvi; Tarnawa-. Oedothorax gibbosus (Blackwall, ) ok.: pv, kv; kv; Tarnawa-,-. Palliduphantes milleri (Staręga, ) ok.: -..; -..; ; -..; -..; okazy zbierane pod kamieniami, najczęściej w obrębie rumowisk kamiennych, w lasach bukowych położonych na południowym i południowo-zachodnim stoku Połoniny Caryńskiej na wysokości od ok. do m n.p.m; -..; pod kamieniem w lasach bukowych porastających północne stoki Szerokiego Wierchu (ok. - m n.p.m.); -..; wysiewki z mchów w lesie olszynowo-jaworowym na stoku doliny potoku Roztoka w Tarnawie Niżnej; -.. (ok. - m

16 R. Rozwałka Materiały do znajomości pająków... n.p.m.); wysiewki z mchów w zadrzewieniach olchowych przy drodze z Bukowca do Beniowej (ok. - m n.p.m.); -..; pod kamieniem na zachodnich stokach Rozsypańca porośniętych starodrzewiem bukowo-jaworowym (ok. m n.p.m.). Gatunek wschodniokarpacki, w Polsce oprócz prezentowanych w niniejszym opracowaniu stanowisk, znany z następujących lokalizacji: góra Rożki koło Cisnej (locus typicus) [EV ]; góra Łopiennik koło Cisnej [EV ]; góra Mała Rawka [FV ]; góra Otryt [FV ] (Staręga ). Wymieniany także z Zamkowej Góry w Pieninach (Staręga ), ale opisany w cytowanej pracy samiec P. milleri należy do rodzaju Mansuphantes (być może jest to tylko nieco nietypowy okaz Mansuphantes arciger (Kulczyński)), a nie do rodzaju Palliduphantes. Oprócz Polski, Palliduphantes milleri wymieniany jest z nielicznych stanowisk na Słowacji, Ukrainie i w Rumunii (Staręga,, Pekár i in. ). Pelecopsis elongata (Wider, ) ok.: kv; Tarnawa-. Pelecopsis radicicola (L. Koch, ) ok.: mvi, kvii; mvi, kvii, mviii, px; Bukowe; Caryńska-; Tarnawa-. Peponocranium praeceps Miller, ok.: -..; wysiewki z mchów i darni pokrywających podłoże na obrzeżach młodników świerkowych i jodłowych wzdłuż drogi z Bukowca na Negrylów; -..; czerpak z roślinności zielnej ( ) oraz wysiewki z mchów ( ) na otwartym torfowisku wysokim Tarnawa; -..; wysiewki z darni i mchów w borze bagiennym na torfowisku Tarnawa. Rzadki w Polsce gatunek górski (Ryc. ), zamieszkujący darń i mchy różnorodnych środowisk otwartych, a niewykluczone, że jest także aeronautą, gdyż pojawia się w próbach czerpakowych. Pająk wymieniany od południowych, górzystych obszarów Niemiec (Staudt ), poprzez północne Czechy (Buchar i Růžička ) i Słowację (Gajdoš i in. ) sięgający Rumunii (Weiss i Petrişor (). Wymieniany także z północnej Karelii (Palmgren ), ale zamieszczone rysunki, szczególnie głowotułowia samca (Palmgren : Fig. ) sugerują, że chodzi o inny, (nieopisany?) gatunek. Zresztą sam Palmgren (: s. ) zwracał uwagę na pewne odrębności okazów z Karelii (kształt głowotułowia, oszczecenie goleni I pary odnóży) w stosunku do oryginalnych opisów Millera (, ). Czajka i in. () wymieniali na podstawie samicy złowionej na łące w okolicach Ustrzyk Górnych Peponocranium ludicrum (O. P.-Cambridge, ). Jest to niewątpliwa pomyłka tych autorów i dane te odnoszą się do P. praeceps, gdyż samice tych gatunków są bardzo zbliżone morfologicznie (Nentwig i in. ). Ponadto Peponocranium ludicrum należy w ogóle skreślić z listy gatunków występujących w Polsce, gdyż jedyne wzmianki o jego występowaniu (Czajka i in., Woźny i in. ) są mało wiarygodne. Za wykreśleniem P. ludicrum z araneofauny Polski przemawia ogólne rozmieszczenie tego gatunku w Europie. Ograniczone jest ono jedynie do obszarów z wyraźnie zaznaczającym się wpływem klimatu atlantyckiego: Wyspy Brytyjskie (Harvey i in. ), kraje Beneluxu (Tutelaers ), zachodnie i północnozachodnie Niemcy (Staudt ), Dania (Scharff i Gudik-Sørensen, ), Norwegia

17 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE () (Aakra i Hauge ), Szwecja (Kronestedt ), Finlandia (Koponen ). Brak tego gatunku w Czechach (Buchar i Růžička ; Růžička i Buchar ), Austrii (Blick i in. ), na Węgrzech (Samu i Szinetár ), a występowanie w Rumunii Weiss i Petrişor () opatrzyli znakiem zapytania, oznaczając jako wątpliwe. W tym świetle dane ze Słowacji (Svatoň ; Gajdoš i in. ; Tomka ; Gajdoš i in. ) też wydają się nie do końca pewne. Pomyłką determinacyjną są również informacje o występowaniu P. ludicrum w okolicach Moskwy (Beer ), podobnie jak i dane z Uralu (Esyunin i in. ). Zamieszczone w tej ostatniej pracy rysunki epiginy i wulvy są bardzo niedokładne (Esyunin i in. : ryc., ), ale m.in. położenie wejść kanałów kopulacyjnych do zbiorników nasiennych nie odpowiada P. ludicrum. *Pityohyphantes phrygianus (C.L. Koch, ) ok.: mvii, mviii; sub mviii; Beniowa-; Berehy-; Roztoka-; Tarnawa-. VS VU WS WR WA WV XS XR XA XV VU WU XU VT WT XT CC DC YR DF EF FF CF YS BB CV DV Ryc.. Krajowe stanowiska Peponocranium praeceps. Fig.. Distribution of Peponocranium praeceps in Poland. BA CE CD CB CA DE DD DB DA EE ED EC EB EA EV FE FD FC FB FA GB FV

18 R. Rozwałka Materiały do znajomości pająków... *Pocadicnemis carpatica (Chyzer, ) ok.: -..; wysiewki z mchów na cmentarzu w Beniowej; ; ; subad. ; subad. ; juv. -..; wysiewki z mchów w lesie i zaroślach olchowych rozciągających się wzdłuż drogi z Bukowca do Beniowej; ; subad. -..; wysiewki z mchów i darni w olszynach niedaleko parkingu w Bukowcu; -..; -..; - -..; -..; wysiewki z mchów i ściółki w olszynie karpackiej porastającej skłony i dolinę potoku Roztoka w okolicach Tarnawy Niżnej; subad. -..; wysiewki z mchów porastających podłoże w olszynie karpackiej w dolinie potoku Zwór w okolicach ujścia do Wołosatego. Rzadki gatunek alpejsko-karpacki, wykazany dotychczas w Polsce jedynie z Gór Stołowych [WR ] (Rozwałka ) oraz Pszczelin w Bieszczadach [FV ] (Rozwałka a). Oprócz prezentowanych powyżej stanowisk stwierdzony także w Kamieniołomie pod Capkami w Zakopanem [DV ] ( -..; Rozwałka mat. niepubl.). Na podstawie obserwacji w miejscach występowania wynika, że jest to gatunek rzadki, dojrzewający wczesną wiosną na przełomie kwietnia i maja, o czym świadczą liczne w tym okresie zebrane subadultne samce i samice oraz wyrośnięte okazy młodociane. Prawdopodobnie samce żyją bardzo krótko (kwiecień-maj), natomiast samice notowano od końca kwietnia do około połowy sierpnia. Według Nentwiga i in. () jest to pająk bardzo rzadki, zamieszkujący trawiaste, nasłonecznione stoki w górach. Polskie znaleziska wskazują na nieco inny biotop dość widne środowiska leśne lub leśnozaroślowe, których cechą wspólną jest podłoże pokryte bardzo grubym kożuchem mchów. Być może jest to pająk bryofilny, ale unikający środowisk bardzo wilgotnych, gdyż nie stwierdzono go na torfowiskach w BdPN ani na Podhalu (Rozwałka mat. niepubl.). Pocadicnemis pumila (Blackwall, ) ok.: kv, mvii, mviii; pv, kv, mvi, mvii, mviii; Tarnawa-,-. Poeciloneta variegata (Blackwall, ) ok.: kvii; p-mvi; juv. pv; Bukowe; Bukowska; Caryńska-; Krzemień; Tarnica-; Wetlińska. *Porrhomma microphthalmum (O. P.-Cambridge, ) ok.: pv; Tarnica-. Stemonyphantes lineatus (Linnaeus, ) ok.: kvii, px; kvii, px; juv. kiv; Bukowiec-; Caryńska-,-; Smerek. Taranucnus bihari Fage, ok.: -..; pod kamieniem w rumowisku kamiennym przy drodze Berehy Górne-Nasiczne; ; juv. -..; pod kamieniami w strefie lasów bukowych na stokach Szerokiego Wierchu od strony Ustrzyk Górnych; juv. -..; pod kamieniami w lasach bukowych na stokach Połoniny Caryńskiej od strony Ustrzyk Górnych; ; juv. -..; pod kamieniami w rumowisku kamiennym w buczynach na stokach Tarnicy od strony Wołosatego; juv. -..; pod kamieniem na zachodnich stokach Rozsypańca porośniętych starodrzewiem bukowo-jaworowym.

19 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE () Bardzo rzadki gatunek (Ryc., ) wschodniokarpacki, występujący najczęściej pod kamieniami lub w grubej ściółce leśnej (Staręga ; Weiss ; Svatoň, ). W Polsce znany tylko z stanowisk położonych w Bieszczadach: góry Rożki koło Cisnej, Dwernika, g. Kiczery koło Ustrzyk Górnych, buczyn powyżej Wołosatego oraz szczytu Tarnicy) (Staręga ; Rozwałka a). Tenuiphantes alacris (Blackwall, ) ok.: pv; mvii, mviii; kiv-pv, kv, mvi, m-kvii, mviii, px; juv. kiv-pv, kv, mviii; Beniowa-; Bukowiec-,-; Caryńska-,-; Rozsypaniec-; Roztoka-; Wierch-; Tarnawa-; Tarnica-. Tenuiphantes cristatus (Menge, ) ok.: px; pv, kiv, mvi, mviii, px; juv. mviii, px; Beniowa-; Bukowiec-,-; Caryńska-; Rawka-; Roztoka-; San-; Tarnawa-,-; Wołosate-; Zwór. Ryc.. Samica Taranucnus bihari. Fot. M. Stańska. Fig.. Female of Taranucnus bihari. Phot. M. Stańska. Ryc.. Płytka płciowa (epigina) Taranucnus bihari. Fot. M. Stańska. Fig.. Epiginum of Taranucnus bihari. Phot. M. Stańska.

20 R. Rozwałka Materiały do znajomości pająków... Tenuiphantes mengei (Kulczyński, ) ok.: mviii; Wetlińska-. Tenuiphantes tenebricola (Wider, ) ok.: kiv-pv, kv; kiv-pv, kv, mvi, mviii, juv. mviii; Berehy-; Caryńska-; Roztoka-; San-; Wołosate. Do tego gatunku niemal na pewno odnoszą się także stanowiska Lepthyphantes tenuis (Blackwall) = Tenuiphantes tenuis) wymieniane przez Czajkę i in. (). Ta para bardzo zbliżonych morfologicznie gatunków (van Helsdingen i in., Nentwig i in. ) jest łatwa do pomylenia, ale T. tenuis nigdy nie jest gatunkiem licznym (Prószyński i Staręga ). Tymczasem Czajka i in. () z tych samych stanowisk podają okazów Tenuiphantes tenuis, wobec tylko T. tenebricola. Taka liczebność T. tenuis jest zaskakująca, zwłaszcza że badania Staręgi (, ) oraz Rozwałki (a, prezentowane dane), prowadzone również na stanowiskach wymienianych w opracowaniu (buczyny na stokach Połoniny Caryńskiej, buczyny na stokach Szerokiego Wierchu) Czajki i in. (), nie przyniosły ani jednego okazu T. tenuis. Za pomyłką Czajki i in. () przemawiają także porównawcze dane ze słowackiej części Bieszczadów, gdzie Svatoň i in () wymieniają kilkadziesiąt stanowisk i kilkaset okazów T. tenebricola i tylko egzemplarz T. tenuis. *Walckenaeria acuminata Blackwall, ok.: pv, kv, mvii; kiv, mviii; sub mvi, mvii; sub mviii; Beniowa; Bukowiec-; Roztoka-; Solinka; Wierch-,-; Tarnawa-; Zwór. Walckenaeria alticeps (Denis, ) ok.: kv; mvii; Roztoka-; Tarnawa-,-. Walckenaeria antica (Wider, ) ok.: kiv, mviii, px; kiv, mvi, kvii, mviii, px; Beniowa-; Bukowiec-; Caryńska-; Roztoka-; Solinka, Zwór. Walckenaeria atrotibialis O.P.-Cambridge, ok.: mviii; Tarnawa-. *Walckenaeria cucullata (C.L. Koch, ) ok.: kv; Tarnawa-. Walckenaeria dysderoides (Wider, ) ok.: kiv; Bukowiec-,-. *Walckenaeria furcillata (Menge, ) ok.: kvii; Roztoka-. Walckenaeria kochi (O.P.-Cambridge, ) ok.: pv; Roztoka-. *Walckenaeria obtusa Blackwall, ok.: IV, kv, mvii; kiv; Bukowiec-; Roztoka-; Tarnawa-. Tetragnathidae Metellina mengei (Blackwall, ) ok.:, mvii; juv. kv; Beniowa-; Wierch-. Metellina merianae (Scopoli, ) ok.: pvi; mvii, mviii; juv. kiv-pv, kv, mvii, mviii; Beniowa-; Berehy-; Bukowiec-; Bukowska; Caryńska-; Dźwiniacz-; Moczarne; Rozsypaniec-,-; Roztoka-; San-; Solinka; Sokoliki; Tarnawa-,-; Tarnica-; Wetlińska-; Wierch-.

21 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE () Do tego gatunku odnoszą się także dane Czajki i in. (), którzy wymieniali na podstawie młodocianych osobników zebranych na łąkach okolicach Ustrzyk Górnych oraz w buczynach na stokach Połoniny Caryńskiej jaskiniowy gatunek Meta menardi (Latreille). Jednak te informacje są błędne i dotyczą właśnie Metellina merianae (Sopoli) gatunku pospolicie występującego we wnękach skalnych, wykrotach, na roślinności cienistego runa i podszytu, w cienistych dolinach potoków, na wilgotnych łąkach, itp. środowiskach na terenie całego Parku (Staręga ). Najbliższe stanowiska M. menardi znajdują się w jaskiniach niedaleko Nasicznego (Rozwałka mat. niepubl.), co pozwala przypuszczać, że występowanie M. menardi, np. w niedostępnej jaskini na Tarnicy, czy starych piwnicach jest bardzo prawdopodobne, jednak do czasu wiarygodnego wykazania należy ten gatunek skreślić z listy pająków występujących w Bieszczadzkim Parku Narodowym. Metellina segmentata (Clerck, ) ok.: m-kviii, mviii, px; juv. mviii; Beniowa-; Berehy-,-; Caryńska-; Moczarne; Roztoka-; Solinka; Tarnawa-,-,-,-. Pachygnatha clercki Sundevall, ok.: pv, kv; Beniowa-; Tarnawa-. Pachygnatha listeri Sundevall, ok.: kv, mvi, mvii; kv, pvi, mvii, mviii; juv. mviii; Beniowa-; Bukowska; Dźwiniacz-,-; Roztoka-; Tarnawa-. Tetragnatha extensa (Linnaeus, ) ok.: ; ;juv. mvi; Tarnawa-,-. *Tetragnatha pinicola L. Koch, ok.: mvi; juv. mviii; Berehy-; Tarnawa-. Tetragnatha montana Simon, ok.: mvii; Dźwiniacz-. Araneidae Aculepeira ceropegia (Walckenaer, ) ok.: m-kvii; mvii, mviii; juv. m- -kvi, m-kvii, m-kviii, px; Beniowa-; Berehy-,-; Bukowe; Dźwiniacz-,-; San-; Tarnica-; Tarnawa-,-,-,-; Wierch-; Wołosate-. Araneus alsine (Walckenaer, ) ok.; mvii; mviii; Dźwiniacz-,-; Wierch-. Charakterystycznie ubarwiony, niezbyt częsty w Polsce gatunek higrofilny (Prószyński i Staręga ), występujący najczęściej na roślinach wysokiego runa lub niskiego podszytu w olsach i łęgach oraz na wilgotnych łąkach. Stanowiska z Dźwiniacza są jak najbardziej typowe, ale zaskakujące jest (zapewne okaz przypadkowy) stwierdzenie samca tego gatunku w szczytowych partiach Szerokiego Wierchu na wysokości ok. - m n.p.m. Araneus diadematus Clerck, ok.: mvii, mviii, mviii; juv. mvii. Beniowa-; Berehy-,-; Dźwiniacz-; Tarnawa-,-,-; San-,-; Wierch-; Wołosate-.

22 R. Rozwałka Materiały do znajomości pająków... Araneus marmoreus Clerck, ok.: mvii, mviii; mviii; juv. mvi, mviii; Beniowa-; Berehy-; Dźwiniacz-,-; Moczarne; San-; Tarnawa-. Araneus quadratus Clerck, ok.: ; mvii, mviii; juv. kv, mvi, mvii; Beniowa-; Bukowe; Dźwiniacz-,-; San-; Sokoliki; Tarnawa-,-,-. *Araneus sturmi (Hahn, ) ok.: mvii; Tarnawa-. Araniella alpica (L. Koch, ) ok. mvii; Bukowe. Araniella cucurbitina (Clerck, ) ok.: kvi; m-kvi, mvii, mviii; juv. mvi; Dźwiniacz-,-,-; Tarnawa-,-,-. Argiope bruennichi (Scopoli, ) ok.: mviii; juv. kvi, mvii; Beniowa-; Berehy-; Dźwiniacz-; San-; Tarnawa-,-,-; Wołosate-. Ten charakterystycznie ubarwiony gatunek na terenie BdPN zamieszkuje otwarte łąki, pastwiska i torfowiska w strefie dolin rzek i potoków (dolina górnego Sanu, dolina Wołosatego i Wołosatki), nie przekraczając raczej wysokości - m n.p.m (Staręga ). Cyclosa conica (Pallas, ) ok.: mvii; juv. kv; Beniowa-. Hypsosinga sanguinea (C.L. Koch, ) ok.: mvii; Tarnawa-. *Larinioides cornutus (Clerck, ) ok.: mvii, mviii; juv. mviii; Dźwiniacz-; San-; Tarnawa-,-. Larinioides patagiatus (Clerck, ) ok.: kv; Tarnawa-. Mangora acalypha (Walckenaer, ) ok.: kvi, mvii, mviii; mvii, mviii; juv. pv, kv, mvi, mvii, mviii; Dźwiniacz-,-; Tarnawa-,-,-,-; Wołosate-. Lycosidae *Acantholycosa lignaria (Clerck, ) ok.: ; (oraz liczne ok. obs.) -..; -.. (oraz liczne okazy obs.); na drewnianej kładce stanowiącej element infrastruktury turystycznej ścieżki edukacyjnej biegnącej przez otwartą część torfowiska wysokiego Tarnawa; ; juv. -.. (oraz liczne ok. obs.); -.. (oraz liczne ok. obs.); na nasłonecznionych odcinkach drewnianej kładki stanowiącej element infrastruktury turystycznej ścieżki edukacyjnej biegnącej przez bór bagienny na torfowisku Tarnawa; juv. -..; na drewnianej kładce w lesie bukowo-jodłowym na szlaku prowadzącym na Wielką Rawkę; juv. -.. (oraz ok. obs.) na słupku drewnianego ogrodzenia otaczającego torfowisko Wołosate. Gatunek borealno-górski zamieszkujący głównie powalone, nasłonecznione pnie drzew w strefie reglowej, czasem także nasłonecznione skałki i rumowiska kamienne (Marusik i in. ; Almquist ). W Polsce bardzo rzadki, znany dotychczas z Gór

23 ROCZNIKI BIESZCZADZKIE () Orlickich (Woźny i in. ), Lasów Zielenieckich w Górach Bystrzyckich (Pilawski ), Gór Stołowych (Rozwałka b), okolic Morskiego Oka w Tatrach (Prószyński i Staręga ), okolic Żywca (Kulczyński ) i Przemyśla (Prószyński i Staręga ). Niedawno także odkryty w Białowieży (Stańska ), które to stanowisko przynależy do borealnej części zasięgu (Ryc. ). W Bieszczadzkim Parku Narodowym pająk bardzo licznie obserwowany i odnotowany przede wszystkim na drewnianych kładkach turystycznych biegnących przez torfowiska. VS VU WS WR WA WV XS XR XA XV VU WU XU VT WT XT CC DC YR DF EF FF CF YS BB CV DV Ryc.. Krajowe stanowiska Acantholycosa lignaria. Fig.. Distribution of Acantholycosa lignaria in Poland. BA CE CD CB CA DE DD DB DA EE ED EC EB EA EV FE FD FC FB FA GB FV Alopecosa pulverulenta (Clerck, ) ok.: kiv-pv, kv; kv; juv. pv; Beniowa-; Sokoliki; Tarnawa-,-,-; Wetlińska; Zwór. Czajka i in. () podawali z szeregu stanowisk, począwszy od nadrzecznych kamieńców, poprzez wilgotne łąki, lasy bukowe, aż po połoniny Alopecosa trabalis (Clerck). Występowanie tego gatunku związanego z ciepłymi obrzeżami lasów, ciepłymi murawami i pastwiskami w Parku jest prawdopodobne, ale wymaga potwierdzenia wiarygodnym materiałem. W bieżących badaniach jak i w publikacji Staręgi ()

24 R. Rozwałka Materiały do znajomości pająków... wykazywano jedynie obecność A. pulverulenta, choć wiele prób było pobieranych w tych samych lokalizacjach, które podawali Czajka i in (). Trudno jednak określić z jakim gatunkiem mieli do czynienia Czajka i in. (), gdyż dysponowali tylko samicami, które łatwo pomylić z A. aculeata (Clerck), A. cuneata (Clerck), A. pulverulenta (Clerck) i A. taeniata (C.L. Koch). Aulonia albimana (Walckenaer, ) ok.: juv. kiv; Bukowiec-. Pardosa amentata (Clerck, ) ok.: kiv-pv, kv, mvi, mvii, mviii; kiv- -pv, kv, mvi, m-kvii, mviii, juv. kiv-pv, px; Beniowa-; Bukowiec-,-; Dźwiniacz-; Roztoka-; San-,-; Sokoliki; Tarnawa-,-,-; Wołosaty. Pardosa lugubris (Walckenaer, ) ok.: pv, kv, mvii; kv; mvii, mviii; Bukowiec-; Dźwiniacz-; Roztoka-; San-; Tarnawa-. Pardosa morosa (L. Koch, ) ok. ; pv, kv; juv. pv; Roztoka-; Wołosaty. Pardosa pullata (Clerck, ) ok.: kv; mvii; kv, mvi, mvii, mviii; juv. pv, mv; Beniowa-; Caryńska-; Dźwiniacz-; Roztoka-; San-; Sokoliki, Tarnawa-,-,-. *Pardosa riparia (C.L. Koch ) ok.: mvii, mviii; Beniowa-; Dźwiniacz-,-. Pirata knorri (Scopoli, ) ok.: kv ; mvi; mviii; juv. pv; Roztoka-; Wołosaty. Pirata hygrophilus Thorell, ok.: kv, mvi, mvii, px; mvi, mvii, mviii, px; juv. mvii; Dźwiniacz-; Roztoka-; Solinka; Tarnawa-. *Pirata uliginosus (Thorell, ) ok.: kv, mvii, mviii; kv, mvi, mvii, mviii, px; juv. kv; Dźwiniacz-; Tarnawa-,-; Wołosate-. Trochosa ruricola (de Geer, ) ok.: pv; Roztoka-. Trochosa spinipalpis (F.P.-Cambridge, ) ok.: pv, kv, mvii; kv, mvi, mvii, mvii; juv. kv; Dźwiniacz-; Roztoka-; Tarnawa-,-. Trochosa terricola Thorell, ok.: kiv-pv, mvi, mvii, mviii; pv, mvi, mvii, mviii, px; juv. kiv-pv, px; Beniowa-,-; Bukowiec-; Caryńska-,-; Moczarne, Negrylów; Sokoliki; Solinka; Tarnawa-,-; Wetlińska-; Zwór. Xerolycosa nemoralis (Westring, ) ok.: mvi, mvii; p-mvi, juv. pv, mvi; Bukowe; Bukowska; Dźwiniacz-; Negrylów. Pisauridae Pisaura mirabilis (Clerck, ) ok.: mviii; mvii, mviii; juv. kiv-pv, kv, mviii; Beniowa-; Berehy-,-; Dźwiniacz-; Tarnawa-,-,-,-; Wołosate-.