Status prawny wierzyciela rzeczowego w postępowaniu upadłościowym od 1 stycznia 2016 roku

Transkrypt

1 Status prawny wierzyciela rzeczowego w postępowaniu upadłościowym od 1 stycznia 2016 roku The legal status of a creditor secured by a right in rem in bankruptcy proceedings after 1 January 2016 Upadłość partnera gospodarczego prowadzi do komplikacji różnych relacji prawnych. W niniejszym artykule zostaną przedstawione najistotniejsze konsekwencje ogłoszenia upadłości kontrahenta wierzyciela rzeczowego po nowelizacji prawa upadłościowego i naprawczego, przyjętej ustawą Prawo restrukturyzacyjne z dnia 15 maja 2015 r. (PR), która wchodzi w życia z dniem 1 stycznia 2016 roku. Sytuacja wierzyciela rzeczowego w postępowaniu restrukturyzacyjnym będzie przedmiotem odrębnego artykułu. FOTO: FOTOLIA 34

2 Prawo i aspekty legislacyjne RYNEK FINANSOWANIA NIERUCHOMOŚCI 35 Nowelizacja z 2015 r. w znaczący sposób zmienia ustawę Prawo upadłościowe i naprawcze, wyłączając z niej m.in. cały dział poświęcony postępowaniu naprawczemu, dzieląc jednocześnie ustawę na dwa oddzielne akty, tj. ustawę Prawo upadłościowe oraz ustawę z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne. Nowelizacja składa się więc z: nowej ustawy Prawo restrukturyzacyjne (PR), regulującej postępowania restrukturyzacyjne mające na celu zawarcie układu nowelizacji ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze wraz ze zmianą tytułu na Prawo upadłościowe (PU), regulującej procedury upadłościowe, w tym upadłości konsumenckiej 1 wprowadza również szereg zmian w innych aktach prawnych. Do najistotniejszych zmian, poza rozdzieleniem procedury restrukturyzacyjnej i naprawczej od postępowania upadłościowego, zaliczyć można m.in. wprowadzenie czterech postępowań restrukturyzacyjnych, zmianę definicji dłużnika niewypłacalnego i zagrożonego niewypłacalnością, zmianę zasad wynagradzania nadzorców sądowych i zarządców oraz utworzenie Centralnego Rejestru Restrukturyzacji i Upadłości. Do zmian o charakterze rewolucyjnym zaliczyć trzeba zrównanie wierzytelności publiczno-prawnych i prywatnych w kategoriach zaspokojenia. 1. Nowa definicja niewypłacalności Prawo restrukturyzacyjne wprowadza nowe pojęcie tzw. dłużnika zagrożonego niewypłacalnością definiując, iż za takiego będzie uznany dłużnik, którego sytuacja ekonomiczna wskazuje, że w niedługim czasie może stać się niewypłacalny (art. 6 ust. 3 PR). Dotychczasowy przepis art. 11 PUiN wskazujący, iż dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań. otrzymał brzmienie wskazujące, iż dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utraci zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemywa się, iż dłużnik utracił tę zdolność, jeżeli opóźnienie w wykonywaniu zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące. Dłużnik będący osobą prawną, albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące (z zastrzeżeniem opisanym w ust. 3 i 4 art. 11 PU). 2 Dotychczas ustawodawca nie określał, jak długo taki stan niewypłacalności powinien trwać. Ten przepis oznacza, że dłużnika będącego osobą prawną uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje. W konsekwencji, w niektórych skrajnych przypadkach, skutkować będzie wydłużeniem procedury zmierzającej do uznania dłużnika niewypłacalnym 3. Na szczególną uwagę zasługuje również wydłużenie terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 21 PU). Dotychczasowy termin dwóch tygodni wydłużony został do 30 dni. Jednocześnie złagodzono rygor odpowiedzialności za szkody wyrządzone wskutek niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w przypadku, jeżeli dłużnik wykaże, że w tym terminie otwarto postępowanie restruktury- zacyjne, albo zatwierdzono układ w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu. 2. Centralny Rejestr Restrukturyzacji i Upadłości Dla wierzyciela niezwykle istotny jest szybki dostęp do pełnej informacji o swoim kontrahencie. Umożliwi to centralny rejestr restrukturyzacji i upadłości. Ogólne założenia zawarte zostały w art. 5 PR, który wskazuje, iż służyć ma on zamieszczaniu i obwieszczaniu postanowień, zarządzeń, dokumentów i informacji dotyczących prowadzonych postępowań restrukturyzacyjnych oraz upadłościowych, udostępnianiu informacji, składaniu pism i dokumentów oraz dokonywaniu doręczeń, organizowaniu pracy sądów restrukturyzacyjnych i upadłościowych oraz udostępnianiu wzorów pism i dokumentów. Ustawa jednoznacznie wskazuje, iż zamieszczane w nim będą m.in. plany restrukturyzacyjne (art. 10 ust. 3 PR), jak i spisy wierzytelności oraz spisy wierzytelności spornych (art. 88 ust. 1 PR). Centralny Rejestr Restrukturyzacji i Upadłości (dalej CRRU) tworzy się FOTO: ARCH. PRYWATNE w celu usprawnienia postępowań Paweł Kuglarz Partner Wolf Theiss, członek zespołu ds. nowelizacji prawa upadłościowego przy Ministrze Sprawiedliwości, członek Komitetu Wykonawczego Insol Europe, wiceprzewodniczący sekcji prawa upadłościowego Instytutu Allerhanda, członek zarządu Fundacji na Rzecz Kredytu Hipotecznego

3 36 restrukturyzacyjnych i upadłościowych, ułatwienia dostępu do informacji o tych postępowaniach, usprawnienia komunikacji między organami tych postępowań i ich uczestnikami oraz obniżenia kosztów postępowań związanych z obowiązkiem dokonywania ogłoszeń i obwieszczeń. CRRU będzie prowadzony w systemie teleinformatycznym, administrowanym i udostępnianym przez Ministra Sprawiedliwości i będzie pełnił następujące funkcje: 1) funkcję rejestru, 2) funkcję informacyjną, 3) funkcję komunikacyjną (doręczania pism i innych dokumentów), 4) funkcję portalu orzeczniczego. 3. Zaspokojenie wierzyciela w postępowaniu upadłościowym 3.1. Zakres uprawionych do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania upadłościowego Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 20 PUiN, wniosek o ogłoszenie upadłości mógł zgłosić dłużnik lub każdy z jego wierzycieli. Na tym tle pojawiła się wątpliwość, czy także wierzyciel hipoteczny jest uprawniony do takiego wniosku. Sąd Najwyższy w uchwale z czerwca 2014 roku rozstrzygnął tę wątpliwość na korzyść wierzyciela rzeczowego. W świetle tego orzeczenia wierzyciel hipoteczny niebędący wierzycielem osobistym dłużnika jest uprawniony do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie jego upadłości 4. Kwestia ta wywołała liczne kontrowersje. Po pierwsze, z wykładni gramatycznej wynika, że wierzycielem jest tylko taka osoba, której przysługuje wierzytelność, a nie inne prawo czy roszczenie. Pojęcie wierzyciela obejmuje więc wierzycieli osobistych upadłego oraz m.in. osoby uprawione z tytułu hipoteki, których upadły nie jest dłużnikiem jedynie rzeczowym. Wierzycielem w rozumieniu cze nie jest natomiast osoba uprawniona z tytułu hipoteki, jeżeli upadły nie jest jednocześnie odpowiedzialny za dług osobiście. Co więcej, wierzyciel hipoteczny nie może zaspokoić się z funduszów masy upadłości, a jedynie z sum uzyskanych ze zbycia rzeczy i praw obciążonych rzeczowo art. 336 PUiN. Uprawnienie osoby trzeciej z masy upadłości, ale nie z funduszów masy upadłości, ma swe źródło w prawach bezwzględnie obowiązujących, takich jak np. hipoteka czy zastaw. W takim przypadku gwarancją zaspokojenia osoby trzeciej nie jest cały majątek upadłego, lecz oznaczony przedmiot majątku, np. nieruchomość, na którym ciąży prawo wierzyciela rzeczowego. Orzeczenie wzbudziło na tyle silne kontrowersje, że ustawodawca zdecydował się na uregulowanie wprost tego, kto posiada legitymację do wszczęcia postępowania. Zgodnie z art. 20, wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić dłużnik lub wierzyciel osobisty. Tym samym nastąpiło wyłączenie legitymacji wierzyciela wyłącznie rzeczowego do złożenia takiego wniosku. Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego (art. 61 PUiN/PU). W skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez niego w toku postępowania 3.2. Uwagi ogólne na tle sposobu zaspokojenia wierzycieli rzeczowych po ogłoszeniu upadłości Systemową zasadą prawa cywilnego jest uregulowanie sposobu zaspokojenia wierzycieli rzeczowych, uprawnionych z tytułu przysługujących im zabezpieczeń w drodze postępowania egzekucyjnego. Wszelkie odstępstwa od wymienionej zasady, takie jak przejęcie przedmiotu zabezpieczenia lub sprzedaż w drodze aukcji, bądź przetargu, mogą wynikać jedynie z regulacji ustawy. Odmienny od tego reżim przymusowej realizacji roszczeń ustawy Prawo upadłościowe i naprawwierzycieli wprowadza ogłoszenie upadłości dłużnika, którego bezpośrednim skutkiem jest zawieszenie prowadzonych z majątku upadłego egzekucji dotyczących wierzytelności objętych masą upadłości, co tym samym pozbawia wierzycieli możliwości samodzielnego ich dochodzenia. Zawieszone postępowania podlegają umorzeniu z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Ustawa w sposób wyraźny reguluje tu kwestię prymatu postępowania upadłościowego nad egzekucyjnym (art. 146 PUiN) 5. W nowelizacji z 2015 r. zmieniony art. 146 ust. 2 PU doprecyzowuje dodatkowo, iż: sumy uzyskane ze sprzedaży w postępowaniu egzekucyjnym składników majątkowych obciążonych rzeczowo traktuje się w postępowaniu upadłościowym jak sumy uzyskane z likwidacji obciążonych rzeczowo składników masy upadłości. Także w stosunku do wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo prawo upadłościowe ogranicza ich uprawnienia do samodzielnej realizacji zabezpieczenia rzeczowego i poddaje proces zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia ogólnemu reżimowi postępowania upadłościowego. Składniki majątkowe zabezpieczone zastawniczo, bądź zabezpieczone przewłaszczeniem na zabezpieczenie, podlegają włączeniu do masy upadłości. Wierzycielom rzeczowym ustawa przyznaje jednak swoiste dla prawa upadłościowego prawa odrębności. Konsekwencją ogłoszenia upadłości, wraz z którą następuje przekształcenie majątku upadłego w masę upadłości, jest obowiązek uwzględnienia w sporządzanym w tej dacie spisie inwentarza wszystkich składników majątkowych wchodzących do masy. Spis inwentarza dokonywany jest w oparciu o księgi rachunkowe upadłego, dokumenty poświadczające przysługujące mu bezspornie prawa 6 oraz z uwzględnieniem faktycznego stanu posiadania rzeczy przez upadłego 7. Masa upadłości stanowi substrat dla zaspokojenia roszczeń wszystkich wierzycieli upadłego. Jakkolwiek nawet

4 Prawo i aspekty legislacyjne RYNEK FINANSOWANIA NIERUCHOMOŚCI 37 na gruncie upadłości zróżnicowany jest status wierzycieli i ich uprawnienia w zakresie sposobu dochodzenia zaspokojenia Zakaz obciążania masy upadłości Po ogłoszeniu upadłości nie można obciążyć składników masy upadłości hipoteką w celu zabezpieczenia wierzytelności powstałej przed ogłoszeniem upadłości (art. 81 ust. 1 PUiN/PU). Nowe prawo upadłościowe przewiduje zakaz ustanowienia na składnikach masy upadłości hipoteki przymusowej i zastawu skarbowego, także dla zabezpieczenia wierzytelności powstałej po ogłoszeniu upadłości (art. 81 ust. 1a PU). Wyjątek dotyczy sytuacji, kiedy wniosek o wpis hipoteki został złożony co najmniej na 6 miesięcy przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 81 ust. 2 PUiN/PU). Wpis w księdze wieczystej lub rejestrze, dokonany z naruszeniem art. 81, podlega wykreśleniu z urzędu (art. 82 PUiN/PU) Bezskuteczność hipoteki Hipoteka ustanowiona przez upadłego przed ogłoszeniem upadłości może być uznana za bezskuteczną wobec masy upadłości. Dotyczy to sytuacji, gdy: upadły nie był dłużnikiem osobistym zabezpieczonego wierzyciela hipoteka została ustanowiona w ciągu 1 roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w związku z jej ustanowieniem upadły nie otrzymał żadnego świadczenia lub świadczenie niewspółmiernie niskie do wartości hipoteki. Obejmuje to sytuacje, w których upadły zabezpieczył hipoteką na swojej nieruchomości dług innej osoby lub podmiotu, czyli np. wtedy, gdy kto inny jest kredytobiorcą, a kto inny udzielił zabezpieczenia w postaci hipoteki. Wówczas sędzia-komisarz, na wniosek syndyka, uzna hipotekę za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości. Ponadto hipoteka zostanie uznana za bezskuteczną bez względu na wysokość świadczenia otrzymanego przez upadłego, jeżeli hipoteka ustanowiona została na 1 rok przed ogłoszeniem upadłości i zabezpiecza długi następujących osób najbliższej rodziny lub powiązanych gospodarczo Obciążanie majątku upadłego W postępowaniu obejmującym likwidację majątku upadłego czynność polegająca na zaciągnięciu pożyczki lub kredytu oraz obciążenie majątku ograniczonymi prawami rzeczowymi wymaga zezwolenia rady wierzycieli (art. 206 ust. 1 pkt 4 PUiN/PU). Jeżeli czynność musi być dokonana niezwłocznie i dotyczy wartości nieprzewyższającej 10 tys. zł, syndyk (nadzorca sądowy, albo zarządca) może ją wykonać bez zezwolenia rady (art. 206 ust. 2 PUiN/PU). Nowelizacja z 2015 r. ułatwia sprzedaż ruchomości, wierzytelności oraz innych praw, których wartość nie przekracza równowartości zł bez zezwolenia rady wierzycieli (art. 206 ust. 3, 4 PU), jednocześnie zabezpiecza prawa dłużnika, wprowadzając ust. 5 powołanego przepisu: wpis obciążenia majątku upadłego ograniczonym prawem rzeczowym w księdze wieczystej lub rejestrze, dokonany bez zezwolenia wymaganego zgodnie z ust. 1, podlega wykreśleniu z urzędu. Podstawą wykreślenia jest prawomocne postanowienie sędziego- -komisarza stwierdzające niedopuszczalność wpisu. Na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie (art. 206 ust. 5 PU). 4. Zgłaszanie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym Nowelizacja z 2015 r. nie wprowadziła modyfikacji w zakresie zgłaszania wymienionych w art. 236 ust. 2 wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską lub przez inny wpis w księdze wieczystej lub rejestrze okrętowym 9. Nie wymagają zgłoszenia tylko roszczenia ze stosunku pracy umieszczane na liście wierzytelności z urzędu (art. 237 PUiN/PU). Na tle art. 236 ust. 2 w zw. z art może powstać pytanie o konieczność zgłoszenia wierzytelności zabezpieczonej np. przewłaszczeniem na zabezpieczenie, do którego ustawodawca nakazał stosować odpowiednio przepisy dotyczące zastawu i wierzytelności zabezpieczonych zastawem. Przepis przewiduje, iż w razie braku zgłoszenia wierzytelności zabezpieczonej wymienionymi prawami rzeczowymi, będą one umieszczone na liście wierzytelności z urzędu. Oczywiście, praktyczna ostrożność nakazuje w każdej sytuacji dokonanie zgłoszenia, więc pytanie może się dopiero okazać istotne przy przypadkowym braku zgłoszenia. W zgłoszeniu wierzytelności zabezpieczonej prawami o charakterze rzeczowym i powierniczym należy dokładnie scharakteryzować zabezpieczenie, tj. podać rodzaj zabezpieczenia, jego przedmiot oraz przypuszczalną wartość przedmiotu zabezpieczenia (sumę zabezpieczenia) 11. Po nowelizacji z 2015 r. nie będzie wymagane oświadczenie wierzyciela określające prawdopodobną sumę, w jakiej wierzytelność nie zostanie zaspokojona z przedmiotu zabezpieczenia (art. 240 pkt 5 PUiN). W myśl art. 245 ust. 1 pkt 3 PU 12, wśród danych na liście wierzytelności wskazuje się sumę, w jakiej wierzytelność podlega uznaniu i sumę, według której będzie obliczany głos wierzyciela w głosowaniu nad układem. Wierzyciel zabezpieczony rzeczowo uprawniony jest do głosowania nad układem tylko częścią wierzytelności nieznajdującą pokrycia w wartości przedmiotu zabezpieczenia 13. Art. 250 PUiN/PU przewiduje, że Wierzytelność zabezpieczona hipoteką lub wpisem w rejestrze na majątku upadłego położonym za granicą umieszcza się na liście, jeżeli złożony zostanie dowód wykreślenia wpisu

5 38 likwidacji masy upadłości. Sposób przeprowadzenia likwidacji podlega jednak zróżnicowaniu wynikającemu z rodzaju zabezpieczenia oraz jego treści, modyfikowanej w zakresie dopuszczalnym przez ustawę, umową stron. Likwidacja majątku upadłego, zgodnie z literą ustawy, może nastąpić przez sprzedaż przedsiębiorstwa upadłego w całości lub jego zorganizowanych części, sprzedaż nieruchomości i ruchomości, a także zbycie praw majątkowych upadłego (art. 311 ust. 1 PUiN). Zgodnie z ust. 2 art. 311 PUiN, likwidacja ruchomości oraz wierzytelności i praw obciążonych zastawem rejestrowym może nastąpić także przez przejęcie ich przez zastawnika, jeżeli umowa zastawnicza taki sposób zaspokojenia przewiduje. W wyniku nowelizacji z 2015 r. zmieniony art. 311 PU doprecyzowuje dodatkowo, iż: likwidacji masy upadłości dokonuje się przez sprzedaż z wolnej ręki lub w drodze przetargu lub aukcji przedsiębiorstwa upadłego w całości lub jego zorganizowanych części, nieruchomości i ruchomości, wierzytelności oraz innych praw majątkowych wchodzących w skład masy upadłości, albo przez ściągnięcie wierzytelności od dłużników upadłego i wykonanie innych jego praw majątkowych. W zakresie procedury sprzedaży ustawa przewiduje dwa zasadnicze sposoby sprzedaży składników majątku upadłego, tj. w drodze przetargu lub aukcji, do których stosuje się odpowiednio kodeksową regulację tych instytucji (art. 320 ust. 1 PUiN/ PU) 17. W nowelizacji z 2015 r. skreślono przepis 322 i 323 PUiN/PU, który przewidywał, iż jeżeli przetarg lub aukcja w wyznaczonym terminie nie doszły do skutku, może dojść do sprzedaży z wolnej ręki. Niezależnie od wybranego sposobu, sprzedaż dokonana w postępowaniu upadłościowym ma skutki sprzedaży egzekucyjnej. Sprzedaż rzeczy ruchomej obciążonej zastawem powoduje wygaśnięcie prawa zastawu, które zastępowane jest uprawnieniem wierzyciela do zaspokojenia z ceny uzyo zabezpieczeniu, zgodnie z zasadą terytorialności postępowania upadłościowego. Zasada ta głosi, że skutki ogłoszenia upadłości ograniczają się do majątku upadłego położonego na terytorium państwa, w którym wszczęto postępowanie 14. Nowelizacja z 2015 r. wprowadziła wyjątek, iż złożenia dowodu wykreślenia wpisu o zabezpieczeniu nie wymaga się, jeżeli postępowanie upadłościowe zostało uznane w kraju, w którym znajduje się przedmiot zabezpieczenia. Art. 250 PUiN/PU, przejęty z prawa upadłościowego z 1934 r., zapobiegać ma sytuacji, w której wierzyciel zabezpieczony na majątku położonym za granicą zostanie zaspokojony w ramach planu podziału, a następnie uzyska zaspokojenie z przedmiotu zabezpieczenia. Wobec powyższego, wierzyciel ma do wyboru albo zaspokoić się z przedmiotu zabezpieczenia zgodnie z ustawodawstwem kraju, na obszarze którego znajduje się przedmiot, albo doprowadzić do wykreślenia wpisu zabezpieczenia z księgi wieczystej lub innego właściwego rejestru i dochodzenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym Sposób zaspokojenia wierzyciela rzeczowego w upadłości likwidacyjnej Zasadą jest, iż w przypadku ogłoszenia upadłości likwidacyjnej ustanowienie zabezpieczeń rzeczowych na mieniu upadłego nie daje podstaw do wyłączenia przedmiotu zabezpieczenia z masy upadłości. Składniki majątkowe zabezpieczone zastawniczo podlegają włączeniu do masy i zostają poddane reżimowi upadłości. Wierzycielom rzeczowym przysługują jednak swoiste prawa odrębności pozwalające na zaspokojenie przysługujących im wierzytelności z przedmiotu zabezpieczenia. Dochodzenie zaspokojenia roszczeń przez wierzycieli rzeczowych wymaga umieszczenia wierzytelności na liście wierzytelności 16, ujęcia w planie likwidacyjnym i zaspokojenia w drodze skanej ze zbycia przedmiotu zastawu. Podobnie przy sprzedaży nieruchomości następuje wygaśnięcie hipoteki, w miejsce której wierzyciel nabywa roszczenie o zaspokojenie z ceny uzyskanej ze sprzedaży obciążonej nieruchomości. Na gruncie obowiązującego przed 2 maja 2009 r. stanu prawnego, problematyczna była kwestia wykreślenia z księgi wieczystej obciążeń nieruchomości nabytej w postępowaniu upadłościowym, które z mocy ustawy wygasały wraz z dokonaniem sprzedaży likwidacyjnej. Przed nowelizacją wykreślenie obciążeń z księgi wieczystej nabytej w postępowaniu upadłościowym nieruchomości możliwe było na podstawie planu podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży. W czasie między dokonaniem sprzedaży a sporządzeniem planu podziału stan wpisów w księdze wieczystej był ewidentnie niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym. Zmiana art. 313 ust. 2 PUiN/ PU, dokonana nowelizacją z 2009 r. (brzmienie przepisu nie zostało zmienione w nowelizacji z 2015 r.), pozwala na uniknięcie takiej sprzeczności w odniesieniu do hipoteki, której wykreślenie jest teraz możliwe już na podstawie umowy sprzedaży 18. Wykreślenie pozostałych obciążeń może nastąpić nadal na podstawie prawomocnego planu podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży obciążonej nieruchomości. W ust. 3 i 4 art. 313 PUiN ustawodawca doprecyzował status ograniczonych praw rzeczowych oraz prawa użytkowania wieczystego, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu i statku morskiego wpisanego do rejestru okrętowego 19. Syndyk zawiera umowę sprzedaży w terminie określonym przez sędziego-komisarza, nie dłuższym niż cztery miesiące od dnia zatwierdzenia wyboru oferenta przez sędziego-komisarza (art. 321 ust. 1 PUiN/PU 20. Art. 315 PUiN 21 przyznaje środki odwoławcze od postanowienia sędziego- -komisarza na wyłączenie z masy upadłości lub niszczenie ruchomych składników majątku upadłego niedają-

6 Prawo i aspekty legislacyjne RYNEK FINANSOWANIA NIERUCHOMOŚCI 39 cych się zbyć, ale także wierzytelności i innych praw majątkowych upadłego (art. 334 ust. 1 PUiN/PU) 22. Jest to uzasadnione potrzebą ochrony praw wierzycieli. Nowelizacja z 2015 r. dodaje w ust. 2 art. 315 PU, iż jeżeli w skład masy upadłości wchodzi nieruchomość lub jej ułamkowa część, której nie można zbyć z zachowaniem przepisów ustawy, a dalsze pozostawanie nieruchomości w masie upadłości będzie niekorzystne dla wierzycieli z uwagi na obciążenie masy związanymi z tym kosztami, sędzia-komisarz może zezwolić syndykowi na zawarcie umowy przekazania nieruchomości gminie, albo Skarbowi Państwa. 6. Zaspokojenie wierzycieli rzeczowych z sumy likwidacyjnej Podstawowym i bezpośrednim źródłem zaspokojenia wierzycieli upadłego jest podział funduszu masy upadłości, który w przypadku wierzytelności zabezpieczonych prawami zastawniczymi przyjmuje postać odrębnego podziału kwot uzyskanych ze sprzedaży obciążonego przedmiotu, dokonywanego poza ogólnym podziałem funduszu masy upadłości. Jeśli zbyciu w postępowaniu likwidacyjnym podlega przedsiębiorstwo upadłego w całości lub zorganizowana część przedsiębiorstwa, w skład którego wchodzą przedmioty obciążone zabezpieczeniami rzeczowymi, z uzyskanej sumy powinna zostać wyłączona cena uzyskana ze sprzedaży tych przedmiotów oraz dokonany odrębny podział tej części, zgodnie z przysługującym wierzycielom prawom odrębności 23. Z punktu widzenia banku jako wierzyciela hipotecznego do najistotniejszych kwestii należy zakres jego uprawnień. W tym względzie zastosowanie znajduje, z jednej strony, art ustawy o księgach wieczystych i hipotece z 6 lipca 1982 r. Zgodnie z nim hipoteka obejmuje roszczenie właściciela o czynsz najmu lub dzierżawy. Do czasu zajęcia nieruchomości przez wierzyciela hipotecznego właściciel giej strony, zgodnie art prawa upadłościowego i naprawczego, wierzytelności zabezpieczone hipoteką podlegają zaspokojeniu z sumy uzyskanej z likwidacji obciążonego przedmiotu, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej. Powstała wątpliwość, czy art. 88 ustawy o księgach wieczystych stanowi przepis szczególny do prawa upadłościowego. Wątpliwość tę rozstrzygnął Sąd Najwyższy, który stwierdził w uchwale w sprawie III CZP 18/14 z dnia 14 maja 2014 r., że Czynsz najmu i dzierżawy nieruchomości obciążonej hipoteką, pobrany po ogłoszeniu upadłości, zalicza się do sumy uzyskanej z likwidacji tej nieruchomości z której podlegają zaspokojeniu wierzytelności zabezpieczone hipoteką. 25 Oznaczałoby to, że przepisy o hipotece są bezwzględnie wiążące. Wierzyciel hipoteczny może oczekiwać zaspokojenia z nieruchomości i pobieranych z niej czynszów przed wierzycielami osobistymi. 26 Orzeczenie to wzbudziło wielkie kontrowersje, gdyż syndyk tracił możliwość pobierania czynszów z nieruchomości obciążonej hipoteką. Podnoszono, że utrudni to prowadzenie postępowania upadłościowego. Efektem tej krytyki jest zmiana wprowadzona przez nowelizację prawa upadłościowego, wchodzącą w życie 1 stycznia 2016 r. Zgodnie z art. 336 ust. 1, PU określa katalog rzeczy i praw poddanych likwidacji. 27 W art. 336 PU dodaje się także ust. 3, który przesądził, że czynsze z najmu (dzierżawy) nieruchomości nie będą przeznaczone na zaspokojenie wierzycieli hipotecznych 28. Podziału funduszy dokonuje się jednorazowo, albo kilkakrotnie, w miarę likwidacji masy upadłości, po zatwierdzeniu listy wierzytelności (art. 337 ust. 1 PUiN). W art. 337 ust. 1 PU doprecyzowano, iż podziału funduszy dokonuje się po zatwierdzeniu listy wierzytelności w całości lub w części. Jeżeli w postępowaniu upadłościowym zaspokojeniu podlegają wierzytelności zabezpieczone hipoteką, ostatecznego podziału funduszy dokonuje się po może ten czynsz pobierać. 24 Z drupodziale sumy uzyskanej ze zbycia przedmiotu obciążonego (art. 338 PUiN/ PU) Kolejność zaspokajania wierzycieli Wierzytelności i należności podlegające zaspokojeniu z funduszy masy upadłości dotychczas dzieli się na pięć kategorii (art. 342 PUiN). W znowelizowanym prawie upadłościowym z 2015 r. na cztery kategorie (art. 342 PU), gdyż zlikwidowano kategorię piątą: odsetki, które nie należą do wyższych kategorii w kolejności, w jakiej podlega zaspokojeniu kapitał, a także sądowe i administracyjne kary grzywny oraz należności z tytułu darowizn i zapisów. Zmiany te doprowadzą do znacznego ograniczenia uprzywilejowania wierzycieli publiczno- -prawnych, gdyż jedynie składki na ZUS za trzy ostatnie lata przed ogłoszeniem upadłości będą zaspokajane w uprzywilejowanej kategorii pierwszej. Zwiększy to szanse na choćby częściowe zaspokojenie pozostałych wierzycieli. Obecnie ciążące na upadłym podatki i inne daniny publiczne oraz składki ZUS obciążają w istocie jego pozostałych, nieuprzywilejowanych wierzycieli. Procedura podziału nie uległa zmianie. Jeżeli suma przeznaczona do podziału nie wystarcza na zaspokojenie w całości wszystkich należności, należności dalszej kategorii zaspokaja się po zaspokojeniu w całości należności poprzedzającej kategorii. Jeżeli majątek nie wystarcza na zaspokojenie w całości wszystkich należności tej samej kategorii, należności te zaspokaja się stosunkowo do wysokości każdej z nich (art. 344 PUiN). W znowelizowanym art. 344 PU dodano ust. 1, zgodnie z którym należności podlegające zaspokojeniu z funduszy masy, dzielące się na cztery kategorie, zaspokaja się dopiero po zaspokojeniu w całości kosztów postępowania, zobowiązań masy upadłości i należności alimentacyjnych.

7 40 Przypadającą wierzycielowi sumę zalicza się na należność główną, a dopiero w dalszej kolejności na odsetki i inne roszczenia o świadczenia uboczne. Koszty postępowania uwzględnia się w ostatniej kolejności Kolejność spłacania wierzytelności zabezpieczonych hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym i hipoteką morską Wierzytelności zabezpieczone prawami zastawniczymi oraz prawa i skutki ujawnienia praw i roszczeń osobistych ciążących na nieruchomości, użytkowaniu wieczystym, spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu lub statku rejestrowym, podlegają, niezmiennie w stosunku do wcześniejszej regulacji, zaspokojeniu z sumy uzyskanej z likwidacji. Wierzyciele mający ustanowione zabezpieczenia na tym samym przedmiocie zostają zaspokojeni według przysługującego im pierwszeństwa (art. 345 ust. 2 PUiN) 29. Zmieniony art. 345 ust. 2 PU doprecyzowuje dodatkowo, iż jeżeli z sumy uzyskanej z likwidacji obciążonego przedmiotu zaspokojeniu podlegają zarówno wierzytelności zabezpieczone hipoteką, jak i wygasające na podstawie art. 313 ust. 2 PU prawa i roszczenia osobiste, o pierwszeństwie rozstrzyga chwila, od której liczy się skutki hipoteki, prawa lub roszczenia do księgi wieczystej. Sumy uzyskane ze zbycia rzeczy i praw obciążonych rzeczowo nie podlegają włączeniu do funduszów masy upadłości, a służą bezpośrednio zaspokojeniu beneficjentów zabezpieczenia, realizowanemu według wspomnianego, odrębnego planu podziału (art. 348 PUiN/PU) 30, poza reżimem spłat według poszczególnych kategorii wierzytelności wskazanych w art. 342 PUN. 31 Jednak pierwszeństwo zaspokojenia z sum uzyskanych z likwidacji także doznaje pewnych ograniczeń. Wg nowelizacji z 2015 r., z masy upadłości zaspokaja się w pierwszej kolejności koszty postępowania, a jeżeli fundusze masy upadłości na to pozwalają również inne zobowiązania masy upadłości, o których mowa w art. 230 ust. 2, w miarę wpływu do masy upadłości stosownych sum (art. 343 ust. 1 PU). Jeżeli inne zobowiązania masy upadłości, o których mowa w art. 230 ust. 2, nie zostaną zaspokojone w sposób, o którym mowa w ust. 1, zaspokaja się je stosunkowo do wysokości każdej z nich w drodze podziału funduszów masy upadłości. Przepisy art stosuje się odpowiednio (art. 343 ust. 1a PU). Ograniczenia te wprowadzają pierwszeństwo zaspokojenia z kwot uzyskanych ze sprzedaży nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego, spółdzielczego prawa do lokalu oraz statku morskiego rejestrowego, roszczeń wymienionych w art. 346 ust. 1 PUiN/PU 32. Należą do nich roszczenia alimentacyjne w zakresie wskazanym w art. 343 ust ustawy oraz przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości renty za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i renty z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę, jak też wynagrodzenia za pracę pracowników wykonujących pracę na nieruchomości, statku lub w lokalu za okres ostatnich trzech miesięcy przed sprzedażą, jednakże tylko do wysokości trzykrotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę. Suma przypadająca wierzycielowi obejmuje kwotę główną wierzytelności wraz z odsetkami objętymi zabezpieczeniem oraz kosztami dochodzenia wierzytelności do 1/10 poniesionych kosztów. Ustawa precyzuje sposób zaliczania sum uzyskanych z likwidacji, wskazując w kolejności sumę główną, odsetki i koszty postępowania (art. 345 ust. 3 PUiN/PU) 34. Suma uzyskana z likwidacji przypadająca uprawnionemu może zostać pomniejszona o koszty likwidacji oraz koszty postępowania upadłościowego. Jeszcze nowelizacja z 2009 r. wprowadziła korzystne dla wierzycieli ograniczenie w zakresie obciążenia kosztami postępowania upadłościowego, których wysokość nie może przekroczyć 1/10 sumy likwidacyjnej, jednak wartość ta nie może przekroczyć części kosztów postępowania wynikającej ze stosunku wartości obciążonego przedmiotu do wartości całej masy upadłości (art. 345 ust. 1 PUiN/PU) 35. Zgodnie ze znowelizowanym w 2015 r. ust. 2 powołanego przepisu art. 345 wierzytelności i prawa, o których mowa w ust. 1, są zaspokajane w kolejności przysługującego im pierwszeństwa. Jeżeli z sumy uzyskanej z likwidacji obciążonego przedmiotu zaspokojeniu podlegają zarówno wierzytelności zabezpieczone hipoteką, jak i wygasające na podstawie art. 313 ust. 2 prawa oraz prawa i roszczenia osobiste, o pierwszeństwie rozstrzyga chwila, od której liczy się skutki wpisu hipoteki, prawa lub roszczenia do księgi wieczystej. Zasadnicza zmiana w zakresie podziału funduszów masy upadłości nastąpiła jeszcze nowelizacją z 2009 r. i była podyktowana wprowadzoną przez ustawodawcę zmianą statusu zabezpieczeń powierniczych. Art. 336 ust. 2 PUiN/PU konsekwentnie poddaje kwestię zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonych przewłaszczeniem na zabezpieczenie reżimowi przepisów regulujących zaspokojenie wierzytelności zabezpieczonej zastawem 36. Podsumowując, wierzyciel rzeczowy dokonujący czynności prawnych z podmiotem znajdującym się w stanie upadłości musi uwzględniać specyfikę takiego statusu prawnego.... SKRÓTY STOSOWANE W ARTYKULE: PUiN Prawo upadłościowe i naprawcze PU nowelizacja ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze wraz ze zmianą tytułu na Prawo upadłościowe regulującej procedury upadłościowe PR prawo restrukturyzacyjne

8 Prawo i aspekty legislacyjne RYNEK FINANSOWANIA NIERUCHOMOŚCI 41 PRZYPISY 1. Szerzej o upadłości konsumenckiej: Rafał Adamus, Jarosław Bełdowski, Maciej Geromin, Bartosz Groele, Paweł Kuglarz, Zbigniew Miczek, Janusz Płoch, Upadłość konsumencka. Komentarz do nowelizacji prawa upadłościowego i naprawczego, Beck Por.: Art. 11 ust. 3. Do majątku, o którym mowa w ust. 2, nie wlicza się składników niewchodzących w skład masy upadłości. 4. Do zobowiązań pieniężnych, o których mowa w ust. 2, nie wlicza się zobowiązań przyszłych, w tym zobowiązań pod warunkiem zawieszającym oraz zobowiązań wobec wspólnika albo akcjonariusza z tytułu pożyczki lub innej czynności prawnej o podobnych skutkach, o których mowa w art. 342 ust. 1 pkt Domniemywa się, że zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, jeżeli zgodnie z bilansem jego zobowiązania, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, przekraczają wartość jego aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. 14. Szerzej: A. Jakubecki, O naturze głównego i terytorialnego postępowania upadłościowego w prawie upadłościowym Unii Europejskiej (w:) Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana, pod red. L. Ogiegły, W. Popiołka i M. Szpunara, Kraków 2005, s. 612 i n.). 15. Lex, A. Jakubecki, Komentarz do art. 250 Prawo upadłościowe i naprawcze. 16. Wierzytelności zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską zostają umieszczone na liście wierzytelności z urzędu, zarówno, gdy odpowiedzialność upadłego za dług ma charakter rzeczowy, jak i osobisty (art. 236 ust 2 i 3 PUiN/PU). 17. Art Sprzedaż mienia uregulowana przepisami działu niniejszego następuje w drodze przetargu albo aukcji, do których stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, z tym że: 1) warunki przetargu, albo aukcji zatwierdza sędzia-komisarz; 2) o przetargu, albo aukcji należy zawiadomić przez obwieszczenie co najmniej na dwa tygodnie, a jeżeli przetarg albo aukcja dotyczy przedsiębiorstwa spółki publicznej co najmniej na sześć tygodni przed terminem posiedzenia wyznaczonego w celu ich przeprowadzenia; 3) przetarg, albo aukcję przeprowadza się na posiedzeniu jawnym; 4) przetarg, albo aukcję prowadzi syndyk pod nadzorem sędziegokomisarza; 3. Lex, Marcin Kania, Komentarz praktyczny, Prawo restrukturyzacyjne zmiany w prawie upadłościowym i naprawczym. 4. Por.: uchwała SN z , III CZP 23/ Art Postępowanie egzekucyjne dotyczące wierzytelności podlegającej zgłoszeniu do masy upadłości, wszczęte przed ogłoszeniem upadłości, ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości. Postępowanie to umarza się z mocy prawa po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Zawieszenie postępowania egzekucyjnego nie stoi na przeszkodzie przysądzeniu własności nieruchomości, jeżeli przybicia udzielono przed ogłoszeniem upadłości, a nabywca egzekucyjny wpłaci w terminie cenę nabycia. 6. Np. do rzeczy, względem których pozbawiony jest władztwa z tytułu ustanowienia na nich prawa zastawu. 7. Na korzyść zaliczenia składnika majątkowego do masy przemawia domniemanie własności rzeczy znajdujących się w posiadaniu upadłego w dniu ogłoszenia upadłości (art. 69 ust. 3 pr.up.n.). 8. Por.: Art Sędzia-komisarz z urzędu albo na wniosek syndyka uzna za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości odpłatną czynność prawną dokonaną przez upadłego w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości z małżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii prostej, krewnym lub powinowatym w linii bocznej do drugiego stopnia włącznie, z osobą pozostającą z upadłym w faktycznym związku, prowadzącą z nim wspólnie gospodarstwo domowe albo z przysposobionym lub przysposabiającym, chyba że druga strona czynności wykaże, że nie doszło do pokrzywdzenia wierzycieli. Na postanowienie sędziegokomisarza przysługuje zażalenie. 1a. Do czynności upadłego, dokonanych ze spółką, w której upadły jest członkiem zarządu, jedynym wspólnikiem lub akcjonariuszem, oraz ze spółkami, w których osoby wymienione w ust. 1 są członkami zarządu lub jedynymi wspólnikami lub akcjonariuszami, przepis ust. 1 stosuje się. 2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do czynności upadłego, będącego spółką lub osobą prawną, dokonanej z jej wspólnikami, ich reprezentantami lub ich małżonkami, jak również ze spółkami powiązanymi, ich wspólnikami, reprezentantami lub małżonkami tych osób. 3. Do czynności upadłego będącego spółką, których dokonał z inną spółką, jeżeli jedna z nich była spółką dominującą, a także jeżeli ta sama spółka jest spółką dominującą w stosunku do upadłego i drugiej strony czynności, przepis ust. 1 stosuje się. (Dz. U. z 2015 r. poz. 978). 9. Art. 236 ust. 2. Uprawnienie do zgłoszenia wierzytelności przysługuje wierzycielowi ponadto, gdy jego wierzytelność była zabezpieczona hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską lub przez inny wpis w księdze wieczystej lub w rejestrze okrętowym. Jeżeli wierzyciel nie zgłosi tych wierzytelności, będą one umieszczone na liście wierzytelności z urzędu. 10. Art Przepisów o wyłączeniu z masy upadłości nie stosuje się do rzeczy, wierzytelności i innych praw majątkowych przeniesionych przez upadłego na wierzyciela w celu zabezpieczenia wierzytelności. Do przedmiotów tych oraz do zabezpieczonych w ten sposób wierzytelności stosuje się odpowiednio przepisy ustawy dotyczące zastawu i wierzytelności zabezpieczonych zastawem. 11. S. Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2010, s Art. 245 ust. 1 pkt. 3) Istnienie i rodzaj zabezpieczenia wierzytelności oraz określenie sumy, według której będzie obliczany głos wierzyciela; sumę tę oznacza się według tej części wierzytelności, która prawdopodobnie nie będzie zaspokojona z przedmiotu zabezpieczenia. 13. Uzasadnienie nowelizacji ustawy, s. 8.

9 42 5) wyboru oferenta dokonuje syndyk; wybór wymaga zatwierdzenia przez sędziego-komisarza; 6) postanowienie zatwierdzające wybór oferenta sędzia-komisarz może wydać na posiedzeniu niejawnym; 7) sędzia-komisarz może odroczyć zatwierdzenie wyboru oferenta o tydzień; w tym przypadku postanowienie o zatwierdzeniu wyboru oferenta podlega obwieszczeniu. 2. Na postanowienie sędziego-komisarza o zatwierdzeniu wyboru oferenta przysługuje zażalenie. 3. Przy sprzedaży nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu oraz statku morskiego wpisanego do rejestru okrętowego, przepisy art. 319 stosuje się odpowiednio. 18. Art. 313 ust. 2. Sprzedaż nieruchomości powoduje wygaśnięcie praw oraz praw i roszczeń osobistych ujawnionych przez wpis do księgi wieczystej lub nieujawnionych w ten sposób, lecz zgłoszonych sędziemu-komisarzowi w terminie określonym w art. 51 ust. 1 pkt 5. W miejsce prawa, które wygasło, uprawniony nabywa prawo do zaspokojenia wartości wygasłego prawa z ceny uzyskanej ze sprzedaży obciążonej nieruchomości. Skutek ten powstaje z chwilą zawarcia umowy sprzedaży. Podstawą do wykreślenia praw, które wygasły na skutek sprzedaży, jest prawomocny plan podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości obciążonej. Podstawą wykreślenia hipoteki jest umowa sprzedaży nieruchomości. 19. Art ust 3. Pozostają w mocy bez potrącania ich wartości z ceny nabycia służebność drogi koniecznej, służebność przesyłu oraz służebność ustanowiona w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budowli lub innego urządzenia. Użytkowanie oraz prawa dożywotnika pozostają w mocy, jeżeli przysługuje im pierwszeństwo przed wszystkimi hipotekami lub jeżeli nieruchomość nie jest hipotekami obciążona albo jeżeli wartość użytkowania i praw dożywotnika znajduje pełne pokrycie w cenie nabycia. Jednakże w tym ostatnim wypadku wartość tych praw będzie zaliczona na cenę nabycia. ust 4. Na wniosek właściciela nieruchomości władnącej, zgłoszony najpóźniej w zarzutach do planu podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości obciążonej, sędzia-komisarz może postanowić, że służebność gruntowa, która nie znajduje pełnego pokrycia w cenie nabycia, zostaje utrzymana w mocy, jeżeli jest dla nieruchomości władnącej konieczna, a nie obniża w sposób istotny wartości nieruchomości obciążonej. Na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie. Jeżeli wniosek o wyłączenie zgłoszony został w zarzutach, podlega rozpoznaniu razem z zarzutami. 20. Art ust. 1. Syndyk zawiera umowę sprzedaży w terminie określonym przez sędziego-komisarza, nie dłuższym niż cztery miesiące od dnia zatwierdzenia wyboru oferenta przez sędziego-komisarza. 21. Art Jeżeli w skład masy upadłości wchodzą rzeczy ruchome, których nie można zbyć z zachowaniem przepisów ustawy, sędzia-komisarz może postanowić o ich wyłączeniu z masy upadłości, albo zezwolić na ich zniszczenie. Na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie. 22. Art Do sprzedaży wierzytelności lub praw majątkowych upadłego przepisy art. 315, art. 320 i art. 321 stosuje się odpowiednio. 23. Jakubecki, [w:] A. Jakubecki, F. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Kraków 2006, s. 957; F. Zedler, Uzasadnienie do Projektu Ustawy Prawo upadłościowe, Prace Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego z dn. 20 stycznia 2001 r., Przegląd Legislacyjny 2001, Nr 2, s Por. Heropolitańska, Komentarz do Art. 88 w: Izabela Heropolitańska, Agnieszka Tułodziecka, Katarzyna Hryćków-Myćka, Paweł Kuglarz, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece oraz przepisy związane. Komentarz, wyd. 2, Beck 2014, s Por.: Orzeczenie SN z 14 maja 2014, III CZP 18/ Por.: M. Domagalski, Hipoteka chroni też czynsz syndyka, Rzeczpospolita z Art. 336 ust.1: Sumy uzyskane z likwidacji rzeczy, wierzytelności i praw obciążonych hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, a także prawami oraz prawami osobistymi i roszczeniami ujawnionymi przez wpis do księgi wieczystej lub nieujawnionymi w ten sposób, lecz zgłoszonymi sędziemu-komisarzowi w ustawowym terminie przeznacza się na zaspokojenie wierzycieli, których wierzytelności były zabezpieczone na tych rzeczach lub prawach; kwoty pozostałe po zaspokojeniu tych wierzytelności wchodzą do funduszów masy upadłości. 28. Por.: Art. 336 ust.3: do sum stanowiących pożytki rzeczy lub prawa obciążonego hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, a także prawami oraz prawami osobistymi i roszczeniami przepisu ust. 1 nie stosuje się. 29. Art. 345 ust. 2. Wierzytelności i prawa, o których mowa w ust. 1, są zaspokajane w kolejności przysługującego im pierwszeństwa. 30. Art ust. 1. W sprawach, w których wierzycielom przysługują prawa na zbytych rzeczach lub prawach, o których mowa w art. 345 i 346, syndyk sporządza oddzielny plan podziału sum uzyskanych ze sprzedanych rzeczy lub praw. Do tego planu stosuje się odpowiednio przepis art W planie podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości syndyk wymienia dodatkowo prawa oraz prawa i roszczenia osobiste, które wskutek sprzedaży nieruchomości wygasły. 31. Art. 342 ust. 1 Należności podlegające zaspokojeniu z funduszów masy upadłości dzieli się na następujące kategorie: 1) kategoria pierwsza przypadające za czas przed ogłoszeniem upadłości należności ze stosunku pracy, z wyjątkiem roszczeń z tytułu wynagrodzenia reprezentanta upadłego lub wynagrodzenia osoby wykonującej czynności związane z zarządem lub nadzorem nad przedsiębiorstwem upadłego, należności rolników z tytułu umów o dostarczenie produktów z własnego gospodarstwa rolnego, należności alimentacyjne oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i renty z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę, przypadające za trzy ostatnie lata przed ogłoszeniem upadłości należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 121, 689 i 978) oraz należności powstałe w postępowaniu restrukturyzacyjnym z czynności zarządcy albo należności powstałe z czynności dłużnika dokonanych po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego niewymagających zezwolenia rady wierzycieli, albo zgody nadzorcy sądowego lub dokonanych za zezwoleniem rady wierzycieli, albo zgodą nadzorcy sądowego, jeżeli upadłość ogłoszono w wyniku rozpoznania uproszczonego wniosku o ogłoszenie upadłości jak również należności z tytułu kredytu, pożyczki, obligacji, gwarancji lub akredytyw lub innego finansowania przewidzianego układem przyjętym w postępowaniu restrukturyzacyjnym i udzielonego w związku z wykonaniem takiego układu, jeżeli upadłość ogłoszono w wyniku rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości złożonego nie później niż trzy miesiące po prawomocnym uchyleniu układu; 2) kategoria druga inne należności, jeżeli nie podlegają zaspokojeniu w innych kategoriach, w szczególności podatki i inne daniny publiczne oraz pozostałe należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne; 3) kategoria trzecia odsetki od należności ujętych w wyższych kategoriach w kolejności, w jakiej podlega zaspokojeniu kapitał, a także sądowe i administracyjne kary grzywny oraz należności z tytułu darowizn i zapisów; 4) kategoria czwarta należności wspólników albo akcjonariuszy z tytułu pożyczki lub innej czynności prawnej o podobnych skutkach, w szczególności dostawy towaru z odroczonym terminem płatności, dokonanej na rzecz upadłego będącego spółką kapitałową w okresie pięciu lat przed ogłoszeniem upadłości, wraz z odsetkami. 32. Art ust. 1. W razie sprzedaży nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu lub statku morskiego wpisanego do rejestru okrętowego, przed zaspokojeniem wierzytelności zabezpieczonych hipoteką albo hipoteką morską oraz innych praw, w tym praw i roszczeń osobistych, które ciążyły na przedmiocie sprzedaży i które w wyniku sprzedaży wygasły, zaspokaja się należności alimentacyjne w zakresie wskazanym w art. 343 ust. 2 oraz przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości renty za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i renty z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę, jak też wynagrodzenia za pracę pracowników wykonujących pracę na nieruchomości, statku lub w lokalu za okres ostatnich trzech miesięcy przed sprzedażą, jednakże tylko do wysokości trzykrotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę. 33. Art. 343 ust.2. Zobowiązania alimentacyjne ciążące na upadłym, przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości, syndyk zaspokaja zgodnie z ust. 1 w terminach ich płatności, do dnia sporządzenia ostatecznego planu podziału, każdorazowo dla każdego uprawnionego w kwocie nie wyższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę. Pozostała część tych należności nie podlega zaspokojeniu z masy upadłości. 34. Art. 345 ust.3. W równym stopniu z wierzytelnością zaspokaja się roszczenia o świadczenia uboczne objęte zabezpieczeniem na mocy odrębnych przepisów. Przypadającą wierzycielowi sumę zalicza się przede wszystkim na należność główną, następnie na odsetki i pozostałe roszczenia o świadczenia uboczne, z tym że koszty postępowania uwzględnia się w ostatniej kolejności. 35. Art. 345 ust. 1. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, wierzytelności zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym i hipoteką morską, a także wygasające według przepisów ustawy prawa oraz skutki ujawnienia praw i roszczeń osobistych ciążące na nieruchomości, użytkowaniu wieczystym, spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu lub statku morskim wpisanym do rejestru okrętowego, podlegają zaspokojeniu z sumy uzyskanej z likwidacji obciążonego przedmiotu, pomniejszonej o koszty likwidacji tego przedmiotu oraz inne koszty postępowania upadłościowego w wysokości nieprzekraczającej dziesiątej części sumy uzyskanej z likwidacji, nie więcej jednak niż o taką część kosztów postępowania upadłościowego, która wynika ze stosunku wartości obciążonego przedmiotu do wartości całej masy upadłości. 36. Art ust. 2. Przepisy o zaspokojeniu wierzytelności zabezpieczonej zastawem stosuje się odpowiednio do zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonych przez przeniesienie na wierzyciela prawa własności rzeczy, wierzytelności i innego prawa. STRESZCZENIE W artykule zostały przedstawione najistotniejsze konsekwencje ogłoszenia upadłości kontrahenta wierzyciela rzeczowego po nowelizacji prawa upadłościowego i naprawczego, przyjętej ustawą Prawo restrukturyzacyjne z dnia 15 maja 2015 r. ( PR ), która wchodzi w życia z dniem 1 stycznia 2016 roku. SŁOWA KLUCZOWE upadłość kontrahenta, wierzyciel rzeczowy, prawo upadłościowe i naprawcze ABSTRACT The article presents the most important consequences of declaring bankruptcy by counterparty of creditor secured by a right in rem after the revision of Bankruptcy and Reorganisation Law adapted on 15 May 2015, which shall enter into force on 1 January KEY WORDS counterparty bankruptcy, creditor secured by a right in rem, bankruptcy and reorganisation law FOTO: FOTOLIA