W samym Przemyślu powstały mniejsze obiekty obronne, które stanowiły rdzeń twierdzy.
|
|
- Tadeusz Walczak
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Co to jest Twierdza Przemyśl? Często słyszymy takie pojęcie, ale nie do końca potrafimy odpowiedzieć na to pytanie. Twierdza Przemyśl to sieć kilkudziesięciu mniejszych i większych fortów, czyli obiektów obronnych, wspomaganych okopami, zasiekami, magazynami, koszarami, szpitalami i wieloma elementami które wspólnie tworzą całość zwaną Twierdzą Przemyśl. Twierdza składała się z trzech linii obronnych. Największe i najmocniejsze umocnienia zbudowano poza Przemyślem, wykorzystując do tego korzystne ukształtowanie terenu teren pagórkowaty. Dzięki temu w odległości około 10 km od miasta powstała linia obrony zwana pierścieniem. Składała się ona z 15 fortów głównych i wielu pomocniczych. W samym Przemyślu powstały mniejsze obiekty obronne, które stanowiły rdzeń twierdzy. Pomiędzy pierścieniem a rdzeniem zbudowano kolejną linię umocnień zwaną drugą linią. W ten sposób powstały trzy linie obronne, ale oczywiście ciężar walk miał na siebie wziąć przede wszystkim pierścień, stąd to w nim zbudowano największe dzieła obronne zwane potocznie fortami. Już w trakcie walk zbudowano linie wysunięte na zewnątrz pierścienia pozycje wysunięte, m. in. w okolicach Batycz i Hnatkowic oraz Zalesie i Krasiczyna. Dlaczego w ogóle w Przemyślu zbudowano Twierdzę? Na początek należy napisać, że Twierdza Przemyśl była budowana przez blisko 70 lat. Składała się zarówno z fortów nowoczesnych, ale także starszego typu, które z upływem lat, były po porostu za słabe by powstrzymać największe pociski wystrzelane przez wrogie wojska. Budowa twierdzy był to ciągły wyścig pomiędzy konstruktorami fortów a twórcami nowej artylerii. Ci pierwsi starali się zbudować odporne na trafienia forty, ci drudzy robili wszystko by wynaleźć pociski które będą wstanie zniszczyć każdy fort. W tym miejscu należy przypomnieć też trochę historii. W 1772 r. miał miejsce pierwszy rozbiór Polski. Ziemie naszego kraju zostały zagarnięte przez Rosję, Austrię i Prusy. Właśnie Austriacy zabrali teren na którym mieszkamy, w tym Przemyśl, Lwów, Rzeszów i całą dzisiejszą gminę Orły Kolejne rozbiory miały miejsce w roku 1793 i Wtedy też ostatecznie Polska przestała istnieć, a Polacy musieli żyć w państwach zaborczych, stąd ten okres nazywamy czasem zaborów. Początkowo stosunki Austrii z Rosją i Prusami były dobre, jednak już od połowy XIX wieku stawało się jasne, że wojna kiedyś wybuchnie, a teren Galicji bo tak nazywano zabrane przez Austrię ziemie polskie, nie jest w żaden sposób broniony przed ewentualnym atakiem wojsk rosyjskich. Dlatego Austriacy postanowili w 1854 r. rozpocząć budowę umocnień w wielu rejonach np. w Krakowie, Lwowie, a także w Przemyślu. Wokół Przemyśla powstały szańce polowe, czyli umocnienia ziemne umacniane jedynie drewnem i wikliną, przez co ich żywotność była ograniczona. Na terenie gminy orły powstały wtedy szańce w rejonie Duńkowiczek. Jednak po poprawie relacji z Rosją prace zostały wstrzymane. Kolejne lata przyniosły zamieszki wewnątrz cesarstwa Austriackiego, przez co powstało Cesarstwo Austro-Węgierskie, czyli wspólne państwo austro-węgierskie. W latach 60 XIX wieku poprawiła się także sytuacja Polaków pod zaborem austrowęgierskim, gdyż udało się nam otrzymać sporą
2 niezależność, czyli autonomię. Byliśmy nadal pod zaborem, ale w urzędach, szkołach urzędowym językiem był polski, a w szkołach swobodnie uczono polskiej historii, języka i kultury. Mimo to Austriacy nadal mieli plany budowy umocnień wokół Przemyśla, w tym celu powołali Dyrekcję Inżynierii Fortecznej w Przemyślu, na czele której stanął Daniel von Salis-Soglio, później jego następcą został Anton Werner. Pojawiały się różne plany budowy umocnień, w tym budowy stałych dzieł obronnych. Prace rozpoczęto w roku Pierwszym stałym fortem był wybudowany w latach fort VIII Łętownia. Był to fort artyleryjski jednowatowy. Kolejnym fortem był fort XII Żurawica zwany później Werner. Kolejnym punktem budowy umocnień była budowa fortu I Salis-Soglio, fortu V Grochowce i VII Prałkowce. Później wybudowano forty artyleryjskie dwuwałowe: XIV Hurko, X Orzechowce i na terenie gminy Orły XI Duńkowiczki. W następnych latach kontynuowano prace związane z budową przemyskiej twierdzy. Powstawały umocnienia nie tylko w pierścieniu zewnętrznym, ale także w rdzeniu i drugiej linii. Budowano koszary wojskowe, szpitale, magazyny, linie kolejowe, często tymczasowe, potrzebne do dostarczania materiałów do budowy fortów. Powstawały też liczne drogi forteczne. W 1892 r. rozpoczęto budowę trzech pierwszych fortów pancernych w Twierdzy Przemyśl. Wtedy też powstały forty IX Brunner i XIII San Rideau. Od artyleryjskich różniły się tym, że miały wieże pancerne, które osłaniały zamontowana tam artylerię (armaty, moździerze, haubice). Na pancerny został też przebudowany fort X Orzechowce oraz na terenie naszej gminy fort XI Duńkowiczki. W następnych latach nie prowadzono już większych prac budowlanych przy fortach głównych, zmieniano jednak często i przebudowywano je. Np. dobudowywano do fortów tardytory czyli zakryte stanowiska, do prowadzenia ognia międzypolowego, czyli do wrogich wojsk, które dostałyby się między dwa forty. W 1896 r. z udziałem cesarza Autro-Wegierskiego Franciszka Józefa I odbyły się wielkie manewry wojskowe, mające pokazać, jak wytrzymała jest perełka cesarskiej inżynierii czyli przemyska Twierdza. W forcie X Orzechowce, ukryło się wielu wysokiej rangi dowódców, by osobiście być świadkiem ostrzału artyleryjskiego, jaki skierowano na ten fort. Mimo iż fort wytrzymał tą próbę, pojawiło się wiele problemów. Zawalona została brama forteczna, przez co po ostrzale próbnym, było bardzo utrudnione poruszanie się po forcie, stąd zdecydowano o rozebraniu takich bram na wszystkich fortach, jako niepraktycznych, czego dokonano jednak dopiero w latach Jeden z dowódców, który przebywał wewnątrz fortu podczas ostrzału, doznał rozstroju nerwowego, stąd pojawiły się sugestie, że przebywanie pod ciągłym ostrzałem, może mieć bardzo zły wpływ na psychikę i morale żołnierzy. Tymczasem wojna zbliżała się wielkimi krokami. W Europie powstały dwa sojusze wojskowe. Jeden z nich tworzyły Rosja, Francja i Wielka Brytania, nazywano go Trójporozumienie lub Ententa. Natomiast Niemcy, Austro-Węgry i Włochy utworzyły Trójporozumienie, a ze względu na położenie geograficzne nazywano ten sojusz Państwami Centralnymi. Stawało się jasne, że w razie wojny pomiędzy Rosja a Austro-Węgrami to Twierdza Przemyśl, będzie miała za zadanie powstrzymać marsz wojsk rosyjskich. Trzeba powiedzieć jasno, że mimo ciągłych przebudowań i modernizacji, Twierdza Przemyśl nie była w stanie wytrzymać trafień, największych ówczesnych dział. Wiele fortów było już przestarzałych i
3 miały ponad 30 lat. Mało było fortów pancernych, co nie dawało 100% pewności dłuższego utrzymania się twierdzy. I wojna światowa wybuchła ostatecznie w sierpniu 1914 r. Były kilka jej przyczyn. Mocarstwa rywalizowały o kolonie, wpływy na Bałkanach oraz ogólnie o dominująca role w Europie. Jednak decydującym argumentem, który doprowadził do wybuchu wojny było zamordowanie w Sarajewie, następcy tronu Austro-wegierskiego, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda Habsburga. Zabójstwa dokonał Serb, którego kraj blisko współpracował z Rosją. Austriacy wysunęli wtedy wiele żądań wobec Serbii, mimo iż Serbia zgodziła się na większość z nich, nie wyraziła jednak zgody, na prowadzenie na jej terytorium śledztwa w sprawie zamachu przez Austriaków. To spowodowało, że Austro-Węgry wypowiedziały jej wojnę. W obronie Serbii stanęła Rosja, a po stronie Austrii - Niemcy. W ten sposób w ciągu kilku dni sierpnia 1914 r. oba sojusze Ententa i Państwa Centralne wypowiedziały sobie wojnę, zwana Wielka Wojną. Co ciekawe Włochy nie wzięły w niej udział po stronie Państw Centralnych, łamiąc wcześniejsze postanowienia, a w 1915 r. przeszły na stronę Ententy, atakując na Austro-Węgry. 2 sierpnia 1914 r. rozpoczęło się wielkie wyposażanie Twierdzy Przemyśl. Przybywały kolejne działa i oddziały wojskowe. Prowadzono na ogromna skalę pracy przy fortach. Budowano kilometry okopów i zasieków z drutu kolczastego, które miały pomagać fortom w obronie często na pozycjach daleko wysuniętych przez fortami. Obrońcom, nic nie mogło przeszkadzać w obronie i prowadzeniu ostrzału atakujących oddziałów rosyjskich, więc wycinano wszystkie lasy znajdujące się na przedpolu fortów. Co więcej wysiedlano ludność z wiosek położonych tuż przed fortami, a następnie palono wszystkie zabudowania w miejscowości, aby Rosjanie w żaden sposób nie mogli chować się wśród zabudowań iw ten sposób atakować z zaskoczenia na pozycje obronne. Była to decyzja tragiczna dla mieszkańców, którzy musieli zostawić dobytek całego życia i wyjechać, choć bardzo często władze nie zapewniały im mieszkania zastępczego i byli zdani sami na siebie. Natomiast z punktu widzenia militarnego, była to jedyna słuszna decyzja, gdyż, nie po to budowano twierdzę, aby teraz pozwolić Rosjanom podchodzić pod osłona domów, stodół i stajni w najbliższe okolice fortów. W ten sposób spalone zostały następujące miejscowości na terenie miny Orły: Duńkowiczki, Małkowice, część Hnatkowic. Ponadto w okolicy spalono Orzechowce, Ujkowice, Wyszatyce i część Bolestraszyc. Ponadto wysiedlono z Przemyśla i okolic wszystkich mieszkańców, którzy nie posiadali zapasów żywności na przynajmniej 90 dni, które pozwoliłyby im przetrwać w warunkach wojny. Należy tez dodać, że w miejscowościach położonych blisko fortów wysadzano wieże kościelne i banie cerkiewne. Miało to na celu utrudnienie Rosjanom, brania celu dla artylerii, na podstawie widocznych z daleka wież kościelnych i bań cerkiewnych. Pierwsze tygodnie wojny to porażki Austriaków, przez co wojska rosyjskie bardzo szybko zbliżały się w kierunku Przemyśla. Można mówić wręcz o potężnej porażce i panicznej ucieczce wojsk austrowęgierskich. Według relacji świadków podczas odwrotu, jechało drogą nawet cztery furmanki obok siebie, co całkowicie sparaliżowało ruch wokół Twierdzy, uniemożliwiając tez dostawy broni i żywności dla obrońców. Stawało się jasne, że wkrótce zacznie się atak na Twierdzę Przemyśl. Twierdza składała się z trzech linii obrony. Pierwsze strzały skierowane w stronę obrońców Twierdzy padły 17 września 1914 r. Wojska Austro- Węgierskie wycofywały się, dzięki czemu Rosjanie mogli zacząć ostrzał fortów. Porażki Austriaków spowodowały, że przesunęli oni linię obrony, aż na rzekę Dunajec, zostawiając Twierdze samą. Od tej
4 pory to ona miała zatrzymywać samodzielnie ataki około 100-tysięcznej armii rosyjskiej. Rosjanie stopniowo otaczali twierdzę, zamykając w końcu pierścień oblężenia. Obrońcy nie mieli już kontaktu w wojskami polowymi, przez co zostali zdani sami na siebie. Rosjanie budowali okopy i wykorzystując zagłębienia terenu starali się podejść jak najbliżej fortów. Obrońcy obserwowali ruchy wojsk nieprzyjaciela, między innymi za pomocą balonów, które wzbijały się nad Przemyślem. Zgodnie z tymi obserwacjami wszystko wskazywało, na atak rosyjski na forty siedliskie, czyli od wschodu i na forty północne, czyli atak miał być wyprowadzony między innym z terenu Gminy Orły. Za nim doszło do zdecydowanego ataku na Twierdzę, Rosjanie wysłali posłańców, którzy 3 października zaproponowali poddanie się twierdzy. Zostało to oczywiście odrzucone przez dowódcę przemyskiej Twierdzy generała Hermana Kusmanka. Od 4 października nasilił się ostrzał fortów, jednak problemem Rosjan był brak dużego kalibru artylerii, przez co nie mogli oni za bardzo uszkodzić fortów, a powstałe uszkodzenia były na bieżąco naprawiane przez obrońców. Zgodnie z obserwacjami główny atak został wyprowadzony od wschodu. Szturmem rosyjskim dowodził generał Dmitrij Szczerbaczow. Miał on do dyspozycji około żołnierzy, co było liczba małą przy ponad obrońców twierdzy. Należy jednak podkreślić, że wśród obrońców byli także żołnierze zajmujący się dostarczaniem amunicji, kucharze, sanitariusze, lekarze, wiec stan bojowy armii był znacznie niższy. Rosjanie ostro atakowali, a największy szturm, przeprowadzili 7 października, kiedy to byli bardzo bliscy sukcesu. Wykorzystując deszczową pogodę wdarli się na fort I/1 Łysiczka, znajdujący się dzisiaj na terenie Ukrainy. Byli już na wale fortu i wydawało się, że jego utrata jest kwestią czasu. Jednak wtedy obrońcy podjęli decyzję o skierowaniu na własny fort I/1 ostrzału z fortów sąsiednich. W ten sposób zginęli walczący tam jeszcze obrońcy, ale śmierć ponieśli także atakujący Rosjanie. Po kilku godzinach z odsieczą dla tego fortu przybyli honwedzi, czyli żołnierze węgierscy, którzy ostatecznie wyparli Rosjan z okolic fortu I/1 Łysiczka. Jak się okazuje, właśnie na tym forcie Rosjanie byli najbliżsi sukcesu. Nigdy więcej nieudało już się im wedrzeć na żaden fort twierdzy. Atakujący Rosjanie byli ostrzeliwani z artylerii (armaty, moździerze, haubice), karabinów maszynowych i broni ręcznej. Przed fortami znajdowały się również pola minowe, które powodowały straty wśród atakujących. Należy pamiętać, że nawet gdy Rosjanie zbliżali się do fortów, to musieli pokonać zasieki z drutu kolczastego, liczne okopy, a to wszystko pod ciągłym ostrzałem obrońców. W końcu jakby udało im się dobiec do fortu, to czekała na nich głęboka na kilka metrów fosa, do której nawet jak zeszli to trafiali pod zmasowany ogień z kaponier zwanych tez kojcami, czyli elementami fortu przystosowanymi do obrony fosy. Strzelano z nich albo karabinami maszynowymi, albo działami, do których używano pociski zwane szrapnelami i kartaczami. Były one wypełnione ołowianymi lotkami małymi kulkami o średnicy ok. 1-2 cm, przez co miały zabić i ranić jak największa ilość żołnierzy, natomiast sam pocisk w zasadzie nie powodował większych uszkodzeń w fortyfikacjach. Po nieudanym ataku na forty siedliskie i odparciu Rosjan z Łysiczki, postanowi oni skierować silny atak na forty północe, atakując miedzy innymi fort Duńkowiczki. Udało się Rosjanom podejść nawet na 50 metrów od fortu, jednak silny ogień obrońców, nie pozwolił im na dalsze zbliżenie się. Te nieudane próby ataku, okupione stratą około zabitych i rannych żołnierzy, skłoniły Rosjan do zaprzestania oblężenia i wycofania w kierunku an Lwów. W ten sposób od zachodu i południa, Twierdza została odblokowana, dzięki czemu można było dowozić do niej potrzebne zaopatrzenie. W ten sposób zakończyło się trwające od 17 września do 10 października 1914 r. pierwsze oblężenie Twierdzy Przemyśl.
5 W kolejnych dniach do Twierdzy przybywały liczne transporty kolejowe z zaopatrzeniem, łącznie przybyło 213 pociągów. Udało się dokonać napraw na fortach, a także wzmocnić obsadę żołnierzy. Dostarczano leki, amunicję, jednak dalej było to za mało, jak na potrzeby obrońców i ludności cywilnej, która cały czas przebywała w Przemyślu i okolicach. Niestety Rosjanie zaczęli odnosić sukcesy podczas walk w Galicji i znowu wojska Autro-węgierskie dostały rozkaz wycofania się na linię Dunajca. Oznaczało to, że znowu zadanie obrony tej części państwa spoczywało na Twierdzy Przemyśl. Rosjanie ponownie otoczyli obrońców i od 9 listopada zaczęło się drugie oblężenie w historii Twierdzy Przemyśl. Tym razem jednak wojska atakujące, nie decydowały się na szturmy jak w pierwszym oblężeniu, gdyż kończyły się one wtedy masakrą atakujących. Postanowiono atakować stopniowo, wykrwawiając obrońców i licząc na upadek morale armii oraz problemy z zaopatrzeniem fortów. Tym razem atakiem Rosjan dowodził generał Andrej Seliwanow. Obrońcy, aby utrudnić ewentualny atak na forty, zbudowali na terenie gminy Orły pozycje obronne ciągnące się od Batycz do Hnatkowic. Pozycje te były oparte między innymi na wzgórzach, na których teraz stoją wiatraki. Te pozycje obrońców nazywano "Pozycjami Na Górach". Składały się one z ziemnych umocnień, okopów i zasieków. Co ciekawe stworzono jeszcze bardziej wysunięte pozycje obronne. Np. na południowy zachód od Olszynki zbudowano ziemny szaniec dla piechoty. Generał Kusmanek, nie chciał tylko czekać na rosyjskie ataki, dlatego co jakiś czas obrońcy organizowali wypady, niszcząc pozycje rosyjskie i próbując połączyć się z armiami polowymi, operującymi między innymi w okolicy Leska i Sanoka. Jeden z większych wypadów zorganizowano w kierunku na Birczę. Obrońcy dotarli na 5 km od tej miejscowości, jednak wobec porażek austriackiej armii polowej, nie udało się z nią połączyć, dlatego postanowiono wrócić do twierdzy, nie ryzykując kolejnych strat własnych. W odpowiedzi Rosjanie przypuścili ostry atak na pozycje pod Hnatkowicami, jednak obrońcom udało się te ataki odeprzeć i utrzymać te pozycje. Jednak w następnych tygodniach Rosjanie nie odpuszczali wyprowadzając atak iż Trójczyc i Drohojowa, ostatecznie 13 lutego zdobyli pozycje "Na górach" pod Hnatkowicami. Sytuacja obrońców stawała się coraz trudniejsza. Byli otoczeni, a jedyny kontakt z reszta państwa istniał za pomocą poczty dostarczanej cały czas samolotami, które startowały z Żurawicy, Buszkowic i Hurka. Brakowało żywności, lekarstw. Wielu żołnierzy było rannych, chorych, liczne były odmrożenia, gdyż walki odbywały się w zimie. Aby zwiększyć ilość jedzenia, zaczęto ubój koni, ale przez to utrudnione było dowożenie amunicji i innych towarów na obszarze twierdzy. 19 marca generał Kusmanek podjął ostatnia próbę zorganizowania wypadu z Twierdzy, ale tak jak poprzednie zakończyła się ona niepowodzeniem. Co więcej sprowokowało to Rosjan do potężnego ataku na forty, ale obrońcy zdołali się obronić. Te wszystkie sytuacje plus coraz liczniejsze dezercje wśród żołnierzy i podawanie się Rosjanom, coraz mocniej dawały do zrozumienia, że Twierdza długo nie wytrzyma i zbliża się kapitulacja. Co więcej, prawdopodobnie austriacki kontrwywiad wpadł na trop s[pisku żołnierzy słowiańskich, którzy miel ilość bratobójczej walki i ginięcia za Austo-Węgry i zamierzali przejąć kontrole nad fortami i poddać je Rosjanom. Te wszystkie argumenty przedstawił Kusmanek dowództwu we Wiedniu drogą lotniczą. Otrzymał odpowiedź, że w takiej sytuacji dalsza walka nie ma sensu i należy twierdzę poddać. jednak przed poddaniem należy zniszczyć i wysadzić co tylko się da, aby Rosjanie nie zdobyli zdolnej do walk twierdzy tylko kupę gruzu. Już od 20- marca wysadzano różne elementy forteczne, a ostatecznie rankiem 22 marca 1915 r. wysadzono wszystkie forty, niszcząc działa, kaponiery, schrony i magazyny. Ponadto wysadzono mosty na Sanie w Przemyślu. Żołnierze mieli niszczyć karabiny, a amunicje zakopywać i ukrywać. 22 marca 1915 r. zakończyło się II oblężenie. Twierdza skapitulowała.
6 Rosjanie mimo radości z zajęcia Przemyśla, byli wściekli, że obrońcy wysadzili większość dzieł obronnych, przez co twierdza przestała w zasadzie mieć znaczenie militarne. Jak wielki był to sukces dla Rosjan, świadczy fakt, że do Przemyśla 26 kwietnia 1915 r. przebył z wizytą car rosyjski Mikołaj II, który odwiedził między innymi fort I/1 Łysiczka, ten o który toczyły się krwawe walki w pierwszym oblężeniu i Rosjanie byli bliscy zdobycia go. Następne tygodnie to w końcu zwycięstwa wojsk austrowęgierskich wspieranych przez oddziały niemieckie. Dzięki temu i zwycięstwie w bitwie pod Gorlicami, Rosjanie zaczęli się cofać. Już w połowie maja 1915 r. pod Przemyśl dotarły pierwsze oddziały państw centralnych. Tym razem role się odwróciły. To Rosjanie postanowili się bronić w ruinach fortów, przed atakiem wroga. Niektórzy historycy nazywają te walki III oblężeniem, niektórzy po prostu odbiciem twierdzy. Podczas odbijania twierdzy Niemcy użyli między innymi moździerzy 420 mm, zwanymi Grubą Bertą. Siały one spustoszenie na fortach, niszcząc elementy fortów. Od 30 maja Niemcy szykowali się do ataku od strony Gminy Orły, skierowali w tym celu silny ostrzał na forty Duńkowiczki, Orzechowce Werner. W wyniku szturmu 31 maja 1915 r. zdobyto fort Duńkowiczki, a 3 czerwca cały Przemyśl. Trzy dni później w mieście odbyła się wielka defilada wojsk niemieckich i austrowęgierskich. Na tym w zasadzie skończyła się militarna rola Twierdzy Przemyśl. W następnych latach władze autrowegierskie a później polskie prowadziły rozbiórki zniszczonych obiektów, pozwalając tez miejscowej ludności na wykorzystaniu gruzu z twierdzy do budowy i utwardzania, dróg, chodników i własnych domów. W ten sposób forty były niszczone i demolowane, dopiero w roku 1968 uznano je za zabytek, co powstrzymało skalę zniszczeń i dewastacji. Dziś forty przedstawiaj a różny stan. Jedna są zachowane lepiej, po innych nie ma śladu. Ta fascynująca historia przemyskiej twierdzy ma ciągle swoich pasjonatów i mimo ponad 100 lat od głównych walk, wciąż forty budzą podziw i zainteresowanie odwiedzających, którzy zawsze muszą zachować należytą uwagę i zasady bezpieczeństwa przy ich zwiedzaniu. Jak wyglądał fort? Na początek należałoby rozróżnić typy fortów. Były forty artyleryjskie i pancerne. Jeżeli działa były osłonięte pancerzem, wtedy mówimy o forcie pancernych, natomiast, gdy działa stały tylko za umocnieniami ziemno-betonowymi, mówimy o forcie artyleryjskim. Artyleryjskie były I Salis-Soglio, II Jaksmanice, III Łuczyce, V Grochowce, VI Iwanowa Góra, VII Prałkowce, VIII Łętownia, XII Werner, XIV Hurko. Pancerne to IV Optyń, IX Brunner, X Orzechowce, XI Duńkowiczki, XIII San Rideau, XV Borek. Wymieniamy tutaj tylko forty główne. Były forty jedno i dwuwałowe. Wał to stanowiska dla artylerii. Dwuwałowe to: XI Duńkowiczki, X Orzechowce, XIV Hurko. Wał nad koszarami, był wyższy i zazwyczaj służył do walki na większa odległość, natomiast wał położony bliżej fosy był niższy i służył do ostrzału na bliższa odległość. Pozostałe były jednowałowe. Każdy fort był inny, miał inne uzbrojenie, a wszystko było oczywiście uzależnione od jego położenia, narażenia na atak i zadań jakie miał do wykonania.
7 Jeżeli na forcie były działa do walki dalekiej i bliskiej oraz piechota, to taki fort nazywano fortem ześrodkowanym. Forteczne działa strzelały tak, aby poszczególne forty mogły się wspierać i uzupełniać. Jednak, gdyby w jakiś sposób wrogie wojska dotarły na międzypole, to wtedy ostrzał rozpoczynały tradytody, czyli stanowiska z działami do prowadzenia ognia bocznego. Analogicznie teren bezpośrednio przed fortem nazywano przedpolem. Wśród dział fortecznych wyróżniano armaty, które strzelały torem płaskim na dosyć duże odległości nawet do 10 km. Były także haubice i moździerze, które strzelały torem stromotorowym, czyli pocisk leciał do góry i potem spadał. Dzięki temu mogły one trafiać w obiekty i żołnierzy ukrytymi za przeszkodami. Trudno jest wykazać różnice między haubicą a moździerzem, ogólnie moździerz jest ładowany od góry, a haubica od tyłu, ale zdarzały się wyjątki. Oprócz wału, na którym były działa, forty posiadały fosę, czyli głęboki wykop, utrudniający zdobycie go. Fosa była broniona przez kaponiery. W zależności od jej umiejscowienia miały one różne nazwy. Na środku fosy znajdowała się kaponiera czołowa (czoło fortu) zwana też kaponierą osiową, gdy znajdowała się na osi fortu, po bokach były kaponiery barkowe (barki fortu), a z tyłu, czyli najmniej narażonej na atak była kaponiera szyjowa. Nie wszystkie kaponiery występowały równocześnie. Nieraz były one jednostronne, czyli strzelały w jedna stronę fosy, a nieraz dwustronne, wtedy było ich mniej. Z wnętrza fortu do kaponier prowadziły podziemne tunele zwane poternami. Do pomocy w obronie fosy służyły otwory strzelnicze umiejscowione wzdłuż fosy od strony atakujących wrogów, była to tzw. galeria strzelecka. Pierwszym obiektem widzianym po wejściu na fort są koszary. Mieszkali w nich żołnierze, były tam ubikacje, punkty opatrunkowe, areszty i magazyny. Nad koszarami był wał artyleryjski, usypany z ziemi, dzięki czemu koszary były chronione dodatkowo przed trafieniem. Ponieważ ta cześć fortu na kształt ludzkiej głowy nazywana jest szyją, to koszary nazywano szyjowymi. W głębi fortu mieściły się schrony dla żołnierzy. Najczęściej był schron główny i schrony w poprzecznicach, czyli betonowe umocnienia, przysypane ziemią, między którymi były stanowiska dla dział, a w razie ostrzału wroga żołnierze chowali się do schronów w poprzecznicach. Ogólnie pomieszczenia na forcie nazywamy kazamatami. Forty posiadały też wieże obserwacyjne. Niektóre forty miały połączenie telefoniczne z dowództwem, a na dwóch fortach były generatory elektryczne do wentyalcji i reflektorów, które oświetlały przedpole, uniemożliwiając atakującym na podejście bliżej fortów.
Co to jest Twierdza Przemyśl? Dlaczego w ogóle w Przemyślu zbudowano Twierdzę? Budowa Twierdzy.
Co to jest Twierdza Przemyśl? Często słyszymy takie pojęcie, ale nie do końca potrafimy odpowiedzieć na to pytanie. Twierdza Przemyśl to sieć kilkudziesięciu mniejszych i większych fortów, czyli obiektów
Bardziej szczegółowoForty południowe. Typ Wyposażenie Cechy charakterystyczne. Dwa wały artyleryjskie, kaponiery czołowa, dwie barkowe i szyjowa.
Fort XIV Hurko 1885-1887 Plany fortów autorstwa Tomasza Idzikowskiego Forty południowe Artyleryjski, dwuwałowy, Dwa wały artyleryjskie, kaponiery czołowa, dwie barkowe i szyjowa. Słaby grunt powodował
Bardziej szczegółowoSEMINARIUM FORTECZNE TWIERDZA PRZEMYŚL 1-2 PAŹDZIERNIK 2016 PROGRAM ORGANIZATOR: SARP O/RZESZÓW PRZY WSPARCIU FINANSOWYM POIARP
1 SEMINARIUM FORTECZNE TWIERDZA PRZEMYŚL 1-2 PAŹDZIERNIK 2016 PROGRAM ORGANIZATOR: SARP O/RZESZÓW PRZY WSPARCIU FINANSOWYM POIARP SOBOTA 1.10.2016 godz. 10:45 Spotkanie uczestników przed dworcem kolejowym
Bardziej szczegółowoŚwinoujście (niem. Swinemünde) - Twierdza Świnoujście Fort IV Zachodni
Fort IV Zachodni fort pruskiej Twierdzy Świnoujście, wybudowany w latach 1856-1861, przeznaczony do obrony portu przed wrogimi okrętami. Składa się on z jednokondygnacyjnej reduty na planie kwadratu, do
Bardziej szczegółowoPOWSTANIE WARSZAWSKIE
POWSTANIE WARSZAWSKIE Powstanie Warszawskie było największą akcją zbrojną w okupowanej przez Niemców Europie, zorganizowaną przez Armię Krajową w ramach akcji BURZA. Planowane na kilka dni, trwało ponad
Bardziej szczegółowoI Wojna Światowa. Koniec epoki
I Wojna Światowa Koniec epoki Europa w 1914 roku Czerwony państwa centralne Niebieski państwa Ententy Zielony państwa neutralne Osoby dramatu Cesarz Austriacki i Król Węgierski Franciszek Józef I Osoby
Bardziej szczegółowoDni Twierdzy Poznań - Fort VI Obiekt został zbudowany zaledwie w 4 lata i oddany do użytku pruskiej armii w roku Jest jednym z 9 fortów typu głó
Dni Twierdzy Poznań - Fort VI Obiekt został zbudowany zaledwie w 4 lata i oddany do użytku pruskiej armii w roku 1883. Jest jednym z 9 fortów typu głównego. Od nazwiska pruskiego generała otrzymał nazwę
Bardziej szczegółowoX wieku Cladzco XIII wieku zamek Ernesta Bawarskiego Lorenza Krischke
Twierdza Kłodzko Twierdza Kłodzko to jeden z najlepiej zachowanych obiektów tego typu nie tylko w Polsce ale i w Europie, której losy są ściśle powiązane z miastem, na którego historię miało wpływ położenie
Bardziej szczegółowo2014 rok Rok Pamięci Narodowej
2014 rok Rok Pamięci Narodowej I. 100 rocznica wybuchu I wojny światowej I wojna światowa konflikt zbrojny trwający od 28 lipca 1914 do 11 listopada 1918 pomiędzy ententą, tj. Wielką Brytania, Francją,
Bardziej szczegółowoOrganizacja zgrupowania armii niemieckiej WRZESIEŃ 1939:
Organizacja zgrupowania armii niemieckiej WRZESIEŃ 939:. Wybierz jednostki podstawowe. Jest to zawsze co najmniej jeden pluton strzelecki i dowództwo kompanii. 2. Wybierz wsparcie batalionowe nie więcej
Bardziej szczegółowoNiepodległa polska 100 lat
Niepodległa polska 100 lat 1918-2018 UTRATA NIEPODLEGŁOŚCI Ostatni z trzech rozbiorów Polski przypieczętowała klęska powstania kościuszkowskiego w lipcu 1794 roku. W roku następnym 3 stycznia 1795 Rosja,
Bardziej szczegółowoKoncepcja merytoryczna i wstęp Witold Rawski. Rysunki Roman Gajewski. Redakcja techniczna i skład Bożena Tomaszczuk
ODSIECZ LWOWA W 1918 roku WOJSKOWE CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ 2014 Koncepcja merytoryczna i wstęp Witold Rawski Rysunki Roman Gajewski Redakcja techniczna i skład Bożena Tomaszczuk Copyright by Wojskowe
Bardziej szczegółowoWYSZEHRADZKI MULTIMARATON TWIERDZA PRZEMYŚL
IPA POLSKA Źródło: http://ipapolska.pl/ipa/aktualnosci/1536,wyszehradzki-multimaraton-twierdza-przemysl.html Wygenerowano: Poniedziałek, 9 października 2017, 23:15 WYSZEHRADZKI MULTIMARATON TWIERDZA PRZEMYŚL
Bardziej szczegółowoAutor: Zuzanna Czubek VIB
Autor: Zuzanna Czubek VIB 1795r.- III rozbiór Polski (dokonany przez Prusy, Austrię i Rosję), Polska na 123 lata zniknęła z mapy Europy i świata. Prusy w wyniku trzech rozbiorów zagarnęli: Pomorze, Wielkopolskie,
Bardziej szczegółowoFortyfikacje Czechosłowacji: Tajemnice Zimnej Wojny. Terminy wyjazdów: 18-22.06.2014 30.07-03.08.2014 10-14.09.2014
Fortyfikacje Czechosłowacji: Tajemnice Zimnej Wojny Terminy wyjazdów: 18-22.06.2014 30.07-03.08.2014 10-14.09.2014 Dzień 1 WARSZAWA - KATOWICE - OSTRAVA Dzień 2 OSTRAVA - OŁOMUNIEC Dzień 3 OŁOMUNIEC -
Bardziej szczegółowoZADANIA DO SPRAWDZIANU
ZADANIA DO SPRAWDZIANU 1. Przyjrzyj się mapie i wykonaj polecenia. a) Zamaluj kolorem zielonym państwa należące do Trójprzymierza. b) Zamaluj kolorem niebieskim państwa należące do Trójporozumienia. c)
Bardziej szczegółowoMonte Cassino to szczyt wysokości 516m położony w skalistych masywach górskich środkowych Włoch, panujący nad doliną Liri i drogą Neapol-Rzym, na
MONTE CASSINO 1944 Monte Cassino to szczyt wysokości 516m położony w skalistych masywach górskich środkowych Włoch, panujący nad doliną Liri i drogą Neapol-Rzym, na którym wznosi się stare Opactwo Benedyktynów.
Bardziej szczegółowoDziennik bojowy 14. Pułku Strzeleckiego 72. Dywizji Strzeleckiej
UWAGA! Zachowano oryginalną stylistykę z dziennika bojowego. Źródło: Pamięć Narodu. Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej. Tłumaczenie: Maciej Krzysik Nysa 1945-2015. Dziennik bojowy 14. Pułku Strzeleckiego
Bardziej szczegółowoGazetkę opracowały: Uczennice klasy IIIB gimnazjum: Katarzyna Kostrzewa Anna Kuczyńska Sylwia Wasiniewska r.
Gazetkę opracowały: Uczennice klasy IIIB gimnazjum: Katarzyna Kostrzewa Anna Kuczyńska Sylwia Wasiniewska 20.05.2016r. Dnia 20.05.2016r. (w piątek) uczniowie klas III gimnazjum wybrali się wspólnie z paniami:
Bardziej szczegółowoKrótki przewodnik po FORCIE IV
Krótki przewodnik po FORCIE IV Turystyczna trasa zwiedzania FORTU IV w Toruniu Fort IV ul. Chrobrego 86 87 100 Toruń tel./fax (056) 655 82 36; 655 81 34 http://www.fort.torun.pl/ FORT IV Serdecznie Państwa
Bardziej szczegółowokampanią wrześniową,
Rozpoczęta rankiem 1 września 1939 roku bohaterska polska wojna obronna, nazywana również kampanią wrześniową, była pierwszym frontem II wojny światowej Obfitowała w dramatyczne wydarzenia, niezwykłe akty
Bardziej szczegółowoGimnazjum w Pleśnej im. Bohaterów Bitwy pod Łowczówkiem DLACZEGO BOHATERÓW BITWY POD ŁOWCZÓWKIEM?
DLACZEGO BOHATERÓW BITWY POD ŁOWCZÓWKIEM? LATA 2001 2004 DZIAŁANIA WYCHOWAWCZE PRZED NADANIEM IMIENIA SZKOLE SPOTKANIA POKOLEŃ CZY OCALIMY NASZ PATRIOTYZM? PROGRAMY ARTYSTYCZNE NA UROCZYSTOŚCI ŚRODOWISKOWE
Bardziej szczegółowoProgramy rozbudowy na lata i
9 Programy rozbudowy na lata 1900 1905 i 1905 1914 202 Rozdział 9 Kolejne 2 programy rozbudowy Twierdzy Przemyśl powstały na lata 1900 1905 i 1905 1914. Po 1900 r. środki finansowe kierowane były jednak
Bardziej szczegółowo4 września 1939 (poniedziałe k)
Wojna obronna 1939 https://1wrzesnia39.pl/39p/kalendarium-1/8872,4-wrzesnia-1939-poniedzialek.html 2019-09-26, 13:11 4 września 1939 (poniedziałe k) Wydarzenia Mordy na ludności cywilnej Częstochowy i
Bardziej szczegółowoNowy kształt Europy. Historia Polski Klasa VI SP
Nowy kształt Europy Historia Polski Klasa VI SP Plan zajęć Powtórzenie Koniec pięknej epoki I wojna światowa Europa po wojnie Ćwiczenia Podsumowanie Praca domowa Bibliografia Praca domowa "Powiedz, co
Bardziej szczegółowoPrzegląd fortyfikacji stałych w Węgierskiej Górce w przededniu II wojny światowej za pomocą współczesnych narzędzi geograficznych
Agnieszka Kastelik Witold Jucha Jakub Rosiek Instytut Architektury Krajobrazu PK w Krakowie Instytut Geografii UP w Krakowie Instytut Historii UP w Krakowie Przegląd fortyfikacji stałych w Węgierskiej
Bardziej szczegółowoNiemcy Austro-Węgry Bułgaria Turcja. Francja Rosja Wielka Brytania
I wojna światowa 1914-1918, do 1939 zwana wielką wojną 1914-1918, pierwszy konflikt zbrojny w skali światowej, burzący układ stosunków politycznych po kongresie wiedeńskim 1814-1815. Była to tzw. Wojna
Bardziej szczegółowoWalki o wzgórze Jabłoniec 1914 piknik i inscenizacja. Część II. Wpisał Administrator Niedziela, 25. Maj :57
Kulminacyjnym punktem niedzielnego spotkani była inscenizacja historyczna pt. Wzgórze Jabłoniec 1914. Zatrzymać rosyjski walec parowy. Scenariusz widowiska przygotowany przez Roberta Kowalskiego, nawiązywał
Bardziej szczegółowoNowa funkcja w starych murach rewitalizacja terenów fortecznych jako szansa na rozwój i promocję regionu (na wybranych przykładach)
Nowa funkcja w starych murach rewitalizacja terenów fortecznych jako szansa na rozwój i promocję regionu (na wybranych przykładach) Ewa Wojtoń Instytut Dziedzictwa Europejskiego, Międzynarodowe Centrum
Bardziej szczegółowoGENERAŁ WŁADYSŁAW EUGENIUSZ SIKORSKI
GENERAŁ WŁADYSŁAW EUGENIUSZ SIKORSKI 20 maja 1881 roku w Tuszowie Narodowym pod Mielcem urodził się Władysław Sikorski. Był trzecim dzieckiem Emilii i Tomasza Sikorskich. Wcześniej młoda para wyprowadziła
Bardziej szczegółowoJeszcze Polska nie zginęła. czyli Polacy walczą u boku Napoleona
Jeszcze Polska nie zginęła czyli Polacy walczą u boku Napoleona Legiony Dąbrowskiego W 1795 r 3 sąsiednie mocarstwa Rosja, Prusy i Austria podzieliły RP na 3 części. Zagrozili wojną każdemu Państwu, które
Bardziej szczegółowoŚmierć żołnierza święta jest I łamie nakazy nienawiści Przyjaciel czy wróg, jeśli nie ominęły go rany Na jednakową miłość i cześć zasługuje
Śmierć żołnierza święta jest I łamie nakazy nienawiści Przyjaciel czy wróg, jeśli nie ominęły go rany Na jednakową miłość i cześć zasługuje Kontrofensywa Austro-Węgier. Bitwa Rudnicka 1914r. Historia I
Bardziej szczegółowoFORTYFIKACJE GALICYJSKIE W PRZEDEDNIU I WOJNY ŚWIATOWEJ
Rocznik Historii Sztuki, tom XL PAN, 2015 WOJEWÓDZKI URZĄD KONSERWACJI ZABYTKÓW W KRAKOWIE FORTYFIKACJE GALICYJSKIE W PRZEDEDNIU I WOJNY ŚWIATOWEJ Galicja z uwagi na położenie była potencjalnym pierwszoplanowym
Bardziej szczegółowoCZEGEKO CZEGEKO Kraków Pl. Gen. Wł. Sikorskiego 2
CZEGEKO CZEGEKO Sp. z O.O. 31-115 Kraków Pl. Gen. Wł. Sikorskiego 2 INWESTYCJA: ZABEZPIECZENIE OTWORÓW OKIENNYCH I DRZWIOWYCH W OBIEKTACH KUBATUROWYCH FORTU NR 48 BATOWICE INWESTOR: OBIEKT: Gmina Miejska
Bardziej szczegółowoNa frontach Wielkiej Wojny
Na frontach Wielkiej Wojny 1. Zamach w Sarajewie i wybuch wojny Od kiedy w 1908 r. Austria wcieliła Bośnię i Hercegowinę jest stałe napięcie między Austrią a Serbią, która też chce kawałek 1911 r. w Serbii
Bardziej szczegółowoInstytut Pamięci Narodowej
Napaść na Polskę - wrzesień 1939 roku Strony 1/28 Galeria zdjęć Spalony polski samolot, efekt niemieckiego bombardowania. Żołnierze niemieccy obalają słup graniczny na granicy polsko-niemieckiej. Strony
Bardziej szczegółowoTRANSATLANTIC TRENDS POLAND
TRANSATLANTIC TRENDS POLAND P.1 Czy uważa Pan(i), że dla przyszłości Polski będzie najlepiej, jeśli będziemy brali aktywny udział w sprawach światowych, czy też jeśli będziemy trzymali się od nich z daleka?
Bardziej szczegółowoBitwa o fortecę. (planszowa gra taktyczna) 1/12
Bitwa o fortecę Verdox (planszowa gra taktyczna) 1/12 Spis treści: Zasady ogólne...3 Wymagania...3 Rozpoczęcie rozgrywki...3 Ruch-walka...3 Zakończenie gry...3 Siły zbrojne...4 Teren...4 Czysty...4 Wzgórze...4
Bardziej szczegółowoPowstanie Warszawskie. Anna Strus 6a
Powstanie Warszawskie Anna Strus 6a Powstanie Warszawskie rozpoczęte 1 sierpnia 1944 roku wystąpienie zbrojne przeciwko okupującym Warszawę wojskom niemieckim, zorganizowane przez Armię Krajową w ramach
Bardziej szczegółowoW ŚRODKU - KOSZARY SZYJOWE
PRZED WEJŚCIEM Fort WERNER jest drugim stałym fortem Twierdzy Przemyśl - fortem XII. Projektantem fortu był generał dywizji Anton Werner. Kierownikiem budowy kapitan August Weissenberger. Do prac ziemnych,
Bardziej szczegółowoIII. Na podstawie zamieszczonej tabeli wykonaj zadania. Sieć kolejowa w państwach europejskich w XIX w. Długość linii kolejowych w Państwo 1840 r. 185
Ćwiczenia do źródeł statystycznych I. Na podstawie zamieszczonych diagramów wykonaj zadania. Terytorium i liczba ludności Prus w XVIII w. 1. Największy wzrost terytorium Prus miał miejsce w latach (0 1
Bardziej szczegółowoPowiększanie garnizonu z do wzrost jego utrzymania (spora jego część rozlokowana po domach wszystkich mieszkańców miasta) Klasztory,
Powiększanie garnizonu z 8.000 do 24.000 wzrost jego utrzymania (spora jego część rozlokowana po domach wszystkich mieszkańców miasta) Klasztory, szkoły (w tym Gimnazjum Akademickie, Szkoła Mariacka!)
Bardziej szczegółowoKONKURS. Etap szkolny KLUCZ ODPOWIEDZI
KONKURS Sprawa polska i Polacy w czasie I wojny światowej, ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia bitwy pod Gorlicami dla przebiegu wojny i odzyskania przez Polskę niepodległości dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych
Bardziej szczegółowoKarpacki Oddział Straży Granicznej
Karpacki Oddział Straży Granicznej Źródło: http://www.karpacki.strazgraniczna.pl/ko/komenda/izba-tradycji/17648,izba-tradycji.html Wygenerowano: Czwartek, 19 października 2017, 23:53 Izba Tradycji Autor:
Bardziej szczegółowoREMBERTÓW W CZASIE BITWY WARSZAWSKIEJ W ŚWIETLE DOKUMENTÓW CAW
Grzegorz Socik REMBERTÓW W CZASIE BITWY WARSZAWSKIEJ W ŚWIETLE DOKUMENTÓW CAW Odradzające się Wojsko Polskie już od pierwszych chwil swego istnienia musiało toczyć walki w obronie państwa, które dopiero
Bardziej szczegółowoKoperta 2 Grupa A. Szukanie śladów w dawnej twierdzy Kostrzyn Widzieć, czytać i opowiadać historię
Szukanie śladów w dawnej twierdzy Kostrzyn Widzieć, czytać i opowiadać historię Koperta 2 Grupa A Podczas dzisiejszego szukania śladów przeszłości w starym mieście Kostrzyn, dla waszej grupy ciekawe będą
Bardziej szczegółowoZADANIA DO SPRAWDZIANU
ZADANIA DO SPRAWDZIANU 1. Do daty dopisz wydarzenie: a) 1 IX 1939 r. wybuch II wojny światowej (agresja niemiecka na Polskę) b) 17 IX 1939 r. agresja radziecka na Polskę c) 28 IX 1939 r. kapitulacja Warszawy
Bardziej szczegółowoOd początku okupacji przygotowywano się do wybuchu powstania Zdawano sobie sprawę z planów Stalina dotyczących Polski 27 października 1943 r. gen.
Od początku okupacji przygotowywano się do wybuchu powstania Zdawano sobie sprawę z planów Stalina dotyczących Polski 27 października 1943 r. gen. Sosnkowski wydaje rozkaz o rozpoczęciu przygotowań do
Bardziej szczegółowoNie tylko Legiony Czyn zbrojny czwarta debata historyków w Belwederze 19 czerwca 2017
Moja Niepodległa https://mojaniepodlegla.pl/mn/debaty-belwederskie/2413,nie-tylko-legiony-czyn-zbrojny-19141918-czwarta-deb ata-historykow-w-belwederze-1.html 2019-07-01, 14:36 Nie tylko Legiony Czyn zbrojny
Bardziej szczegółowoKurs dla przewodników po Forcie IV plan spotkań
Kurs dla przewodników po Forcie IV plan spotkań 20. 12. 2009 (niedziela) g.10.00 16.00: Fortyfikacje Torunia od średniowiecza do końca XVIII wieku Era fortec w XIX w Zwiedzanie Fortu IV: standardowa trasa
Bardziej szczegółowoWarszawa, czerwiec 2015 ISSN 2353-5822 NR 84/2015 O KONFLIKCIE NA UKRAINIE I SANKCJACH GOSPODARCZYCH WOBEC ROSJI
Warszawa, czerwiec 2015 ISSN 2353-5822 NR 84/2015 O KONFLIKCIE NA UKRAINIE I SANKCJACH GOSPODARCZYCH WOBEC ROSJI Znak jakości przyznany przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 9 stycznia 2015 roku
Bardziej szczegółowoWOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z HISTORII I SPOŁECZEŃSTWA DLA UCZNIÓW SZKÓŁ PODSTAWOWYCH 2016/2017 TEST ELIMINACJE REJONOWE
WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z HISTORII I SPOŁECZEŃSTWA DLA UCZNIÓW SZKÓŁ PODSTAWOWYCH 2016/2017 TEST ELIMINACJE REJONOWE Numer identyfikacyjny Wypełnia Rejonowa Komisja Konkursowa Imiona i nazwisko...
Bardziej szczegółowoMałopolski Konkurs Tematyczny:
Małopolski Konkurs Tematyczny: Umarli, abyśmy mogli żyć wolni. Miejsce Lwowa i jego obrońców w walce o niepodległość Polski - dla uczniów dotychczasowych gimnazjów i klas dotychczasowych gimnazjów prowadzonych
Bardziej szczegółowo26 Pułk Artylerii Lekkiej im. Króla Władysława IV
26 Pułk Artylerii Lekkiej im. Króla Władysława IV Początki 26. pułku artylerii lekkiej sięgają utworzenia tego pułku, jako 26. pułku artylerii polowej w którego składzie były trzy baterie artyleryjskie
Bardziej szczegółowoTrasa wycieczki: Twierdza Poznań. czas trwania: 1 dzień, typ: samochodowa, liczba miejsc: 8, stopień trudności: średnia
Trasa wycieczki: Twierdza czas trwania: 1 dzień, typ: samochodowa, liczba miejsc: 8, stopień trudności: średnia Opis wycieczki W 1253 roku miasto uzyskało przywilej lokacyjny od Przemysła I. W tym samym
Bardziej szczegółowoPamięć.pl - portal edukacyjny IPN
Pamięć.pl - portal edukacyjny IPN Źródło: http://pamiec.pl/pa/kalendarium-1/12809,7-wrzesnia-1939-roku-skapitulowala-zaloga-westerplatte-mimo-przygniatajacej-pr ze.html Wygenerowano: Piątek, 20 stycznia
Bardziej szczegółowoSąsiedzi. Warszawa, październik 2004 r.
078/04 Sąsiedzi. Warszawa, październik 2004 r. Za dobrego sąsiada najczęściej uważane są Czechy i Słowacja, a za złego Rosja; opinie o Niemczech są podzielone, ale w sumie pozytywne. Krajom, które uważamy
Bardziej szczegółowoNalot bombowy na Wieluń 1 września
Nr 7/2016 30 08 16 Nalot bombowy na Wieluń 1 września 1939 r. Autor: Bogumił Rudawski (IZ) We wczesnych godzinach porannych 1 września 1939 r. lotnictwo niemieckie przeprowadziło atak bombowy na Wieluń
Bardziej szczegółowoPolskie Państwo podziemne Przygotowała: Katarzyna Kossakowska Klasa III A
Polskie Państwo podziemne 1939-1945 Przygotowała: Katarzyna Kossakowska Klasa III A FLAGA POLSKIEGO PAŃSTWA PODZIEMNEGO Polskie Państwo Podziemne (w skrócie PPP) to tajne struktury Państwa Polskiego istniejące
Bardziej szczegółowoTrójprzymierze (blok państw centralnych) i Trójporozumienie (Entente Cordiale serdeczne porozumienie)
I wojna światowa to wojna sprowokowana przez dwa bloki polityczno-militarne. Trójprzymierze (blok państw centralnych) i Trójporozumienie (Entente Cordiale serdeczne porozumienie) TRÓJPRZYMIERZE TRÓJPOROZUMIENIE
Bardziej szczegółowoiii rajd kip nawigacja
iii rajd kip nawigacja START 1 5 4 na 2 6 485 L skręt w al. Sikorskiego x3 7 0,0 3 2 LAN SAD 880 2,0 FORT VIII Służew na 2 8 9 ul. Bacha 0 1 ul. Blacharska 10 FORT VIIA Służewiec x5 11 FORT VII Zbarż skręć
Bardziej szczegółowoKłuszyn Armią dowodził hetman polny koronny Stanisław Żółkiewski.
1 4 lipca 1610 r. wojska polskie pod wodzą hetmana Stanisława Żółkiewskiego pokonały wielokrotnie silniejsze oddziały moskiewsko-szwedzkie. Miejscem victorii była wieś Kłuszyn, położona ok. 150 km na zachód
Bardziej szczegółowoPolacy podczas I wojny światowej
Polacy podczas I wojny światowej 1. Orientacje polityczne Polaków przed rokiem 1914 Orientacja proaustriacka (koncepcja austropolska) Szansa to unia z Austrią, a największym wrogiem Rosja 1908 r. we Lwowie
Bardziej szczegółowoKOMU ZAWDZIĘCZAMY TO, ŻE POLSKA WYBIŁA SIĘ NA NIEPODLEGŁOŚĆ?
KOMU ZAWDZIĘCZAMY TO, ŻE POLSKA WYBIŁA SIĘ NA NIEPODLEGŁOŚĆ? ROZBIORY POLSKI PRZYCZYNĄ UTRATY NIEPODLEGŁOŚCI NASTĄPIŁY W II POŁOWIE XVIII W. NA DRODZE CESJI TERYTORIUM I RZECZYPOSPOLITEJ DOKONANEJ PRZEZ
Bardziej szczegółowoHistoria Poczty Polskiej w Gdańsku
Historia Poczty Polskiej w Gdańsku Jarosław Kisiel Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu Po zakończeniu I wojny światowej Polska odzyskała niepodległość z prawem dostępu do morza Bałtyckiego. Był to
Bardziej szczegółowoo przeprawę na rzece Rolin
Bitwa o przeprawę na rzece Rolin (planszowa gra taktyczna) 1/14 Spis treści: Zasady ogólne...3 Wymagania... 3 Rozpoczęcie rozgrywki...3 Ruch-walka... 3 Zakończenie gry...3 Siły zbrojne...4 Teren...4 Czysty...
Bardziej szczegółowoLotnictwo. Zmiana Program warty rozwoju Wojska Polskiego i jego realizacja
Lotnictwo W 1936 r. kończono realizację dotychczasowego 3-letniego programu rozbudowy lotnictwa. Złożony przez szefa Departamentu Aeronautyki MSWojsk. gen. bryg. Ludomiła Rayskiego latem 1936 r. nowy program
Bardziej szczegółowoBitwa o Anglię. 10 lipca października 1940
Bitwa o Anglię 10 lipca 1940 31 października 1940 Historia Bitwa o Anglię kampania powietrzna głównie nad południową i centralną Anglią, toczona między niemieckim lotnictwem Luftwaffe a brytyjskim RAF,
Bardziej szczegółowoCentrum Hewelianum w Gdańsku
Centrum Hewelianum w Gdańsku Przemysław Piotr Guzow Gdańsk, 3 grudnia 2013 r. Fort Grodzisko w Gdańsku Fort Grodzisko stanowi unikatowy, na skalę europejską, przykład pruskiego założenia fortecznego z
Bardziej szczegółowoKwatera Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych (OKW)?Mauerwald? Mamerki k/węgorzewa
?Mauerwald? Mamerki k/węgorzewa Kwatera została wybudowana w odległości 18km na wschód od kwatery Hitlera, w lesie, w miejscowości Mamerki nad Kanałem Mazurskim. Dopłynąć najłatwiej z jez. Mamry, na wysokości
Bardziej szczegółowoGmina Pomiechówek Gminna ewidencja zabytków Zabytki nieruchome - forteczne
MIEJSCOWOŚĆ NR DZIAŁKI OBIEKT DATOWANIE W EWID. 1. Goławice Pierwsze 2. Goławice Pierwsze 3. Goławice Pierwsze 940/4 4. Goławice Pierwsze 5. Goławice Pierwsze Gmina Pomiechówek Zabytki nieruchome - forteczne
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR XXV//18 RADY MIEJSKIEJ W LIPSKU. z dnia 28 marca 2018 r.
Projekt z dnia 22 marca 2018 r. Zatwierdzony przez... UCHWAŁA NR XXV//18 RADY MIEJSKIEJ W LIPSKU w sprawie wzniesienia pomnika w formie kamienia pamiątkowego upamiętniającego pchor. Stanisława Żłobikowskiego
Bardziej szczegółowoLekka jazda chorwacka
Lekka jazda chorwacka Historia formacji W XVII wieku nieregularne oddziały piechoty i jazdy chorwackiej stanowiły ważny element tzw. Pogranicza Wojskowego na granicy Cesarstwa i Turcji. W skład obydwu
Bardziej szczegółowoMIASTO GARNIZONÓW
1920 1939 MIASTO GARNIZONÓW 18. PUŁK UŁANÓW POMORSKICH 64 i 65 PUŁK PIECHOTY 16 PUŁK ARTYLERII LEKKIEJ, Do 1927 r. WYŻSZA SZKOŁA LOTNICZA (PRZENIESIONA POTEM DO DĘBLINA ] Od 1928 r. - LOTNICZA SZKOŁA STRZELANIA
Bardziej szczegółowo04 marca Inna rzeczywistość
04 marca 2016 Inna rzeczywistość Ile razy był Pan na misji? I jak to się stało, że Pan wyjechał?służąc w kraju podróżowałem po różnych częściach polski. Służyłem w różnych jednostkach. Byłem bardzo ambitny,
Bardziej szczegółowoFot 1. Por. Józef Dambek Fot 2. Por. Augustyn Wesphal Fot 3. Plut. pchor. Rudolf Bigus
Kamienica Królewska (gmina Sierakowice; powiat kartuski) W lipcu 1943 r., a być może wcześniej, bo już wiosną, miało tu miejsce spotkanie przedstawicieli TOW Gryf Pomorski, w której uczestniczyli (Józef
Bardziej szczegółowoWielkie bitwy małych oddziałów
Spis treści. 1.0 Rekwizyty... 1 2.0 Definicje... 1 3.0 Rozgrywka... 2 4.0 Aktywacja... 2 5.0 Ruch oddziału... 3 6.0 Ostrzał... 3 7.0 Reakcja na ruch przeciwnika... 4 8.0 Dezorganizacja i reorganizacja...
Bardziej szczegółowoBS/181/2006 POLACY, WĘGRZY, CZESI I SŁOWACY O SYTUACJI NA BLISKIM WSCHODZIE KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, GRUDZIEŃ 2006
BS/181/2006 POLACY, WĘGRZY, CZESI I SŁOWACY O SYTUACJI NA BLISKIM WSCHODZIE KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, GRUDZIEŃ 2006 PRZEDRUK I ROZPOWSZECHNIANIE MATERIAŁÓW CBOS W CAŁOŚCI LUB W CZĘŚCI ORAZ WYKORZYSTANIE
Bardziej szczegółowoNiezwyciężeni. Michał Kadrinazi Paradowski, Daniel Staberg, Rafał Szwelicki Malowanie figurek szwedzkich: Corsarii.
Niezwyciężeni Szwedzcy weterani w kampanii przeciw Danii 1657-1658 W Michał Kadrinazi Paradowski, Daniel Staberg, Rafał Szwelicki Malowanie figurek szwedzkich: Corsarii lipcu 1657 roku Dania zdecydowała
Bardziej szczegółowoMalborskie mosty. Bernard Jesionowski. Malbork 2008. Bernard Jesionowski Malborskie mosty Strona 1
Malborskie mosty Bernard Jesionowski Malbork 2008 Bernard Jesionowski Malborskie mosty Strona 1 Tradycja istnienia stałej przeprawy przez Nogat w Malborku ma średniowieczną tradycję. Świadczą o tym cylindryczne
Bardziej szczegółowo1.*Roman Dmowski był jedną z dwóch najważniejszych postaci II RP. Jednak sprawował tylko jedno ważne stanowisko. Które?
Quiz 11 Listopada 1.*Roman Dmowski był jedną z dwóch najważniejszych postaci II RP. Jednak sprawował tylko jedno ważne stanowisko. Które? a) Był prezydentem b) Był premierem c)był ministrem spraw zagranicznych
Bardziej szczegółowoMalbork (niem. Marienburg) - Zamek poniedziałek, 30 września :01 - Poprawiony poniedziałek, 07 października :32
Malbork, Marienburg, stolica Państwa Krzyżackiego. Rozpoczęto jego budowę w latach 1278 1281 (pierwszy etap). A już w 1309 przeniesiono do niego stolicę Państwa Krzyżackiego z Wenecji. Ciągle trwają spory
Bardziej szczegółowoWarszawa, kwiecień 2011 BS/47/2011 POLACY O SYTUACJI W LIBII
Warszawa, kwiecień 2011 BS/47/2011 POLACY O SYTUACJI W LIBII Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 13 stycznia 2011 roku Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej ul.
Bardziej szczegółowoSprzęt radiotelegraficzny (radiowy) sił lądowych w okresie II Rzeczypospolitej
ppłk dr Mirosław Pakuła Sprzęt radiotelegraficzny (radiowy) sił lądowych w okresie II Rzeczypospolitej 1. Wstęp Po odzyskaniu niepodległości, organizująca się polska radiotelegrafia wojskowa otrzymała
Bardziej szczegółowo11 listopada 1918 roku
11 listopada 1918 roku 92 lat temu Polska odzyskała niepodległość Europa w II połowie XVII wieku Dlaczego Polska zniknęła z mapy Europy? Władza szlachty demokracja szlachecka Wolna elekcja Wojny Rzeczpospolitej
Bardziej szczegółowoNieoficjalny poradnik GRY-OnLine do gry. Faces of War. autor: Marcin jedik Terelak
Nieoficjalny poradnik GRY-OnLine do gry Faces of War autor: Marcin jedik Terelak Copyright wydawnictwo GRY-OnLine S.A. Wszelkie prawa zastrzeżone. www.gry-online.pl Prawa do użytych w tej publikacji tytułów,
Bardziej szczegółowoiii rajd kip turystyka
iii rajd kip turystyka START 1 ul. Zdrojowa 4 3 2 5 6 na drugim skrzyżowaniu skręć w lewo na 2 7 skręć w ulicę Jodłową tranzyt 0,0 ul. Blacharska skręt w al. Sikorskiego 2,0 Terminal A Centrum FORT VIII
Bardziej szczegółowoArkady Fiedler DYWIZJON 303
KARTA PRACY ZAPISKI Z LEKTURY Arkady Fiedler DYWIZJON 303 BITWA O BRYTANIĘ 1940 ROKU 1. Z jakich powodów wśród ludzi na całym świecie w lecie 1940 roku dominowały uczucia niepokoju, zwątpienia, a nawet
Bardziej szczegółowo6 POMORSKA DYWIZJA PIECHOTY
6 POMORSKA DYWIZJA PIECHOTY PATRON SZKOŁY Rok 1944 przyniósł istotne zmiany na arenie politycznej. Za sprawą największej operacji desantowej w Normandii państwa sprzymierzone zdołały utworzyć drugi front
Bardziej szczegółowoJózef Piłsudski i niepodległa Polska
Józef Piłsudski i niepodległa Polska historii dla klasy 4 szkoły podstawowej z wykorzystaniem metody portfolio i plakatu Opracowanie: Wiesława Surdyk-Fertsch Czas realizacji: 45 minut Cele lekcji Uczeń:
Bardziej szczegółowoUmbar. Dostępne sojusze: Mordor Harad Rhun i Khand Smoki
Umbar Dostępne sojusze: Mordor Harad Rhun i Khand Smoki Bohaterowie Rycerz Umbaru (Úlairi) 120 pkt P W L Rycerz Umbaru 5/4+ 4 8 1 1 6 3 14 2 Posiada broń ręczną i Zbroję Podzielonego Królestwa.. Pancerny
Bardziej szczegółowoPrzeczytaj uważnie zdania, a następnie wybierz i podkreśl prawidłową odpowiedź. ( 0-10 pkt.)
Przeczytaj uważnie zdania, a następnie wybierz i podkreśl prawidłową odpowiedź. ( 0-10 pkt.) 1. Sarajewo było i jest stolicą: a/ Macedonii b/ Serbii c/ Bośni i Hercegowiny 2. 1 sierpnia 1914 roku Niemcy
Bardziej szczegółowoProjekt Edukacyjny Gimnazjum Specjalne w Warlubiu. Kto ty jesteś Polak mały
Projekt Edukacyjny Gimnazjum Specjalne w Warlubiu Kto ty jesteś Polak mały Miejsca Pamięci Narodowej w okolicach Warlubia WARLUBIE- CMENTARZ PARAFIALNY mogiła żołnierzy W mogile pochowano 37 nieznanych
Bardziej szczegółowoSchron dowodzenia w Chorzowie historia renowacji i powrotu do służby.
Schron dowodzenia w Chorzowie historia renowacji i powrotu do służby. SCHRON DOWODZENIA W CHORZOWIE Schron dowodzenia Obszaru Warownego Śląsk to unikat w skali kraju. Nigdzie indziej nie spotkamy obiektu
Bardziej szczegółowoMiejsca walk powstańczych tablicami pamięci znaczone
Miejsca walk powstańczych tablicami pamięci znaczone * ul. Belwederska róg Promenady w dniach od 15 sierpnia do 22 września 1944 r. walczyła tutaj kompania O2 Pułku AK Baszta broniąca dostępu do Dolnego
Bardziej szczegółowoDom.pl Na co zwrócić uwagę budując dom z garażem w bryle budynku?
Na co zwrócić uwagę budując dom z garażem w bryle budynku? Garaż w bryle budynku ma szereg zalet, warto więc wziąć pod uwagę projekty domów z garażem, decydując o miejscu na samochód. Jakie zalety mają
Bardziej szczegółowoWALKI O SIBIN. Fot.1. Kościół i cmentarz w Sibinie, początek XX wieku (archiwum Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej)
WALKI O SIBIN Piątego marca 1945 roku zaczęła pękać cienka linia niemieckiej obrony ciągnąca się około 5 kilometrów na wschód od rzeki Dziwny wzdłuż jej biegu. 7 marca 1945 około godziny 7.00 trzecia kompania
Bardziej szczegółowoWojskowe plany wzmocnienia Polski Wschodniej
Wojskowe plany wzmocnienia Polski Wschodniej Wicepremier Tomasz Siemoniak przekazał wczoraj, 19 października w Białymstoku informację, że w 2017 r. na bazie obecnego 18. pułku rozpoznawczego, w Białymstoku
Bardziej szczegółowoHistorisch-technisches Informationszentrum.
1 Historisch-technisches Informationszentrum. Wojskowy Ośrodek Badawczy w Peenemünde był w latach 1936-1945 jednym z najbardziej nowoczesnych ośrodków technologii na świecie. W październiku 1942 roku udało
Bardziej szczegółowo