Heracleum sosnovskyi MANDEN. - Barszcz Sosnowskiego w powiecie sanockim

Transkrypt

1 Heracleum sosnovskyi MANDEN. - Barszcz Sosnowskiego w powiecie sanockim Biologia Wpływ na środowisko przyrodnicze Program zwalczania Rezultaty dr Marian Szewczyk IGRiL PWSZ Sanok

2 Są dwa barszcze w sanockim Heracleum sphondylium L. - Barszcz zwyczajny Heracleum sosnovskii MANDEN. - Barszcz Sosnowskiego

3 Są dwa barszcze kaukaskie w Polsce Heracleum sosnovskii MANDEN. - Barszcz Sosnowskiego Heracleum mantegazzianum SOMMIER & LEVIER - Barszcz Mantegazziego (B. kaukaski) Problemy w identyfikacji Morfologiczne podobieństwo Heracleum sosnowskyi i Heracleum mantegazzianum powoduje trudności przy oznaczaniu. Wskazywane różnice w cechach diagnostycznych dotyczące budowy liści, kwiatostanów, czy owoców są często trudne do zauważenia w praktyce (Pyšek i in. 2007, Klingenstein 2007, Kabuce i Priede 2010, EPPO 2009). Wśród badaczy nie brak głosów, że Heracleum Sosnowskyi należy traktować jako subtakson Heracleum mantegazzianum (Kabuce, Priede 2010). Poprawną identyfikację powyższych gatunków dodatkowo utrudnia fakt, że prawdopodobnie mogą one tworzyć hybrydy (Klingenstein 2007). Barszcze rozmnażające się wokół miejsc upraw pastewnych w Polce stanowią z dużym prawdopodobieństwem właśnie chmurę mieszańcow (Sachajdakiewicz, Mędrzycki 2014). Przy obecnym stanie wiedzy, ze względów praktycznych należy przyjąć, że oznaczanie poszczególnych roślin, jako należących do Heracleum sosnowskyi lub Heracleum mantegazzianum nie ma znaczenia praktycznego, natomiast kluczowe znaczenie ma odróżnienie ich od innych, podobnych gatunków z rodzaju Heracleum lub z rodziny Apiaceae.

4 Krótko o gatunku Hera sos Barszcz jest monokarpiczną byliną. W optymalnych warunkach rośnie jako roślina dwuletnia. Rozmnaża się wyłącznie z nasion. Pochodzi z rejonu Kaukazu, skąd został rozprzestrzeniony na rozległych obszarach Europy środkowej i wschodniej, gdzie stał się rośliną inwazyjną. Łodyga osiąga 1 4 m wysokości i średnicę do 10 cm. Korzeń palowy sięga na głębokość 200 cm. Największa masa silnie rozgałęziających się korzeni znajduje się w warstwie do głębokości około 30 cm. Liście skrętoległe, pierzastodzielne o średnicy do 150 cm. Składają się z dość szerokich i przeważnie tępo zakończonych, krótko zaostrzonych odcinków. Kwiaty o białych płatkach zebrane w gęsty i duży baldach złożony o średnicy do 50 cm, składający się z baldaszków. Na jednej roślinie znajdować się może tysięcy kwiatów. Owocem jest jajowata lub owalna rozłupnia o długości 8 12 mm. Składa się z dwóch niełupek z których każda zawiera jedno nasiono. Żywotność nasion 4 6 (15) lat. Jedna roślina może wydać nasion.

5 Rośliny rozwijają rozety okazałych liści co roku, natomiast pęd kwiatostanowy wypuszczają zwykle 2 3 roku wegetacji lub poźniej (Pyšek i in. 2007, Żurek 2002). przy czym w warunkach niekorzystnych mogą w fazie wegetatywnej spędzić co najmniej 6 lat. Baldachy rozpościerają się w drugiej dekadzie czerwca i kwitną przez 2 3 tygodnie. Kwiaty zapylane są przez rozmaite owady, wabione nektarem; odnotowano także samopylność. W końcu lipca nasiona dojrzewają, a roślina macierzysta ginie. Wytwarzane w wielkich ilościach nasiona opadają zwykle w pobliżu rośliny macierzystej (60 90% w promieniu do 4 m). Na większe odległości nasiona przenoszone są wraz z wodami cieków, zwłaszcza podczas wezbrań.

6 Z biologii hera sos Monokarpiczna bylina, w optymalnych warunkach rośnie jak roślina dwuletnia. Barszcz rozmnaża się wyłącznie z nasion nie rozprzestrzenia się wegetatywnie, choć łatwo się regeneruje w przypadku uszkodzenia (np. wykoszenia) części nadziemnych. W glebowym banku nasion jesienią znajduje się w pobliżu roślin macierzystych do 12 tysięcy żywych nasion (średnio 6,7 tys.) na 1 m², z czego 98% znajduje się w górnej warstwie gleby o grubości 5 cm (Moravcova 2007). Nasiona w momencie rozsiewania mają niedorozwinięty zarodek i wymagają okresu przelegiwania. Do aktywacji zarodka konieczna jest stratyfikacja nasion spadek temperatur (do 2 5 C przez dni) (Adamczewski, Paradowski 2007) i odpowiednia wilgotność w otoczeniu nasiona. Do wiosny przeżywa ponad 2 tys. nasion na 1 m². Nie wszystkie z nich osiągają jednak zdolność do kiełkowania. Część nasion pozostaje w stanie spoczynku i kiełkuje w co najmniej kolejnym roku (zdolność do kiełkowania zachowują do 4 lat lub nawet dłużej). Wiosną siewki masowo kiełkują, ale średnio tylko 2% z nich przeżywa konkurencję ze strony rodzeństwa i roślin dorosłych (Nielsen i inni 2005).

7 Rozmieszczenie w Polsce Stanowiska zgłoszone w 2013 r. znajdują się na terenie 666 gmin, co stanowi. gmin w Polsce, w 283 powiatach (ok. 75%), we wszystkich województwach (Sachajdakiewicz, Mędrzycki 2014)!!!! Rozmieszczenie wtórne: Europa, Azja, Ameryka Północna, Australia, Nowa Zelandia

8 Najgroźniejszy z inwazyjnych w Polsce Toksyczność Zawarte w wodnistym soku oraz w wydzielinie włosków gruczołowych furokumaryny stanowią zagrożenie dla zdrowia ludzi. Związki te w kontakcie ze skórą i w obecności światła słonecznego, powodują oparzenia (fotodermatozę) II i III stopnia (Wrzesińska 2006, Guzik 1994). Przypuszcza się żę istnieje podwyższone ryzyko powstawania nowotworów skóry po działaniu furokumaryn (Sachajdakiewicz, Mędrzycki 2014 za Archier i in ). Zagrożenie dla gatunków rodzimych lub siedlisk przyrodniczych

9 Zagrożenie dla gatunków rodzimych lub siedlisk przyrodniczych Przez tworzenie gęstych płatów wypierają inne gatunki (spadek liczby gatunków nawet do 70% - Sobisz 2007) Znaczne pokrycie dużymi liśćmi pozbawia inne rośliny światła potrzebnego do fotosyntezy Zmieniają się właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby (Jandova i in. 2014) Stwierdzone pewne oddziaływania allelopatyczne (Jandova i in. 2014, Wille i in 2013) Toksyczne furokumaryny zniechęcają kręgowce i bezkręgowce do żerowania w miejscu ich występowania(hansen i in 2006) Zmniejszają areał zajmowanych siedlisk Negatywnie wpływają na estetyką krajobrazu (Sachajdakiewicz 2008)

10 Wrogowie naszych wrogów są naszymi przyjaciółmi

11 Problemy z hera sos

12 Pozytywnie o barszczu Sosnowskiego Roślina ozdobna Roślina pastewna Roślina miododajna

13 Hera sos w powiecie sanockim Płonna Koszt zwalczania na 36 ha z Hera sos po cenach EU =

14 Hera sos w Karpatach

15 Drogi rozprzestrzeniania hera sos

16 Drogi rozprzestrzeniania hera sos

17 Siedliska najczęściej zajmowane przez hera sos

18 Występowanie hera sos w zbiorowiskach z załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG 3220 Rzeki alpejskie i roślinność zielna wzdłuż ich brzegów (San, Osława, Wisłok) 3230 Rzeki alpejskie i ich roślinność krzewiasta z Myricaria germanica (Osława, Wisłok) 6230 * Murawy z Nardus, bogate w gatunki, na podłożu krzemionkowym w strefach górskich (i podgórskich w Europie kontynentalnej) (Wisłok Wielki, Czaszyn) 6510 Nizinne łąki kośne (Alopecurus pratensis, Sanguisorba officinalis) (Płonna, Czaszyn, Wola Sękowa) 91E0 * Lasy aluwialne z Alnus glutinosa oraz Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae) (San, Osława, Wisłok) Symbol (*) oznacza typy siedlisk o pierwszorzędnym znaczeniu (typy siedlisk priorytetowych)

19 Dlaczego barszcz Sosnowskiego jest zwalczany w powiecie sanockim? Powody są oczywiste wynikające z jego toksyczności i zagrożeniu dla flory i fauny lokalnej. Ponadto w sanockim: Rozprzestrzenianie się wzdłuż rzek powoduje zagrożenie w sąsiednich obszarach przez które przepływa San i Wisłok Podobnym zagrożeniem jest jego wędrówka wzdłuż dróg Stanowi on zagrożenie dla położonych opodal obszarów chronionych takich jak Bieszczadzki PN wchodzący w MaB Karpaty Wschodnie, wraz z otaczającymi go parkami krajobrazowmi. Jego usunięcie jest ważne dla rozwoju różnych form turystyki Dla utrzymania opinii uznawanych za najwyższej jakości produkty rolne jak np. wołowina podkarpacka czy miody

20

21 Realizacja projektu, instytucje wspierające

22 Nadzór nad wykonywaniem zabiegów Bieżąca kontrola poprawności zwalczania Powierzchnie kontrolne zabiegów zwalczania barszczu Sosnowskiego Doświadczenia na powierzchniach objętych zwalczaniem barszczu Sosnowskiego. Monitoring innych gatunków inwazyjnych w powiecie sanockim

23 Środki i metody

24 Uwaga!! Wyniki ostatnich badań Sopińskiej, Grochala i Niezgody () wskazują, że Roundup, zawierający glifosat, jest toksyczny dla ryb oraz powoduje spadek aktywności systemu immunologicznego, a także zaburzenia w funkcjonowaniu wątroby i nerek. Epidemiczny wzrost autyzmu i choroby Alzheimmera wiąże się m.in. z stosowaniem glifosatu. Doniesienia te są alarmujące, ponieważ konsekwencją ich mogą być bardzo poważne choroby. Liczba dzieci autystycznych (6-21 lat) wiążąca się ze stosowaniem glifosatu na kukurydzy i soi Źródło: Sopinska A., Grochala A., Niezgoda J.: Influence of water polluted with herbicide Roundup on the organism of fish. Med. Weter. 2000; 56: po lewej: liczba dzieci z autyzmem po prawej: stosowanie glifosatu w tys. ton

25 Zwalczanie barszczu w metodyka

26 cd.

27 Powierzchnie kontrolne metodyka, efekty Nr pow kontrol Il. hera sos Il. hera sos Różnica w ilości Skuteczność w % 83,67 86,21 92,00 94,59 86,59 16,67 23,08 71,90 23,08 50,76 100,0 90,50 72,73 86,67 97,14 100,0 Skuteczność zwalczania barszczu Sosnowskiego na powierzchniach kontrolnych.

28 Prace badawcze Jan Szyca Zahutyń Skuteczności zwalczania barszczu Sosnowskiego w gminie Zagórz w latach Bożena Jochemczyk Komańcza Badania żywotności i zdolności kiełkowania nasion Heracleum sosnowskii Mirosław Pałyński Komańcza Wpływ wapnowania gleby i biopreparatów na kiełkowanie nasion barszczu Sosnowskiego Metody zwalczania barszczu Sosnowskiego w gminie Komańcza w latach Rozmieszczenie kolczurki klapowanej w powiecie Sanok oraz jej wpływ na różnorodność biologiczną zasiedlanych fitocenoz Rozmieszczenie i zasoby wybranych gatunków roślin inwazyjnych w gminie Komańcza. Rozprzestrzenianie inwazyjnych kenofitów wzdłuż Osławy Wnikanie inwazyjnych kenofitów wzdłuż Wisłoka Gatunki inwazyjne w ekosystemach ekotonów rolno-leśnych Próba uchwycenia momentu wydania przez mechanizm wewnętrzny Heracleum sosnovskyi sygnału do autodestrukcji po wydaniu nasion

29 Działania informacyjno-promocyjne

30 Efekty zwalczania hera sos w 2014-tym Średnia z 75 stanowisk 89,3% Średnia z 16 pow. kontrolnych 73,47% Średnia z obu ocen 81,4% Skuteczność w Gminach: Besko 1 stanowisko 95% Bukowsko 29 stanowisk 86,6% Komańcza 17 stanowisk 90% Sanok 6 stanowisk 95,3% Tyrawa Wołowska 2 stanowiska 90% Zagórz 20 stanowisk 90,5% Stanowiska w grupach skuteczności: 100% - 25 stanowisk 95% - 9 stanowisk 90% - 9 stanowisk 85% - 10 stanowisk 80% - 12 stanowisk 75% - 6 stanowisk 70% - 3 stanowiska 65% 1 stanowisko Uwaga: Stanowisko traktowane jest jako suma miejsc zaznaczonych na jednej ortofotomapie.

31 Kilka przykładów Karlików Karlików

32 Wisłok Wielki Wisłok Wielki

33 Wisłok Wielki

34

35

36 Programy rolno-środowiskowe a hera sos

37 Mit o korzeniu hera sos

38 Szyja korzeniowa może znajdować się do 15 cm poniżej powierzchni ziemi

39 Prawda o siewkach hera sos Na 1 m 2 doliczono się nawet ponad 400 siewek barszczu sosnowskiego

40 Wnioski płynące z realizacji projektu Zaplanowane zabiegi powinny wyeliminować dorosłe osobniki. W kolejnych latach należy koncentrować się na niedopuszczeniu do dalszego owocowania barszczu aby powstrzymać dopływ nasion do gleby. Należy wszystkimi dostępnymi środkami ograniczyć kiełkowanie nasion zgromadzonych przez dziesiątki lat w glebie na miejscu występowania barszczu. Zadania te należy prowadzić aż do wyczerpania banku nasion w glebie (5 10)15 lat. Zabiegom eliminacji barszczu towarzyszyć powinna dokładna, coroczna akcja monitoringu występowania barszczu. Uwaga! Dopuszczenie do zawiązania owoców powoduje konieczność powtórzenia tych zabiegów znów przez (5 10)15 lat.

41 Aby to zrobić potrzebna jest bardzo szczegółowa akcja inwentaryzacyjna przeprowadzona w maju. Kontynuować ją trzeba przez co najmniej 10 lat. Dużą zachętą i pomocą aby taką akcję przeprowadzić byłaby aplikacja na telefony i tablety dla zaangażowania lokalnej społeczności do powiadomień o stanowiskach barszczu Sosnowskiego. Przykład:

42 Dobry barszcz (Sosnowskiego) To martwy barszcz!!! W przyszłości, po uporaniu się z barszczem Sosnowskiego na terenie powiatu, należy poddać analizie wszystkie możliwe źródła nasion w otoczeniu powiatu sanockiego, ocenić realne zagrożenie wtórnego wprowadzenia barszczu oraz podjąć środki zaradcze. Aby temu podołać potrzebne są środki o które trzeba aplikować już w bieżącym roku. Trzeba też włączyć się w prace ośrodków zajmujących się zwalczaniem gatunków inwazyjnych i korzystać z ich doświadczeń. Kontynuując działania informacyjno-edukacyjne należy przedstawić cele i osiągnięcia niniejszego programu wszystkim mieszkańcom aby pozyskać ich akceptację i wsparcie dla działań chroniących rodzimą florę poprzez walkę z gatunkami inwazyjnymi. Taką rolę może pełnić atlas roślin chronionych, rzadkich, zagrożonych i inwazyjnych.

43 Instytucje zajmujące się zwalczaniem barszczu Sosnowskiego

44 A inne rośliny inwazyjne??

45

46 Literatura Adamczewski K., Paradowski A Barszcz Sosnowskiego (Heracleum Sosnowski Mandel). Główny Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa. [data dostępu ]. Archier E. i inni, Carcinogenic risks of Psoralen UV-A therapy and Narrowband UV-B therapy in chronic plaque psoriasis: a systematic literature review. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology 26: p Guzik J., 1994, Ocena stopnia zagrożenia rodzimej flory Polski oraz niebezpieczeństwa jakie może stwarzać dla człowieka barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnovskyi Manden.) - na podstawie wyników badań w południowej części kraju, Polska Akademia Nauk, Instytut botaniki im. W. Szafera, Kraków. Hansen S.O.., Hattendorf J., Wittenberg R., Ya Reznik R., Nielsen C., Ravn H.P., Nentwig W., 2006, Heracleum mantegazzianum, and its seasonal dynamics, Seed science research 15 (03): Jandova K., Dostal P., Cajthaml T., 2014, Searching for Heracleum mantegazzianum allelopathy in vitro and in a garden experiment, Biological Invasions, Data dostępu 25/09/2013. Kabuce N, Priede N., 2010: NOBANIS Invasive Alien Species Fact Sheet Heracleum sosnowskyi. From: Online Database of the European Network on Invasive Alien Species NOBANIS Date of access 25/07/2013. Klingenstein F., 2007: NOBANIS Invasive Alien Species Fact Sheet Heracleum mantegazzianum From: Online Database of the North European and Baltic Network on Invasive Alien Species - NOBANIS Date of access 25/07/2013. Korniak T., Środa M., 1996, Występowanie Heracleum sosnovskyi Manden w połnocno-wschodniej Polsce, Zeszyty Naukowe Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy, Rolnictwo 196 (38), Bydgoszcz Krinke L., Moravcova L., Pyšek P., Jarošik V., Pergl J., Perglova I., 2005, Seed bank of an invasive alien, Heracleum mantegazzianum, and its seasonal dynamics, Seed science research 15 (03): Moravcova L., i in.: Seed Ecology of Heracleum mantegazzianum and H. sosnovskyi, Two Invasive Species with Different Distributions in Europe. Ecology and Management of Giant Hogweed (Heracleum mantegazzianum). (red. P. Pysek, M.J.W. Cock, W. Nentwig and H.P. Ravn). CAB International [dostęp ]. Moravcova L., Perglova I., Pyšek P., Jarošik V., Pergl J., 2005, Effect of fruit position on fruit mass and seed germination in the alien species Heracleum mantegazzianum (Apiaceae) and the implications for its invasions. Acta Oecologica 28: Nielsen C., Ravn H.P., Nentwig W, Wade M. (eds.), The Giant Hogweed Best Practice Manual. Guidelines for the management and control of an invasive weed in Europe. Forest & Landscape Denmark, Hoersholm, Pyšek P., Krinke L., Jarosik V., Perglova I., Pergl J., Moravcova L, 2007b. Timing and extent of tissue removal affect reproduction characteristics of an invasive species Heracleum mantegazzianum. Biological Invasions. 9(3): Sachajdakiewicz I., 2008, Ocena skali inwazji barszczu olbrzymiego (Heracleum mantegazzianum s.l.) w połnocno-wschodniej i centralnej Polsce, porownanie skuteczności badań ankietowych i terenowych, Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania w Warszawie, Warszawa. Sachajdakiewicz I., Mędrzycki P. 2014, Wytyczne dotyczące zwalczania barszczu Sosnowskiego (Heracleum sosnovskyi) i barszczu Mantegazziego (Heracleum mantegazzianum) na terenie Polski. GDOŚ. Warszawa. Sobisz Z., 2007, Phytocoenoses with Heracleum sosnowskyi Manden. in Central Pomerania. Rocznniki AR Pozn., Bot.-Steciana 11: Sopinska A., Grochala A., Niezgoda J.: Influence of water polluted with herbicide Roundup on the organism of fish. Med. Weter. 2000; 56: Wille W., Thiele J. Walker E.A., Kollmann J., 2013, Limited evidence for allelopathic effects of giant hogweed on germination of native herbs, Seed Science Research 23 (02): Żurek H., 2002, Metoda i technika zwalczania barszczu Sosnowskiego, Wydawnictwo IMUZ, Falenty.

47 Dziękuję za uwagę!!