Ocena mieszalności granulatu asfaltowego z lepiszczem odświeżającym. Politechnika Warszawska Wydział Inżynierii Lądowej

Transkrypt

1 Politechnika Warszawska Wydział Inżynierii Lądowej Instytut Dróg i Mostów Zespół Technologii Materiałów i Nawierzchni Drogowych Imię i nazwisko dyplomanta: Monika Rusiniak Rodzaj studiów: niestacjonarne I stopnia Specjalność: Inżynieria Komunikacyjna Ocena mieszalności granulatu asfaltowego z lepiszczem odświeżającym Promotor: dr inż. Jan Król Data przyjęcia pracy dyplomowej: Ocena pracy dyplomowej: (podpis promotora) (podpis kierownika jednostki) Warszawa, lipiec

2 Streszczenie Ocena mieszalności granulatu asfaltowego z lepiszczem odświeżającym Słowa kluczowe: nawierzchnie asfaltowe, mieszanka mineralno-asfaltowa, recykling nawierzchni asfaltowych, destrukt asfaltowy, granulat asfaltowy. Zanikające zasoby surowców naturalnych wykorzystywanych do produkcji mieszanek mineralno-asfaltowych powodują znaczący wzrost kosztów budowy dróg, co przyczyniło się do poszukiwania przez producentów nowych technologii nawierzchni drogowych. Powszechnie stosowany w USA i Niemczech granulat asfaltowy coraz częściej pojawia się na Polskich drogach. Celem pracy było zbadanie mieszalności granulatu asfaltowego z lepiszczem odświeżającym. W części teoretycznej pracy omówiono technologie recyklingu mieszanek mineralnoasfaltowych wykonywanych na zimno oraz na gorąco. Przedstawiono zagadnienia wymagań krajowych, jakie postawiono mieszankom mineralno-asfaltowym w Polsce oraz przeanalizowano metody badawcze dotyczące mieszanek z wykorzystaniem granulatu asfaltowego. W części badawczej wykonano próbki z granulatu asfaltowego z dodatkiem lepiszcza odświeżającego 160/220, gdzie przyjętą zmienną był czas mieszania. Przygotowano próbki o czasie mieszania odpowiednio 30 s, 60 s, 120 s, 240 s, które zbadano w celu oceny właściwości mieszanki takich jak: mieszalność, zagęszczenie mieszanki oraz wytrzymałość na rozciąganie pośrednie ITS. Ocena uzyskanych wyników badań pozwala stwierdzić, iż czas mieszania wpływa na właściwości badanej mieszanki granulatu asfaltowego. Ponadto wykazano, że czas mieszania nie może być zbyt krótki, ani zbyt długi. Optymalne wyniki zagęszczenia uzyskano przy czasie mieszania równym 120 s. Promotor (dr inż. Jan Król) Dyplomant (Monika Rusiniak) 2

3 Summary Evaluation of mixing ability of reclaimed asphalt pavement with virgin binder Keywords: reclaimed asphalt pavement, hot mix asphalt (HMA), asphalt pavement recycling, reclaimed asphalt, asphalt granulate. Ending process of natural resources which are used to bituminous mixtures, cause considerable increase of road construction costs, what makes producers searching for new technologies of asphalt pavement. Reclaimed asphalt pavement is commonly used in USA and Germany, now becomes more and more popular on Polish roads. The aim of the study was to evaluate blending degree of reclaimed asphalt pavement with virgin binder. The theoretic part describes recycling technologies of hot mix asphalt and cold mix asphalt. This part shows local requirements in Poland for hot mix asphalt with reclaimed asphalt pavement and research methods for that mixtures. In research part samples were made from reclaimed asphalt pavement with virgin asphalt binder 160/220, where adopted variable was time of mixing. Samples were mixed accordingly for 30 s, 60 s, 120 s, 240 s. Samples were tested for evaluation of mixing ability, compaction and indirect tensile strength. Evaluation of test results led to the conclusion, that time of mixing has impact on reclaimed asphalt pavement properties. Furthermore it is proven, that time of mixing cannot be too short and too long. Optimal results were obtained for samples mixed for 120 seconds. Promoter (dr inż. Jan Król) Graduate student (Monia Rusiniak) 3

4 Spis treści Wstęp... 5 Cel i zakres pracy... 6 CZĘŚĆ TEORETYCZNA... 7 Recykling... 7 Historia recyklingu... 8 Technologia recyklingu nawierzchni asfaltowych Recykling na zimno Recykling na gorąco Wymagania dotyczące granulatu asfaltowego w Polsce Właściwości mieszanek mineralno-asfaltowych z destruktem Sztywność Zagęszczalność mieszanek mineralno-asfaltowych Mieszalność granulatu asfaltowego z lepiszczem odświeżającym CZĘŚĆ BADAWCZA Plan badań Charakterystyka granulatu asfaltowego Przygotowanie próbek Badanie zagęszczalności mieszanki mineralno-asfaltowej Badanie wytrzymałości na rozciąganie pośrednie ITS Wnioski Bibliografia

5 Wstęp Historia recyklingu nawierzchni asfaltowych sięga początku XX w., kiedy to w Stanach Zjednoczonych po raz pierwszy ponownie wykorzystano destrukt asfaltowy. II Wojna Światowa oraz Kryzys Energetyczny przyczyniły się do rozwoju technologii recyklingu nawierzchni asfaltowych. Obecnie zmniejszanie się zasobów surowców naturalnych oraz wzrost kosztów budowy dróg stymuluje coraz częstsze stosowanie granulatu asfaltowego. Niestety mieszanki mineralno-asfaltowe z dodatkiem granulatu asfaltowego budzą w Polsce wiele obaw za równo wśród inwestorów jak i u producentów mieszanek. Głównym powodem obaw producentów jest niedostateczna ilość odpowiedniego sprzętu do frezowania jak i granulowania destruktu asfaltowego oraz mała ilość otaczanri przystosowanych do produkcji MMA z granulatem asfaltowym. Zaś zarządcy dróg obawiają się słabej jakości nawierzchni wykonanych z wykorzystaniem recyklingu, głównie chodzi tu o zapewnienie jednorodności granulatu asfaltowego. Jednak rosnąca konkurencja cenowa sprawia, że trwają intensywne prace badawcze nad wdrażaniem technologii nawierzchni asfaltowych z wykorzystaniem materiałów pochodzących z recyklingu. Obecnie w Polsce dopuszcza się stosowanie dodatku granulatu asfaltowego z udziałem 20% w metodzie na zimno oraz 30% w metodzie na gorąco, gdzie w Niemczech po zbadaniu jednorodności i ustaleniu możliwości technologicznych ilość granulatu sięga nawet 80% całej mieszanki mineralno-asfaltowej. Z uwagi na względy ekonomiczne oraz ekologiczne należy dążyć do jak największego ponownego użycia destruktu asfaltowego. W niniejszej pracy pokazano, iż istnieje możliwość zagęszczenia mieszanki składającej się w całości z granulatu asfaltowego oraz mieszanka ta charakteryzuje się wysoką sztywnością 5

6 Cel i zakres pracy Celem pracy było zbadanie mieszalności granulatu asfaltowego z lepiszczem odświeżającym. W zakres pracy wchodziła część teoretyczna na podstawie studiów literaturowych, zawierająca ogólne informacje o technologii recyklingu nawierzchni asfaltowych, oraz część badawcza, w której wykonano i zbadano próbki MMA składającej się w całości z granulatu asfaltowego z dodatkiem lepiszcza odświeżającego. 6

7 CZĘŚĆ TEORETYCZNA Recykling Recykling nawierzchni asfaltowej to powtórne wykorzystanie materiałów ze zużytej już nawierzchni. Jest to technologia, którą z powodzeniem można stosować zarówno przy utrzymaniu jak i budowie dróg. W trakcie konserwacji bądź przebudowy istniejących dróg powstaje znaczna ilość materiału odpadowego. Materiał ten przy zachowaniu odpowiednich warunków może być ponownie wykorzystany w procesie utrzymania i naprawy, a także przebudowy drogi. W takiej sytuacji zmniejszany jest koszt usuwania odpadów oraz pozyskiwania nowych materiałów [1]. Stosowanie recyklingu argumentują dwa podstawowe czynniki. Pierwszym z nich jest czynnik finansowy. Obniżone są koszty materiałów, ponieważ część z nich zarządca drogi już posiada [2]. Jednakże koszt ponownego wykorzystania materiałów powinien uwzględniać ich wartość techniczną oraz możliwość ponownego użycia do zaprojektowanej konstrukcji drogi. Dlatego należy dokonać porównania kosztów wykonania inwestycji z zastosowaniem materiałów recyklowanych z tradycyjnymi. Ekonomiczne uzasadnienie zastosowania recyklingu powstaje również w przypadku, gdy są wysokie koszty składowania materiałów odpadowych. Taka sytuacja ma miejsce, gdy polityka państwa uwzględnia ochronę środowiska [1]. Państwo może stymulować zwiększenie ilości wykorzystania destruktu asfaltowego po przez zwiększenie restrykcji dotyczących wyrzucania materiałów dających się zastosować powtórnie [4]. Przykładem mogą być państwa Unii Europejskiej, w których składowanie odpadów drogowych obarczone jest wysokimi kosztami bądź jest w ogóle zabronione [2]. Kolejnym aspektem przemawiającym za stosowaniem recyklingu jest ekologia. Użycie granulatu asfaltowego chroni zasoby naturalne, z których pozyskiwane są kruszywa. Dodatkowo zmniejszana jest emisja spalin, powstających w trakcie transportu materiałów budowlanych. Ostatecznie redukowana jest ilość powstających odpadów [2]. Do ponownego wykorzystania odpadów obliguje też ustawa o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 Dz.U.2013 poz. 21: Art Każdy, kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić przy użyciu takich sposobów produkcji lub form usług oraz surowców i materiałów, aby w pierwszej kolejności zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne 7

8 oddziaływanie na życie i zdrowie ludzi oraz na środowisko, w tym przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użycia. 2. Odpady, których powstaniu nie udało się zapobiec, posiadacz odpadów w pierwszej kolejności jest obowiązany poddać odzyskowi. 3. Odzysk, o którym mowa w ust. 2, polega w pierwszej kolejności na przygotowaniu odpadów przez ich posiadacza do ponownego użycia lub poddaniu recyklingowi, a jeżeli nie jest to możliwe z przyczyn technologicznych lub nie jest uzasadnione z przyczyn ekologicznych lub ekonomicznych poddaniu innym procesom odzysku. Historia recyklingu Recykling nawierzchni asfaltowych zapoczątkowano w Stanach Zjednoczonych. W 1915 r. firma Warren Brothers po raz pierwszy wykonała otaczarkę bębnową, która miała służyć do przetwarzania starych mieszanek mineralno-asfaltowych [3]. W latach 50 XX wieku upowszechniono recykling mma, gdyż w USA zauważono, że koszt renowacji istniejących nawierzchni stanowi połowę budżetu przeznaczonego na budowę dróg [1]. W tym okresie był to jeszcze prymitywny rodzaj recyklingu z zastosowaniem ropy. Wykorzystywano go tylko na drogach niższej kategorii. Ostatecznym argumentem ponownego wykorzystania nawierzchni asfaltowych stał się Kryzys Energetyczny w latach , który podkreślił potrzebę oszczędzania bitumu [4]. Dziś w Stanach Zjednoczonych mieszanki mineralno-asfaltowe to najczęściej recyklowany surowiec. W Europie recykling nawierzchni asfaltowych rozpoczął się po II Wojnie Światowej, kiedy brakowało materiałów do naprawy zniszczonych dróg. Pierwszym krajem, który wykorzystał destrukt asfaltowy, była Holandia. W kolejnych latach nastąpił burzliwy rozwój technologii recyklingu. W latach 80 XX wieku zaczęto dostrzegać w tej technologii aspekty nie tylko finansowe, ale również związane z ochroną środowiska [13]. W Polsce recykling pojawił się na początku lat 80-tych. Pierwsze realizacje przewidywały tylko recykling górnych warstw nawierzchni drogi, do głębokości 5 cm. Jednak wraz z rozwojem urządzeń technicznych zaczęto przeprowadzać głębsze remonty. Pierwszym dużym projektem z użyciem destruktu asfaltowego w Polsce był remont drogi Warszawa Katowice o łącznej długości 45 km. Remont przeprowadzano w latach i wykorzystano do niego ton destruktu asfaltowego, który pochodził ze sfrezowania warstwy ścieralnej [5]. 8

9 Technologia recyklingu nawierzchni asfaltowych W zależności od użytego lepiszcza technologia recyklingu nawierzchni asfaltowych dzieli się na dwie podstawowe grupy: recykling na gorąco i recykling na zimno. Każdą z nich dzieli się na ze względu na miejsce wykonania: na drodze bądź w wytwórni. Wyróżnia się następujące technologie [6]: profilowanie na gorąco i termoregeneracja, recykling na drodze na gorąco, recykling z nową warstwą ścieralną, recykling płytki w wytwórni na gorąco, recykling głęboki w wytwórni na gorąco, recykling płytki na drodze na zimno, recykling głęboki na drodze na zimno, recykling płytki w wytwórni na zimno, recykling głęboki w wytwórni na zimno. Na rysunku nr 1 przedstawiono zakres technologii recyklingu. Technologia recyklingu nawierzchni asfaltowych [6]. 9

10 3.1. Recykling na zimno Recykling na drodze na zimno stosuje się, aby móc ponownie wykorzystać zniszczone warstwy nawierzchni. Cały proces rozpoczyna się od projektowania, opartego na diagnostyce nawierzchni. W skład takiego projektu wchodzą dwa elementy. Pierwszym z nich są istniejące dane zawierające oględziny, sondowanie i ugięcia. Drugim elementem są badania nawierzchni, które mają na celu określenie składu mieszanek i przekroju poprzecznego. Zależnie od remontowanej warstwy wykonuje się odwierty, które mają ustalić uziarnienie mieszanki oraz jakość i zawartość lepiszcza. Pierwszym etapem w procesie technologicznym jest frezowanie warstw nawierzchni wymagających naprawy, które mogą posłużyć jako złoże materiałów, zwłaszcza kruszywa. Starą nawierzchnię, należy przekruszyć i przesiać, co pozwala powtórnie wykorzystać kruszywo. Następnie do destruktu asfaltowego należy dodać nową mieszankę mineralną, emulsję i ewentualne dodatki. Stosując technologię recyklingu na zimno należy użyć materiałów wiążących do recyklingu, takich jak emulsja asfaltowa, asfalt spieniony, cement czy mieszanka emulsji asfaltowej z cementem. Zastosowanie przedstawionych materiałów wiążących warunkuje stosowanie wody do zwilżania składników MMA. Tak powstałą mieszankę mineralno-asfaltową rozkłada się i zagęszcza. Na rysunku nr 2 przedstawiono schemat recyklingu na zimno [1]. Schemat recyklingu na zimno na drodze [1] 10

11 3.2. Recykling na gorąco Technologia recyklingu może być wykonywana w dwóch przypadkach: na drodze oraz w wytwórni. Pierwszy przypadek to tzw. recykling płytki, powszechny w pracach utrzymaniowych nawierzchni, takich jak naprawy kolein lub przebudowa nawierzchni. Jednakże ze względu na utrudnienia w określaniu składu mieszanki mineralno-asfaltowej, coraz częściej odchodzi się od tej technologii. W drugim przypadku recyklingu na gorąco wyróżnić można recykling płytki oraz głęboki. Recykling na gorąco w wytwórni również rozpoczyna się od projektowania, w tym diagnostyki nawierzchni drogowej. Pierwszym krokiem jest pobranie odwiertów z nawierzchni drogowej w celu określenia właściwości destruktu asfaltowego. Dobór mieszanki mineralnej następuje przy pomocy krzywych granicznych dla projektowanej warstwy nawierzchni asfaltowej, tak aby kruszywo z destruktu wraz z nowym kruszywem mieściło się w zakresie wymaganego pola uziarnienia. Następnie w fazie projektowania określa się właściwości gotowej mieszanki mineralno-asfaltowej, w tym oblicza się ilość całkowitą asfaltu oraz ilość, a także rodzaj nowego asfaltu. Optymalną zawartość lepiszcza oblicza się pod kątem cech mechanicznych mieszanki mineralno-asfaltowej z uwzględnieniem asfaltu z destruktu [8]. Ważnym aspektem w recyklingu są stare nawierzchnie zawierające w swoim składzie smołę. Takie nawierzchnie mogą być ponownie wykorzystane wyłącznie metodą recyklingu na zimno [1]. Wymagania dotyczące granulatu asfaltowego w Polsce W wymaganiach technicznych opracowanych przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad zawarto wymagania dotyczące stosowania destruktu asfaltowego w nawierzchniach asfaltowych w Polsce. Przede wszystkim w Polsce dopuszcza się stosowanie granulatu asfaltowego w mieszankach mineralno-asfaltowych typu beton asfaltowy do warstw podbudowy i wiążącej, a także beton asfaltowy o wysokim module sztywności. Nie dopuszcza się stosowania destruktu asfaltowego do warstwy ścieralnej. Wymaga się dokładnego określenia i udokumentowania pochodzenia destruktu asfaltowego, rodzaju i uziarnienia kruszywa, typu lepiszcza asfaltowego oraz maksymalnej wielkość fragmentów mieszanki. Ponadto, aby móc stosować granulat asfaltowy, kruszywo recyklowane powinno spełniać wymagania narzucone dla danej mieszanki mineralno-asfaltowej. Ostatecznym warunkiem stosowania granulatu asfaltowego jest spełnienie wymagań określonych dla końcowego wyrobu. 11

12 W WT przedstawiono wymagania dotyczące stosowania granulatu asfaltowego [7]. Wymagania te pokazano w tabeli 1. Wymagania dotyczące granulatu asfaltowego. Stosowanie granulatu asfaltowego warunkują trzy podstawowe czynniki. Pierwszym z nich jest określenie zawartości materiałów obcych, którą oznacza się według normy PN-EN , podając wynik jako kategorię. Kolejnym czynnikiem są właściwości lepiszcza odzyskanego w granulacie asfaltowym, czyli oznaczenie temperatury mięknienia oraz wartości penetracji, które również określa się jako kategorie. WT wymaga, aby temperatura mięknienia TPiK zawierała się w kategorii S70, co oznacza że wartość średnia nie może przekraczać 70 C, zaś pojedyncza wartość nie może być wyższa niż 77 C. Wymagana kategoria penetracji lepiszcza odzyskanego to P15, zgodnie z którą wartość średnia jest większa niż 15x0,1mm oraz pojedynczy wynik nie może być niższy niż 10x0,1mm. Trzecim czynnikiem wymaganym w Polsce jest jednorodność granulatu asfaltowego. Ocenia się ją biorąc pod uwagę rozstęp procentowy udziału poszczególnych składników granulatu asfaltowego, a także rozstęp procentowy wyników badania temperatury mięknienia lepiszcza odzyskanego. Dopuszczalne wartości podano w tabeli 2. 12

13 Dopuszczalny rozstęp wyników pomiarów właściwości [7]. Na podstawie zapisów zawartych w tabeli 2 można stwierdzić, że jednorodność granulatu asfaltowego określana jest na podstawie temperatury mięknienia lepiszcza odzyskanego, zawartości lepiszcza, a także uziarnienia mieszanki. Właściwości te badane są na n liczbie próbek, gdzie n uzyskuje się dzieląc masę materiału wyjściowego, podaną w tonach, przez 500 t, lecz n nie może wynosić mniej niż 5 próbek. Różnice pomiędzy maksymalnym i minimalnym wynikiem badanych właściwości nie mogą przekraczać wartości podanych w tabeli 2. W zależności od stosowanej metody recyklingu na zimno bądź na gorąco Wymagania Techniczne określają dopuszczalną ilość dodatku granulatu asfaltowego do mieszanki mineralno-asfaltowej. W przypadku stosowania metody na zimno wielkość ta nie może przekraczać 20% składu projektowanej mieszanki, zaś w metodzie na gorąco dopuszcza się zawartość granulatu w ilości do 30% składu projektowanej mieszanki. Ponadto w przypadku dodawania granulatu metodą na zimno należy zwiększyć temperaturę podgrzewania kruszywa w sposób przedstawiony na rysunku nr 3. Jednakże gdy użyty granulat asfaltowy jest wilgotny, temperaturę ogrzewania kruszywa podwyższa się dodatkowo o korektę podaną w tabeli 3. 13

14 Temperatura kruszywa podana zależnie od ilości granulatu asfaltowego [7] Korekta temperatury produkcji ze względu na wilgotność granulatu asfaltowego[7] Korekty temperatury określone w tabeli 3 przyjmuje się po oznaczeniu wilgotności granulatu asfaltowego, przy czym powyżej pewnych wartości dodatek granulatu staje się nieekonomiczny i niebezpieczny. Wartości te wskazano w szarych polach powyższej tabeli. 14

15 Właściwości mieszanek mineralno-asfaltowych z destruktem 5.1. Sztywność Moduł sztywności mieszanki mineralno-asfaltowej lub asfaltu definiuje się jako stosunek naprężenia do odkształcenia. Dzięki zawartości asfaltu mieszanka mineralnoasfaltowa charakteryzuje się sztywnością, która zmienia się wraz ze zmianą temperatury i prędkości odkształcenia. Dlatego też wielkość modułu odkształcenia jest zawsze ściśle związana z warunkami doświadczenia. Mieszanki mineralno-asfaltowe wraz ze spadkiem temperatury stają się bardziej sztywne, ale równolegle są bardziej kruche i podatne na spękania. Odwrotnie zaś dzieje się w wysokich temperaturach sztywność mieszanek mineralnoasfaltowych maleje i wzrasta podatność na deformacje trwałe [9] Zagęszczalność mieszanek mineralno-asfaltowych Podstawowym parametrem służącym do określenia zagęszczenia próbki mieszanki mineralno- asfaltowej jest zawartość wolnych przestrzeni (Vm). Wolna przestrzeń Vm i objętość lepiszcza asfaltowego w próbce (Vbr) tworzą razem objętość wewnętrznej przestrzeni pomiędzy ziarnami kruszywa w zagęszczonej mieszance mma (VMA), która jest wyrażana jako procent całkowitej objętości próbki (rys. 4a). W zależności od rodzaju kruszywa i jego porowatości, należy uwzględnić absorpcję lepiszcza przez kruszywo (rys 4b), aby uniknąć przeszacowania zawartości wolnej przestrzeni [1]. a) b) a) Wolna przestrzeń w mma (VMA); b) absorpcja asfaltu przez kruszywo w mma. 15

16 Zawartość wolnej przestrzeni w mieszance mineralnej obliczana jest ze wzoru: = +,[%] VMA- zawartość wolnej przestrzeni w mieszance mineralnej [%] Vm zawartość wolnej przestrzeni w próbce [%] B zawartość lepiszcza w próbce (w 100% mieszanki) [%] ρb gęstość objętościowa próbki, w kg/m 3 ρb gęstość lepiszcza, w kg/m 3 [1] Na zagęszczenie mieszanki, poza rodzajem zastosowanego lepiszcza, kruszywa oraz temperatury zagęszczania, ma wpływ ilość asfaltu znajdującego się w wolnej przestrzeni. Parametr ten, to wolna przestrzeń wypełniona asfaltem (VFB), obliczana z zawartości wolnej przestrzeni w mieszance mineralnej, gęstości lepiszcza, gęstości objętościowej próbki i zawartości lepiszcza. [1] Obliczenie przeprowadza się według wzoru: = 100%,[%] VFB procentowa zawartość wolnej przestrzeni w mieszance mineralnej wypełnionej lepiszczem asfaltowym [%] B zawartość lepiszcza w próbce (w 100% mieszanki) [%] ρb gęstość objętościowa próbki, w kg/m 3 ρb gęstość lepiszcza, w kg/m 3 VMA zawartość wolnej przestrzeni w mma [%] [1] Ilość lepiszcza wypełniającego wolną przestrzeń w mieszance mineralno-asfaltowej, a więc wartość VFB, ma wpływ na mieszalność kruszywa z lepiszcza asfaltowym. Przy wartościach dochodzących do 100%, w temperaturze zagęszczania dla wybranego lepiszcza, mieszanka będzie charakteryzowała się większą mieszalnością (łatwiej i szybciej zostanie zmieszane kruszywo z lepiszczem). W przypadku mniejszych wartości VFB, będzie odwrotnie Mieszalność granulatu asfaltowego z lepiszczem odświeżającym Ze względów ekonomicznych na świecie pojawia się trend stosowania granulatu asfaltowego w możliwie jak największej ilości, przy czym mieszanki z udziałem granulatu asfaltowego w 16

17 ilości powyżej 30% składu powinny być poddane dodatkowej uwadze. Problemem jest ocena mieszalności granulatu asfaltowego z lepiszczem odświeżającym [10]. Badania wykazały, że asfalt pochodzący z destruktu oraz asfalt dodany mieszają się ze sobą tylko częściowo. Ponadto nie dowiedziono jaki wpływ na końcową mieszankę mają częściowo wymieszane asfalty [12]. Zakłada się, iż właściwości wymieszanych lepiszczy zmieniają się liniowo w zależności od użytych rodzajów asfaltów. Jednak badania wykazały, że lepiszcze odświeżające miesza się tylko częściowo, pokrywając destrukt asfaltowy cienką powłoką. W trakcie mieszania tarcie, siły ścinające oraz zjawisko dyfuzji powodują wzajemne przenikanie powłok asfaltu odświeżającego z asfaltem recyklowanym. Na rysunku numer 5 pokazano stopnie dyfuzji mieszanych asfaltów. Możliwe są następujące warianty: granulat asfaltowy bez lepiszcza odświeżającego (a), granulat asfaltowy z powłoką lepiszcza odświeżającego nie zmieszane (b), granulat asfaltowy z powłoką lepiszcza odświeżającego częściowo zmieszane (c) oraz granulat asfaltowy całkowicie wymieszany z lepiszczem odświeżającym (d). [12]. a) b) c) d) Stopnie dyfuzji lepiszcza odświeżającego z destruktem asfaltowym [12]. Badania MSCR przeprowadzone na asfalcie wyekstrahowanym wielostopniowo z mieszanki granulatu asfaltowego z lepiszczem odświeżającym, dowiodły częściowe mieszanie asfaltów oraz brak pełnej homogenizacji asfaltów [12]. W procesie produkcyjnym technologii na gorąco granulat asfaltowy przebywa w mieszalniku około 20 sekund. Jest to zbyt krótki czas, aby uzyskać ujednolicenie dwóch różnych asfaltów [11]. W niniejszej pracy zbadano jaki wpływ na mieszalność granulatu asfaltowego z lepiszczem odświeżającym ma czas mieszania. 17

18 CZĘŚĆ BADAWCZA W części badawczej pracy przedstawiono wyniki badań mieszanki mineralnoasfaltowej wykonanej w całości z granulatu asfaltowego z dodatkiem lepiszcza odświeżającego 160/220. Analizie poddano mieszalność granulatu asfaltowego z lepiszczem, gdzie zmienną był czas mieszania badanej mieszanki. Plan badań Schemat postępowania w części badawczej pracy przedstawiono na rysunku 6. Przygotowanie próbek - zmienny czas mieszania 30 s 60 s 120 s 240 s Badania MMA Zagęszczanie próbek w prasie żyratorowej Zawartość wolnych przestrzeni w MMA Wytrzymałość na rozciąganie MMA metodą pośrednią (ITS) Plan badań Badania granulatu asfaltowego obejmują: Zagęszczanie próbek w prasie żyratorowej, Zawartość wolnych przestrzeni w MMA, Wytrzymałość na rozciąganie MMA metodą pośrednią (ITS). 18

19 Zawartość wolnych przestrzeni Zgodnie z normą PN-EN zawartością wolnej przestrzeni nazywamy objętość pustek powietrznych w próbce mieszanki mineralno-asfaltowej wyrażona jako procent całkowitej objętości próbki [norma]. Właściwość ta wykorzystywana jest przy projektowaniu mieszanek mineralno-asfaltowych. W zależności od warstwy nawierzchni asfaltowej, w WT określone zostały wymagania dotyczące zawartości wolnych przestrzeni. Jest to podstawowy parametr, dzięki któremu określa się stopień zagęszczenia mieszanki mineralnoasfaltowej. Obliczenie wolnej przestrzeni w MMA obywa się wg wzoru: = 100% [v/v] W którym: zawartość wolnej przestrzeni w MMA, z dokładnością do 0,1%, [v/v], gęstość MMA [kg/m 3 ], gęstość objętościowa MMA [kg/m 3 ]. [10] Wytrzymałość na rozciąganie pośrednie ITS Wytrzymałość na rozciąganie mieszanki mineralno-asfaltowej metodą pośrednią ITS określana jest jako maksymalna wartość naprężenia rozciągającego oznaczanego na próbce walcowej, która jest obciążana średnicowo do zniszczenia i jest przeprowadzane zgodnie z normą PN-EN Badanie wykonywane jest w ustalonej temperaturze oraz prędkości [9]. Schemat obciążenia, któremu poddawana jest próbka przedstawiono na rysunku nr 7. Schemat obciążenia próbki [1] 19

20 Badanie przeprowadzane jest na próbkach walcowych przygotowanych laboratoryjnie według metody PN-EN bądź na odwiertach pobranych z nawierzchni. Po wykonaniu badania należy ocenić rodzaj zniszczenia jakiemu uległa próbka. Rodzaje zniszczenia przedstawiono na rysunku nr 8. Rodzaje zniszczenia próbek w badaniu ITS [1] Próbki w badaniu wytrzymałości pośredniej na zginanie mogą ulec trzem różnym rodzajom zniszczenia: a) Wyraźne pęknięcie przy rozciąganiu, b) Deformacja, c) Kombinacja. Ponadto po wykonaniu badania należy dodatkowo ocenić stan kruszywa i stwierdzić, czy uległo ono pęknięciu czy pokruszeniu [1]. Przygotowanie próbek w prasie żyratorowej Zagęszczanie próbek w prasie żyratorowej przeprowadza się zgodnie z normą PN-EN , poprzez rotacyjne ugniatanie mieszanki mineralno-asfaltowej. W trakcie zagęszczania próbka poddawana jest siłom ścinającym, co odzwierciedla wałowanie mieszanki mineralno-asfaltowej w trakcie wykonywania nawierzchni asfaltowej. Proces zagęszczania próbek w prasie żyratorowej polega na działaniu statycznej siły nacisku oraz sił ścinających, spowodowanych rotacyjnym ruchem formy wokół osi pionowej. Na rysunku nr 9 pokazano schemat zagęszczania próbek w prasie żyratorowej. 20

21 Schemat zagęszczania próbki w prasie żyratorowej [9] Na potrzeby niniejszej pracy dyplomowej wykonano próbki na podstawie recepty podanej w tabeli 1. Lp. Skład mieszanki mineralno-asfaltowej Materiał Gęstość [Mg/m 3 ] Udział w % (m/m) mm mma 1 Granulat asfaltowy 45 RA 0/16 100,0 99,4 Lp. Rodzaj i typ asfaltu Gęstość kg/m 3 2 asfalt drogowy 160/ ,6 Razem 100,0 100,0 Mieszanka wykonana na potrzeby pracy dyplomowej składała się w 100% z granulatu asfaltowego 45 RA 0/16, pochodzącego z warstwy ścieralnej autostrady A2 w Słupcy oraz lepiszcza odświeżającego w postaci asfaltu 160/220, który stanowił 0,6% mieszanki mineralnoasfaltowej. 21

22 Charakterystyka granulatu asfaltowego Zastosowany granulat asfaltowy udostępniony został przez TPA Instytut Badań Technicznych sp. z o.o.. Badany granulat został odzyskany z warstwy ścieralnej typu SMA pochodzącej z autostrady A2 w miejscowości Słupca. W tabeli nr 2 i na rysunku 10 przedstawiono uziarnienie granulatu. Uziarnienie granulatu asfaltowego 45 RA 0/16 Przechodzi % Wymiar otworów sit Asfalt L.p. rozp. S, 0,063 0, ,6 8 11, ,4 31,5 % [m/m] 1 11, ,2 2 11, ,5 3 11, ,0 4 12, ,0 5 12, ,2 Średni 12, ,4 a % masy przechodzącej przez sito Nr próbki: Średnia 0,063 0,125 0,25 0,5 1 2 wymiar sita [mm] 4 5,6 8 11, ,4 Krzywe uziarnienia granulatu 22

23 W celu sprawdzenia przydatności badanego granulatu oznaczono jego jednorodność zgodnie z WT , wyniki badań podano w tabeli 3. Uziarnienie badanego granulatu asfaltowego L.p. Zawartość kruszywa o uziarnieniu, % (m/m) Asfalt rozp. S, % <0,063 0,063-2,0 >2,0 [m/m] Temperatura mięknienia 1 11, ,2 61,2 2 11, ,5 58,4 3 11, , ,4 5 12, ,2 60,8 Max. Rozstęp wyników ,2 Wymagania Ponadto przedstawiono pozostałe wyniki badań wymagane w WT (tab. 4) Pozostałe właściwości granulatu asfaltowego Badana właściwość Wynik Kategoria Wymagania Zawartość materiałów obcych Grupa 1 0 F1 FM 1/0,1 Grupa 2 0 F1 FM 1/0,1 Rodzaj lepiszcza S80 do S70 S 70 Wynik badania zawartości materiałów obcych oraz rodzaj lepiszcza jest zgodny z wymaganiami przedstawionymi w WT-2. Przygotowanie próbek Próbki do badań przygotowano w prasie żyratorowej według normy PN-EN W skład aparatury wchodzą: Prasa żyratorowa, Forma stalowa ośrednicy 100 mm, Komputer z oprogramowaniem sterującym, Sprężarka powietrza, Prasa do wyciskania zagęszczonych próbek. 23

24 W celu przygotowania próbek do badań wykonano cztery zaroby składające się z 6 kg granulatu asfaltowego, wygrzanego do 150 C oraz 36 g lepiszcza odświeżającego. Aby ujednorodnić mieszankę i rozdrobnić granulat asfaltowy wstępnie wymieszano go w mieszalniku przez 1 min. Następnie przy zatrzymanym mieszalniku dodano asfalt i ponownie rozpoczęto mieszanie. Zmienną w przygotowaniu próbek był czas mieszania granulatu z asfaltem. Analizie poddano mieszanki mineralno-asfaltowe mieszane przez 30 s, 60 s, 120 s oraz 240 s. Z każdego zarobu odważono po 1850 g mieszanki do dwóch form stalowych, które wytermostatowano do temperatury 150 C. Kolejnym etapem było zagęszczenie próbek w prasie żyratorowej do uzyskania założonej wysokości, tj. 100 mm oraz przy parametrach zagęszczania takich jak: Ciśnienie robocze 0,6 Mpa, Prędkość obrotowa 30obr./min, Kąt bezwładności 1,25, Masa próbki. Przyjęte parametry wprowadzono do oprogramowania sterującego prasą żyratorową przed przystąpieniem do zagęszczania. W trakcie zagęszczania mieszanki mineralno-asfaltowej w prasie monitorowana jest wysokość próbki oraz naprężenie ścinające. Po zakończeniu zagęszczania próbkę wyciśnięto za pomocą siłownika i odłożono do ostygnięcia. Mając do dyspozycji ograniczoną liczbę form do prasy żyratorowej, zdecydowano o przygotowaniu próbek o wysokości 100 mm. Przedmiotowe próbki posłużyły do badań ITS, stąd przecięto je w celu uzyskania normowych wysokości, które zawierają się w przedziale mm. Badanie zagęszczalności mieszanki mineralno-asfaltowej Na wykresach (od rys. 11 do rys. 18) przedstawiono przebieg zagęszczania kolejnych próbek w prasie żyratorowej. Wszystkie próbki zostały przygotowane według tej samej recepty, jednak z różnymi czasami mieszania, odpowiednio 30, 60, 120 i 240 sekund. Dla każdego czasu mieszania zagęszczono po dwie próbki. 24

25 130 Próbka 1_30s 400 Wysokość [mm] Naprężenie ścinające [kn/m2] Liczba cykli 0 Wysokość [mm] Naprężenie ścinające [kn/m2] Wykres zagęszczania w czasie 30 s próbki nr Próbka 2_30s 400 Wysokość [mm] Naprężenie ścinające [kn/m2] Liczba cykli 0 Wysokość [mm] Naprężenie ścinające [kn/m2] Wykres zagęszczania w czasie 30 s próbki nr 2 25

26 130 Próbka 1_60s 400 Wysokość [mm] Naprężenie ścinające [kn/m2] Liczba cykli 0 Wysokość [mm] Naprężenie ścinające [kn/m2] Wykres zagęszczania w czasie 60 s próbki nr Próbka 2_60s 400 Wysokość [mm] Naprężenie ścinające [kn/m2] Liczba cykli 0 Wysokość [mm] Naprężenie ścinające [kn/m2] Wykres zagęszczania w czasie 60 s próbki nr 2 26

27 130 Próbka 1_120s 400 Wysokość [mm] Naprężenie ścinające [kn/m2] Liczba cykli 0 Wysokość [mm] Naprężenie ścinające [kn/m2] Wykres zagęszczania w czasie 120 s próbki nr Próbka 2_120s 400 Wysokość [mm] Naprężenie ścinające [kn/m2] Liczba cykli 0 Wysokość [mm] Naprężenie ścinające [kn/m2] Wykres zagęszczania w czasie 120 s próbki nr 2 27

28 130 Próbka 1_240s 400 Wysokość [mm] Naprężenie ścinające [kn/m2] Liczba cykli 0 Wysokość [mm] Naprężenie ścinające [kn/m2] Wykres zagęszczania w czasie 240 s próbki nr Próbka 2_240s 400 Wysokość [mm] Naprężenie ścinające [kn/m2] Liczba cykli 0 Wysokość [mm] Naprężenie ścinające [kn/m2] Wykres zagęszczania w czasie 240 s próbki nr 2 Na wykresach zagęszczania próbek (rys. od 11 do 18) pokazano liczbę cykli w trakcie których została osiągnięta zadana gęstość objętościowa mieszanki mineralno-asfaltowej (2360 kg/m 3 ), jak zmieniała się wysokość [mm] każdej z próbek w trakcie zagęszczania oraz jak zmieniały się naprężenia ścinające [kn/m 2 ]. Dla próbek mieszanych jednakową ilość czasu, obliczono średnie wartości w trakcie zagęszczania, które zostały przedstawione na wykresie (rys. 19). 28

29 Gęstość MMA Gęstość objętościowa mieszanki [kg/m3] s 60s 120s 240s Liczba obrotów Średnia gęstość próbek MMA Z wykresu średnich gęstości próbek MMA (rys. 19) wynika, iż najdłużej zagęszczane były próbki mieszane przez 30 oraz 240 sekund. Należy zwrócić uwagę, iż największa liczba obrotów które wykonała prasa żyratorowa aby osiągnąć zadaną gęstość wynosi 19. Jest to zbyt mała liczba obrotów w odniesieniu do przyjętej w normie liczby obrotów, które powinny zostać wykonane do zagęszczenia próbki. Można przyjąć, iż zawartość lepiszcza wypełniającego wolną przestrzeń (VFB), po dodaniu do destruktu asfaltu odświeżającego jest zbyt duża, co wpłynęło na proces zagęszczania. Na podstawie ilości obrotów (rys. 19) stwierdzono, iż niemalże dwa razy dłużej zagęszczane były próbki pochodzące z zarobów mieszanych 30 i 240 sekund, niż z zarobów mieszanych 60 i 120 sekund. Dokładniejszej ocenie poddano średnie wyniki gęstości po 7 cyklach zagęszczania (rys. 20). 7 obrotów prasy żyratorowej to maksymalna liczba jaką można było wybrać do porównania wyników, ponieważ po 8 obrotach pierwsza z mieszanek osiągnęła zadaną gęstość objętościową. 29

30 Gęstość MMA po 7 cyklach , Gęstość MMA [kg/m3] , s 60s 120s 240s Czas mieszania [s] Gęstość próbek po 7 cyklach zagęszczania w zależności od czasu mieszania Porównując zależności przedstawione na rys. 20 można zauważyć, że po 7 cyklach zagęszczania próbek w prasie żyratorowej gęstość mieszanki rosła odpowiednio do czasu mieszania ( 30 s i 60 s). Dla mieszanki mieszanej przez 120 s uzyskana gęstość była zbliżona do gęstości mieszanki mieszanej przez 60 s. Zanotowano spadek gęstości o 100 kg/m 3 dla mieszanki mieszanej przez 240 s, co można wytłumaczyć zjawiskiem mieszalności lepiszczy. W trakcie mieszania granulatu asfaltowego z lepiszczem odświeżającym przez 240 s, asfalty najprawdopodobniej wymieszały się w znacznym stopniu tworząc jednolitą powłokę, gdzie właściwości asfaltu recyklowanego przejęły wpływ na zagęszczanie mieszanki. Asfalt pochodzący z destruktu będąc po starzeniu eksploatacyjnym, charakteryzuje się zwiększoną twardością i lepkością, co utrudnia zagęszczanie mieszanki. Na podstawie uzyskanych wyników gęstości objętościowej mieszanki oraz gęstości MMA z receptury obliczono zawartość wolnych przestrzeni. Zawartość Wolnych przestrzeni w mieszance mineralno-asfaltowej to objętość pustek powietrznych znajdujących się w próbce MMA wyrażona jako procent całkowitej objętości próbki. = 100% 30

31 Gdzie: Vm zawartość wolnej przestrzeni w próbce mieszanki mineralno-asfaltowej [%], - gęstość mieszanki mineralno-asfaltowej [kg/m 3 ], - gęstość objętościowa mieszanki mineralno-asfaltowej [kg/m 3 ]. Celem badania było określenie zagęszczalności badanej mieszanki mineralno-asfaltowej. Wyniki oznaczenia zawartości wolnej przestrzeni mieszanki mineralno-asfaltowej z zastosowaniem granulatu asfaltowego Rodzaj MMA 30s 60s 120s 240s Numer próbki Gęstość mieszanki rm Gęstość objętościowa mieszanki rb Zawartość wolnych przestrzeni V m 1_30s ,9 2_30s ,8 1_60s ,6 2_60s ,6 1_120s ,7 2_120s ,8 3_240s ,8 4_240s ,7 Średnia 3,9 3,6 3,8 3,8 Na podstawie wartości Vm przedstawionych w tab. 5 można stwierdzić, iż najbardziej zagęszczone próbki pochodziły z drugiego zarobu, gdzie czas mieszania wynosił 60 s, zaś najmniej zagęszczone próbki uzyskano w pierwszym zarobie, gdzie czas mieszania był najkrótszy i wynosił 30 s. Badanie wytrzymałości na rozciąganie pośrednie ITS Badanie wytrzymałości na rozciąganie pośrednie wykonano w maszynie wytrzymałościowej typu Marshalla z użyciem szczęk obciążających do badania ITS zgodnie z PN-EN (rys. 21). Oznaczenie wykonano na 16 próbkach, które uzyskano po przecięciu na pół próbek wykonanych w prasie żyratorowej. Przed badaniem próbki kondycjonowano w temperaturze 5 C. Maksymalną wytrzymałość na rozciąganie obliczono ze wzoru: 31

32 = 2!"# Gdzie: maksymalna wytrzymałość na rozciąganie [GPa], siła rozciągająca [kn], " średnica próbki [mm], # wysokość próbki [mm]. Maszyna wytrzymałościowa typu Marshalla [fot. M.Rusiniak] 32

33 Na rys. 22 pokazano charakter zniszczeń badanych próbek. 60 s 30 s 240 s 120 s Próbki po badaniu wytrzymałości na zginanie pośrednie [fot. M.Rusiniak] Ze zdjęć zamieszczonych na rys. 22 wynika, iż próbki uległy wyraźnemu pęknięciu przy rozciąganiu pośrednim, oraz kruszywo uległo popękaniu. Jest to typowe zniszczenie próbek poddanych badaniu ITS w temperaturze 5 C, ponieważ asfalt w niskich temperaturach jest sztywny oraz jest podatny na kruche pękanie. 33

34 Wyniki badania ITS przedstawiono w tabeli 6. Rodzaj MMA 30s 60s 120s 240s Numer próbki Siła rozciągająca P [kn] Średnica próbki D [mm] Wysokość próbki H [mm] Maksymalna wytrzymałość na rozciąganie ITS [MPa] 1_30s_G 33, ,11 4,50 1_30s_D 35, ,94 4,76 2_30s_G 32, ,9 4,40 2_30s_D 32, ,13 4,33 1_60s_G 33, ,87 4,61 1_60s_D 29, ,04 4,05 2_60s_G 35, ,49 4,84 2_60s_D 33, ,2 4,55 1_120s_G 34, ,69 4,65 1_120s_D 35, ,01 4,78 2_120s_G 35, ,14 4,76 2_120s_D 35, ,98 4,76 1_240s_G 30, ,3 4,14 1_240s_D 34, ,84 4,63 2_240s_G 35, ,07 4,74 2_240s_D 34, ,99 4,69 Średnia ITS [MPa] 4,50 4,51 4,74 4,55 Wyniki badania wytrzymałości na rozciąganie pośrednie ITS Średnia ITS [MPa] Max. wytrzymałość na rozciąganie pośrednie [MPa] ,5 4,51 4,74 4,55 30s 60s 120s 240s Czas zagęszczania [s] Wykres średniej maksymalnej wytrzymałości na rozciąganie ITS 34

35 Maksymalną wytrzymałość na rozciąganie pośrednie (w MPa) przedstawiono na wykresie (rys. 23). Z tabeli (tab. 6) oraz wykresu (rys.23) wynika, iż próbki charakteryzują się zbliżoną wytrzymałością na rozciąganie pośrednie ITS. Wnioski Po ocenie wyników badań zagęszczenia w prasie żyratorowej można stwierdzić, że czas mieszania granulatu asfaltowego z dodatkiem lepiszcza odświeżającego ma wpływ na jego zagęszczanie. W trakcie mieszania granulatu asfaltowego z lepiszczem odświeżającym przez 240 sekund, asfalty wymieszały się najprawdopodobniej w znacznym stopniu tworząc jednolitą powłokę. Efektem powstania jednolitej powłoki jest przejęcie przez właściwości asfaltu recyklowanego wpływu na zagęszczanie mieszanki. Asfalt pochodzący z destruktu jest po starzeniu eksploatacyjnym i charakteryzuje się zwiększoną twardością i lepkością, co utrudnia zagęszczanie mieszanki. Oznaczenie zawartości wolnych przestrzeni dowiodło, iż możliwe jest zagęszczenie próbek składających się w 100% z granulatu asfaltowego. Badanie ITS w 5 C nie wykazało różnic w wynikach badanych próbek, gdyż próbki uległy zniszczeniu poprzez popękanie kruszyw. Można podejrzewać, że badanie w wyższej temperaturze (np. 20 C) pokazało by wpływ asfaltu na wytrzymałość przy rozciąganiu pośrednim, ze względu na zmianę właściwości lepiszcza w wyższych temperaturach. 35

36 Bibliografia [1] J. Piłat, P.Radziszewski Nawierzchnie asfaltowe WKŁ 2010 [2] A. Serbeńska Drogi z destruktu e-droga.pl 2010 [3] T. Sochacki Remixing przyszłością remontów dróg e-droga.pl 2010 [4] D. Słotwiński ponowne wykorzystanie i recykling mieszanek mineralno asfaltowych konferencja PSWNA 2011 [5] K. Jabłoński, M. Rybczyński, W. Szrajber Polskie doświadczenia w recyklingu nawierzchni asfaltowych w otaczrkach Drogownictwo nr 02/2003 [6] S. Rolla Recykling po polsku Drogownictwo nr 04/2000 [7] Wytyczne Techniczne 2 część I, Nawierzchnie asfaltowe na drogach krajowych - Mieszanki mineralno-asfaltowe Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Warszawa 2014 [8] B. Dołżycki Projektowanie MMA z destruktem asfaltowym Ożarów wrzesień 2010 [9] A. Plewa, M. Wasilewska, W. Gardziejczyk, P. Gierasimiuk Zastosowanie granulatu asfaltowego ze sfrezowanych warstw nawierzchni drogowych Inżynieria Ekologiczna nr 43/2015 [10] A. Liphardt, P. Radziszewski, J. Król Binder blending estimation method in hot mix asphalt with reclaimed asphalt XXIV R-S-P seminar, Theoretical Foundation of Civil Engineering [11] A. Siekierska Destrukt asfaltowy bogactwo niewykorzystane Infrastruktura nr 6(62)2013 [12] B. Huang, G. Li, D. Vukosavljevic, X. Shu, B. K. Egan Laboratory Investigation of Mixing Hot-Mix Asphalt with Reclaimed Asphalt Pavement Transportation Research Record 1929 [13] T. Sochacki Remixing przyszłością remontów dróg e-droga.pl

37 Spis norm: PN-EN Mieszanki mineralno-asfaltowe. Metody badań mieszanek mineralnoasfaltowych na gorąco. Część 8: Oznaczenie zawartości wolnej przestrzeni. PN-EN Mieszanki mineralno-asfaltowe. Metody badań mieszanek mineralnoasfaltowych na gorąco. Część 23: Określenie pośredniej wytrzymałości na rozciąganie próbek asfaltowych. PN-EN Mieszanki mineralno-asfaltowe. Metody badań mieszanek mineralnoasfaltowych na gorąco. Część 26: Sztywność. PN-EN Mieszanki mineralno-asfaltowe. Metody badań mieszanek mineralnoasfaltowych na gorąco. Część 31: Próbki przygotowane w prasie żyratorowej. PN-EN Mieszanki mineralno-asfaltowe. Metody badań mieszanek mineralnoasfaltowych na gorąco. Część 35: Mieszanie laboratoryjne. PN-EN Mieszanki mineralno-asfaltowe. Metody badań mieszanek mineralnoasfaltowych na gorąco. Część 42: Zawartości części obcych w destrukcie asfaltowym. PN-EN Mieszanki mineralno-asfaltowe. Wymagania. Część 8: Asfalt z odzysku 37