UZUPEŁNIA UCZEŃ miejsce KOD UCZNIA PESEL na naklejkę z kodem POZIOM PODSTAWOWY MAJ 2014

Transkrypt

1 Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. Układ graficzny CKE 2013 UZUPEŁNIA UCZEŃ miejsce KOD UCZNIA PESEL na naklejkę z kodem UZUPEŁNIA ZESPÓŁ NADZORUJĄCY EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA POLSKIEGO dysleksja POZIOM PODSTAWOWY MAJ 2014 Instrukcja dla zdającego 1. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 18 stron. Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin. 2. Rozwiązania zadań zamieść w miejscu na to przeznaczonym. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/ atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy wyraźnie przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie będą oceniane. 6. Możesz korzystać ze słownika poprawnej polszczyzny i słownika ortograficznego. 7. Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejkę z kodem. 8. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora. Powodzenia! Czas pracy: 170 minut Liczba punktów do uzyskania: 70 Część I 20 pkt Część II 50 pkt MPO-P1_1P-142

2 2 Egzamin maturalny z języka polskiego Część I - rozumienie czytanego tekstu Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj zadania umieszczone pod nim. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami chyba że w zadaniu polecono inaczej. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszona/y. ŚWIAT I ZAŚWIATY 1. Śmierć jest dla nas skandalem. Skazujemy ją więc na wygnanie. Zagłuszamy myśl o niej na tysiąc sposobów. To ludzkie, ale niedojrzałe. Pamiętam bardzo dobrze, kiedy po raz pierwszy zrozumiałem, że prędzej czy później będę musiał umrzeć. Miałem może dziesięć, może dziewięć lat, dochodziła jedenasta w nocy, a ja leżałem w łóżku. Moi dwaj bracia spokojnie pochrapywali. W pokoju obok cicho rozmawiali rodzice, mama nastawiła radio, które grało do późna, by przepędzić moje nocne strachy. Nagle, w całkowitych ciemnościach, usiadłem na łóżku: ja też umrę! Przyjdzie i na mnie kolej! Nie ma ucieczki! Będę musiał znieść śmierć nie tylko mojej babci i ukochanego dziadka, tak jak i moich rodziców, ale ja, ja sam, będę musiał umrzeć i nie ma na to rady. 2. Wielu z nas odnajdzie się w tym wspomnieniu hiszpańskiego filozofa Fernando Savatera zaczerpniętym z jego książki Proste pytania. Nie otwarł jej rozważaniami o wolności czy miłości - o ileż atrakcyjniejsze to tematy dla młodych ludzi ruszających na podbój świata - ale rozdziałem o problemie śmierci. Nie, wyjaśnia madrycki myśliciel - to oczywistość śmierci czyni z nas istoty myślące, świadomość jej nieustannej obecności pomaga nam duchowo dojrzewać. Grecy nazywali ludzi śmiertelnymi : tylko my mamy świadomość, że umrzemy, zwierzęta ani rośliny tego nie wiedzą, a bogowie, choć mają świadomość, z tym akurat problemem nie muszą się zmagać, bo żyją poza czasem, są wieczni. 3. My nie jesteśmy wieczni, nie możemy więc poznać wieczności, a tymczasem ta paląca kwestia nie daje nam spokoju. Od tysiącleci stawiamy pytania sobie, mędrcom, kapłanom, artystom i usiłujemy znaleźć jakieś odpowiedzi. Idea dalszego ciągu egzystencji po śmierci cielesnej przenika jak kolorowa nić osnowę wielkich mitów religii i arcydzieł literatury - od babilońskiego Gilgamesza przez Komedię Dantego po Fausta Goethego. 4. Skąd się wzięła ta myśl, że ze śmiercią życie człowieka się nie kończy całkowicie i ostatecznie? Może z marzeń sennych, z widzeń pod wpływem narkotyków używanych jako sakrament spotkania z bogami, na pewno też z obserwacji przyrody: czyż nie budzimy się ze snu, czy Księżyc nie znika i nie powraca, czy po zimie nie rozkwitają na nowo łąki i drzewa? Ale potrzebny jest jeszcze jakiś wehikuł dla tego życia po śmierci. Nazwaliśmy go duszą. Może się ona oddzielać od ciała i wędrować poza czasem i przestrzenią - tak wierzyła przez wieki i wierzy nadal ogromna większość ludzkości. Żeby rozwiązać zagadkę śmierci, trzeba było odkryć duszę i zaświaty, stoczyć walkę duchową ze złymi mocami, a także zdobyć wskazówki, jak się poruszać w pośmiertnych przestrzeniach. 5. Starożytni Grecy rozmyślali o tajemnicy śmierci i odrodzenia w sanktuarium w Eleusis, zrównanym później z ziemią przez chrześcijan, którzy odrzucili pogańskie wyobrażenia na ten temat i zastąpili je własnymi. Misteria eleuzyjskie polegały na odgrywaniu i interpretowaniu mitu o Persefonie i jej matce Demeter. Obie były uosobieniem wiecznie odradzającego się życia, ale żeby życie mogło się odrodzić, musi, jak Persefona, zniknąć w otchłani. Rytuał wiązał śmierć z odrodzeniem i zrozumie go łatwo każda rolnicza kultura, bo wie z doświadczenia, że ziarno, by wykiełkować, musi najpierw zniknąć w glebie. Czerń, kolor śmierci, jest zarazem kolorem ziemi. Na śmierć umiano dzięki temu patrzeć z pewnym optymizmem, z nadzieją: jawiła się jako przejście na tamtą stronę, jako przejściowa zmiana sposobu istnienia, jako odpoczynek w oczekiwaniu na nową wiosnę.

3 Egzamin maturalny z języka polskiego 3 6. Ciekawe, że choć wiara w jakieś życie po śmierci była powszechna w religiach i kulturach pierwotnych, archaicznych, nie wiązano jej z etyką. Nie przewidywano nagród ani kar w tamtym świecie w zamian za takie czy inne postępowanie na tym. Ta idea - że nasze pośmiertne losy zależą od tego, jak żyliśmy wśród ludzi - pojawia się stosunkowo późno. Na przykład w egipskiej Księdze Umarłych. Dusza zmarłego trafia pod sąd boga Ozyrysa. Wyznawcy perskiej religii Zoroastra oczekiwali, że po śmierci ich dusze przejdą mostem szerokim dla prawych i wąskim dla niegodziwców, z którego łatwo spaść do piekła. 7. Tybetańska Księga Umarłych, Bar-do T os-grol, poucza zmarłego, jak ma sobie radzić jego dusza w czasie 49-dniowej wędrówki po buddyjskich zaświatach, nim dojrzeje jej nowe wcielenie. Współczesnego zachodniego racjonalistę może zaskakiwać, że dla lamy recytującego na ucho zmarłemu strofy tej tybetańskiej księgi śmierć nie jest kosmiczną katastrofą. Przeciwnie - jest sytuacja wolności, najlepszą okazją do poznania najwyższej prawdy. Jest wyzwoleniem z ciała, a więc z cierpienia, którego jest ono źródłem. 8. Tu buddyzm ociera się o nauki gnostyków, w pierwszych wiekach naszej ery groźnych konkurentów młodego chrześcijaństwa. Pytania o śmierć i życie po śmierci wiążą się nieuchronnie z pytaniami o ciało. Nieśmiertelność nie oznacza przecież automatycznie zmartwychwstania. Nieśmiertelność duszy nie musi oznaczać nieśmiertelności ciała. Gnostycy nie lubili ciała, jak i całej materialnej rzeczywistości - domeny zła i udręki. Uważali ciało, jak Platon, za więzienie czy grób, dzieło potężnego demona, antyboga. Toteż zaciekle zwalczali kluczowe idee chrześcijańskie: człowieczeństwo Jezusa Chrystusa (bo prawdziwy, dobry Bóg nie mógłby chcieć się wcielać w coś tak marnego i podłego jak ludzkie ciało, zbawczą wartość i rzeczywistość Jego śmierci na krzyżu, no i oczywiście zmartwychwstanie (po co wracać do więzienia?!). 9. Tymczasem apostoł Paweł uczynił ze zmartwychwstania oś wiary chrześcijańskiej. Potępił greckie wyobrażenia o ciele jako więzieniu duszy. Grekom, jak Hindusom, nie zależało na zmartwychwstaniu, tylko na nieśmiertelności i młodości. Nawet niektórzy Żydzi, sekta saduceuszy, spierali się z Jezusem o zmartwychwstanie. 10. Jednak wiara w zmartwychwstanie ciała rozwijała się w religii żydowskiej coraz silniej i znalazła ujście w chrześcijaństwie. Świat jest dobry, bo jest dziełem dobrego Boga, a więc dobre jest też ciało. Niech człowiek zmartwychwstanie jak ukrzyżowany Bóg: w całości. Ale nie będzie to powrót do stanu przed śmierci, lecz radykalne przeobrażenie, prawdziwe życie nowe - oczyszczone z grzechu, zanurzone w boskości. Tak silna była tęsknota za owym cudem i tak wielka psychologiczna atrakcyjność tej idei, że na południu Francji wybudowano w średniowieczu symboliczny cmentarz, na którym stanęły groby z odsuniętymi niby przez zmartwychwstałych wierzchnimi płytami. Nigdy tam nikogo nie pogrzebano, chodziło o widzialny znak spełnionej nadziei. I ta żydowsko-chrześcijańska wiara w zmartwychwstanie miała swoje mityczne precedensy. Zmartwychwstał czczony w Rzymie za cesarza Klaudiusza bóg Attis, obrzędy na jego cześć obiecywały wtajemniczonym nieśmiertelność. Z własnych popiołów odradzał się Feniks. Bóg Dionizos nie tylko zmartwychwstał, lecz także wyprowadził z greckiego piekła Ariadnę, symbol duszy ludzkiej, czyli uwolnił ją z mocy śmierci. Ale święty Paweł pierwszy połączył trwale dwie dotąd rozdzielne idee: nieśmiertelność duszy i zmartwychwstanie ciała. I tę wiarę wyznawały przez dwa tysiąclecia pokolenia chrześcijan. [...] 11. Człowiek zawsze był bezradny wobec śmierci, ale dopiero w naszych czasach przestaje wiedzieć, jak w ogóle się z nią zmierzyć myślowo, duchowo, moralnie. Nie potrafimy nawet spokojnie i poważnie porozmawiać o śmierci. Nie wiemy, co powiedzieć dziecku, które straciło rodzica, a tym bardziej rodzicom, którzy stracili dziecko. Unikamy pytań o sens najważniejszych zdarzeń ludzkiego życia. Dlatego błąkamy się między sjestą a trwogą : chłoniemy z jakąś perwersyjną fascynacją jej obrazy (taką pornografią śmierci może być publikowanie zmasakrowanych zdjęć ofiar w masowych mediach) albo uciekamy w sen - w kolorową nierzeczywistość starannie oczyszczoną z wszelkich śladów śmiertelności, jak w

4 4 Egzamin maturalny z języka polskiego telewizyjnej reklamie. Teologia odeszła, ale co zajmie jej miejsce? Psychoterapia? 12. Sądzimy, jak kiedyś Spinoza, a później Freud, że rozmyślanie o śmierci to strata czasu, zajęcie niemęskie, objaw neurozy. Że odbiera to radość życia, że skoro już mamy umrzeć, to szybko, bezboleśnie, bez komplikacji dla siebie i innych. Starość uważamy za przekleństwo i czas całkowicie jałowy, za prawdziwy upadek człowieka, uprawiamy za to bałwochwalstwo młodości. 13. Dlatego nie cenimy mądrości, która chce zmierzyć się ze skończonością, a taka mądrość, jeśli przychodzi, to nie wcześniej niż w wieku dojrzałym. I przygotowuje nas do śmierci choćby przez to, że każe inaczej patrzeć na historię własnego życia, inaczej ustalać hierarchię ważności i osiągnięć. Okazuje się wtedy, że być jest koniec końców ważniejsze niż mieć. Nie ze stanu konta i miejsca zajętego w rankingu czerpiemy tak naprawdę poczucie sensu własnego życia i jego wewnętrznej harmonii. Nie dałoby się zrobić takiego ostatecznego bilansu, gdybyśmy mieli pewność, że jesteśmy nieśmiertelni. Miłość, przyjaźń, wolność ukazują swoją najgłębszą wartość dopiero wtedy, gdy zrozumiemy i poczujemy, że utracimy je wraz ze śmiercią. Nasza śmiertelność kieruje nasze myśli ku życiu. Na podstawie: Adam Szostkiewicz, Świat i zaświaty, [w:] Polityka, 14 kwietnia 2001 Zadanie 1. (2 pkt) W jednym zdaniu określ powód, dla którego autor artykułu przywołał w akapicie 1. wspomnienie hiszpańskiego filozofa - Fernando Savatera. Zadanie 2. (2 pkt) W kontekście dwóch pierwszych akapitów tekstu wyjaśnij, jak rozumiesz sformułowaną przez Fernando Savatera myśl, iż oczywistość śmierci czyni z nas istoty myślące. Odpowiedź sformułuj w jednym zdaniu Zadanie 3. (2 pkt) Spośród podanych niżej zdań wybierz (podkreśl) to, które najtrafniej określa główną ideę akapitu 6. A. Wiara w życie po śmierci cechuje wszystkie religie (także pierwotne). B. W religiach pierwotnych lekceważono związek między wiarą w życie po śmierci a etyką. C. U podstaw wiary w życie po śmierci leży myślenie mityczne. D. Religie pierwotne podkreślały wpływ życia człowieka na jego losy po śmierci.

5 Egzamin maturalny z języka polskiego 5 Zadanie 4. (2 pkt) O jakiej różnicy między chrześcijańskim i buddyjskim stosunkiem do śmierci pisze autor w akapicie 7? Przedstaw tę różnicę za pomocą podanych w tekście dwóch przeciwstawnych określeń. Zadanie 5. (1 pkt) W kontekście akapitu 8. wyjaśnij, dlaczego autor nazwał gnostyków groźnymi konkurentami młodego chrześcijaństwa. Odpowiedź zapisz w formie jednego zdania. Zadanie 6. (1 pkt) Wiara w nieśmiertelność duszy i zmartwychwstanie ciała jest główną ideą: A. Hinduizmu, B. buddyzmu, C. chrześcijaństwa, D. platonizmu. Zadanie 7. (2 pkt) Z akapitu 10. wypisz trzy przykłady, które potwierdzałyby sformułowaną przez autora myśl, że wiara w zmartwychwstanie swoimi korzeniami sięga czasów przedchrześcijańskich. Zadanie 8. (1 pkt) W akapicie 4. poszukaj określenia, które jest synonimiczne wobec użytego przez autora w tytule słowa zaświaty Zadanie 9. (2 pkt) W zdaniu rozpoczynającym ostatni akapit tekstu wskaż słowo, które łączy logicznie ten akapit z bezpośrednio go poprzedzającym.

6 6 Egzamin maturalny z języka polskiego Zadanie 10. (3 pkt) W jaki sposób autor próbuje wciągnąć czytelnika w tok swoich rozważań? Do odpowiedzi, sformułowanej w jednym zdaniu, dołącz odpowiednie przykłady z tekstu. Zadanie 11. (1 pkt) Ostatnie zdanie tekstu: Nasza śmiertelność kieruje nasze myśli ku życiu to: A. eufemizm, B. paradoks, C. kalambur, D. aforyzm.

7 Egzamin maturalny z języka polskiego Część II pisanie własnego tekstu w związku z tekstem literackim zamieszczonym w arkuszu. Wybierz temat i napisz wypracowanie nie krótsze niż dwie strony (około 250 słów). Temat 1. Wizje miasta w pozytywizmie. Porównaj przytoczone obrazy Paryża i Petersburga w kontekście treści utworów. Fiodor Dostojewski ZBRODNIA I KARA Na dworze był okropny upał, przy tym panował nieznośny zaduch, tłok, na każdym kroku wapno, rusztowania, kurz i specyficzny smród tak dobrze znany każdemu petersburżaninowi, który nie jest w stanie wynająć letniska wszystko to razem działało deprymująco na nadszarpnięte już nerwy młodzieńca. A nieznośny odór, buchający z szynków, których w tej części miasta jest szczególnie dużo, i pijani, spotykani na każdym kroku, mimo że był to dzień powszedni, dopełniali ohydnego i ponurego obrazu. Na subtelnej twarzy łodego człowieka odbiło się uczucie najgłębszego wstrętu. Dodajmy, że był to młodzian wyjątkowej urody, miał piękne, ciemne oczy, wzrost powyżej średniego, sylwetkę wysmukłą i zgrabną. Po chwili jednak wpadł w głęboką zadumę, a raczej w stan jakiegoś zapomnienia i szedł dalej, nie spostrzegając już nic dookoła siebie, zresztą nie chciał już nic wiedzieć. (...) Był tak nędznie ubrany, że ktoś inny na jego miejscu, nawet przyzwyczajony do tego, krępowałby się w biały dzień wychodzić na ulicę w takich łachmanach. Była to jednak taka dzielnica, że żadnym strojem nie można tu było nikogo zadziwić. Bliskość placu Siennego, mnogość pewnych przybytków oraz przeważająca tu ludność rzemieślnicza i cechowa, stłoczona na tych centralnych petersburskich ulicach i zaułkach, wzmagały pstrokaciznę ogólnej panoramy obecnością takich indywiduów, że dziwne wydawałoby się zwracanie uwagi na tego rodzaju postacie. Ale w sercu młodego człowieka zebrało się tyle okrutnej pogardy, że nie bacząc na całą właściwą mu, częstokroć bardzo młodzieńczą drażliwość, najmniej krępował się na ulicy swoich łachmanów. (...) Była mleczna, gęsta mgła. Swidrygajłow szedł po śliskim, brudnym, drewnianym bruku w stronę Małej Newy. Majaczyły mu się jej wezbrane przez noc wody, Wyspa Piotrowska, mokre ścieżki, wilgotna trawa, mokre drzewa, krzaki i wreszcie ten właściwy krzak... Zniecierpliwiony, chcąc myśleć o czymś innym, zaczął przyglądać się domom. Prospekt, którym szedł, był pusty, ani jednego przechodnia, ani jednej dorożki. Jaskrawożółte, drewniane domki z zamkniętymi okiennicami miały wygląd ponury i niechlujny. Chłód i wilgoć przenikały go do szpiku kości, miał dreszcze. Od czasu do czasu napotykał szyldy, które odczytywał uważnie. Oto skończył się już drewniany bruk. Swidrygajłow doszedł do dużego, murowanego domu. Brudny, zziębnięty psiak z podkulonym ogonem przebiegł mu drogę. Jakiś człowiek w szynelu, śmiertelnie pijany, leżał twarzą w dół w poprzek chodnika. Popatrzył na niego i poszedł dalej. Na lewo mignęła mu wysoka wieża strażacka. Ba pomyślał to doskonałe miejsce! Po co mi Park Piotrowski? Przynajmniej w obecności urzędowego świadka... Omal się nie uśmiechnął do tej nowej myśli i skręcił w ulicę..ską. Tutaj wznosił się wielki gmach z wieżą. Pod zamkniętą ogromną bramą domu stał i opierał się o nią niewielki człowieczek otulony w szary, żołnierski płaszcz, w mosiężnym achillesowskim hełmie na głowie. Sennym spojrzeniem obrzucił zbliżającego się Swidrygajłowa. Na twarzy jego malował się ten odwieczny, zrzędliwy smutek, którym zawsze zakwaszone są wszystkie bez wyjątku twarze ludzi żydowskiego pochodzenia. Na podstawie: Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara, BN

8 8 Egzamin maturalny z języka polskiego Bolesław Prus LALKA Paryż pomimo pozornego chaosu ma plan, ma logikę, chociaż budowało go przez kilkanaście wieków miliony ludzi nic wiedzących o sobie i bynajmniej nic myślących o logice i stylu. Paryż posiada to, co można by nazwać kręgosłupem, osią krystalizacji miasta. Lasek Vincennes leży w stronie południowo-wschodniej, a kraniec Lasku Bulońskiego w północno-zachodniej stronie Paryża. Otóż: owa oś krystalizacji miasta podobna jest do olbrzymiej gąsienicy (mającej prawie sześć wiorst długości), która znudziwszy się w Lasku Vincennes poszła na spacer do Lasku Bulońskiego. Ogon jej opiera się o plac Bastylii, głowa o Łuk Gwiazdy, korpus prawie przylega do Sekwany. Szyję stanowią Pola Elizejskie, gorset Tuileries i Louvre, ogonem jest Ratusz, Nótre-Dame i nareszcie Kolumna Lipcowa na placu Bastylii. Gąsienica ta posiada wiele nóżek krótszych i dłuższych. Idąc od głowy pierwsza para jej nóżek opiera się na lewo: o Pole Marsowe, pałac Trocadero i wystawę, na prawo aż o cmentarz Montmartre. Druga para (nóżki krótsze) na lewo sięga do Szkoły Wojskowej, Hoteludes Invalides, i Izby Deputowanych, na prawo kościoła Magdaleny i Opery. Potem idzie (wciąż ku ogonowi) na lewo Szkoła Sztuk Pięknych, na prawo Palais Royal, bank i giełda; na lewo Institut de France i mennica, na prawo Hale Centralne; na lewo Pałac Luksemburski, muzeum Cluny i Szkoła Medyczna, na prawo plac Republiki, z koszarami ks. Eugeniusza. Niezależnie od osi krystalizacyjnej i prawidłowości w ogólnym konturze miasta Wokulski przekonał się jeszcze (o czym zresztą mówiły przewodniki), że w Paryżu istnieją całe dziedziny prac ludzkich i jakiś porządek w ich układzie. Pomiędzy placem Bastylii i placem Rzeczypospolitej skupia się przemysł i rzemiosła; naprzeciw nich, po drugiej stronie Sekwany, leży "dzielnica łacińska", gniazdo uczących się i uczonych. Między Operą, placem Rzeczypospolitej i Sekwaną gromadzi się handel wywozowy i finanse; między Nótre-Dame, Instytutem Francuskim i cmentarzem Montparnasse gnieżdżą się szczątki arystokracji rodowej. Od Opery do Łuku Gwiazdy ciągnie się dzielnica bogatych dorobkiewiczów, a naprzeciw nich, po lewej stronie Sekwany, obok Hotelu Inwalidów i Szkoły Wojskowej jest siedziba militaryzmu i wszechświatowych wystaw. Obserwacje te zbudziły w duszy Wokulskiego nowe prądy, o których pierwej nie myślał albo myślał niedokładnie. Zatem wielkie miasto, jak roślina i zwierzę, ma właściwą sobie anatomię i fizjologię. Zatem - praca milionów ludzi, którzy tak głośno krzyczą o swojej wolnej woli, wydaje te same skutki, co praca pszczół budujących regularne plastry, mrówek wznoszących ostrokrężne kopce albo związków chemicznych układających się w regularne kryształy. Nie ma więc w społeczeństwie przypadku, ale nieugięte prawo, które jakby na ironię z ludzkiej pychy, tak wyraźnie objawia się w życiu najkapryśniejszego narodu, Francuzów! Rządzili nimi Merowingowie i Karlowingowie, Burboni i Bonapartowie, były trzy republiki i parę anarchii, była inkwizycja i ateizm, rządcy i ministrowie zmieniali się jak krój sukien albo obłoki na niebie... Lecz pomimo tylu zmian, tak na pozór głębokich, Paryż coraz dokładniej przybierał formę półmiska rozdartego przez Sekwanę; coraz wyraźniej rysowała się na nim oś krystalizacji, biegnąca z placu Bastylii do Łuku Gwiazdy, coraz jaśniej odgraniczały się dzielnice: uczona i przemysłowa, rodowa i handlowa, wojskowa i dorobkiewiczowska. Ten sam fatalizm spostrzegł Wokulski w historii kilkunastu głośniejszych rodzin paryskich. Dziad, jako skromny rzemieślnik, pracował przy ulicy Temple po szesnaście godzin na dobę; jego syn skąpawszy się w cyrkule łacińskim założył większy warsztat przy ulicy Św. Antoniego. Wnuk, jeszcze lepiej zanurzywszy się w naukowej dzielnicy, przeniósł się jako wielki handlarz na bulwar Poissonniere, zaś prawnuk, już jako milioner, zamieszkał w sąsiedztwie Pól Elizejskich po to, ażeby..jego córki mogły chorować na nerwy przy bulwarze St. Germain. I tym sposobem ród spracowany i zbogacony około Bastylii, zużyty około Tuileries, dogorywał w pobliżu Nôtre-Dame. Topografia miasta odpowiadała historii mieszkańców.(...)

9 Egzamin maturalny z języka polskiego A cóż oni robią?... Przede wszystkim - nadzwyczajnie pracują, po szesnaście godzin na dobę, bez względu na niedzielę i święta. Dzięki czemu spełnia się tu prawo doboru, wedle którego tylko najsilniejsi mają prawo do życia. Chorowity zginie tu przed upływem roku, nieudolny w ciągu kilku lat, a zostają tylko najsilniejsi i najzdolniejsi. Ci zaś dzięki pracy całych pokoleń takich jak oni bojowników znajdują tu zaspokojenie wszelkich potrzeb. Olbrzymie ścieki chronią ich od chorób, szerokie ulice ułatwiają im dopływ powietrza; Hale Centralne dostarczają żywności, tysiące fabryk - odzieży i sprzętów. Gdy paryżanin chce zobaczyć naturę, jedzie za miasto albo do "lasku", gdy chce nacieszyć się sztuką, idzie do galerii Louvre'u, a gdy pragnie zdobyć wiedzę, ma muzea i gabinety. Praca nad szczęściem we wszystkich kierunkach - oto treść życia paryskiego. Tu przeciw zmęczeniu zaprowadzono tysiące powozów, przeciw nudzie setki teatrów i widowisk, przeciw nieświadomości setki muzeów, bibliotek i odczytów. Tu troszczą się nie tylko o człowieka, ale nawet o konia dając mu gładkie gościńce; tu dbają nawet o drzewa, przenoszą je w specjalnych wozach na nowe miejsce pobytu, chronią żelaznymi koszami od szkodników, ułatwiają dopływ wilgoci, pielęgnują w razie choroby. Dzięki troskliwości o wszystko przedmioty znajdujące się w Paryżu przynoszą wielorakie korzyści. Dom, sprzęt, naczynie jest nie tylko użyteczne, ale i piękne, nie tylko dogadza muskułom, ale i zmysłom. I na odwrót - dzieła sztuki są nie tylko piękne, ale i użyteczne. Przy łukach triumfalnych i wieżach kościołów znajdują się schody ułatwiające wejście na szczyt i spoglądanie na miasto z wysokości. Posągi i obrazy są dostępne nie tylko dla amatorów, ale dla artystów i rzemieślników, którzy w galeriach mogą zdejmować kopie. Francuz, gdy coś wytwarza, dba naprzód o to, ażeby dzieło jego odpowiadało swemu celowi, a potem - ażeby było piękne. I jeszcze niekończąc na tym troszczy się o jego trwałość i czystość. Prawdę tę stwierdzał Wokulski na każdym kroku i na każdej rzeczy, począwszy od wózków wywożących śmiecie do otoczonej barierą Wenus milońskiej. Odgadł również skutki podobnego gospodarstwa, że nie marnuje się tu praca: każde pokolenie oddaje swoim następcom najświetniejsze dzieła poprzedników dopełniając je własnym dorobkiem. Tym sposobem Paryż jest arką, w której mieszczą się zdobycze kilkunastu, jeżeli nie kilkudziesięciu wieków cywilizacji... Wszystko tu jest, zacząwszy od potwornych posągów asyryjskich i mumii egipskich, skończywszy na ostatnich rezultatach mechaniki i elektrotechniki, od dzbanków, w których przed czterdziestoma wiekami Egipcjanki nosiły wodę, do olbrzymich kół hydraulicznych z Saint-Maur.(...) Zdawało mu się, że w tym wulkanicznym ognisku cywilizacji spotka go coś nadzwyczajnego, że tu zacznie się nowa epoka jego życia. Zarazem czuł, że rozpierzchnięte dotychczas wiadomości i poglądy zbiegają się w pewną całość, w jakiś system filozoficzny, który tłumaczył mu wiele tajemnic świata i jego własnego bytu.26 VII 43 r. Bolesław Prus, Lalka, BN

10 10 Egzamin maturalny z języka polskiego Temat 2: Omów sposób przedstawiania przyrody w liryce epoki romantyzmu korzystając z przytoczonego tekstu Świtezianki Adama Mickiewicza. ADAM MICKIEWICZ ŚWIETEZIANKA Jakiż to chłopiec piękny i młody? Jaka to obok dziewica? Brzegami sinej Świtezi wody Idą przy świetle księżyca. Ona mu z kosza daje maliny, A on jej kwiatki do wianka; Pewnie kochankiem jest tej dziewczyny, Pewnie to jego kochanka. Każdą noc prawie, o jednej porze, Pod tym się widzą modrzewiem. Młody jest strzelcem w tutejszym borze, Kto jest dziewczyna? - ja nie wiem. Skąd przyszła? - darmo śledzić kto pragnie, Gdzie uszła? - nikt jej nie zbada. Jak mokry jaskier wschodzi na bagnie, Jak ognik nocny przepada. "Powiedz mi, piękna, luba dziewczyno, Na co nam te tajemnice, Jaką przybiegłaś do mnie drożyną? Gdzie dom twój, gdzie są rodzice? Minęło lato, zżółkniały liścia I dżdżysta nadchodzi pora, Zawsze mam czekać twojego przyścia Na dzikich brzegach jeziora? Zawszeż po kniejach jak sarna płocha, Jak upiór błądzisz w noc ciemną? Zostań się lepiej z tym, kto cię kocha, Zostań się, o luba! ze mną. Chateczka moja stąd niedaleka Pośrodku gęstej leszczyny; Jest tam dostatkiem owoców, mleka, Jest tam dostatkiem źwierzyny". "Stój, stój - odpowie - hardy młokosie, Pomnę, co ojciec rzekł stary: Słowicze wdzięki w mężczyzny głosie, A w sercu lisie zamiary.

11 Egzamin maturalny z języka polskiego 11 Więcej się waszej obłudy boję, Niż w zmienne ufam zapały, Może bym prośby przyjęła twoje; Ale czy będziesz mnie stały?" Chłopiec przyklęknął, chwycił w dłoń piasku, Piekielne wzywał potęgi, Klął się przy świętym księżyca blasku, Lecz czy dochowa przysięgi? "Dochowaj, strzelcze, to moja rada: Bo kto przysięgę naruszy, Ach, biada jemu, za życia biada! I biada jego złej duszy!" To mówiąc dziewka więcej nie czeka, Wieniec włożyla na skronie I pożegnawszy strzelca z daleka, Na zwykłe uchodzi błonie. Próżno się za nią strzelec pomyka, Rączym wybiegom nie sprostał, Znikła jak lekki powiew wietrzyka, A on sam jeden pozostał. Sam został, dziką powraca drogą, Ziemia uchyla się grząska, Cisza wokoło, tylko pod nogą Zwiędła szeleszcze gałązka. Idzie nad wodą, błędny krok niesie, Błędnymi strzela oczyma; Wtem wiatr zaszumiał po gęstym lesie, Woda się burzy i wzdyma. Burzy się, wzdyma, pękają tonie, O niesłychane zjawiska! Ponad srebrzyste Świtezi błonie Dziewicza piękność wytryska. Jej twarz jak róży bladej zawoje, Skropione jutrzenki łezką; Jako mgła lekka, tak lekkie stroje Obwiały postać niebieską. "Chłopcze mój piękny, chłopcze mój młody - Zanuci czule dziewica - Po co wokoło Świteziu wody Błądzisz przy świetle księżyca?

12 12 Egzamin maturalny z języka polskiego Po co żałujesz dzikiej wietrznicy, Która cię zwabia w te knieje: Zawraca głowę, rzuca w tęsknicy I może jeszcze się śmieje? Daj się namówić czułym wyrazem, Porzuć wzdychania i żale, Do mnie tu, do mnie, tu będziem razem Po wodnym pląsać krysztale. Czy zechcesz niby jaskółka chybka Oblicze tylko wód muskać, Czy zdrów jak rybka, wesół jak rybka, Cały dzień ze mną się pluskać. A na noc w łożu srebrnej topieli Pod namiotami źwierciadeł, Na miękkiej wodnych lilijek bieli. Śród boskich usnąć widziadeł". Wtem z zasłon błysną piersi łabędzie, Strzelec w ziemię patrzy skromnie, Dziewica w lekkim zbliża się pędzie I "Do mnie, woła, pójdź do mnie". I na wiatr lotne rzuciwszy stopy, Jak tęcza śmiga w krąg wielki, To znowu siekąc wodne zatopy, Srebrnymi pryska kropelki. Podbiega strzelec i staje w biegu, I chciałby skoczyć, i nie chce; Wtem modra fala, prysnąwszy z brzegu, Z lekka mu w stopy załechce. I tak go łechce, i tak go znęca, Tak się w nim serce rozpływa, Jak gdy tajemnie rękę młodzieńca Ściśnie kochanka wstydliwa. Zapomniał strzelec o swej dziewczynie, Przysięgą pogardził świętą, Na zgubę oślep bieży w głębinie, Nową zwabiony ponętą. Bieży i patrzy, patrzy i bieży; Niesie go wodne przestworze, Już z dala suchych odbiegł wybrzeży, Na średnim igra jeziorze.

13 Egzamin maturalny z języka polskiego 13 I już dłoń śnieżną w swej ciśnie dłoni, W pięknych licach topi oczy, Ustami usta różane goni I skoczne okręgi toczy. Wtem wietrzyk świsnął, obłoczek pryska, Co ją w łudzącym krył blasku; Poznaje strzelec dziewczynę z bliska, Ach, to dziewczyna spod lasku! "A gdzie przysięga? gdzie moja rada? Wszak kto przysięgę naruszy, Ach, biada jemu, za życia biada! I biada jego złej duszy! Nie tobie igrać przez srebrne tonie Lub nurkiem pluskać w głąb jasną; Surowa ziemia ciało pochłonie, Oczy twe żwirem zagasną. A dusza przy tym świadomym drzewie Niech lat doczeka tysiąca, Wiecznie piekielne cierpiąc żarzewie Nie ma czym zgasić gorąca". Słyszy to strzelec, błędny krok niesie, Błędnymi rzuca oczyma; A wicher szumi po gęstym lesie, Woda się burzy i wzdyma. Burzy się, wzdyma i wre aż do dna, Kręconym nurtem pochwyca, Roztwiera paszczę otchłań podwodna, Ginie z młodzieńcem dziewica. Woda się dotąd burzy i pieni, Dotąd przy świetle księżyca Snuje się para znikomych cieni; Jest to z młodzieńcem dziewica. Ona po srebrnym pląsa jeziorze, On pod tym jęczy modrzewiem. Kto jest młodzieniec? - strzelcem był w borze. A kto dziewczyna? - ja nie wiem. Na podstawie: Adam Mickiewicz, Świtezianka [w:] Ballady i romanse, BN 1930.

14 14 Egzamin maturalny z języka polskiego WYPRACOWANIE na temat nr...

15 Egzamin maturalny z języka polskiego 15

16 16 Egzamin maturalny z języka polskiego

17 Egzamin maturalny z języka polskiego 17

18 18 Egzamin maturalny z języka polskiego BRUDNOPIS (nie podlega ocenie)