MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA DANYCH SATELITARNYCH DO WYZNACZANIA POCZĄTKU I KOŃCA OKRESU WEGETACYJNEGO

Transkrypt

1 WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 2012 (IV VI): t. 12 z. 2 (38) WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS ISSN s pdf: Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, 2012 Wpłynęło r. Zrecenzowano r. Zaakceptowano r. A koncepcja B zestawienie danych C analizy statystyczne D interpretacja wyników E przygotowanie maszynopisu F przegląd literatury MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA DANYCH SATELITARNYCH DO WYZNACZANIA POCZĄTKU I KOŃCA OKRESU WEGETACYJNEGO Marcin SIŁUCH 1) ABDF, Krzysztof BARTOSZEK 2) ACDE 1) Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Zakład Meteorologii i Klimatologii 2) Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Pracownia Agrometeorologii S t r e s z c z e n i e Celem pracy jest ocena możliwości wykorzystania danych satelitarnych do określania dat początku i końca okresu wegetacyjnego. Analizowane charakterystyki zostały wyznaczone na podstawie wartości wskaźnika wegetacji Enhanced Vegetation Index (EVI) oraz obrazów satelitarnych o rozdzielczości przestrzennej 500 m, pochodzących ze skanera MODIS (produkt MOD12Q2). Stosując tę metodę, daty początku i końca okresu wegetacyjnego wyznaczono dla obszarów w promieniu 10 km od miejsca położenia trzech posterunków meteorologicznych na terenie Lubelszczyzny: Czesławic k. Nałęczowa, Felina (wschodnia część Lublina) oraz Bezka k. Chełma. Okres badań obejmował lata , zaś daty odnosiły się do wybranych rodzajów pokrycia terenu (gruntów ornych, łąk i lasów). Stwierdzono, że na podstawie danych wyznaczonych na bazie wskaźnika EVI okres wegetacyjny trwał średnio o miesiąc krócej w stosunku do charakterystyk, obliczonych metodami tradycyjnymi, tj. Gumińskiego i Huculaka-Makowca. Ponadto początek okresu wegetacyjnego, wyznaczonego metodą teledetekcyjną, był istotnie statystycznie skorelowany ze średnią wartością temperatury powietrza w okresie styczeń marzec oraz z liczbą dni z pokrywą śnieżną od grudnia do marca. Z kolei daty końca okresu wegetacyjnego wykazywały największą współzmienność z sumami promieniowania całkowitego we wrześniu Słowa kluczowe: Lubelszczyzna, metoda teledetekcyjna, okres wegetacyjny, wskaźniki wegetacji WSTĘP Dane pozyskiwane za pomocą technik satelitarnych mają zasadniczą przewagę nad tymi, które otrzymuje się w sposób standardowy [SIŁUCH, KASZEWSKI 2010]. Adres do korespondencji: dr K. Bartoszek, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Pracownia Agrometeorologii, ul. Akademicka 15, Lublin; tel ,

2 246 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 12 z. 2 (38) Pomiary punktowe są prowadzone w specjalnie do tego celu przeznaczonych stacjach badawczych lub podczas badań patrolowych na stosunkowo niewielkim obszarze. Wykorzystanie danych teledetekcyjnych umożliwia natomiast prowadzenie badań na znacznych obszarach w tym samym momencie. Dodatkowym atutem badań satelitarnych jest ich niezależność od czynnika ludzkiego, tj. od umiejętności oraz odpowiedniego przeszkolenia obserwatora. Zmienność przestrzenną pokrycia terenu dobrze charakteryzują wskaźniki wegetacji, które umożliwiają między innymi określenie kondycji roślinności. Optyczne właściwości roślin są charakteryzowane przez emisyjność, absorpcję, odbicie i przepuszczalność promieniowania elektromagnetycznego. Cechy te zależą ściśle od długości fali [HUETE i in. 2002]. Do analiz cech roślinności najczęściej wykorzystuje się pasmo widzialne promieniowania elektromagnetycznego oraz pasmo bliskiej podczerwieni. Do czynników, które decydują o charakterystykach odbiciowości w tym zakresie spektrum promieniowania, zalicza się przede wszystkim zawartość wody i składników odżywczych oraz barwniki naturalne, zawarte w liściach roślin. Jednym ze wskaźników, najlepiej oddających rzeczywisty stan roślinności, jest wskaźnik Enhanced Vegetation Index (EVI). Celem niniejszej pracy jest ocena użyteczności określania dat początku i końca okresu wegetacyjnego metodą teledetekcyjną (na podstawie danych satelitarnych). Uzyskane wartości zostały porównane z datami, wyznaczonymi za pomocą dwóch metod tradycyjnych, tj. zaproponowanych przez GUMIŃSKIEGO [1948] oraz HU- CULAKA i MAKOWCA [1977]. Ponadto zbadano współzmienność dat, wyznaczonych metodą teledetekcyjną, z wartościami wybranych elementów meteorologicznych. METODY BADAŃ W niniejszej pracy daty początku i końca okresu wegetacyjnego w latach określono metodą teledetekcyjną na podstawie wartości wskaźnika wegetacji EVI, obliczanego wg wzoru [LIU, HUETE 1995]: EVI 2 5 ( L R), NIR RED (1) NIR R R C R 1 RED C R 2 BLUE gdzie: R NIR odbiciowość w paśmie podczerwonym; R RED odbiciowość w paśmie czerwonym; R BLUE odbiciowość w paśmie niebieskim; L współczynnik wpływu podłoża na odbiciowość; C 1 współczynnik osłabienia promieniowania czerwonego przez aerozol; współczynnik osłabienia promieniowania niebieskiego przez aerozol. C 2

3 M. Siłuch, K. Bartoszek: Możliwości wykorzystania danych satelitarnych 247 Wartości obliczono dla każdego roku z uwzględnieniem dat początku zwiększania i zmniejszania się, a także wartości maksymalnych i minimalnych wskaźnika EVI [ZHANG i in. 2003]. Daty początku zwiększania i zmniejszania się wartości wskaźnika EVI określono z zastosowaniem algorytmu według SCHAAFA i in. [2002], bazując na obrazach satelitarnych o rozdzielczości przestrzennej 500 m, które pochodziły ze skanera MODIS (produkt MOD12Q2 1 ). Algorytm wykorzystany do stworzenia produktu MOD12Q2 odnosi się przede wszystkim do określenia wartości wskaźnika EVI na podstawie danych, dotyczących wielokierunkowej odbiciowości (BRDF) i odbiciowości rzeczywistej w kanałach 1 7 MODIS. Eliminowanie danych, nawiązujących do dni z występowaniem pokrywy śnieżnej, następuje na podstawie analizy informacji o jakości (QA) z produktu MODIS BRDF/Albedo [SCHAAF i in. 2002]. Przeprowadzenie tego rodzaju procedury jest niezbędne ze względu na zbyt dużą zmienność wskaźnika EVI, który wówczas nie odnosi się do rozwoju roślinności. W algorytmie tym wykorzystuje się także produkt MODIS MOD11A2 LST, tj. wartość średnią temperatury powierzchni czynnej z okresu ośmiu dni w warunkach rozdzielczości przestrzennej 1 km 2. Produkt ten służy pomocniczo do wybrania okresu o małych wartościach temperatury podłoża, gdy nie obserwuje się aktywności fotosyntetycznej roślin [ZHANG i in. 2003]. To wszystko prowadzi do wyznaczenia tzw. prawdopodobnego okresu wegetacyjnego, tj. okresu bez pokrywy śnieżnej i z wartościami temperatury powierzchni czynnej, sprzyjającymi wzrostowi oraz rozwojowi roślin. Do określenia czasowej zmienności wegetacji stosuje się modele sigmoidalne, z których jeden określa fazę wzrostu roślin, zaś drugi starzenie się ich. W przypadku analizowania okresu wzrostu i starzenia się roślin w konkretnym roku można użyć funkcji o postaci [FRIEDL, TAN 2006]: gdzie: t c y( t) d (2) a bt 1 e liczba dni; y(t) wartość wskaźnika EVI w okresie t; a, b parametry dopasowane z zastosowaniem nieliniowej metody najmniejszych kwadratów; c + d największa wartość wskaźnika EVI; d początkowa wartość wskaźnika EVI. Model dopasowywany jest wówczas do danych rzeczywistych i na tej podstawie wyznacza się daty wystąpienia wartości maksymalnych i minimalnych wskaź- 1) Tego rodzaju dane są udostępniane przez Land Processes Distributed Active Archive Center, który należy do agencji United States Geological Survey oraz Earth Resources Observation and Science (lpdaac.usgs.gov).

4 248 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 12 z. 2 (38) nika EVI w ciągu roku (rys. 1). Daty przejścia między poszczególnymi charakterystycznymi przedziałami wartości odpowiadają okresom, w których mogą się pojawić lokalne maksima i minima wskaźnika EVI. Daty te wskazują w przybliżeniu moment przejścia z jednego stanu stałego (liniowego) do drugiego. Rys. 1. Procedura definiowania dat początku i końca okresu wegetacyjnego (punkty A i D) A początek zwiększania się wartości wskaźnika EVI; B początek maksymalnych wartości wskaźnika; C początek zmniejszania się wartości wskaźnika; D początek minimalnych wartości wskaźnika EVI; źródło: opracowano na podstawie: FRIEDL, TAN [2006] Fig. 1. Procedure for defining the onset and end dates of the growing season (points A and D) A the beginning of the growth of the EVI values; B the beginning of the maximum values; C the beginning of the decrease of EVI values; D the beginning of the minimum values; source: based on FRIEDL, TAN [2006] Na podstawie powyższej metody daty początku i końca okresu wegetacyjnego wyznaczono dla obszarów w promieniu 10 km od miejsca położenia trzech posterunków meteorologicznych na terenie Lubelszczyzny: Czesławic k. Nałęczowa (51 18 N, E), Felina (wschodnia dzielnica Lublina; N, E) oraz Bezka k. Chełma (51 11 N, E) rysunek 2. Zostały przeanalizowane daty, odnoszące się do wybranych rodzajów pokrycia terenu (gruntów ornych, łąk i lasów) oraz wartości uśrednione dla całego obszaru wokół danej stacji. Dane meteorologiczne z powyższych posterunków dotyczyły wartości temperatury powietrza, liczby dni z pokrywą śnieżną oraz stopnia zachmurzenia i pochodziły z archiwum Pracowni Agrometeorologii Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Z kolei miesięczne sumy promieniowania całkowitego pochodziły z wyników reanalizy ERA Interim [DEE i in. 2011], które zaczerpnięto z bazy danych ECMWF. Dane te odnosiły się do punktów gridowych, położonych najbliżej ww. posterunków meteorologicznych (rozdzielczość siatki węzłowej 0,25 0,25 ).

5 M. Siłuch, K. Bartoszek: Możliwości wykorzystania danych satelitarnych 249 Rys. 2. Położenie ujętych w opracowaniu posterunków meteorologicznych na terenie Lubelszczyzny; źródło: opracowanie własne Fig. 2. Location of meteorological stations included in the study in the Lublin Region; source: own work W odniesieniu do wyznaczonych dat początku i końca okresu wegetacyjnego ocenę zróżnicowania między rodzajami pokrycia terenu oraz metodami wyznaczania dat wykonano, stosując test U Manna-Whitneya badania istotności statystycznej przeciętnych różnic między dwiema grupami porównawczymi (wartości prawdopodobieństw dla małych prób). Z kolei istotność statystyczną współczynników korelacji liniowej między analizowanymi charakterystykami okresu wegetacyjnego a wartościami elementów meteorologicznych sprawdzono testem t-studenta. W przypadku oceny istotności statystycznej współczynników regresji prostej zastosowano test F-Snedecora. Obliczenia wykonano za pomocą programu Statistica 9.1 PL firmy Statsoft. WYNIKI BADAŃ I DYSKUSJA W okresie daty początku okresu wegetacyjnego, wyznaczone metodą teledetekcyjną i uśrednione ze wszystkich rodzajów pokrycia terenu, przypadały najwcześniej w rejonie Felina (przeciętnie 3 IV), zaś najpóźniej w Czesławicach (średnio 7 IV) tabela 1. Daty te, w przeciwieństwie do wyznaczonych metodami Gumińskiego oraz Huculaka i Makowca, charakteryzowały się niezbyt dużą zmiennością z roku na rok (tab. 1). Ponadto początek okresu wegetacyjnego, wyznaczony metodą teledetekcyjną, występował przeciętnie od 5 do 11 dni później, niż wskazywałyby daty wyznaczone na podstawie dwóch metod, nawiązujących do przejścia temperatury powietrza przez umownie ustalony próg termiczny 5 C (tab. 2). Różnice między datami początku okresu wegetacyjnego, w zależności od metod ich wyznaczania, były na ogół jednak nieistotne statystycznie (tab. 2).

6 250 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 12 z. 2 (38) Tabela 1. Charakterystyki okresu wegetacyjnego na trzech analizowanych obszarach w okresie w zależności od metod ich wyznaczania Table 1. Characteristics of the growing season in three analysed areas in the period , depending on the methods of their evaluation Metoda Method Średnia data Average date Odchylenie standardowe Standard deviation Bezek Felin Czesławice Bezek Felin Czesławice Początek okresu wegetacyjnego The onset of the growing season Teledetekcyjna Remote sensing method 6 IV 3 IV 7 IV 5,7 5,8 5,8 Gumińskiego by Gumiński 28 III 29 III 31 III 7,3 8,8 9,0 Huculaka-Makowca by Huculak-Makowiec 29 III 26 III 27 III 12,4 12,9 12,3 Koniec okresu wegetacyjnego The end of the growing season Teledetekcyjna Remote sensing method 4 X 14 X 13 X 11,4 13,0 23,6 Gumińskiego by Gumiński 5 XI 8 XI 4 XI 6,1 6,9 9,3 Huculaka-Makowca by Huculak-Makowiec 4 XI 11 XI 29 X 15,5 17,2 11,5 Tabela 2. Ocena różnic między datami początku i końca okresu wegetacyjnego, wyznaczonymi metodą teledetekcyjną, w stosunku do wyznaczonych pozostałymi metodami na analizowanych obszarach w okresie Table 2. Evaluation of differences between the onset and end dates of the growing season evaluated by remote sensing and other methods in three analysed areas in the period Stacja meteorologiczna Meteorological station Wartości statystyki U wg metody U-statistic values according to the method Gumińskiego by Gumiński Huculaka-Makowca by Huculak-Makowiec Różnica w stosunku do metody (liczba dni) The difference with respect to the method (in days) Gumińskiego by Gumiński Huculaka-Makowca by Huculak-Makowiec Początek okresu wegetacyjnego The onset of the growing season Bezek 16,0 18,5 9 9 Felin 31,0 21,5 5 7 Czesławice 24,5 13,0* 7 11 Koniec okresu wegetacyjnego The end of the growing season Bezek 0,0** 0,0** Felin 3,0** 6,5** Czesławice 14,0* 23, Objaśnienia: ** poziom istotności α = 0,01; * poziom istotności α = 0,05. Explanations: ** significance level α = 0.01; * significance level α = 0.05.

7 M. Siłuch, K. Bartoszek: Możliwości wykorzystania danych satelitarnych 251 Koniec okresu wegetacyjnego, wyznaczony metodą teledetekcyjną, na wszystkich analizowanych rodzajach pokrycia terenu najwcześniej przypadał w rejonie Bezka (średnio 4 X), najpóźniej zaś w rejonie Felina (14 X) tabela 1. Zakres zmienności tych dat był znacznie większy niż w przypadku początku okresu wegetacyjnego odchylenie standardowe wynosiło od ok. 11 dni w pobliżu Bezka do ponad 23 dni w rejonie Czesławic (tab. 1). Zaznaczyły się także bardzo duże różnice w stosunku do dat wyznaczonych metodami tradycyjnymi (tab. 2). Metoda teledetekcyjna wskazywała na znacznie wcześniejsze zakończenie wegetacji roślin (od 17 do 32 dni), co przejawiało się istotnymi statystycznie różnicami w porównaniu z datami wyznaczonymi metodą Gumińskiego oraz Huculaka i Makowca (tab. 2). Można zatem stwierdzić, że na podstawie danych, wyznaczonych na bazie wskaźnika EVI, okres wegetacyjny trwał średnio o miesiąc krócej w stosunku do charakterystyk, obliczonych pozostałymi metodami. Daty początku okresu wegetacyjnego, wyznaczone metodą teledetekcyjną, nie wykazywały istotnych statystycznie różnic na obszarach z różnym pokryciem terenu. W badanym okresie na trzech analizowanych obszarach nieco wcześniejszym wzrostem aktywności fotosyntetycznej roślin charakteryzowały się łąki, z kolei najmniejszą zmiennością dat początku okresu wegetacyjnego wyróżniały się lasy (tab. 3). W przypadku dat końca okresu wegetacyjnego różnice w zależności od pokrycia terenu oraz badanych obszarów były większe (tab. 3). W rejonie Felina i Czesławic najwcześniej koniec okresu wegetacyjnego występował na obszarze gruntów ornych (różnice w stosunku do pozostałych rodzajów pokrycia terenu istotne statystycznie na poziomie α = 0,05), na co prawdopodobnie mógł mieć wpływ spo- Tabela 3. Charakterystyki okresu wegetacyjnego na trzech analizowanych obszarach w okresie w zależności od rodzaju pokrycia terenu Table 3. Characteristics of the growing season in three analysed areas in the period , depending on the type of land cover Stacja meteorologiczna Meteorological station grunty orne arable lands Średnia data Average dates łąki meadows lasy forests grunty orne arable lands Odchylenie standardowe Standard deviation łąki meadows lasy forests Początek okresu wegetacyjnego The onset of the growing season Bezek 6 IV 5 IV 7 IV 6,4 6,2 4,8 Felin 2 IV 31 III 4 IV 6,1 7,8 5,5 Czesławice 7 IV 5 IV 7 IV 6,4 7,2 5,5 Koniec okresu wegetacyjnego The end of the growing season Bezek 4 X 4 X 9 X 11,5 11,7 11,5 Felin 29 IX 22 X 25 X 21,0 22,0 14,6 Czesławice 8 X 20 X 21 X 21,8 25,0 23,8

8 252 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 12 z. 2 (38) sób ich zagospodarowania przez człowieka w tym okresie (zbiór roślin uprawnych). Analizowane daty odznaczały się dużą zmiennością w badanym okresie (wartości odchylenia standardowego od ok. 11 dni w Bezku do ponad 20 dni w Czesławicach) tabela 3. Daty początku okresu wegetacyjnego w badanym okresie, wyznaczone metodą teledetekcyjną, w rejonie Bezka i Czesławic wykazywały wysoce istotną statystycznie ujemną korelację ze średnimi wartościami temperatury powietrza z okresu od stycznia do marca, niezależnie od rodzaju pokrycia terenu (tab. 4). Z kolei w Felinie istotna statystycznie współzmienność zaznaczyła się przede wszystkim w stosunku do średniej temperatury powietrza w lutym (tab. 4). Wyżej wspomniane charakterystyki objaśniały w okresie zmienność dat początku okresu wegetacyjnego od ok. 50% w rejonie Felina do ponad 70% na pozostałych dwóch obszarach (tab. 5). Z datami początku okresu wegetacyjnego w rejonie Bezka i Czesławic istotną dodatnią współzmiennością odznaczała się liczba dni z pokrywą śnieżną w okresie od grudnia do marca (tab. 4). Niższe współczynniki korelacji w przypadku Felina mogły być spowodowane wpływem innych czynników, gdyż obszar wokół tego posterunku meteorologicznego jest położony częściowo na terenie miasta Lublin. Tabela 4. Współczynniki korelacji liniowej między datami początku okresu wegetacyjnego (wartości uśrednione ze wszystkich rodzajów powierzchni) a wybranymi elementami meteorologicznymi Table 4. Coefficients of linear correlation between the dates of the onset of the growing season (average values from all types of surfaces) and selected meteorological factors Stacja meteorologiczna Meteorological station Liczba dni z pokrywą śnieżną (XII III) Number of days with snow cover (XII III) Temperatura powietrza w miesiącu Air temperature in month I II III IV XII II I III Bezek 0,81** 0,83** 0,63 0,70* 0,04 0,81** 0,88** Felin 0,38 0,31 0,72* 0,54 0,09 0,36 0,65* Czesławice 0,77* 0,62 0,78* 0,83** 0,16 0,72* 0,88** Objaśnienia jak pod tabelą 2. Explanations as in Tab. 2. W nawiązaniu do wyznaczonych metodą teledetekcyjną dat końca okresu wegetacyjnego zaznaczył się mniejszy wpływ warunków termicznych na aktywność fotosyntetyczną roślin przed okresem zimowego spoczynku (tab. 6). Występowanie wcześniejszego końca okresu wegetacyjnego, niezależnie od rodzaju pokrycia terenu, było związane z wyższymi wartościami sum promieniowania całkowitego we wrześniu. Wartości tego elementu meteorologicznego objaśniały zmienność dat końca okresu wegetacyjnego od ok. 42% w rejonie Felina do 62% w rejonie Bezka (tab. 7). Może to wskazywać na istotny wpływ na aktywność fotosyntetyczną roślin o tej porze roku przede wszystkim stopnia zachmurzenia.

9 M. Siłuch, K. Bartoszek: Możliwości wykorzystania danych satelitarnych 253 Tabela 5. Równania regresji prostej, określające daty początku okresu wegetacyjnego, wyznaczone metodą teledetekcyjną Table 5. Simple regression models specifying the date of the onset of the growing season evaluated by remote sensing method Stacja meteorologiczna Meteorological station Model regresji prostej Simple regression model R 2 100% Statystyka F F-distribution Błąd standardowy Standard error Bezek y = 95,776 2,103x 1 73,4 23,1** 2,9 Felin y = 92,161 1,371x 2 44,8 7,5* 4,3 Czesławice y = 96,653 2,113x 1 74,9 24,8** 2,9 Objaśnienia: R 2 współczynnik determinacji, y data początku okresu wegetacyjnego, x 1 średnia temperatura powietrza z okresu styczeń marzec, x 2 średnia temperatura powietrza w lutym, pozostałe, jak pod tabelą 2. Explanations: R 2 the coefficient of determination, y the date of the onset of the growing season, x 1 mean air temperature (January March), x 2 mean air temperature (February), other as in Tab. 2. Tabela 6. Współczynniki korelacji liniowej między datami końca okresu wegetacyjnego (wartości uśrednione ze wszystkich rodzajów powierzchni) a wybranymi elementami meteorologicznymi Table 6. Coefficients of linear correlation between the dates of the end of the growing season (averaged values from all types of surfaces) and selected meteorological factors Stacja meteorologiczna Meteorological station Stopień zachmurzenia (wrzesień) Cloudiness (September) Suma promieniowania całkowitego (wrzesień) The sum of the total radiation (September) sierpień August Temperatura powietrza Air temperature wrzesień September październik October Bezek 0,81** 0,82** 0,36 0,70* 0,52 Felin 0,68* 0,70* 0,14 0,58 0,50 Czesławice 0,57 0,78* 0,44 0,68* 0,33 Objaśnienia jak pod tabelą 2. Explanations as in Tab. 2. Tabela 7. Równania regresji prostej, określające daty końca okresu wegetacyjnego wyznaczone metodą teledetekcyjną Table 7. Simple regression models specifying the date of the end of the growing season evaluated by remote sensing method Stacja meteorologiczna Meteorological station Model regresji prostej Simple regression model R 2 100% Statystyka F F-distribution Błąd standardowy Standard error Bezek y = 207, ,199x 62,0 14,0** 7,0 Felin y = 220, ,188x 42,1 6,8* 9,9 Czesławice y = 156, ,367x 55,8 11,1** 15,7 Objaśnienia: R 2 współczynnik determinacji, y data końca okresu wegetacyjnego, x suma promieniowania całkowitego (wrzesień), pozostałe, jak pod tabelą 2. Explanations: R 2 the coefficient of determination, y the date of the end of the growing season, x the sum of the total radiation (September), other as in Tab. 2.

10 254 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 12 z. 2 (38) WNIOSKI 1. Zastosowanie metody teledetekcyjnej dla trzech wybranych obszarów na terenie Lubelszczyzny wykazało, że początek okresu wegetacyjnego występował przeciętnie o tydzień później niż według metody Gumińskiego oraz Huculaka i Makowca. Z kolei daty końca okresu wegetacyjnego wskazywały na znacznie wcześniejsze (o 3 4 tygodnie) obniżenie aktywności fotosyntetycznej roślin w porównaniu z określonymi metodami tradycyjnymi. 2. Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic między datami początku okresu wegetacyjnego w zależności od pokrycia terenu (lasy, grunty orne, łąki), natomiast koniec okresu wegetacyjnego wyraźnie wcześniej określono dla gruntów ornych (szybszy spadek aktywności fotosyntetycznej roślin). 3. Początek okresu wegetacyjnego, wyznaczony metodą teledetekcyjną, w rejonie Czesławic i Bezka był wysoce istotnie statystycznie skorelowany ze średnią wartością temperatury powietrza w okresie styczeń marzec oraz liczbą dni z pokrywą śnieżną od grudnia do marca. Daty końca okresu wegetacyjnego na trzech badanych obszarach były na początku jesieni silniej skorelowane z sumami promieniowania całkowitego niż z warunkami termicznymi. 4. Zastosowane w pracy dane satelitarne są dostępne dopiero od 2001 r., tak więc nieodzowne wydaje się w przyszłości przeprowadzanie bardziej szczegółowych badań, również w odniesieniu do większych obszarów. Praca została wykonana w ramach projektu badawczego Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego nr NN LITERATURA DEE D.P. i 35 współautorów The ERA-Interim reanalysis: configuration and performance of the data assimilation system. Quarterly Journal of the Royal Meteorological. Vol No. 656 s FRIEDL M., TAN B MODIS Global Land Cover Dynamics (MOD12Q2). User guide [online]. Boston University. [Dostęp ]. Dostępny w Internecie: duckwater1/mod12q2/doc/mod12q2_v4_user_guide.doc.pdf GUMIŃSKI R Próba wydzielenia dzielnic rolniczo-klimatycznych w Polsce. Przegląd Meteorologiczny i Hydrologiczny. T. 1. Z. 1 s HUCULAK W., MAKOWIEC M Wyznaczanie meteorologicznego okresu wegetacyjnego na podstawie jednorocznych materiałów obserwacyjnych. Zeszyty Naukowe SGGW. Nr 25 s HUETE A., DIDAN K., MIURA T., RODRIGUEZ E.P., GAO X., FERREIRA L.G Overview of the radiometric and biophysical performance of the MODIS vegetation indices. Remote Sensing of Environment. Vol. 83. No. 1 2 s LIU H.Q., HUETE A.R A feedback based modification of the NDVI to minimize canopy background and atmospheric noise. IEEE Transactions on Geoscience and Remote Sensing. Vol. 33 s

11 M. Siłuch, K. Bartoszek: Możliwości wykorzystania danych satelitarnych 255 SCHAAF C.B. i 21 współautorów First operational BRDF, albedo nadir reflectance products from MODIS. Remote Sensing of Environment. Vol. 83. No. 1 2 s SIŁUCH M., KASZEWSKI B Zmienność wybranych wskaźników stanu roślinności na terenie Rezerwatu Biosfery Polesie Zachodnie na podstawie danych satelitarnych. W: Przyszłość krajobrazów hydrogenicznych w rezerwatach biosfery Europy. Pr. zbior. Red. T. Chmielewski, D. Piasecki. Lublin. UP Lublin, Poleski PN, PAN Oddz. Lublin, Komitet Narodowy UNESCO-MAB s ZHANG X.Y., FRIEDL M.A., SCHAAF C.B., STRAHLER A.H., HODGES J.C.F., GAO F., REED B.C., HUETE A Monitoring vegetation phenology using MODIS. Remote Sensing of Environment. Vol. 84. No. 3 s Marcin SIŁUCH, Krzysztof BARTOSZEK THE USE OF SATELLITE DATA FOR DETERMINING THE ONSET AND THE END OF THE GROWING SEASON Key words: growing season, Lublin Region, remote sensing method, vegetation index S u m m a r y The aim of this study is to evaluate the possibility of using satellite data to determine dates of the onset and end of the growing season. The analysed characteristics were determined based on the Enhanced Vegetation Index (EVI) and satellite images with spatial resolution of 500 m, derived from MODIS scanner (MOD12Q2 product). Based on this method, dates of the onset and end of the growing season were determined for areas within 10 km from the location of three meteorological stations in the Lublin Region: Czesławice near Nałęczów, Felin (eastern district of Lublin) and Bezek near Chełm. The study period covered the years and dates referred to the selected land cover types (arable lands, meadows and forests). It was found that the growing season determined with the remote sensing method was on average shorter by one month compared with that estimated with traditional methods such as those by Gumiński and Huculak-Makowiec. The onset of the growing season was significantly correlated with the mean air temperature in January-March period and the number of days with snow cover from December to March. In addition, dates of the end of growing season showed the highest correlation with the sum of the total radiation in September.