Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok 2015

Transkrypt

1 INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok 2015 Zbiorczy raport krajowy z rocznej oceny jakości powietrza w strefach wykonywanej przez WIOŚ według zasad określonych w art. 89 ustawy-prawo ochrony środowiska Praca wykonana na podstawie umowy nr 46/2015/F z dnia r. zawartej pomiędzy Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska a Instytutem Ochrony Środowiska Państwowym Instytutem Badawczym, finansowanej ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na podstawie umowy nr 810/2014/Wn-50/MN-PO- CR/D z dnia r. Warszawa 2016

2 Opracowano w Instytucie Ochrony Środowiska - Państwowym Instytucie Badawczym przez zespół w składzie ominik obus acek Iwanek akub ostrzewa Gra yna itosek enata Par i na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska na podstawie wyników rocznej oceny jakości powietrza za rok 2015 wykonanej przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska zgodnie z art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska - danych: 2

3 Spis treści 1. Wstęp Informacje ogólne Podstawowe informacje na temat rocznej oceny jakości powietrza Zasady klasyfikacji stref lasy stref i wymagane działania wynikające z oceny Przekroczenia wartości normatywnych stę eń przyczyny przekroczeń etody stosowane w rocznej ocenie jakości powietrza Strefy w Polsce w 2015 roku Wyniki oceny według kryteriów odniesionych do ochrony zdrowia Dwutlenek siarki Dwutlenek azotu Tlenek węgla Benzen Ozon Pył P Ołów Arsen Kadm Nikiel Benzo(a)piren Pył P Łączna ocena w oparciu o kryteria określone dla ochrony zdrowia Wyniki oceny według kryteriów odniesionych do ochrony roślin Dwutlenek siarki Tlenki azotu Ozon Łączna ocena w oparciu o kryteria określone dla ochrony roślin Podsumowanie wyników oceny Ocena z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia Ocena z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin Skróty i terminy u ywane w opracowaniu ateriały źródłowe Bibliografia Akty prawne wykorzystane w opracowaniu Adresy stron internetowych wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska na których publikowane są wojewódzkie raporty z wynikami rocznych ocen jakości powietrza Spis załączników Załącznik A Wykaz stref w Polsce w 2015 roku Załącznik B Zestawienia wyników rocznej oceny jakości powietrza za 2015 rok - ochrona zdrowia Załącznik C Zestawienia wyników rocznej oceny jakości powietrza za 2015 rok - ochrona roślin Załącznik D Informacje na temat przekroczeń kryterialnych wartości stę eń zanieczyszczeń w Polsce w 2015 roku w strefach zaliczonych do klasy C 3

4 4

5 1. Wstęp Niniejsze opracowanie zawiera podsumowanie wyników rocznej oceny jakości powietrza w strefach w Polsce za 2015 rok przygotowane na podstawie rezultatów ocen przeprowadzonych w poszczególnych województwach przez wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska. Podstawą prawną obowiązku prowadzenia rocznych ocen jakości powietrza w strefach jest ustawa - Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 r. z późniejszymi zmianami. Zgodnie z art. 89 ustawy Poś wojewódzki inspektor ochrony środowiska ka dego roku dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w danej strefie za rok poprzedni, a następnie dokonuje klasyfikacji stref dla ka dej substancji odrębnie według określonych kryteriów. Wyniki ocen dla danego województwa są przekazywane zarządowi województwa oraz Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska GIOŚ który na ich podstawie dokonuje zbiorczej oceny jakości powietrza w skali kraju a tak e przekazuje je w postaci raportów do omisji Europejskiej. Zakres danych podlegających raportowaniu na poziom europejski wynika przede wszystkim z decyzji wykonawczej Komisji Europejskiej 2011/850/UE z dnia 12 grudnia 2011 r. ustanawiającej zasady stosowania dyrektyw 2004/107/WE i 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do systemu wzajemnej wymiany informacji oraz sprawozdań dotyczących jakości otaczającego powietrza. Wartości kryterialne stanowiące podstawę do klasyfikacji stref w ocenie rocznej dla poszczególnych zanieczyszczeń określa rozporządzenie inistra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu. Ocena za 2015 rok wykonana w oparciu o kryteria ustanowione w celu ochrony zdrowia dotyczyła 12 substancji, natomiast ocena pod kątem kryteriów określonych w celu ochrony roślin obejmowała 3 zanieczyszczenia. W ocenie uwzględniono podział kraju na strefy określony w rozporządzeniu inistra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref w których dokonuje się oceny jakości powietrza. Ocena pod kątem ochrony zdrowia obejmowała 46 stref: aglomeracje, strefy - miasta powy ej 100 tys. mieszkańców oraz strefy - pozostałe części województw. Oceny w oparciu o kryteria dotyczące ochrony roślin dokonano dla 16 stref z oceny wyłączone są strefy-aglomeracje i strefy-miasta). Zasady i metody wykonania oceny zostały opisane w "Wytycznych do wykonania rocznej oceny jakości powietrza w strefach za 2015 rok zgodnie z art. 89 ustawy - Prawo ochrony środowiska na podstawie obowiązującego prawa krajowego i UE", opracowanych w 2016 roku. W pierwszym rozdziale podano podstawowe informacje na temat oceny rocznej: uwzględnianych w niej obszarów i zanieczyszczeń; zasad klasyfikacji stref obowiązujących w ocenie i działań wynikających z zaliczenia strefy do określonej klasy; potencjalnych przyczyn wystąpienia przekroczeń kryterialnych wartości stę eń zanieczyszczeń metod stosowanych w ocenie - w zakresie niezbędnym do właściwej interpretacji wyników oceny. Podano równie informacje na temat stref uwzględnionych w ocenie. 5

6 W kolejnych rozdziałach przedstawiono wyniki oceny jakości powietrza za 2015 rok w skali kraju - przeprowadzonej z uwzględnieniem kryteriów odniesionych do ochrony zdrowia i do ochrony roślin. W rozdziałach dotyczących poszczególnych zanieczyszczeń podano kryteria obowiązujące w ocenie i omówiono wyniki klasyfikacji stref dla danego zanieczyszczenia z uwzględnieniem ka dego parametru-kryterium określonego dla tego zanieczyszczenia. Wyniki klasyfikacji stref zaprezentowano w formie tabelarycznej oraz w postaci map i wykresów. Przedstawiono tak e informacje na temat metod wykorzystanych w ocenie, w tym modelowania matematycznego które zostało wykonane dla wybranych substancji. Dokonano przeglądu i analizy przyczyn przekroczeń wartości kryterialnych dla określonych zanieczyszczeń a tak e zestawiono informacje na temat obszarów przekroczeń wskazanych przez wykonujących ocenę na poziomie województwa. Opracowanie zawiera te propozycje kierunków działań zmierzających do poprawy sytuacji w zakresie stę eń wybranych zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym. W rozdziałach łączących wyniki ocen za 2015 rok dokonanych pod kątem ochrony zdrowia ludzi dla wszystkich substancji oraz oddzielnie pod kątem ochrony roślin przedstawiono informacje na temat liczby stref w poszczególnych klasach dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnionych w ocenie. Szczególną uwagę zwrócono na strefy zaliczone do klasy C strefy na terenie których miało miejsce przekroczenie określonych wartości kryterialnych dla jednego lub kilku zanieczyszczeń i na przekroczenia wartości normatywnych stę eń w tych strefach. Obok informacji stanowiących podsumowanie wyników oceny w skali kraju z uwzględnieniem województw opracowanie zawiera tak e informacje na temat wyników oceny w poszczególnych strefach przedstawione w Załącznikach A-D. Zestawiono w nich wyniki oceny dokonywanej dla poszczególnych zanieczyszczeń pod kątem ochrony zdrowia i ochrony roślin dla wszystkich stref podlegających ocenie metody wskazane jako podstawa oceny w strefach, a tak e informacje dotyczące przekroczeń wartości kryterialnych w strefach zakwalifikowanych do klasy C. Analizując wyniki rocznej oceny jakości powietrza w strefach w Polsce, w tym przedstawione w niniejszej pracy, należy pamiętać, że klasa strefy jest określana na podstawie stężeń występujących w rejonach potencjalnie najbardziej zanieczyszczonych daną substancją. Zaliczenie strefy do klasy C wynika z wystąpienia przekroczeń odpowiedniej wartości kryterialnej stężeń substancji na określonym, z reguły dość ograniczonym, obszarze strefy i nie powinno być utożsamiane ze złą oceną jakości powietrza na terenie całej strefy. 6

7 2. Informacje ogólne 2.1. Podstawowe informacje na temat rocznej oceny jakości powietrza oczna ocena jakości powietrza wykonywana jest w odniesieniu do substancji, dla których w prawie krajowym i w dyrektywach UE określono wartości normatywne stę eń w powietrzu poziomy dopuszczalne/docelowe/celu długoterminowego. Ocena prowadzona jest z uwzględnieniem kryteriów określonych ze względu na ochronę zdrowia ludzi ochronę roślin. W ocenie dokonywanej pod kątem spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia ludzi uwzględnia się 12 substancji dwutlenek siarki SO 2, dwutlenek azotu NO 2, tlenek węgla CO, benzen C 6 H 6, ozon O 3, pył P 10 ołów Pb w P 10 arsen As w PM10, kadm Cd w PM10, nikiel Ni w PM10, benzo(a)piren B(a)P w pyle PM10, pył P 2,5. Oceny prowadzone pod kątem spełnienia kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin odnoszą się do 3 substancji dwutlenku siarki SO 2, tlenków azotu NO x, ozonu O 3. Podstawę oceny za 2015 rok, wykonanej w roku 2016 stanowiły kryteria określone w rozporządzeniu inistra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu. la wszystkich zanieczyszczeń są one zgodne z określonymi w dyrektywach 2008/50/WE i 2004/107/WE. Kryteria obowiązujące w ocenie za rok 2015 dla poszczególnych zanieczyszczeń zamieszczono w rozdziałach opracowania przedstawiających wyniki oceny rocznej dla tych zanieczyszczeń. oczne oceny jakości powietrza obejmują terytorialnie obszar strefy. ozdział 2.6 zawiera informacje na temat stref uwzględnionych w ocenie za rok

8 Zgodnie z art. 89 ustawy - Prawo ochrony środowiska w wyniku rocznej oceny jakości powietrza odrębnie dla ka dej substancji dokonuje się klasyfikacji stref w których poziom substancji: przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji przekracza poziom dopuszczalny lecz nie przekracza poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji, nie przekracza poziomu dopuszczalnego, przekracza poziom docelowy, nie przekracza poziomu docelowego, przekracza poziom celu długoterminowego dla ozonu nie przekracza poziomu celu długoterminowego dla ozonu. W kryteriach oceny obowiązujących dla roku 2015 wartość marginesu tolerancji dla wszystkich zanieczyszczeń była równa 0 (w roku poprzednim, 2014, margines tolerancji określony był jedynie dla pyłu zawieszonego P jego wartość wynosiła 1 µg/m 3 ). W związku z tym klasyfikacja stref dla roku 2015 dotyczyła sytuacji w których poziom substancji: przekraczał poziom dopuszczalny, nie przekraczał poziomu dopuszczalnego przekraczał poziom docelowy nie przekraczał poziomu docelowego przekraczał poziom celu długoterminowego dla ozonu nie przekraczał poziomu celu długoterminowego dla ozonu. W rezultacie, w ocenie za rok 2015 w klasyfikacji stref nie występowała ju klasa B (zasady klasyfikacji stref opisano w dalszej części opracowania. Wynikiem rocznej oceny jakości powietrza w strefie jest określenie klasy strefy dla zanieczyszczenia, stwierdzenie ewentualnego wystąpienia przekroczeń wartości normatywnych w ocenianym roku oraz scharakteryzowanie zaistniałych sytuacji przekroczeń. Przy porównywaniu parametrów wyznaczonych na podstawie pomiarów stę eń z wartościami normatywnymi w tym na potrzeby określenia klasy strefy w ocenie rocznej stosowane są zasady zaokrąglania wyników określone w wytycznych E do decyzji 2011/850/UE opisane w "Wytycznych do wykonania rocznej oceny jakości powietrza w strefach za 2015 rok " GIOŚ 2016). Parametry statystyczne określane na podstawie serii wyników pomiarów stę eń zanieczyszczenia oblicza się w oparciu o dane niezaokrąglone wartości stę eń uzyskane z pomiarów z pełną dostępną liczbą miejsc po przecinku. Zaokrąglenia dokonuje się tylko raz na ostatnim etapie obliczeń dla finalnie obliczonej wartości rozwa anego parametru statystycznego która będzie porównana z odpowiednią wartością kryterialną. o porównania określonych parametrów z wartościami kryterialnymi w rocznych ocenach jakości powietrza przyjmuje się taką samą dokładność parametru liczbę miejsc 8

9 po przecinku z jaką zapisano odpowiednią wartość normatywną poziom dopuszczalny docelowy lub celu długoterminowego w rozporządzeniu Ś w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu. Normowane stę enia są określone z dokładnością do jedności są liczbami całkowitymi dla wszystkich zanieczyszczeń za wyjątkiem ołowiu. W przypadku ołowiu zawartego w pyle P 10 poziom dopuszczalny określono z dokładnością jednego miejsca po przecinku. Podana zasada zaokrąglania wyników ma zastosowanie jedynie do porównania określonego stę enia parametru z odpowiednią wartością normatywną w celu oceny dotrzymania lub przekroczenia tej wartości na określonym stanowisku pomiarowym. Zasady tej nie stosuje się do innych celów. Wartości parametrów statystycznych obliczanych w oparciu o wyniki pomiarów wykorzystywane w analizach prowadzonych na potrzeby ocen jakości powietrza prezentowane w raportach w tym w Załączniku D do niniejszego raportu, podawane są z dokładnością wynikającą z potrzeb zale ną od uzyskiwanych stę eń Zasady klasyfikacji stref lasyfikacja stref prowadzona jest odrębnie dla dwóch grup kryteriów - określonych w celu ochrony zdrowia ludzi klasyfikowane są wszystkie strefy - określonych w celu ochrony roślin z klasyfikacji wyłączone są strefy-aglomeracje oraz strefy-miasta (zob. rozdz. 2.6). lasyfikacji dokonuje się dla ka dego zanieczyszczenia oddzielnie dla ka dego parametrukryterium znajdującego zastosowanie w strefie. W przypadku zanieczyszczeń dla których wartości normatywnych stę eń określone są dla dwóch parametrów klasyfikacji dokonuje się dla ka dego z nich. Zgodnie z terminologią stosowaną w dotychczasowych rocznych ocenach jakości powietrza jest to tzw. klasyfikacja według parametrów. Obecnie klasyfikacja według parametrów dotyczy nielicznych substancji SO 2, NO 2 i P 10 ocena pod kątem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia oraz SO 2 (ocena pod kątem ochrony roślin. la wymienionych zanieczyszczeń wartościami kryterialnymi obowiązującymi w ocenie rocznej są poziomy dopuszczalne określone dla ró nych zwykle dwóch czasów uśredniania stę eń. lasa strefy dla wymienionych zanieczyszczeń odpowiada klasie mniej korzystnej z określonych w klasyfikacji wg parametrów dla danego zanieczyszczenia. Według nomenklatury stosowanej w rocznych ocenach jakości powietrza w Polsce obejmujących lata do roku 2012 włącznie klasę strefy dla zanieczyszczenia określano mianem "klasy wynikowej" Klasa strefy dla danego zanieczyszczenia odpowiadała mniej korzystnej spośród uzyskanych z klasyfikacji według parametrów dla tego zanieczyszczenia. W obecnych ocenach rocznych dla większości zanieczyszczeń, klasyfikacji strefy dokonuje się w oparciu o jedną wartość kryterialną określoną we wspomnianym wcześniej rozporządzeniu inistra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu. Z tego względu zamiast u ywanego we wspomnianych wcześniejszych raportach z oceny rocznej pojęcia "klasy wynikowej" stosowane będzie 9

10 określenie "klasa strefy" dla danego zanieczyszczenia. Nadal u ywane będzie natomiast pojęcie klasyfikacji według parametrów Klasy stref i wymagane działania wynikające z oceny Wynik oceny i klasyfikacji strefy dla danego zanieczyszczenia zale y od stę eń tego zanieczyszczenia występujących na terenie strefy - zwykle w rejonach o najwy szym stopniu zanieczyszczenia daną substancją. Uzyskany wynik przekłada się na określone wymagania w zakresie działań na rzecz poprawy jakości powietrza w przypadku gdy nie są spełnione odpowiednie kryteria lub na rzecz utrzymania tej jakości je eli spełnia ona przyjęte standardy). W klasyfikacji stref dokonywanej w Polsce na podstawie wyników oceny rocznej strefy, na terenie których występują obszary o najwy szych poziomach stę eń w których zarejestrowano przekroczenia, zaliczono do klasy C, natomiast strefy o niskich poziomach stę eń zaliczono do klasy A. Na ich obszarze w ocenianym roku nie stwierdzono wystąpienia wartości normatywnych stę eń zanieczyszczeń w powietrzu. Powiązanie stę eń zanieczyszczenia uzyskanych w wyniku rocznej oceny jakości powietrza z klasami stref i wymaganymi działaniami przedstawiono w tabelach Tabela lasy stref i wymagane działania w zale ności od poziomów stę eń zanieczyszczenia uzyskanych w rocznej ocenie jakości powietrza dla przypadków, gdy dla zanieczyszczenia jest określony poziom dopuszczalny i nie jest określony margines tolerancji 1) Klasa strefy Poziom stę eń zanieczyszczenia Wymagane działania A nie przekracza poziomu dopuszczalnego 2) C powy ej poziomu dopuszczalnego 2) utrzymanie stę eń zanieczyszczenia poni ej poziomu dopuszczalnego oraz dą enie do utrzymania najlepszej jakość powietrza zgodnej ze zrównowa onym rozwojem określenie obszarów przekroczeń poziomów dopuszczalnych określenie udziału w przekroczeniach poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu poszczególnych grup źródeł emisji tych substancji opracowanie lub aktualizacja programu ochrony powietrza w celu osiągnięcia odpowiednich poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu kontrolowanie stę eń zanieczyszczenia na obszarach przekroczeń i prowadzenie działań mających na celu obni enie stę eń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych 1) Dotyczy zanieczyszczeń: dwutlenku siarki SO 2, dwutlenku azotu NO 2, tlenku węgla CO, benzenu C 6 H 6, pyłu PM10, zawartości ołowiu Pb w pyle PM10 oraz pyłu PM2,5 - ochrona zdrowia oraz: dwutlenku siarki SO 2 tlenków azotu NOx - ochrona roślin. 2) Z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w rozporządzeniu MŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu 10

11 Tabela lasy stref i oczekiwane działania w zale ności od poziomów stę eń zanieczyszczenia uzyskanych w rocznej ocenie jakości powietrza dla przypadków, gdy dla zanieczyszczenia jest określony poziom docelowy 1) Klasa strefy Poziom stę eń zanieczyszczenia Oczekiwane działania A nie przekracza poziomu docelowego 2) Brak C powy ej poziomu docelowego 2) dą enie do osiągnięcia poziomu docelowego substancji w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych określenie obszarów przekroczeń poziomów docelowych określenie udziału w przekroczeniach poziomów docelowych substancji w powietrzu poszczególnych grup źródeł emisji tych substancji opracowanie lub aktualizacja programu ochrony powietrza w celu osiągnięcia odpowiednich poziomów docelowych w powietrzu 1) Dotyczy: ozonu O 3 (ochrona zdrowia ludzi, ochrona roślin) oraz arsenu As, kadmu Cd, niklu Ni, benzo(a)pirenu B(a)P w pyle PM10 - ochrona zdrowia ludzi. 2) Z uwzględnieniem dozwolonych częstości przekroczeń określonych w rozporządzeniu MŚ w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu Tabela lasy stref i wymagane działania w zale ności od poziomów stę eń ozonu z uwzględnieniem poziomu celu długoterminowego Klasa strefy Poziom stę eń ozonu Oczekiwane działania D1 nie przekracza poziomu celu długoterminowego brak D2 powy ej poziomu celu długoterminowego dą enie do osiągnięcia poziomu celu długoterminowego do roku 2020 Na mocy art. 91 ustawy - Prawo ochrony środowiska w strefach zaliczonych do klasy C wymagane jest prowadzenie określonych działań mających na celu osiągnięcie odpowiednich poziomów dopuszczalnych lub docelowych substancji w powietrzu. Nale y do nich opracowanie programu ochrony powietrza POP o ile program taki nie został opracowany wcześniej i nie jest realizowany w odniesieniu do danego zanieczyszczenia i obszaru. Celem opracowania i wdro enia POP jest zmniejszenie stę eń zanieczyszczeń na obszarach na których wystąpiły przekroczenia wartości kryterialnych stę eń tych zanieczyszczeń. Dla stref, w których został przekroczony poziom dopuszczalny albo poziom docelowy więcej ni jednej substancji w powietrzu mo na sporządzić wspólny program ochrony powietrza dotyczący tych substancji. ak ju wspomniano klasyfikacji stref dokonuje się dla ka dego zanieczyszczenia oddzielnie na podstawie jego stę eń występujących w rejonach gdzie stę enia te są 11

12 najwy sze na obszarze strefy. Zaliczenie strefy do klasy C nie oznacza zatem, że jakość powietrza nie spełnia określonych kryteriów na terenie całej strefy. Nie oznacza to także konieczności prowadzenia intensywnych działań na rzecz poprawy jakości powietrza na obszarze całej strefy. Oznacza natomiast potrzebę podjęcia odpowiednich działań w odniesieniu do wybranych obszarów w strefie (z reguły o ograniczonym zasięgu) i dla określonych zanieczyszczeń - włączając opracowanie programu ochrony powietrza, o ile program taki nie został opracowany dla danego zanieczyszczenia i obszaru. W przypadku stref, dla których programy ochrony powietrza zostały uchwalone, a standardy jakości powietrza są przekraczane, co skutkuje przypisaniem klasy C, zarząd województwa jest obowiązany opracować projekt aktualizacji programu. Powinien zrobić to w terminie 3 lat od dnia wejścia w życie uchwały sejmiku województwa w sprawie programu ochrony powietrza, określając w projekcie działania ochronne dla grup ludności wrażliwych na przekroczenie, obejmujących w szczególności osoby starsze i dzieci Przekroczenia wartości normatywnych stężeń, przyczyny przekroczeń Oprócz wyników klasyfikacji stref wojewódzki inspektor ochrony środowiska przekazuje Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska listę stref zaliczonych do klasy C wraz z dodatkowymi informacjami dotyczącymi tych stref. la ka dej strefy podaje się - podstawę zakwalifikowania strefy do klasy C dla ka dej substancji w odniesieniu do ka dego czasu uśredniania stę eń normatywnych - metodę oceny która zadecydowała o klasie strefy oraz informacje o wykorzystanych metodach uzupełniających - informacje dotyczące przekroczeń poziomów dopuszczalnych lub docelowych stę eń poszczególnych zanieczyszczeń wykorzystywane do określenia tzw. "sytuacji przekroczeń" w tym obszaru przekroczeń wartości normatywnych zgodnie z wymaganiami raportowania wyników ocen jakości powietrza wynikającymi z decyzji wykonawczej Komisji Europejskiej 2011/850/UE 1 oraz z wytycznych KE do tej decyzji. Obszary przekroczeń normatywnych stę eń zanieczyszczenia mogą być wyznaczane na podstawie pomiarów modelowania obiektywnego szacowania lub w oparciu o połączone metody. Zgodnie z rozporządzeniem inistra Środowiska z dnia 10 września 2012 r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza, dla ka dej strefy zaliczonej do klasy C dla określonej substancji podaje się równie informacje na temat przekroczeń odpowiednich wartości kryterialnych stę eń tej substancji - zarejestrowanych w oparciu o pomiary, 1 decyzja wykonawcza Komisji Europejskiej 2011/850/UE z dnia 12 grudnia 2011 r. ustanawiającą zasady stosowania dyrektyw 2004/107/WE i 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do systemu wzajemnej wymiany informacji oraz sprawozdań dotyczących jakości otaczającego powietrza. 12

13 - określonych na podstawie innych metod oceny. Sytuacje przekroczeń raportuje się dla ka dej substancji normowanego parametru czasu uśredniania oraz strefy, na obszarze której wystąpiły przekroczenia stę eń kryterialnych. Zgodnie z obowiązującymi regulacjami określa się główną oraz pozostałe przyczyny wystąpienia sytuacji przekroczenia w strefie. Na sytuację przekroczenia która zaistniała na określonym obszarze strefy składają się przypadki przekroczeń zarejestrowane na stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych na tym obszarze oraz/lub ewentualnie określone przy pomocy innych metod oceny. ogą być to przypadki przekroczeń parametrów dobowych, godzinnych lub rocznych - w zale ności od normy której wartość graniczna została przekroczona. Poni ej przedstawiono listę potencjalnych przyczyn wystąpienia przekroczeń wartości kryterialnych stę eń zanieczyszczeń w 2015 roku oraz przypisane im kody przyczyny przekroczenia. Nale y zauwa yć e nie wszystkie przyczyny z poni szej listy zostały wskazane w przypadku przekroczeń w roku S1 - oddziaływanie emisji związanej z ruchem pojazdów w centrum miasta z intensywnym ruchem, S2 - oddziaływanie emisji związanej z ruchem pojazdów na głównej drodze le ącej w pobli u stacji, S3 - oddziaływanie emisji z zakładów przemysłowych ciepłowni elektrowni zlokalizowanych w pobli u stacji pomiarowej S4 - oddziaływanie emisji z kopalni lub kamieniołomów zlokalizowanych w pobli u stacji pomiarowej, S5 - oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków S6 - awaryjna emisja z zakładu przemysłowego S7 - awaryjna emisja ze źródeł innych ni przemysłowe S8 - oddziaływania naturalnych źródeł emisji lub zjawisk naturalnych niezwiązanych z działalnością człowieka S9 - unos pyłu związany z posypywaniem dróg piaskiem lub solą w okresie zimowym S10 - napływ zanieczyszczeń powietrza spoza granic kraju transgraniczny charakter zanieczyszczenia), S11 - oddziaływanie lokalnej stacji paliw S12 - oddziaływanie pobliskiego parkingu, S13 - oddziaływanie emisji związanej ze składowaniem benzenu S14 - szczególne lokalne warunki rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń S15 - niekorzystne warunki klimatyczne/meteorologiczne rozumiane jako wystąpienie szczególnie niekorzystnej sytuacji meteorologicznej, z punktu widzenia zanieczyszczenia powietrza w rozwa anym okresie S16 - emisja wtórna zanieczyszczeń pyłowych z powierzchni odkrytych np. dróg chodników boisk itp., S17 - emisja zanieczyszczeń ze składowisk hałd itp. S18 - emisja zanieczyszczeń pyłowych z powierzchni pylących np. pól nieutwardzonych dróg i placów S19 - napływ zanieczyszczeń powietrza spoza granic strefy. 13

14 Jako główną przyczynę przekroczeń wartości kryterialnych stę eń wskazuje się źródło lub kategorię źródeł emisji danego zanieczyszczenia. Przyczyny oznaczone symbolem S14 oraz S15 pozostające poza kontrolą człowieka mogą być wskazane jedynie jako przyczyna dodatkowa. Poszczególne sytuacje przekroczeń poziomu dopuszczalnego lub docelowego substancji mogą być powiązane z więcej ni jedną przyczyną. W analizach przyczyn przekroczeń wartości kryterialnych dla określonych zanieczyszczeń, przedstawionych w niniejszym opracowaniu, uwzględniono przyczyny wskazane przez WIOŚ jako główne dla poszczególnych przekroczeń. Zamieszczono również graficzne ilustracje udziału wskazanych przyczyn dodatkowych w zbiorze wszystkich sytuacji przekroczeń. Należy pamiętać, że w celu pełnej oceny i interpretacji sytuacji przekroczeń należy wziąć również pod uwagę potencjalne wszystkie przyczyny występowania podwyższonych stężeń danej substancji, związane z różnymi kategoriami źródeł emisji zanieczyszczenia, również innymi niż wykazana jako przyczyna główna. Na poziom stężeń zanieczyszczeń w powietrzu w określonym rejonie składają się z reguły różne źródła, dla których dokładna analiza udziału wymaga zastosowania złożonych metod numerycznych (modelowania). Prezentowane w raporcie (podobnie, jak w raportach z ostatnich kilku lat) główne przyczyny przekroczeń zostały określone na podstawie analiz prowadzonych na poziomie wojewódzkim i dotyczą typu źródła emisji, które w decydującym stopniu przyczyniło się do wystąpienia danego przekroczenia, z uwzględnieniem np. panujących warunków meteorologicznych oraz warunków dyspersji zanieczyszczeń. Informacji o głównych przyczynach występowania przypadków przekroczeń nie należy utożsamiać z udziałem poszczególnych kategorii źródeł emisji zanieczyszczeń w emisji całkowitej oraz całkowitej koncentracji określonego zanieczyszczenia w powietrzu Metody stosowane w rocznej ocenie jakości powietrza Wymagania dotyczące metod jakie nale y zastosować w rocznych ocenach jakości powietrza są określane na podstawie wyników ocen pięcioletnich w odniesieniu do poszczególnych zanieczyszczeń w powiązaniu z ich stę eniami w rejonach potencjalnego występowania najwy szych stę eń w strefie. Metody obowiązujące obecnie w ocenach rocznych określone w "Wytycznych do wykonania rocznej oceny jakości powietrza w strefach za 2015 rok zgodnie z art. 89 ustawy - Prawo ochrony środowiska na podstawie obowiązującego prawa krajowego i UE" opracowanych w 2016 roku obejmują - pomiary intensywne, - pomiary wskaźnikowe, - obliczenia z wykorzystaniem matematycznych modeli rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w atmosferze i danych dotyczących emisji - obiektywne szacowanie w oparciu o analizę informacji o emisji zanieczyszczeń i jej źródłach sposobie zagospodarowania terenu warunkach topograficznych 14

15 i klimatycznych rozwa anych obszarów równie z zastosowaniem metod geostatystycznych lub innych narzędzi obliczeniowych. Organizacja systemu oceny jakości powietrza wykorzystanego na potrzeby wykonania oceny dla roku 2015 wynika między innymi z rezultatów oceny pięcioletniej wykonanej przez WIOŚ w roku 2014 obejmującej lata GIOŚ 2014b). Przynajmniej raz na 5 lat, zgodnie z art. 88 ustawy-prawo ochrony środowiska Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska dokonuje oceny jakości powietrza w strefach na potrzeby ustalenia odpowiedniego sposobu ocen prowadzonych corocznie. Wyniki oceny, zwanej oceną pięcioletnią przekazywane są Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska. Ostatnia ocena pięcioletnia została wykonana w roku 2014, a jej wyniki są dostępne na stronie internetowej GIOŚ. Poni ej przedstawiono zestawienie metod mo liwych do zastosowania w rocznej ocenie jakości powietrza wraz z ich krótką charakterystyką. Pomiary intensywne są wykonywane na stałych stanowiskach i obejmują - pomiary ciągłe prowadzone z zastosowaniem mierników automatycznych - pomiary manualne prowadzone codziennie jeśli metodą referencyjną jest metoda manualna), - w odniesieniu do benzenu, As, Cd, Ni i B(a)P równie pomiary manualne prowadzone w sposób systematyczny odpowiednio do metodyk referencyjnych. Pomiary intensywne powinny spełniać odpowiednie wymagania dotyczące jakości danych niepewność pomiarów procent wa nych danych pokrycie czasu pomiarami. Pomiary wskaźnikowe obejmują pomiary dla których wspomniane wymagania dotyczące jakości danych są mniej restrykcyjne ni dla pomiarów intensywnych. o grupy pomiarów wskaźnikowych nale ą - pomiary wykonywane w ograniczonym czasie (okresowe, cykliczne), w tym prowadzone z wykorzystaniem stacji mobilnych, - pomiary prowadzone z wykorzystaniem mierników pasywnych określane jako pomiary wskaźnikowe pasywne. o grupy tej zaliczane mogą być równie na etapie wykonywania oceny pozostałe pomiary prowadzone na stałych stanowiskach których kompletność nie spełnia wymagań stawianych pomiarom intensywnym. Obliczenia z wykorzystaniem matematycznych modeli rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w atmosferze i danych dotyczących emisji - w ocenach jakości powietrza mogą być stosowane modele obliczeniowe o ró nej skali przestrzennej (np. regionalne, krajowe). Metody obiektywnego szacowania obejmują m.in. - matematyczne oraz geostatystyczne metody obliczania stę eń na podstawie wartości uzyskiwanych z pomiarów w innych miejscach lub w innym czasie, w oparciu o wiedzę na temat rozkładów stę eń i emisji na danym obszarze 15

16 - zastosowanie analogii do stę eń pomierzonych na innym obszarze - zastosowanie analogii do stę eń pomierzonych na danym obszarze w innym okresie. O zaliczeniu strefy do określonej klasy w praktyce decydują obszary o potencjalnie najwyższych stężeniach zanieczyszczenia na terenie strefy. Za podstawę określenia klasy strefy mo na zatem uznać metody zastosowane w ocenie jakości powietrza na tych obszarach z uwzględnieniem niepewności tych metod. W analizach przedstawionych w niniejszym raporcie, metody wskazane jako podstawa oceny klasy strefy w ocenie jakości powietrza za rok 2015 zalicza się do trzech głównych grup (w nawiasach podano kody zastosowane w zamieszczonych w raporcie ilustracjach): pomiary których wyniki mo na uznać za wystarczającą podstawę oceny p wyniki matematycznego modelowania rozkładów stę eń m metody obiektywnego szacowania (szacowanie s. Pomiary których wyniki mo na uznać za wystarczającą podstawę oceny klasy strefy obejmują pomiary automatyczne w stałych punktach pa pomiary manualne w stałych punktach pm pomiary pasywne w stałych punktach pp Do metod szacowania zalicza się szacowanie na podstawie pomiarów nie stanowiących wystarczającej podstawy oceny (spn), szacowanie na podstawie pomiarów o du ej reprezentatywności prowadzonych w sąsiednich strefach sps analogia do stę eń pomierzonych w danym obszarze w innym okresie (sao), analogia do stę eń pomierzonych w innym obszarze (sai), modelowanie wykonane dla innego okresu (smo), analizy geostatystyczne (sag), szacowanie na podstawie pomiarów stę eń innych zanieczyszczeń (siz), wykorzystanie wyników pomiarów i modelowania z innego okresu (spm). Wykorzystane w ocenie i przedstawione w dalszych zestawieniach metody główne zadecydowały w wyniku oceny o klasyfikacji stref w odniesieniu do określonego parametru. Przedstawione powy ej metody wykorzystywane były równie jako tzw. metody uzupełniające za pomocą których określano między innymi obszary przekroczeń wartości kryterialnych i poziom stę enia zanieczyszczeń w ró nych rejonach stref. Ilustracje zawarte w rozdziałach raportu poświęconych poszczególnym zanieczyszczeniu prezentują zarówno wykorzystanie metod głównych decydujących jak i zastosowane w ocenie wszystkie połączenia metod głównych oraz uzupełniających. 16

17 oczna ocena jakości powietrza w strefie powinna być prowadzona w oparciu o wyniki uzyskane za pomocą wszystkich dostępnych metod zastosowanych w odniesieniu do strefy. Wykorzystując ró ne metody nale y przyjąć e najwy szy priorytet powinny mieć wyniki pomiarów intensywnych prowadzonych w ramach rutynowych badań w sieciach monitoringu istniejących na danym terenie spełniające wymagania w zakresie jakości danych i pochodzące ze stanowisk spełniających wymagania w zakresie lokalizacji. Niepewność oceny przeprowadzonej z zastosowaniem wyników pomiarów intensywnych jest najni sza. W ocenie jakości powietrza za rok 2015 wykorzystano udostępnione przez GIOŚ wyniki modelowania matematycznego wykonanego dla wybranych zanieczyszczeń na poziomie krajowym. otyczyło to modelowania rozkładów stę eń ozonu dwutlenku siarki dwutlenku azotu pyłu zawieszonego P 10 oraz P 2 5 a tak e benzo a pirenu. W przypadku pięciu województw (dolnośląskiego, mazowieckiego, podkarpackiego, pomorskiego oraz zachodniopomorskiego) dla części zanieczyszczeń zostało wykonane modelowanie na poziomie wojewódzkim, na zlecenie WIOŚ. W ocenach dotyczących ozonu za rok 2015, podobnie jak w latach poprzednich, obok wyników pomiarów wykorzystano równie rezultaty matematycznego modelowania rozkładów stę eń ozonu w skali kraju. Wyniki modelowania przeprowadzonego na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza zostały przekazane przez GIOŚ wojewódzkim inspektoratom ochrony środowiska. o obliczeń zastosowano model CA x który jest eulerowskim fotochemicznym modelem dyspersji przeznaczonym do oceny jakości powietrza w zakresie zanieczyszczeń gazowych i pyłu ozon P 10 P 2 5 zanieczyszczenia gazowe gazy trujące rtęć. odel opracowany został przez firmę ENVI ON International Corporation (USA). Najnowsza wersja modelu, u yta na potrzeby oceny jakości powietrza za rok 2015, posiada numer 6.1. GIOŚ 2016e. Model CAMx jest modelem trójwymiarowym wielkoskalowym stosowanym do określenia jakości powietrza zarówno dla obszarów w skalach lokalnych, jak i w skalach kontynentalnych. Obliczenia wykonano niezale nie w dwóch rozdzielczościach siatek o rozmiarze komórki 15 km oraz 5 km. Obie domeny obejmowały obszar szerszy ni terytorium kraju - o około 250 m dla siatki 15 km oraz o około 100 km dla siatki 5 km. Na potrzeby oceny wykorzystano rezultaty zastosowania metody łączenia wyników modelowania z pomiarami opartą na metodzie interpolacji ró nic. Skorygowanie pola wyników modelowania odbyło się w oparciu o pomiary ozonu z 98 stacji dla roku 2015 oraz 74 dla okresu Wybrano wyłącznie stacje które spełniały kryterium kompletności serii na poziomie powy ej 75 %. W punktach lokalizacji stacji określono ró nice pomiędzy wynikami modelowania oraz pomiaru a następnie pole ró nic poddano interpolacji. ako metodę interpolacji geostatystycznej wykorzystano Empirical Bayesian riging. Uzyskane pole ró nic stę eń dowiązano do wyników modelowania korygując je GIOŚ 2016e. 17

18 Po raz pierwszy w ocenie rocznej, dla roku 2015, wykorzystano wyniki modelowania matematycznego dla innych wybranych zanieczyszczeń (PM10, PM2,5, SO 2, NO 2 oraz benzo(a)pirenu) wykonanego dla obszaru całego kraju. Równie wyniki tego modelowania zostały dostarczone przez GIOŚ wojewódzkim inspektoratom ochrony środowiska na potrzeby wykonania rocznej oceny jakości powietrza w tym np. identyfikacji sytuacji wystąpienia przekroczeń wartości kryterialnych i oszacowania ich zasięgu przestrzennego - granic obszarów przekroczeń. Podobnie jak w przypadku ozonu na potrzeby oceny jakości powietrza wykorzystano rezultaty metody łączenia wyników modelowania stę eń zanieczyszczeń z wynikami pomiarów. Do modelowania w skali wojewódzkiej, wykonanego na poziomie krajowym, został wybrany wysokorozdzielczy model CALPUFF. ozdzielczość przestrzenna tego modelowania wynosiła na terenie aglomeracji i miast powy ej 100 tys. mieszkańców a tak e dla dodatkowo wyznaczonych miast o liczbie ludności pomiędzy 50 tys. a 100 tys. mieszkańców siatka receptorów rozmieszczona była co 0 5 km na terenie pozostałych stref modelowanie dostarczyło informacji w siatce 1 km. odelowanie w skali wojewódzkiej wymagało zapewnienia informacji wejściowej odnośnie meteorologii oraz warunków brzegowych uwzględniających tak e emisję z terenu państw ościennych. Na te potrzeby wykorzystano mezoskalowy model eulerowski WRF- Chem zastosowany z rozdzielczością ni szą ni przy skali wojewódzkiej (domena obliczeniowa dla Europy miała rozdzielczość 12 km x 12 km natomiast zagnie d ona domena dla Polski 4x4 km) GIOŚ 2016d. W rozdziałach poświęconych wynikom oceny dla poszczególnych zanieczyszczeń zaprezentowano graficzne ilustracje przestrzennych rozkładów stę eń uzyskanych za pomocą opisanego powy ej modelowania wykonanego na poziomie krajowym Strefy w Polsce w 2015 roku Oceny jakości powietrza wykonywane są w odniesieniu do obszaru strefy. Zgodnie z art. 87 ustawy - Prawo ochrony środowiska obecnie dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnianych w ocenach strefę w Polsce stanowią - aglomeracja o liczbie mieszkańców powy ej 250 tysięcy - miasto nie będące aglomeracją o liczbie mieszkańców powy ej 100 tysięcy - pozostały obszar województwa nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powy ej 100 tys. mieszkańców. Obszary nazwy i kody stref określa rozporządzenie inistra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref w których dokonuje się oceny jakości powietrza. Zgodnie z obowiązującym podziałem w Polsce istnieje 46 stref. Oceny jakości powietrza pod kątem ochrony zdrowia prowadzone są w ka dej z nich. Oceny pod kątem 18

19 ochrony roślin obejmują 16 stref ocenie nie podlegają strefy-aglomeracje o liczbie mieszkańców powy ej 250 tysięcy i strefy-miasta o liczbie mieszkańców powy ej 100 tys. Liczbę stref objętych oceną za rok 2015 w kraju i w poszczególnych województwach przedstawiono w tabeli Informacje o strefach uwzględnionych w ocenie przedstawiono w Załączniku A do niniejszego opracowania (w tabelach A.1 i A.2). Tabela Liczba stref w Polsce i w poszczególnych województwach w 2015 roku, dla których dokonuje się oceny rocznej pod kątem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia i ochrony roślin dla wszystkich zanieczyszczeń. Województwo Łączna liczba stref w województwie Ochrona zdrowia Liczba strefaglomeracji Liczba strefmiast powy ej 100 tys. Ochrona roślin Liczba stref w województwie dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Suma Wyniki oceny według kryteriów odniesionych do ochrony zdrowia 3.1. Dwutlenek siarki Kryteria oceny Tabela ryteria będące podstawą rocznej oceny jakości powietrza za 2015 r. - SO 2, ochrona zdrowia Okres uśredniania stę eń Dopuszczalny poziom SO 2 w powietrzu [µg/m 3 ] Dopuszczalna częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym jedna godzina razy 24 godziny razy 19

20 Klasyfikacja stref według parametrów W odniesieniu do SO 2, w rocznej ocenie jakości powietrza za rok 2015 dokonując klasyfikacji stref na pierwszym poziomie wg parametrów uwzględniono 2 parametry - stę enia 1 godzinne i 24 godzinne. Wszystkie strefy dla obu parametrów zakwalifikowano do klasy A. Wyniki klasyfikacji stref dla dwutlenku siarki za rok 2015 dla stę eń 1-godz. i stę eń 24-godz., przedstawiono na rys , i w tab Tabela Liczba stref dla SO 2 zaliczonych do określonych klas dla poszczególnych czasów uśredniania stę eń klasa wg parametrów ochrona zdrowia w poszczególnych województwach w 2015 r. Liczba stref zaliczonych do określonych klas wg danego czasu uśredniania stę eń Województwo Liczba stref w województwie Czas uśredniania 1 godz. Czas uśredniania 24 godz. A C A C dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Suma

21 ys lasy stref określone na podstawie 1-godz. stę eń SO 2 w wyniku oceny jakości powietrza za rok 2015 wg kryteriów dotyczących ochrony zdrowia ys lasy stref określone na podstawie 24-godz. stę eń SO 2 w wyniku oceny jakości powietrza za rok 2015 wg kryteriów dotyczących ochrony zdrowia 21

22 Klasy stref W przypadku istnienia dwóch wartości normatywnych stę eń zanieczyszczenia klasą strefy jest klasa mniej korzystna spośród dwóch określonych dla strefy w klasyfikacji według parametrów. Tabela Liczba stref dla SO 2 zaliczonych do określonych klas klasa strefy, ochrona zdrowia w poszczególnych województwach w 2015 r. Województwo Liczba stref w Liczba stref w danej klasie województwie A C dolnośląskie 4 4 kujawsko-pomorskie 4 4 lubelskie 2 2 lubuskie 3 3 łódzkie 2 2 małopolskie 3 3 mazowieckie 4 4 opolskie 2 2 podkarpackie 2 2 podlaskie 2 2 pomorskie 2 2 śląskie 5 5 świętokrzyskie 2 2 warmińsko-mazurskie 3 3 wielkopolskie 3 3 zachodniopomorskie 3 3 Suma Rys Klasyfikacja stref w Polsce dla SO 2 na podstawie rocznej oceny jakości powietrza za rok 2015 (klasa strefy (wynikowa), ochrona zdrowia) 22

23 Do klasy A, w ocenie dotyczącej SO 2 za 2015 rok, zaliczono wszystkie 46 stref w kraju. Takie same wyniki klasyfikacji uzyskano dla lat 2013 oraz W wyniku oceny dla 2012 r. trzy strefy zakwalifikowano do klasy C. W 2013 r. nastąpiła zatem poprawa jakości powietrza w aspekcie stę eń SO 2 utrzymująca się równie w 2015 r. Rezultaty oceny rocznej dla SO 2 w postaci klas przypisanych poszczególnym strefom w Polsce przedstawiono na rys oraz w tabeli Zestawienie klas dla SO 2 dla poszczególnych stref klasy stref i klasy określone według parametrów - z uwzględnieniem obu czasów uśredniania stę eń dopuszczalnych zamieszczono w tabeli B.2 Załącznika B. Metody oceny Ocena jakości powietrza pod kątem stę eń SO 2 za 2015 rok, podobnie, jak w latach poprzednich opierała się w przewa ającej mierze na wynikach pomiarów stę eń prowadzonych w stałych punktach. We wszystkich 46 strefach w kraju wskazano pomiary automatyczne, jako podstawę oceny, decydującą o jej wyniku dla stę eń 1-godz. oraz 24- godz.). Liczbę stref w których jako podstawę oceny rocznej dla SO 2 w poszczególnych województwach wskazano określoną metodę przedstawiono w tabeli 3.1.4, natomiast na rysunku pokazano udział procentowy stref sklasyfikowanych w oparciu o poszczególne metody dla ka dego województwa. Tabela Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla SO 2 (ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody Czas uśredniania stę eń Czas uśredniania stę eń 1 godz. 24 godz. Województwo Liczba stref w województwie etoda oceny stę eń etoda oceny stę eń p m s p m s dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Suma etody oceny stę eń p - pomiary których wyniki mo na uznać za wystarczającą podstawę oceny klasy strefy m - matematyczne modelowanie rozkładów stę eń s - metody obiektywnego szacowania Uwaga: w zestawieniu uwzględniono metody wskazane jako podstawa oceny na etapie klasyfikacji wg parametrów 23

24 Rys Procent stref w poszczególnych województwach w których jako podstawę rocznej oceny dla SO 2 stę enia 1-godz. i 24-godz., ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody W powy szych zestawieniach uwzględniono te metody które miały decydujące znaczenie w ocenie i były podstawą klasyfikacji stref. odatkowo np. w celu określenia zasięgów obszarów ewentualnych przekroczeń w strefach stosowano metody uzupełniające. Informacje na temat wykorzystania w ocenie za 2015 rok określonych metod szczegółowych tzn. z rozró nieniem metod nale ących do trzech głównych grup ilustruje rys Zestawiono tu w odró nieniu od podobnych ilustracji prezentowanych w raportach w latach ubiegłych połączenia wszystkich metod wykorzystane w ocenie i klasyfikacji poszczególnych stref, a nie tylko te które ostatecznie zadecydowały o rezultacie oceny. Podobną zasadę przyjęto w przypadku analogicznych ilustracji zamieszczonych w dalszej części raportu w rozdziałach odnoszących się do pozostałych zanieczyszczeń podlegających ocenie SO2 1h SO2 24h pa pa,pp pa,m pa,pm,m,spn pa,pm pa,pm,spn Rys Liczba stref w których na potrzeby rocznej oceny dotyczącej SO 2 stę enia 1-godz. i 24-godz., ochrona zdrowia) w 2015 r. wykorzystano określone połączenie metod szczegółowych 24

25 Modelowanie matematyczne, wykonane na poziomie regionalnym, wykorzystano dla czterech województw dolnośląskie mazowieckie podkarpackie zachodniopomorskie. W sześciu województwach wykorzystano modelowanie krajowe. Na rysunku przedstawiono rozkłady stę eń dwutlenku siarki średnie 24-godzinne) w 2015 roku, na obszarze kraju uzyskany metodą łączenia wyników modelowania i pomiarów (opis modelu mo na znaleźć w rozdziale 2.5). ysunek prezentuje przestrzenny rozkład wartości 25-tych maksimów z serii średnich 1-godzinnych stę eń dwutlenku siarki w roku Ilustracje pochodzą z raportu dotyczącego wyników modelowania dla roku 2015 wykonanego na poziomie krajowym GIOŚ 2016d. Metody wskazane jako podstawa oceny klasy strefy dla SO 2 w poszczególnych strefach z uwzględnieniem czasu uśredniania stę eń przedstawiono w tabeli B.14 Zał. B. Rys ozkład stę eń 24-godzinnych dwutlenku siarki w roku 2015, wyra onych jako 4-te maksymalne stę enie dobowe na obszarach województw, na podstawie łączenia wyników z modelowania modelem CALPUFF z wynikami pomiarów (modelowanie w siatce 0,5kmx0,5km dla aglomeracji i miast pow. 100 tys. mieszkańców oraz 1kmx1km dla pozostałych stref) Źródło: GIOŚ 2016d 25

26 Rys ozkład stę eń 1-godzinnych dwutlenku siarki w roku 2015, wyra onych jako 25-te maksymalne stę enie godzinne na obszarach województw, na podstawie łączenia wyników z modelowania modelem CALPUFF z wynikami pomiarów (modelowanie w siatce 0,5kmx0,5km dla aglomeracji i miast pow. 100 tys. mieszkańców oraz 1kmx1km dla pozostałych stref) Źródło: GIOŚ 2016d 3.2. Dwutlenek azotu Kryteria oceny Tabela ryteria będące podstawą rocznej oceny jakości powietrza za 2015 r. - NO 2, ochrona zdrowia Okres uśredniania stę eń Dopuszczalny poziom NO 2 w powietrzu [µg/m 3 ] Dopuszczalna częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym jedna godzina razy rok kalendarzowy 40 Nie dotyczy Ocena według parametrów W przypadku NO 2, w rocznej ocenie jakości powietrza za 2015 rok, klasyfikacji stref na pierwszym poziomie wg parametrów dokonano w odniesieniu do dwóch wartości kryterialnych stę enia dopuszczalnego 1- godzinnego i stę enia dopuszczalnego średniego rocznego. W wyniku oceny za rok 2015 na podstawie stę eń 1-godz., podobnie jak w latach ubiegłych wszystkie strefy w kraju zostały zaliczone do klasy A. W ocenie opartej na wartościach stę eń średnich rocznych tak samo jak w przypadku oceny dla roku 2014 oraz strefy zaliczono do klasy A pozostałe 4 strefy zaliczono do klasy C. Są to strefy Aglomeracja Wrocławska Aglomeracja rakowska Aglomeracja Warszawska i Aglomeracja Górnośląska W ka dej z nich przekroczenia zarejestrowano na 26

27 tzw. stanowiskach komunikacyjnych przeznaczonych do oceny bezpośredniego oddziaływania ruchu drogowego na zanieczyszczenie powietrza. Liczbę stref zaliczonych do klasy A lub C w poszczególnych województwach zawiera tabela Wyniki klasyfikacji stref dla NO 2 dokonanej na podstawie stę eń 1-godz. i średnich rocznych przedstawiono na rys i Tabela Liczba stref dla NO 2 zaliczonych do określonych klas dla poszczególnych czasów uśredniania stę eń klasa wg parametrów ochrona zdrowia w poszczególnych województwach w 2015 r. Liczba stref zaliczonych do określonych klas wg danego czasu uśredniania stę eń Województwo Liczba stref w województwie Czas uśredniania 1 godz. Czas uśredniania rok A C A C dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Suma

28 ys lasy stref określone na podstawie 1-godz. stę eń NO 2 w wyniku oceny jakości powietrza za rok 2015 (ochrona zdrowia) ys lasy stref określone na podstawie średnich rocznych stę eń NO 2 w Polsce w wyniku oceny jakości powietrza za rok 2015 (ochrona zdrowia) 28

29 Klasy stref lasą strefy dla NO 2 jest klasa mniej korzystna z dwóch klas określonych w klasyfikacji według parametrów dokonanej na podstawie stę eń 1-godz. i średnich rocznych). W 2015 roku spośród 46 stref podlegających ocenie pod kątem zanieczyszczenia powietrza NO 2 42 uzyskało klasę A 91,3% ogólnej liczby stref 4 strefy zaliczono do klasy C (8,7%) - tab rys O ich zaliczeniu do klasy C zadecydowało wystąpienie na ich terenie przekroczenia poziomu dopuszczalnego dla stę enia średniego rocznego NO 2. Są to strefy: Aglomeracja Wrocławska Aglomeracja rakowska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Górnośląska. Klasy przypisane strefom w Polsce w ocenie dotyczącej NO 2 za 2015 rok ilustruje rys ak wspomniano wyniki rocznej oceny jakości powietrza za 2015 rok są takie same, jak uzyskane w ocenie dla NO 2 za rok 2014 a tak e za rok Są one nieco odmienne od wyników klasyfikacji stref za rok Wówczas do klasy C wystąpienie przekroczenia stę eń średnich rocznych zaliczono 6 stref - 4 wskazane w ocenie za rok 2014 oraz dodatkowo miasta Częstochowa i Włocławek. Rys Klasyfikacja stref w Polsce dla NO 2 na podstawie oceny jakości powietrza za rok 2015 (klasa strefy (wynikowa), ochrona zdrowia) 29

30 Tabela Liczba stref dla NO 2 zaliczonych do określonych klas klasa strefy, ochrona zdrowia w poszczególnych województwach w 2015 r. Województwo Liczba stref w Liczba stref w danej klasie województwie A C dolnośląskie kujawsko-pomorskie 4 4 lubelskie 2 2 lubuskie 3 3 łódzkie 2 2 małopolskie mazowieckie opolskie 2 2 podkarpackie 2 2 podlaskie 2 2 pomorskie 2 2 śląskie świętokrzyskie 2 2 warmińsko-mazurskie 3 3 wielkopolskie 3 3 zachodniopomorskie 3 3 Suma Wyniki klasyfikacji poszczególnych stref klasę strefy i klasy określone według parametrów zawiera tabela B.3 Zał. B. 8.7% A C 91.3% Rys Procent stref zaliczonych do określonych klas dla NO 2 (klasa strefy, ochrona zdrowia) w Polsce w 2015 r. Metody oceny W 2015 roku, we wszystkich 46 strefach jako podstawę klasyfikacji w odniesieniu do stę eń 1-godz. a tak e stę eń średnich rocznych wskazano pomiar prowadzony w stałych punktach - tab

31 Tabela Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla NO 2 (ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody Czas uśredniania stę eń Czas uśredniania stę eń 1 godz. rok. Województwo Liczba stref w województwie etoda oceny stę eń etoda oceny stę eń p m s p m s dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Suma etody oceny stę eń p - pomiary których wyniki mo na uznać za wystarczającą podstawę oceny klasy strefy m - matematyczne modelowanie rozkładów stę eń s - metody obiektywnego szacowania Uwaga: w zestawieniu uwzględniono metody wskazane jako podstawa oceny na etapie klasyfikacji wg parametrów Na rys przedstawiono procentowy udział stref w poszczególnych województwach w których jako podstawę rocznej oceny dla NO 2 (ochrona zdrowia) wskazano określone metody. Podobnie jak w przypadku dwutlenku siarki udział wynosi 100% dla wszystkich województw. Rys Procent stref w poszczególnych województwach w których jako podstawę rocznej oceny dla NO 2 stę enia 1-godz. i średnie roczne, ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB 31

32 Połączenie szczegółowych metod oceny zastosowanych w ocenie rocznej dla NO 2 w 2015 roku przedstawia rys Informacje na temat metod wskazanych jako podstawa określenia klasy w poszczególnych strefach przedstawiono w tabeli B.14 Zał. B NO2 1h NO2 rok pa pa,m pa,pm,m,spn pa,pm pa,pm,spn pa,sag Rys Liczba stref w których na potrzeby rocznej oceny dotyczącej NO 2 stę enia 1-godz. i średnie roczne ochrona zdrowia) w 2015 r. wykorzystano określone połączenie metod szczegółowych Podobnie, jak w przypadku SO 2, na terenie czterech województw dolnośląskiego mazowieckiego, podkarpackiego i zachodniopomorskiego jako metodę uzupełniającą wykorzystano matematyczne modelowanie rozprzestrzeniania się dwutlenku azotu w atmosferze wykonane dla obszaru województwa. W innych sześciu województwach wykorzystano modelowanie krajowe którego wyniki dostarczył GIOŚ. Ilustracje przestrzennego rozkładu stę enia dwutlenku azotu uzyskanego przy pomocy modelowania wykonanego dla kraju, zostały zaprezentowane na rysunkach oraz

33 Rys ozkład stę eń średniorocznych dwutlenku azotu w roku 2015 na obszarach województw, na podstawie łączenia wyników z modelowania modelem CALPUFF z wynikami pomiarów (modelowanie w siatce 0,5kmx0,5km dla aglomeracji i miast pow. 100 tys. mieszkańców oraz 1kmx1km dla pozostałych stref) Źródło: GIOŚ 2016d Rys ozkład stę eń 1-godzinnych dwutlenku azotu w roku 2015, wyra onych jako 19-te maksymalne stę enie godzinowe na obszarach województw, na podstawie łączenia wyników z modelowania modelem CALPUFF z wynikami pomiarów (modelowanie w siatce 0,5kmx0,5km dla aglomeracji i miast pow. 100 tys. mieszkańców oraz 1kmx1km dla pozostałych stref) Źródło: GIOŚ 2016d Sytuacje przekroczeń wartości kryterialnych i ich przyczyny Przekroczenia dopuszczalnego poziomu dwutlenku azotu w 2015 roku wystąpiły w 4 wymienionych strefach aglomeracjach wrocławskiej, krakowskiej, warszawskiej oraz górnośląskiej. W ka dej z nich przekroczenie dotyczyło poziomu dopuszczalnego dla stę eń średnich rocznych. Przekroczenia wystąpiły na stacjach ukierunkowanych na pomiar stę eń 33

34 zanieczyszczeń komunikacyjnych - dwóch w Aglomeracji Warszawskiej oraz po jednej w pozostałych strefach. Najwy sze stę enie 63 1 µg/m 3 ) zanotowano w Krakowie, natomiast najni sze spośród przekraczających poziom dopuszczalny - przy ulicy arszałkowskiej w Warszawie 43 2 µg/m 3 ). W tabeli zestawiono informacje na temat obszarów w których wystąpiło przekroczenie średniego rocznego stę enia NO 2. Tabela Obszary wystąpienia w 2015 r. przekroczenia wartości kryterialnej wykazane w ocenie dla NO 2 (ochrona zdrowia średnia roczna) Województwo Kod strefy Nazwa strefy dolnośląskie PL0201 Aglomeracja Wrocławska małopolskie PL1201 Aglomeracja Krakowska mazowieckie PL1401 Aglomeracja Warszawska PL1401 Aglomeracja Warszawska śląskie PL2401 Aglomeracja Górnośląska Rejon miasto Wrocław dzielnice rzyki Stare iasto Śródmieście Psie Pole; Obszary przekroczeń w w centralnej części Wrocławia oraz w rejonie drogi krajowej nr 98 i okolicznych ulic gmina miejska raków Warszawa: centrum miasta Warszawa: dzielnice ościenne atowice dzielnice Śródmieście Osiedle Paderewskiego- Muchowiec, dzielnice Koszutka i Bogucice ako główne przyczyny wystąpienia przekroczeń w tych strefach wskazano oddziaływanie emisji związanej z komunikacją samochodową ruchem pojazdów na głównej drodze le ącej w pobli u stacji oraz intensywnym ruchem pojazdów w centrum miasta. Środkiem prowadzącym do eliminacji wskazanych przyczyn a w konsekwencji występowania sytuacji przekroczeń standardów jakości powietrza określonych dla dwutlenku azotu jest ograniczenie emisji pochodzących ze źródeł związanych z transportem samochodowym. Przekroczenia występują głównie w centralnych rejonach du ych aglomeracji. Do potencjalnych działań naprawczych w tym zakresie mogą nale eć np. wprowadzanie stref ograniczonej emisji, wprowadzanie nowoczesnych niskoemisyjnych paliw i technologii transportowych i wdra anie systemów zarządzania ruchem ulicznym prowadzących m.in. do zwiększenia płynności ruchu i właściwej jego organizacji. Do poprawy sytuacji przyczynić mogą się równie kontrole emisji spalin z pojazdów prowadzone na drogach przez uprawnione do tego słu by wyposa one w odpowiednią aparaturę pomiarową. Istotnym elementem jest rozwój uprzywilejowanego transportu publicznego a tak e infrastruktury rowerowej np. ście ek i systemów wypo yczalni rowerów które mogą skutkować ograniczeniem wykorzystania indywidualnych pojazdów samochodowych. Osiągnięciu tego celu sprzyjają równie akcje edukacyjne i kampanie społeczne promujące transport zbiorowy oraz rowerowy a na krótszych odcinkach równie pieszy. 34

35 3.3. Tlenek węgla Kryteria oceny Tabela ryteria będące podstawą rocznej oceny jakości powietrza za 2015 r. - CO, ochrona zdrowia Okres uśredniania stę eń Dopuszczalny poziom CO w powietrzu [µg/m 3 ] 8 godzin* * - stę enie 8-godz. max wartość średnia krocząca obliczana ze stę eń 1-godz. Dopuszczalna częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym nie dotyczy określana jest wartość max Wyniki oceny W wyniku oceny dotyczącej tlenku węgla za 2015 rok wszystkie strefy w kraju zaliczono do klasy A (rys ). Taki sam rezultat uzyskano w ocenie za lata We wcześniejszym okresie do roku 2011 włącznie gdy w Polsce obowiązywało dodatkowe, ostrzejsze, kryterium dla stę eń CO w powietrzu dla obszarów uzdrowisk (5 000 µg/m 3 ), jego przekroczenie rejestrowano na terenie województwa dolnośląskiego w eleniej Górze. Wartość kryterialna µg/m 3 nie była wówczas przekraczana. Zestawienie klas uzyskanych w ocenie dotyczącej CO za 2015 rok dla poszczególnych stref przedstawiono w tabeli B.4 Zał. B. Rys Klasyfikacja stref w Polsce dla CO na podstawie rocznej oceny jakości powietrza za rok 2015 (ochrona zdrowia) 35

36 Metody oceny Podstawę określenia klasy strefy dla tlenku węgla w ocenie za 2015 rok w przewa ającej większości przypadków stanowiły pomiary w stałych punktach (automatyczne). Na ich podstawie sklasyfikowano 41 stref (ok. 89% ) - tab , rys W 3 strefach (ok.7% oceny dokonano w oparciu o tzw. metody inne najczęściej na podstawie analogii do wyników pomiarów stę eń z innych obszarów lub wyników pomiarów wykonanych w danej strefie w innym okresie. W przypadku dwóch stref w województwie zachodniopomorskim podstawę oceny stanowiło modelowanie matematyczne. la stref w województwach: dolnośląskim mazowieckim i podkarpackim) modelowanie wykorzystano jako metodę uzupełniającą. W 12 województwach jako podstawową metodę oceny klasy wszystkich stref wskazano pomiar (rys ). Informacje na temat połączenia szczegółowych metod oceny zastosowanych w ocenie rocznej dla CO w 2015 roku przedstawia rys Tabela Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla CO ochrona zdrowia w 2015 r. wskazano określone metody Czas uśredniania stę eń - 8 godz. Liczba stref w Województwo etoda oceny stę eń województwie p m s dolnośląskie 4 4 kujawsko-pomorskie 4 4 lubelskie lubuskie 3 3 łódzkie 2 2 małopolskie 3 3 mazowieckie 4 4 opolskie podkarpackie 2 2 podlaskie pomorskie 2 2 śląskie 5 5 świętokrzyskie 2 2 warmińsko-mazurskie 3 3 wielkopolskie 3 3 zachodniopomorskie Suma etody oceny stę eń p - pomiary których wyniki mo na uznać za wystarczającą podstawę oceny klasy strefy m - matematyczne modelowanie rozkładów stę eń s - metody obiektywnego szacowania 36

37 Rys Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla CO ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Rys Procent stref w poszczególnych województwach w których jako podstawę rocznej oceny dla CO (ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody 37

38 CO 8h pa pa,m sai pa,sao m Rys Liczba stref w których na potrzeby rocznej oceny dotyczącej CO ochrona zdrowia w 2015 r. wykorzystano określone połączenie metod szczegółowych etody zastosowane w ocenie jakości powietrza za 2015 rok w odniesieniu do tlenku węgla w poszczególnych strefach wskazane jako podstawa klasyfikacji stref przedstawiono w tabeli B.14 Zał. B Benzen Kryteria oceny Tabela ryteria będące podstawą rocznej oceny jakości powietrza za 2015 r. C 6 H 6, ochrona zdrowia Okres uśredniania stę eń Dopuszczalny poziom C 6 H 6 w powietrzu [µg/m 3 ] Dopuszczalna częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym rok kalendarzowy 5 Nie dotyczy Wyniki oceny W wyniku oceny za 2015 rok, wszystkie 46 stref zaliczono do klasy A - na ich obszarze nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu stę eń benzenu w powietrzu. Taki sam rezultat uzyskano w ocenie za lata 2014 oraz W latach 2012 i 2011 do klasy A zaliczono 45 stref zaś jedną strefę opolską kwalifikowano do klasy C Wyniki klasyfikacji stref dla benzenu dla roku 2015 z podziałem na województwa przedstawiono w tabeli oraz zilustrowano na rys

39 Zestawienie wyników klasyfikacji poszczególnych stref przedstawiono w tabeli B.5 Zał. B. Rys Klasyfikacja stref w Polsce dla benzenu (C 6 H 6 ) na podstawie rocznej oceny jakości powietrza za rok 2015 (ochrona zdrowia) Tabela Liczba stref dla C 6 H 6 zaliczonych do określonych klas ochrona zdrowia) w poszczególnych województwach w 2015 r. Województwo Liczba stref w Liczba stref w danej klasie województwie A C dolnośląskie 4 4 kujawsko-pomorskie 4 4 lubelskie 2 2 lubuskie 3 3 łódzkie 2 2 małopolskie 3 3 mazowieckie 4 4 opolskie 2 2 podkarpackie 2 2 podlaskie 2 2 pomorskie 2 2 śląskie 5 5 świętokrzyskie 2 2 warmińsko-mazurskie 3 3 wielkopolskie 3 3 zachodniopomorskie 3 3 Suma

40 Metody oceny W przypadku 34 stref (ok. 74%) w ocenie za 2015 rok dotyczącej benzenu jako podstawę klasyfikacji wskazano wyniki pomiarów automatycznych manualnych i pasywnych). Klasyfikacji dwóch stref z województwa zachodniopomorskiego dokonano na podstawie wyników matematycznego modelowania rozkładów stę eń. W 10 strefach (ok. 22%) oceny dokonano na podstawie tzw. metod szacowania w tym najczęściej na podstawie analogii do stę eń pomierzonych w innym obszarze. Informacje dotyczące metod oceny przedstawiono w tab i na rys W województwie podkarpackim modelowanie było wykorzystane, jako metoda uzupełniająca. Tabela Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla C 6 H 6 (ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody Województwo Czas uśredniania stę eń rok Liczba stref w etoda oceny stę eń województwie p m s dolnośląskie 4 4 kujawsko-pomorskie lubelskie 2 2 lubuskie łódzkie małopolskie 3 3 mazowieckie 4 4 opolskie 2 2 podkarpackie 2 2 podlaskie pomorskie 2 2 śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Suma etody oceny stę eń p - pomiary których wyniki mo na uznać za wystarczającą podstawę oceny klasy strefy m - matematyczne modelowanie rozkładów stę eń s - metody obiektywnego szacowania 40

41 Rys Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla benzenu C 6 H 6 (ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody Rys Procent stref w poszczególnych województwach w których jako podstawę rocznej oceny dla C 6 H 6 stę enia średnie roczne ochrona zdrowia w 2015 r. wskazano określone metody Udział deklarowanego wykorzystania poszczególnych metod oceny w województwach zilustrowano na rysunku W 7 województwach ocenę dla wszystkich stref oparto na wynikach pomiarów stę eń stanowiących tam podstawę decydującą o klasyfikacji. W jednym województwie zachodniopomorskim strefy sklasyfikowano w oparciu wyniki pomiarów i wyniki matematycznego modelowania rozkładów stę eń zanieczyszczenia w powietrzu. W 8 województwach podstawę oceny klasy niektórych stref stanowiły wyniki pomiarów zaś pozostałe strefy sklasyfikowano w oparciu o tzw. metody szacowania. Szczegółowe informacje na temat kombinacji metod oceny zastosowanych w ocenie rocznej dla benzenu w 2015 roku przedstawiono na rys

42 Metody wskazane jako podstawa oceny dotyczącej benzenu w poszczególnych strefach zestawiono w tabeli B.14 Zał. B C6H6 rok 5 0 pa pm pp sao pa,pm sai smo pa,pp pa,m pp,sai m Rys Liczba stref w których na potrzeby rocznej oceny dotyczącej C 6 H 6 (ochrona zdrowia) w 2015 r. wykorzystano określone połączenie metod szczegółowych 3.5. Ozon Kryteria oceny W rozporządzeniu inistra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu podobnie jak w poprzednim rozporządzeniu Ś z 3 marca 2008 roku określono dwie wartości kryterialne dla ozonu związane z ochroną zdrowia ludzi. la ka dej z nich dokonuje się odrębnej klasyfikacji stref wyró niając klasy A i C w oparciu o poziom docelowy ozonu oraz klasy D1 i D2 - w oparciu o poziom celu długoterminowego. Tabela ryteria będące podstawą rocznej oceny jakości powietrza za 2015 r. O 3, ochrona zdrowia Kryterium Okres uśredniania stę eń Poziom docelowy i celu długoterminowego dla O 3 w powietrzu [µg/m 3 ] Dopuszczalna liczba dni z przekroczeniami poziomu docelowego w roku kalendarzowym poziom docelowy 8 godzin 1) 120 2) 25 dni 3) poziom celu 8 godzin 4) 120 4) nie dotyczy długoterminowego określana jest wartość max 1) Stę enie 8-godz., wartość średnia krocząca obliczana ze stę eń 1-godz. 2) aksymalna średnia ośmiogodzinna w ciągu doby spośród średnich kroczących obliczanych co godzinę z ośmiu średnich jednogodzinnych. 3) Liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym uśredniona w ciągu kolejnych trzech lat. W przypadku braku danych pomiarowych z trzech lat, dotrzymanie dopuszczalnej częstości przekroczeń sprawdza się na podstawie danych pomiarowych co najmniej z jednego roku. 4) Najwy sza wartość stę enia 8-godz. spośród średnich kroczących w roku kalendarzowym. 42

43 Wyniki oceny W rocznej ocenie jakości powietrza za rok 2015, dotyczącej ozonu pod kątem dotrzymania poziomu docelowego określonego w celu ochrony zdrowia podstawą klasyfikacji jest liczba dni ze stę eniem 8-godzinnym przewy szającym 120 µg/m 3 uśredniona dla okresu 1-3 lat. Spośród 46 stref w kraju 40 stref (ok. 87%) zaliczono do klasy A (tab , rys ). Sześć stref sklasyfikowano jako C. Są to strefy poło one w południowozachodniej części Polski w województwach dolnośląskim opolskim i małopolskim po jednej strefie oraz w województwie śląskim trzy strefy. Klasyfikacja stref dla 2015 r. jest zbli ona do wyników oceny uzyskanej dla roku Przekroczenia wartości kryterialnej wystąpiły wówczas równie w sześciu strefach w południowo-zachodniej części Polski. W roku 2014 liczba stref, które uzyskały klasę C wynosiła 3. W rocznej ocenie jakości powietrza w odniesieniu do poziomu celu długoterminowego określonego w celu ochrony zdrowia podstawę klasyfikacji stref stanowi jeden parametr stę enie maksymalne 8-godzinne z 2015 roku. Podobnie jak w latach ubiegłych wszystkie strefy w Polsce zostały zaliczone do klasy 2 tab rys ). Rys Klasyfikacja stref w Polsce dla O 3 na podstawie oceny jakości powietrza za rok 2015 (poziom docelowy, ochrona zdrowia) 43

44 Rys Klasyfikacja stref w Polsce dla O 3 na podstawie oceny jakości powietrza za rok 2015 (poziom celu długoterminowego ochrona zdrowia Tabela Liczba stref dla O 3 zaliczonych do określonych klas poziom docelowy i poziom celu długoterminowego ochrona zdrowia) w poszczególnych województwach w 2015r. Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB Liczba stref w danej klasie Liczba stref Województwo Poziom docelowy w województwie Poziom celu długoterminowego A C D1 D2 dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Suma

45 Wykaz stref podlegających ocenie i przypisane im klasy dla ozonu w 2015 roku przedstawiono w tabeli B.6 Zał. B. 13.0% A C 87.0% ys Procent stref zaliczonych do określonych klas dla O 3 (poziom docelowy, ochrona zdrowia) w Polsce w 2015 r. Źródło danych: PMŚ - Inspekcja Ochrony Środowiska. Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska PIB 0.0% D1 D % ys Procent stref zaliczonych do określonych klas dla O 3 poziom celu długoterminowego ochrona zdrowia) w Polsce w 2015 r. Metody oceny W przewa ające liczbie stref o wyniku klasyfikacji dokonanej w ramach rocznej oceny jakości powietrza pod kątem zanieczyszczenia ozonem w roku 2015 zadecydowały pomiary. Stanowiły one podstawę klasyfikacji w przypadku 32 stref (ok. 70%). W oparciu o wyniki modelowania zaklasyfikowano pozostałe 14 stref. W 7 województwach pomiar był wyłączną metodą oceny decydującą o jej rezultacie natomiast w 3 województwach było to modelowanie matematyczne. W adnej strefie w kraju podstawy klasyfikacji nie stanowiły metody obiektywnego szacowania. Metody wskazane jako podstawa klasyfikacji stref w ocenie dotyczącej ozonu za rok 2015 przedstawiono w tabeli oraz na rys i Zestawienie kombinacji metod oceny zastosowanych w ocenie rocznej dla O 3 za rok 2015 roku przedstawia rys Nale y przypomnieć i są to wszystkie metody 45

46 wykorzystane w ocenie (podstawowe i dodatkowe u yte np. na potrzeby określenia granic obszarów przekroczeń) a nie tylko te które zadecydowały o jej wynikach. Tabela Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla O 3 (ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody Czas uśredniania stę eń 8 godzin Liczba stref w Województwo etoda oceny stę eń województwie p m s dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie 2 2 lubuskie łódzkie 2 2 małopolskie 3 3 mazowieckie 4 4 opolskie 2 2 podkarpackie 2 2 podlaskie pomorskie 2 2 śląskie 5 5 świętokrzyskie 2 2 warmińsko-mazurskie 3 3 wielkopolskie zachodniopomorskie Suma etody oceny stę eń p - pomiary których wyniki mo na uznać za wystarczającą podstawę oceny klasy strefy m - matematyczne modelowanie rozkładów stę eń s - metody obiektywnego szacowania ys Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla O 3 (ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody 46

47 ys Udział określonych metod przyjętych w poszczególnych województwach jako podstawa oceny za 2015 r. dla O 3 (ochrona zdrowia) O3 8h pa m pa,m pa,m,sps Rys Liczba stref w których na potrzeby rocznej oceny dotyczącej O 3 (ochrona zdrowia) w 2015 r. wykorzystano określone połączenie metod szczegółowych Metody wskazane jako podstawa oceny w poszczególnych strefach przedstawiono w tabeli B.14 Zał. B. Na rysunku przedstawiono przestrzenny rozkład stę eń ozonu na obszarze Polski uzyskany za pomocą modelowania matematycznego i metody łączenia z wynikami pomiarów. Zilustrowano parametr określający liczbę dni w których maksimum dobowe ze stę eń ozonu 8-godzinnych średnich kroczących przekroczyło wartość 120 µg/m 3, uśredniony dla okresu 3 lat ( ). 47

48 Siatka 15 km Siatka 5 km Rys Liczba dni w których maksimum dobowe ze stę eń ozonu 8 h średnich kroczących przekroczyło wartość 120 µg/m 3 uśredniona dla lat , na podstawie łączenia wyników z modelowania modelem CA x z wynikami pomiarów Źródło: GIOŚ 2016e Sytuacje przekroczeń wartości kryterialnych i ich przyczyny ok 2015 charakteryzował się stosunkowo częstym występowaniem niekorzystnych warunków meteorologicznych sprzyjających formowaniu się ozonu w powietrzu atmosferycznym np. wysoka temperatura powietrza i nasłonecznienie w okresie wiosennoletnim. Stanowiło to główną przyczynę przekraczania poziomu docelowego stę eń ozonu, jako oddziaływanie zjawisk naturalnych niezwiązanych z działalnością człowieka. W przypadku przekroczeń poziomu celu długoterminowego za główne przyczyny przekroczeń najczęściej uznawano: oddziaływanie naturalnych źródeł emisji lub zjawisk naturalnych niezwiązanych z działalnością człowieka emisje prekursorów ozonu na obszarze miast napływ zanieczyszczeń powietrza spoza granic kraju transgraniczny charakter zanieczyszczenia). Analiza oparta na wynikach modelowania matematycznego wskazuje na główny udział napływ transgranicznego w formowaniu się wysokich stę eń ozonu zwłaszcza w okresach występowania epizodów najwy szych poziomów koncentracji tego zanieczyszczenia. Sporadycznie zaznaczał się równie udział emisji z transportu samochodowego sięgając maksymalnie 20-30% GIOŚ 2016e. W tabeli zestawiono informacje na temat obszarów w których wystąpiło przekroczenie wartości docelowej określonej dla stę enia ozonu czyli powy ej 25 dni z maksymalnymi dobowymi średnimi 8-godzinnymi kroczącymi stę eniami przewy szającymi 120 µg/m 3 wartość uśredniona dla lat ). 48

49 Tabela Obszary wystąpienia w 2015 r. przekroczenia wartości kryterialnej wykazane w ocenie dla ozonu (ochrona zdrowia średnia 8-godzinna krocząca) Województwo Kod strefy Nazwa strefy Rejon dolnośląskie PL0204 strefa dolnośląska powiaty kłodzki oleśnicki oławski małopolskie PL1203 strefa małopolska południowo-zachodnia część strefy małopolskiej obszary na terenie gmin amienica Bukowina Tatrzańska Poronin, Zakopane, ościelisko Czarny unajec abłonka Lipnica Wielka Bystra-Sidzina, aków Podh. Tokarnia Budzów Zawoja Sucha Besk. Stryszawa ucharz Andrychów Wadowice Stryszów ęty Wieprz Tomice Spytkowice Zator Przeciszów Polanka Wlk., Osiek, Brzeszcze, Oświęcim Babice Libią opolskie PL1602 strefa opolska północna oraz południowo-zachodnia część strefy opolskiej Obszary gmin ietrz Branice Głuchołazy Prudnik Lubrza Głubczyce Baborów Nysa Pakosławice Łambinowice orfantów Biała Strzeleczki Głogówek rapkowice Zębowice Turawa Ozimek obrodzień Grodków Skoroszyce Niemodlin olonowskie emielnica Strzelce Opolskie Zawadzkie Lubsza Świerczów Pokój urów Wołczyn luczbork Lasowice Wielkie Olesno Gorzów Śląski adłów udniki Popielów Skarbimierz Łubniany Lewin Brzeski obrzeń Wielki Wilków Namysłów omaszowice Byczyna Praszka. śląskie PL2401 Aglomeracja Górnośląska miasto Zabrze PL2402 Aglomeracja wszystkie miasta na terenie aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej Rybnickoastrzębska PL2405 strefa śląska strefa śląska gminy Bestwina Bojszowy Boronów Brenna Chybie Ciasna, Cieszyn, Czechowice- ziedzice ębowiec Gilowice Goczałkowice-Zdrój Godów Goleszów Gorzyce Ha lach Herby, Istebna asienica aworze eleśnia obiór ochanowice oniecpol oszarawa rzanowice rzepice rzy anowice Lelów Lipowa Łękawica iedźna iedźno ilówka szana Opatów Panki Pawłowice Pietrowice Wielkie Porąbka Przystajń Pszczyna, acibórz adziechowy-wieprz ajcza Skoczów Strumień Suszec Szczekociny Szczyrk Ślemień Świnna Ujsoły Ustroń Węgierska Górka Wilamowice Wilkowice Wisła Wręczyca Wielka Zebrzydowice Pył PM10 Kryteria oceny Tabela ryteria będące podstawą rocznej oceny jakości powietrza za 2015 r. pył PM10, ochrona zdrowia Okres uśredniania stę eń Dopuszczalny poziom PM10 w powietrzu [µg/m 3 ] Dopuszczalna częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym 24 godziny razy rok kalendarzowy 40 Nie dotyczy 49

50 Ocena według parametrów W rocznej ocenie jakości powietrza pod kątem stę eń pyłu P 10, w klasyfikacji stref według parametrów uwzględnia się dwie wartości kryterialne: poziom dopuszczalny dla stę eń 24-godzinnych i poziom dopuszczalny dla stę enia średniego rocznego. W wyniku oceny za 2015 rok na podstawie 24-godzinnych stę eń pyłu P 10 7 spośród 46 stref zaliczono do klasy A (ok. 15%) i 39 do klasy C (ok.85%). Sytuacja ta stanowi poprawę w stosunku do roku poprzedniego w którym klasę C przypisano 42 strefom. o klasy C zaliczono w roku 2015 strefy le ące na terenie wszystkich województw w Polsce - tab , rys Na podstawie stę eń średnich rocznych występujących w roku strefom ok. 67% przypisano klasę A 15 stref zaliczono do klasy C. W roku 2014 przekroczenie poziomu dopuszczalnego określonego dla średnich rocznych stę eń P 10 wystąpiło na obszarze 19 stref. Do klasy C zaliczono w roku 2015 podobnie jak w roku poprzednim strefy le ące na terenie województw poło onych w centralnej i południowej części Polski - tab , rys Tabela Liczba stref dla P 10 zaliczonych do określonych klas dla poszczególnych czasów uśredniania stę eń klasa wg parametrów ochrona zdrowia w poszczególnych województwach w 2015 r. Liczba stref zaliczonych do określonych klas wg danego czasu uśredniania stę eń Województwo Liczba stref w województwie Czas uśredniania 24 godz. Czas uśredniania rok. A C A C dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Suma

51 ys lasy stref określone na podstawie 24-godz. stę eń pyłu P 10 w wyniku oceny jakości powietrza za rok 2015 (ochrona zdrowia) Rys lasy stref określone na podstawie średnich rocznych stę eń pyłu P 10 w Polsce w wyniku oceny jakości powietrza za rok 2015 (ochrona zdrowia) 51

52 Liczba stref zaliczonych do klasy C w wyniku oceny opartej na 24-godz. stę eniach pyłu P 10 jest ponad 2 razy większa ni przypadku oceny na podstawie stę eń średnich rocznych. Podobne relacje uzyskano w ocenach rocznych z poprzednich lat. Wyniki klasyfikacji poszczególnych stref dla pyłu P 10 za 2015 rok, z uwzględnieniem obu czasów uśredniania stę eń przedstawiono w tabeli B.7 Zał. B. Klasy stref Klasę strefy dla pyłu P 10 stanowi klasa mniej korzystna z określonych na podstawie stę eń 24-godz. i stę eń średnich rocznych. Klasy przypisane poszczególnym strefom w Polsce w ocenie rocznej za rok 2015 dla pyłu P 10 przedstawiono na rys Rys lasyfikacja stref w Polsce dla pyłu P 10 na podstawie oceny jakości powietrza za rok 2015 (klasa strefy, ochrona zdrowia) 39 stref (ok. 85%) uzyskało klasę C w ocenie jakości powietrza za 2015 rok. W ka dej ze stref zaliczonych do klasy C odnotowano przekroczenia poziomu dopuszczalnego dla stę enia 24-godzinnego PM10 w skali roku. W blisko połowie z nich równocześnie wystąpiło przekroczenie dopuszczalnych stę eń średnich rocznych. lasę A przypisano 7 strefom (ok. 15%). Są to strefy le ące na terenie województw lubuskiego, warmińsko-mazurskiego, zachodniopomorskiego oraz podlaskiego. Zaliczenie strefy do klasy wynikowej A oznacza e na jej terenie nie odnotowano w roku podlegającym 52

53 ocenie przekroczenia dopuszczalnych poziomów pyłu P 10 określonych dla stę eń 24-godz. oraz średnich rocznych. Liczbę stref dla pyłu P 10 zaliczonych do określonych klas (ochrona zdrowia) w 2015 roku w poszczególnych województwach przedstawiono w tab oraz na rys Zestawienie wyników klasyfikacji dla pyłu P 10 uzyskanych w ocenie rocznej dla wszystkich stref w kraju klasę strefy i klasy określone według parametrów przedstawiono w tabeli B.7 Zał. B. Tabela Liczba stref dla pyłu P 10 zaliczonych do określonych klas (klasa strefy, ochrona zdrowia w poszczególnych województwach w 2015 r. Województwo Liczba stref w Liczba stref w danej klasie województwie A C dolnośląskie 4 4 kujawsko-pomorskie 4 4 lubelskie 2 2 lubuskie łódzkie 2 2 małopolskie 3 3 mazowieckie 4 4 opolskie 2 2 podkarpackie 2 2 podlaskie pomorskie 2 2 śląskie 5 5 świętokrzyskie 2 2 warmińsko-mazurskie wielkopolskie 3 3 zachodniopomorskie Suma Rys Procent stref zaliczonych do określonych klas dla pyłu P 10 klasa strefy, ochrona zdrowia) w Polsce w 2015 r. 53

54 W ocenie dotyczącej pyłu P 10 prawie wszystkie aglomeracje za wyjątkiem aglomeracji szczecińskiej) a tak e większość 14 z 18) stref - miast powy ej 100 tys. mieszkańców zaliczono do klasy C. Spośród 16 du ych stref w kraju obejmujących obszar województwa z wyłączeniem aglomeracji i miast powy ej 100 tys. mieszkańców tylko dwie (strefa lubuska oraz podlaska uzyskały klasę A. Zanieczyszczenie powietrza pyłem P 10 występuje na obszarze całego kraju. Pył P 10 emitowany jest z wielu kategorii źródeł emisji w tym z instalacji indywidualnego i zbiorczego ogrzewania budynków. ość często szczególnie w pobli u obszarów z licznymi źródłami niskiej emisji tego zanieczyszczenia notowane są stę enia bliskie normatywnym lub wy sze od normatywnych. Obszary przekroczeń mogą być czasem niezbyt rozległe jednak, zgodnie z zasadami prowadzenia ocen rocznych stę enia na nich występujące decydują o klasie całej strefy dla danego zanieczyszczenia tak e w odniesieniu do stref o du ym obszarze. Z tego względu, przy analizie i interpretacji wyników klasyfikacji stref, nie należy utożsamiać zaliczenia strefy do klasy C z przekroczeniem wartości kryterialnych stężeń na obszarze całej strefy. Liczba stref zaliczonych do klasy C w ocenie dotyczącej pyłu P 10 w 2015 roku zmalała w stosunku do roku 2014 o 3 w przypadku klasyfikacji opartej na stę eniach 24-godz. i o 4 w klasyfikacji opartej na stę eniach średnich rocznych. Nieznaczne zmiany wyników rocznej oceny jakości powietrza dla pyłu P 10 w ostatnich latach (np. poprawa, rozumiana jako zmniejszenie liczby stref zaliczonych do klasy C, w latach , pogorszenie w 2014 roku w stosunku do 2013 i poprawa w roku 2015), nale y wiązać przede wszystkim z ró nicami warunków meteorologicznych w kolejnych latach. Oceny dotyczące pyłu P 10 od wielu lat wskazują na istnienie problemu z dotrzymaniem poziomów dopuszczalnych określonych dla tego zanieczyszczenia w przepisach prawa krajowego, zgodnych z dyrektywami UE. W szczególności dotyczy to norm ustanowionych dla stę eń 24-godz. Przekroczenia wartości normatywnych obserwowane z reguły na więcej ni jednej stacji w strefie świadczą o konieczności prowadzenia w Polsce skutecznych działań na rzecz zmniejszenia stę eń pyłu w powietrzu. Metody oceny W ocenie jakości powietrza pod kątem pyłu P 10 za 2015 rok podstawę klasyfikacji niemal wszystkich stref stanowiły wyniki pomiarów stę eń manualnych lub automatycznych, prowadzonych w stałych punktach. W klasyfikacji opartej na stę eniach 24-godz., 45 stref sklasyfikowano na podstawie pomiarów natomiast w jednej strefie w woj. dolnośląskim o wyniku oceny zadecydowały wyniki modelowania matematycznego. W przypadku stę eń średnich rocznych P 10 pomiary stanowiły podstawę oceny w 42 strefach. Dwie strefy z woj. mazowieckiego oraz po jednej strefie z województw dolnośląskiego i podkarpackiego sklasyfikowano na podstawie wyników matematycznego modelowania rozkładów stę eń. lasa adnej ze stref nie została określona na podstawie metod szacowania. Metody wskazane jako podstawa rocznej oceny jakości powietrza dla pyłu P 10 za rok 2015 przedstawiono w tabeli oraz na rys

55 Tabela Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla pyłu P 10 ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody Czas uśredniania stę eń Czas uśredniania stę eń 24 godz. rok Województwo Liczba stref w województwie etoda oceny stę eń etoda oceny stę eń p m s p m s dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Suma etody oceny stę eń p - pomiary których wyniki mo na uznać za wystarczającą podstawę oceny klasy strefy m - matematyczne modelowanie rozkładów stę eń s - metody obiektywnego szacowania Uwaga: w zestawieniu uwzględniono metody wskazane jako podstawa oceny na etapie klasyfikacji wg parametrów Rys Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla pyłu P 10 określenie klasy wg parametrów ochrona zdrowia w 2015 r. wskazano określone metody 55

56 Rys Procent stref w poszczególnych województwach w których jako podstawę rocznej oceny dla P 10 stę enia 24-godz., ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody ys Procent stref w poszczególnych województwach w których jako podstawę rocznej oceny dla P 10 stę enia średnie roczne ochrona zdrowia w 2015 r. wskazano określone metody Rysunek prezentuje połączenie metod wykorzystanych w ocenie pod kątem zanieczyszczenia powietrza pyłem P 10 w roku 2015 jako metody podstawowe oraz pomocnicze słu ące np. wyznaczeniu zasięgów obszarów przekroczeń wartości kryterialnych. 56

57 PM10 24h PM10 rok 5 0 pa,pm pm pm,m pa,pm,m pa,pm,smo pa,pm,m,spm Rys Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dotyczącej dla P 10 stę enia średnie 24-godz. i roczne, ochrona zdrowia) w 2015 r. wykorzystano określone połączenie metod szczegółowych Na rysunku przedstawiono wyniki modelowania stę enia P 10 w roku 2015 dla Polski - przestrzenny rozkład stę eń 24-gozonnych P 10 wyra onych jako wartości 36-tej dobowej wartości maksymalnej w roku rocznego, natomiast na rysunku rozkład stę enia średniego rocznego. Rys ozkład stę eń 24-godzinnych pyłu zawieszonego P 10 w roku 2015, wyra onych jako 36-te maksymalne stę enie dobowe na obszarach województw, na podstawie łączenia wyników z modelowania modelem CALPUFF z wynikami pomiarów (modelowanie w siatce 0,5kmx0,5km dla aglomeracji i miast pow. 100 tys. mieszkańców oraz 1kmx1km dla pozostałych stref) Źródło: GIOŚ 2016d 57

58 Rys ozkład stę eń średniorocznych pyłu zawieszonego PM10 w roku 2015, na obszarach województw, na podstawie łączenia wyników z modelowania modelem CALPUFF z wynikami pomiarów (modelowanie w siatce 0,5kmx0,5km dla aglomeracji i miast pow. 100 tys. mieszkańców oraz 1kmx1km dla pozostałych stref) Źródło: GIOŚ 2016d Sytuacje przekroczeń wartości kryterialnych i ich przyczyny Wykorzystując uzyskane wyniki pomiarów a tak e rezultaty modelowania matematycznego i metod szacowania wykonujący roczną ocenę jakości powietrza w województwach oszacowali granice obszarów na których w roku 2015 wystąpiło przekroczenie wartości kryterialnych pyłu P 10. ejony objęte przekroczeniami w poszczególnych strefach w których wystąpiły sytuacje przekroczeń zestawiono w tabelach oraz Tabela Obszary wystąpienia w 2015 r. przekroczenia wartości kryterialnej wykazane w ocenie dla PM10 (ochrona zdrowia średnie 24-godzinne) Województwo Kod strefy Nazwa strefy dolnośląskie PL0201 Aglomeracja Wrocławska PL0202 miasto Legnica Legnica Wrocław wszystkie dzielnice Rejon PL0203 miasto Wałbrzych Wałbrzych PL0204 strefa dolnośląska Bogatynia Grochowa, Rejon Kopalni Magnezytu - Grochowa udna Obszar w rejonie oddziaływania zbiornika odpadów poflotacyjnych Żelazny ost 58

59 Województwo kujawskopomorskie Kod strefy Nazwa strefy Rejon obszary miejskie i podmiejskie w strefie dolnośląskiej obszary w gminach Bolesławiec Czernica ługołęka Góra awor amienna Góra ąty Wrocławskie obierzyce Lwówek Śląski iękinia ilicz Nowa uda Oborniki Śląskie Polanica-Zdrój Siechnice Środa Śląska Trzebnica Wisznia ała Złotoryja Żórawina obszary miejskie w strefie dolnośląskiej Obszary w miastach zier oniów Głogów elenia Góra łodzko Lubań Oleśnica Oława Polkowice, Szczawno-Zdrój Świdnica Ząbkowice Śląskie Zgorzelec PL0401 Aglomeracja Bydgoska miasto Bydgoszcz - centralna i południowo-zachodnia część miasta; Obszar przekroczeń objął większość jednostek urbanistycznych miasta z wyjątkiem następujących yślęcinek Las Gdański Górny Taras Fordon I Brdyujście Siernieczek Łęgnowo I Łęgnowo II Wypaleniska. Obszar przekroczeń objął 36% powierzchni miasta i 79% mieszkańców PL0402 miasto Toruń Toruń Obszar przekroczeń obejmuje następujące jednostki urbanistyczne miasta Torunia: III - Wrzosy, IV - Bielany, V - Bydgoskie Przedmieście VI - Stare Miasto, VII - Chełmińskie Przedmieście VIII - akubskie Przedmieście IX - okre Przedmieście XII - Rubinkowo, XIII - Bielawy, XIV - Grębocin nad Strugą. Obszar przekroczeń objął 30% powierzchni miasta i 68% mieszkańców. PL0403 miasto Włocławek Włocławek Obszar przekroczeń obejmuje następujące jednostki strukturalne miasta Śródmieście Wschód ieszkaniowy ichelin Południe Zazamcze Zawiśle. Obszar przekroczeń objął 24% powierzchni miasta i 80% mieszkańców. PL0404 strefa kujawsko - pomorska lubelskie PL0601 Aglomeracja Lubelska du a liczba niewielkich obszarów rozrzuconych po strefie kujawsko - pomorskiej. Obszary przekroczeń obejmują łącznie w strefie 3 3% powierzchni strefy i 37 2% ludności Lublin, centralne dzielnice miasta PL0602 strefa lubelska obszary przekroczeń w strefie lubelskiej obszary poło one w Białej Podlaskiej iędzyrzecu Łukowie adzyniu Podlaskim Parczewie Włodawie Terespolu Niemcach arkuszowie Bychawie Lubartowie Elizówce Łęcznej Chełmie ejowcu rasnymstawie raśniku anowie Lubelskim Zastawiu Biłgoraju Annopolu Zamościu Hrubieszowie, Tomaszowie lubuskie PL0801 miasto Gorzów Wielkopolski Gorzów Wlkp. łódzkie PL1001 Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Łódzka PL1002 strefa łódzka strefa łódzka w tym obszary na terenie gmin Aleksandrów Łódzki Andrespol Bedlno Bełchatów Biała awska Bielawy Błaszki Brzeziny Buczek alików łutów mosin obroń obryszyce rzewica ziałoszyn Głowno Góra Świętej ałgorzaty Grabica e ów iełczygłów iernozia oluszki rośniewice rzy anów sawerów utno Lubochnia Lutomiersk Ładzice Łask Łęczyca Łowicz aków oszczenica Nieborów Nowe Ostrowy Nowosolna Opoczno Ozorków Pajęczno Parzęczew Piątek Piotrków Trybunalski, Poddębice Przedbórz adomsko awa azowiecka usiec zgów Sieradz Skierniewice Stryków Strzelce Sulejów Tomaszów azowiecki Tuszyn Ujazd Warta Wieluń Wola małopolskie PL1201 Aglomeracja Krakowska rzysztoporska Zapolice Zduńska Wola Zelów Żychlin Aglomeracja Krakowska - obszar obejmujący całe miasto PL1202 miasto Tarnów Tarnów obszar obejmujący dzielnice Śródmieście rzy Grabówka zędzin Chyszów ościce oraz pn. części dzielnic Strusina Zabłocie Gumniska PL1203 strefa małopolska strefa małopolska Bystra-Sidzina, Zawoja 59

60 Województwo Kod strefy PL1203 Nazwa strefy mazowieckie PL1401 Aglomeracja Warszawska Rejon strefa małopolska obszary na terenie gmin Alwernia Andrychów Babice Biały unajec Biecz Biskupice Bochnia Bolesław Borzęcin Brzesko Brzeszcze Brzeźnica Budzów Bukowina Tatrzańska Bukowno Charsznica Chełmek Chełmiec Chrzanów Cię kowice Czchów Czernichów Czorsztyn ąbrowa Tarnowska ębno obczyce obra rwinia Gdów Gnojnik Gorlice Gromnik Gródek nad unajcem Grybów Igołomia-Wawrzeńczyce Iwanowice Iwkowa, abłonka erzmanowice-przeginia odłownik ordanów alwaria Zebrzydowska amienica amionka Wielka ęty lucze łaj ocmyrzów-luborzyca oniusza orzenna oszyce ościelisko rościenko nad unajcem rynica-zdrój rzeszowice Lanckorona, Laskowa Libią Limanowa Lipnica urowana Lisia Góra Liszki Lubień Łapanów Łącko Łososina olna Łukowica Łu na. Nowy Sącz aków Podhalański ichałowice iechów ogilany oszczenica szana olna yślenice Nawojowa Niepołomice Nowe Brzesko Nowy Targ Nowy Wiśnicz Ochotnica olna Olesno Olkusz Osiek Oświęcim Pałecznica Pcim Piwniczna-Zdrój Pleśna Podegrodzie Polanka Wielka Poronin Proszowice Przeciszów aba Wy na abka-zdrój aciechowice adłów adziemice opa Ryglice zepiennik Strzy ewski zezawa Sękowa Siepraw Skała Skawina Skrzyszów Słomniki Słopnice Spytkowice Stary Sącz Stryszawa Stryszów Sucha Beskidzka Sułkowice Sułoszowa Szaflary Szczawnica Szczucin Szczurowa Świątniki Górne Tarnów Tokarnia Tomice Trzciana Trzebinia Trzycią Tuchów Tymbark Uście Gorlickie Wadowice Wieliczka Wielka Wieś Wieprz Wierzchosławice Wiśniowa Wojnicz Wolbrom Zabierzów Zakliczyn Zakopane Zator Zembrzyce Zielonki Żabno Żegocina Warszawa: centrum Warszawa obrze a PL1402 miasto Płock Płock centrum PL1403 miasto Radom Radom PL1404 strefa mazowiecka Obszary w miejscowościach Legionowo, Marki -O arów azowiecki, ława, Ostrołęka, Otwock i okolice, Siedlce, Żyrardów; miasta strefy mazowieckiej na obszarze gmin Ciechanów Halinów edlińsk Jedlnia-Letnisko obyłka arki Nowa Sucha Ostrów azowiecka Płońsk Sierpc Sochaczew Sokołów Podlaski Sulejówek Warka Wołomin Wyszogród Zakrzew Ząbki opolskie PL1601 miasto Opole Opole PL1602 strefa opolska Obszary wybranych miejscowości w strefie Byczyna Praszka Namysłów Wołczyn luczbork Olesno urów Brzeg Zębowice obrodzień ylaki Lewin Brzeski Zawada Sławice Ozimek olonowskie ębska uźnia Chróścina Suchy Bór Gracze Grodków Chmielowice omprachcice Zawadzkie Niemodlin Gąsiorowice Izbicko Źlinice Boguszyce ozmierka Czarnowąsy ępa Luboszyce Winów Górki Przywory Tułowice Ziemnice emielnica Tarnów Opolski Szymiszów ziewkowice Góra d e Strzelce Opolskie oźniątów Błotnica Strzelecka rapkowice Gogolin Zimna Wódka aryszów Lichenia Góra Świętej Anny Wysoka Leśnica Poręba adłubiec Zalesie Śląskie Zdzieszowice Nysa onradowa ędrzychów aszowa Paczków ędzierzyn- oźle Niezdrowice Ujazd, Stary Ujazd Głogówek eńska Wieś obylice Brzeźce ługomiłowice Prudnik Głuchołazy ziergowice Solarnia Polska Cerekiew Cię kowice Głubczyce ietrz zbańce. podkarpackie PL1801 miasto zeszów zeszów dzielnice w całości lub częściowo Staromieście Pobitno Załę e Wilkowyja Nowe iasto Słocina Zalesie Biała Zwięczyca Śródmieście Staroniwa Przybyszówka Baranówka iłocin 60

61 Województwo Kod strefy Nazwa strefy Rejon PL1802 strefa podkarpacka wybrane obszary miejskie i wiejskie w strefie, na ternie gmin: Boguchwała Brzozów Chorkówka Czarna ębica Głogów ałopolski arosław asło edlicze olbuszowa ołaczyce orczyna rasne rosno rościenko Wy ne Le ajsk Lubaczów Łańcut iejsce Piastowe ielec Nisko Przemyśl Przeworsk, Pysznica Sanok Stalowa Wola Strzy ów Tarnobrzeg Trzebownisko Tyczyn Wojaszówka Żurawica podlaskie PL2001 Aglomeracja Białostocka Białystok pomorskie PL2201 Aglomeracja Trójmiejska Gdańsk Wrzeszcz i Gdańsk Stogi PL2202 strefa pomorska Obszary wybranych miejscowości w strefie pomorskiej na terenie gmina Brusy miasto Brusy gmina Bytów miasto Bytów gmina Chojnice miasto Chojnice miasto Czersk gmina Człuchów miasto Człuchów gmina Gniew miasto Gniew gmina osakowo gmina ościerzyna miast śląskie PL2401 Aglomeracja Górnośląska wszystkie miasta na terenie aglomeracji górnośląskiej PL2404 miasto Częstochowa Częstochowa PL2405 strefa śląska wszystkie gminy na terenie strefy śląskiej świętokrzyskie PL2601 miasto Kielce miasto ielce przekroczenia dotyczą obszaru przewa ającej części strefy. PL2402 Aglomeracja wszystkie miasta na terenie aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej Rybnickoastrzębska PL2403 miasto Bielsko-Biała Bielsko-Biała warmińskomazurskie PL2602 strefa świętokrzyska obszary wybranych miejscowości i gmin w strefie świętokrzyskiej obszary większych miast w strefie świętokrzyskiej oraz gminy graniczące ze strefą miasto ielce PL2803 strefa warmińskomazurska Bartoszyce ziałdowo Nowe iasto Lubawskie Lubawa Ełk PL2803 strefa warmińskomazurska wielkopolskie PL3001 Aglomeracja Poznańska Nidzica Poznań PL3002 miasto Kalisz Kalisz PL3003 strefa wielkopolska strefa wielkopolska zachodniopomorskie PL3203 strefa zachodniopomorska yślibórz centrum miasta Tabela Obszary wystąpienia w 2015 r. przekroczenia wartości kryterialnej wykazane w ocenie dla PM10 (ochrona zdrowia średnia roczna) Województwo Kod strefy Nazwa strefy dolnośląskie PL0201 Aglomeracja Wrocławska Rejon miasto Wrocław dzielnice rzyki Stare iasto Śródmieście Psie Pole PL0204 strefa dolnośląska Bogatynia, tereny w rejonie kopalni odkrywkowych: opalnia Węgla Brunatnego "Turów" w Bogatyni PL0204 strefa dolnośląska Grochowa: rejon Kopalni Magnezytu - Grochowa 61

62 Województwo kujawskopomorskie Kod strefy Nazwa strefy PL0204 strefa dolnośląska Nowa uda łodzko PL0404 strefa kujawsko - pomorska PL0404 strefa kujawsko - pomorska łódzkie PL1001 Aglomeracja Łódzka Rejon Nakło nad Notecią - centrum miasta - obszar wyznaczony wyłącznie na podstawie pomiarów. Centrum miasta Nakło nad Notecią - w rejonie ulic Bydgoskiej i Piotra Skargi. odelowanie nie wskazało obszaru przekroczeń stę enia średniego rocznego pyłu zawieszonego P 10 w Nakle nad Notecią. Przekroczenie wystąpiło na stacji pomiarowej przy ul. Piotra Skargi w Nakle nad Notecią. niewielkie obszary rozrzucone po strefie kujawsko - pomorskiej wyznaczone na podstawie modelowania obszary przekroczeń stanowią łącznie w strefie 0 2% powierzchni strefy i 5 8% ludności - jest to obszar wyznaczony na podstawie modelowania. Aglomeracja Łódzka miasto Łódź PL1002 strefa łódzka strefa łódzka w tym 9 gmin Brzeziny Łowicz Opoczno Piotrków Trybunalski adomsko Sieradz Skierniewice Tomaszów azowiecki Zduńska Wola małopolskie PL1201 Aglomeracja Krakowska północna i południowa część rakowa PL1203 strefa małopolska strefa małopolska obszary na terenie gmin Proszowice Niepołomice ęty Oświęcim Sucha Beskidzka Andrychów ordanów aków Podhalański PL1203 strefa małopolska obszary na terenie gmin Bochnia Chełmiec Chrzanów Nowy Targ Skawina Tomice Trzebinia Libią Nowy Sącz Nawojowa Wadowice Wieliczka iechów mazowieckie PL1401 Aglomeracja Warszawska PL1404 strefa mazowiecka Otwock Warszawa: centrum Warszawa centrum i obrze a podkarpackie PL1801 miasto zeszów miasto zeszów dzielnica Śródmieście PL1802 strefa podkarpacka obszary wybranych miast w strefie arosław asło ielec Przemysl śląskie PL2401 Aglomeracja Górnośląska PL2402 PL2404 Aglomeracja Rybnickoastrzębska miasto Częstochowa wszystkie miasta na terenie aglomeracji górnośląskiej wszystkie miasta na terenie aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej Częstochowa PL2405 strefa śląska strefa śląska obszary na terenie gmin Będzin Bieruń Bobrowniki Czechowice- ziedzice Czeladź Czerwionka-Leszczyny, Gaszowice, Gierałtowice Goczałkowice-Zdrój Godów Gorzyce Imielin ejkowice łobuck nurów Łaziska Górne arklowice iedźna ikołów szana yszków Ornontowice Orzesze Pilchowice Psary Pszczyna Pszów acibórz adlin adzionków ydułtowy Sośnicowice Świerklaniec Świerklany Wilamowice Wodzisław Śląski Wojkowice Wyry Zbrosławice Żywiec. Główne przyczyny wystąpienia sytuacji przekroczeń poziomu 50 µg/m 3 przez stę enia 24-godz. P 10 oraz udział poszczególnych przyczyn w ogólnej liczbie przypadków przekroczeń zanotowanych w 2015 roku na stacjach na których przekroczony był rozwa any poziom dopuszczalny, przedstawiono na rys Przekroczenia dopuszczalnych poziomów 24-godz. stę eń P 10 najczęściej występują w okresie zimowym. a to związek ze zwiększoną emisją pyłu powstającego przy spalaniu paliw w celach grzewczych w szczególności związaną z indywidualnym ogrzewaniem budynków. Oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków wskazywano najczęściej w ok. 83% przypadków przekroczeń jako główną przyczynę 62

63 występowania stę eń przekraczających dobowy poziom dopuszczalny rys ). la około 7% przypadków jako główną przyczynę przekroczeń podawano oddziaływanie emisji związanej z ruchem pojazdów w centrum miasta. Uznano e za około 4% przekroczeń odpowiada głównie oddziaływanie emisji z kopalni lub kamieniołomów zlokalizowanych w pobli u stacji pomiarowej. Emisja wtórna z powierzchni odkrytych wskazana była równie w ok. 4% przypadków przekroczeń. Odpowiedzialność za 2% przypadków przekroczeń przypisano emisji zanieczyszczeń ze składowisk hałd itp. W przewa ającej większości województw największy procentowy udział w przyczynach przekroczeń poziomu dopuszczalnego 24-godz. miało oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków. ak wcześniej wspomniano poszczególne przypadki przekroczeń poziomu dopuszczalnego lub docelowego substancji mogą być powiązane z więcej ni jedną przyczyną. ako dodatkowe przyczyny występowania przekroczeń najczęściej 34% wskazywane były emisje związane z ruchem pojazdów rys a tak e napływ zanieczyszczeń spoza strefy 15% niekorzystne warunki meteorologiczne (14%), oddziaływanie emisji z zakładów przemysłowych ciepłowni elektrowni zlokalizowanych w pobli u stacji pomiarowej 12% oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków 6%. ako dodatkowe przyczyny przekroczeń wskazano równie emisję wtórną zanieczyszczeń pyłowych z powierzchni odkrytych np. dróg chodników boisk ok. 5% przypadków oraz szczególne lokalne warunki rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń ok.5% przypadków. S17 1.9% S18 3.7% S1 7.4% S4 3.7% S5 83.3% Rys Przyczyny wystąpienia sytuacji przekroczeń dopuszczalnego poziomu 24-godz. stę eń PM10 w strefach zaliczonych do klasy C w 2015 roku, wskazane jako główne dla poszczególnych sytuacji przekroczeń udział procentowy w skali kraju Legenda: S1 - oddziaływanie emisji związanej z intensywnym ruchem pojazdów w centrum miasta S4 - oddziaływanie emisji z kopalni lub kamieniołomów zlokalizowanych w pobli u stacji pomiarowej S5 - oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków S17 - emisja zanieczyszczeń ze składowisk hałd itp. S18 - emisja zanieczyszczeń pyłowych z powierzchni pylących np. pól nieutwardzonych dróg placów boisk itp. 63

64 brak 8.5% S % S1+S2 34.0% S18 5.3% S % S3 11.7% S14 5.3% Rys Przyczyny wystąpienia sytuacji przekroczeń dopuszczalnego poziomu 24-godz. stę eń P 10 w strefach zaliczonych do klasy C w 2015 roku, wskazane jako dodatkowe dla poszczególnych przypadków przekroczeń udział procentowy w skali kraju Legenda: S1 - oddziaływanie emisji związanej z intensywnym ruchem pojazdów w centrum miasta S2 - oddziaływanie emisji związanej z ruchem pojazdów na głównej drodze le ącej w pobli u stacji S3 - oddziaływanie emisji z zakładów przemysłowych ciepłowni elektrowni zlokalizowanych w pobli u stacji pomiarowej S5 - oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków S14 - szczególne lokalne warunki rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń S15 - niekorzystne warunki klimatyczne/meteorologiczne rozumiane jako wystąpienie niekorzystnej sytuacji meteorologicznej z punktu widzenia zanieczyszczenia powietrza w rozwa anym okresie S18 - emisja wtórna zanieczyszczeń pyłowych z powierzchni odkrytych np. dróg chodników boisk itp. S19 - napływ zanieczyszczeń spoza granic strefy brak - nie wskazano przyczyny dodatkowej S5 6.4% Główne przyczyny przekroczeń poziomu dopuszczalnego określonego dla średnich rocznych stę eń pyłu P 10 przedstawiono na rys Podobnie jak w przypadku przekroczeń poziomu dopuszczalnego dla stę eń 24-godz. równie w odniesieniu do przekroczeń średniego rocznego poziomu dopuszczalnego jako główną przyczynę najczęściej wymieniano oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków dla ok. 70% przypadków przekroczeń. Około 20% sytuacji przekroczeń rocznego poziomu dopuszczalnego P 10 powiązano z oddziaływaniem emisji związanej z ruchem pojazdów a 10% przekroczeń wiązano z oddziaływaniem emisji z kopalni lub kamieniołomów zlokalizowanych w pobli u stacji pomiarowej. ako dodatkowe przyczyny występowania przekroczeń stę enia dopuszczalnego średniego rocznego najczęściej 33% wskazywane były emisje związane z ruchem pojazdów (rys ), niekorzystne warunki meteorologiczne (17%), oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków (13%) oraz szczególne lokalne warunki rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń (13%) i napływ zanieczyszczeń spoza granic strefy (10%). W 7% przypadków jako dodatkowe przyczyny przekroczeń wskazano emisję wtórną zanieczyszczeń pyłowych z powierzchni odkrytych np. dróg chodników boisk, w 3% przypadków oddziaływanie emisji z zakładów przemysłowych ciepłowni elektrowni zlokalizowanych w pobli u stacji pomiarowej. 64

65 S1 20.0% S4 10.0% S5 70.0% Rys Przyczyny wystąpienia sytuacji przekroczeń dopuszczalnego stę enia średniego rocznego P 10 w strefach zaliczonych do klasy C w 2015 roku, wskazane jako główne udział procentowy w skali kraju. Legenda: S1 - oddziaływanie emisji związanej z intensywnym ruchem pojazdów w centrum miasta S4 - oddziaływanie emisji z kopalni lub kamieniołomów zlokalizowanych w pobli u stacji pomiarowej S5 - oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków S18 6.7% S % brak 3.3% S1+S2 33.3% S % S3 3.3% S % S5 13.3% Rys Przyczyny wystąpienia sytuacji przekroczeń dopuszczalnego stę enia średniego rocznego P 10 w strefach zaliczonych do klasy C w 2015 roku, wskazane jako dodatkowe udział procentowy w skali kraju. Legenda: S1 - oddziaływanie emisji związanej z intensywnym ruchem pojazdów w centrum miasta S2 - oddziaływanie emisji związanej z ruchem pojazdów na głównej drodze le ącej w pobli u stacji S3 - oddziaływanie emisji z zakładów przemysłowych ciepłowni elektrowni zlokalizowanych w pobli u stacji pomiarowej S5 - oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków S14 - szczególne lokalne warunki rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń S15 - niekorzystne warunki klimatyczne/meteorologiczne rozumiane jako wystąpienie niekorzystnej sytuacji meteorologicznej z punktu widzenia zanieczyszczenia powietrza w rozwa anym okresie S18 - emisja wtórna zanieczyszczeń pyłowych z powierzchni odkrytych np. dróg chodników boisk itp. S19 - napływ zanieczyszczeń spoza granic strefy brak - nie wskazano przyczyny dodatkowej Zgodnie z danymi Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami OBiZE głównym źródłem emisji pyłu P 10 do atmosfery w Polsce są procesy spalania 65

66 paliw poza przemysłem rys Emisja z tych procesów stanowi ok. 49% całkowitej emisji pyłu z terenu kraju. W tej kategorii największy udział ma emisja z sektora komunalnobytowego w tym związana z ogrzewaniem budynków. Emisja zanieczyszczeń związana z ogrzewaniem pochodzi z niskich emitorów w obszarach z zabudową mieszkaniową przez co ma na wielu obszarach decydujący wpływ na występowanie tam przekroczeń wartości kryterialnych. Transport drogowy odpowiedzialny jest za 9% krajowej emisji pyłu co w połączeniu z miejscem i sposobem wprowadzania tych zanieczyszczeń do powietrza powoduje e w centralnych częściach miast z gęstą siatką ulic o du ym natę eniu ruchu samochodów oraz w obrębie kanionów ruchliwych ulic emisja z samochodów mo e być czynnikiem decydującym o wystąpieniu przekroczeń wartości kryterialnych dla pyłu P 10 P 2 5 i NO 2 równie. Emisja pyłu P 10 z sektora produkcji i transformacji energii (9% emisji krajowej), procesów spalania w przemyśle 8% oraz procesów produkcyjnych (8% między innymi ze względu na sposób wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza np. wysokie kominy elektrowni poło enie przemysłowych źródeł emisji w stosunku do obszarów z zabudową mieszkaniową oddalenie i mniej powszechne występowanie w porównaniu z emisją z ogrzewania budynków i emisją związaną z komunikacją mają mniejszy wpływ na występowanie przekroczeń wartości dopuszczalnych pyłu P 10 ni wymienione wcześniej emisje związane z ogrzewaniem budynków i transportem samochodowym. Procesy produkcyjne 8.1% Inne pojazdy i urządzenia 4.0% Procesy spalania w przemyśle 8.1% Zastosowanie rozpuszczalników i innych produktów 0.6% Zagospodarowanie odpadów 4.9% Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii 9.3% Wydobycie i dystrybucja paliw kopalnych 2.9% Transport drogowy 9.0% Rolnictwo 4.6% Procesy spalania poza przemysłem 48.5% Rys Udział poszczególnych sektorów w emisji pyłu P 10 w Polsce w roku 2014 Źródło: KOBIZE 2016 Na poziom stę eń pyłu w Polsce pewien wpływ mają emisje pyłu i prekursorów pyłu wtórnego ze źródeł emisji poło onych poza granicami kraju. Wpływ ten jest największy w województwach zachodnich i południowych GIOŚ 2016d). Stę enia pyłu P 10 wynikające z oddziaływania źródeł spoza kraju wynoszą od 2 3 µg/m 3 do 5 µg/m 3 (rys ). 66

67 Największy procentowy udział emisji ze źródeł zagranicznych w stę eniach P 10 w Polsce ma miejsce w województwie zachodniopomorskim gdzie zgodnie z obliczeniami modelowymi, emisja spoza granic Polski odpowiedzialna jest nawet za przeszło 40% stę enia P 10. otyczy to obszarów gdzie generalnie stę enia P 10 są niskie. Przy niskich stę eniach pyłu na tym terenie nawet wzrost stę eń powodowany przez źródła zagraniczne nie powoduje z reguły powstawania przekroczeń wartości dopuszczalnych. Rys Stę enia średnioroczne pyłu P 10 pochodzącego ze źródeł transgranicznych dla 2015 roku w skali kraju, na podstawie wyników z modelowania modelem CALPUFF z wykorzystaniem warunków brzegowych z modelu WRF-Chem Źródło: GIOŚ 2016d Na terenie woj. śląskiego szczególnie w jego południowo-zachodniej części w rejonie Bramy orawskiej napływ zanieczyszczeń z Czech głównie ze Śląska orawskiego w tym z przemysłowego rejonu Ostrawy mo e oprócz źródeł krajowych przyczyniać się do wzrostu stę eń P 10 ponad poziom dopuszczalny GIOŚ 2016d GIOŚ 2016f. Zgodnie z ocenami WIOŚ oraz na podstawie innych analiz GIOŚ 2016d GIOŚ2016f mo na przyjąć e w miejscach z najwy szymi stę eniami P 10 w Polsce na poziom zanieczyszczenia powietrza największy wpływ ma z reguły emisja pyłu pierwotnego z niskich źródeł związana ze spalaniem paliw stałych na cele grzewcze i bytowe. Emisje z tej kategorii źródeł mają największy udział w emisji krajowej 49%. rugą kategorią źródeł emisji mającą znaczący wpływ na poziom stę eń P 10 jest transport drogowy. Emitory związane z indywidualnym ogrzewaniem mieszkań i budynków usytuowane są w obszarach z budownictwem mieszkaniowym na niewielkich wysokościach nad poziomem gruntu przez 67

68 co bezpośrednio kształtują poziom zanieczyszczenia w miejscach przebywania ludzi. Emisje z transportu drogowego mają miejsce na niewielkiej wysokości z sieci dróg i ulic i w związku z tym równie mają znaczący wpływ na podwy szenie poziomu stę eń w strefie przebywania i zamieszkiwania ludzi. Poprawę jakości powietrza w zakresie pyłu PM10 mo na uzyskać poprzez znaczące ograniczenie emisji przede wszystkim z wymienionych wy ej dwóch kategorii źródeł emisji, nie pomijając ograniczenia emisji z innych kategorii źródeł w tym ze źródeł punktowych będących znaczącymi emitentami zarówno pyłu jak i prekursorów pyłu. Do ograniczenia niskiej emisji komunalno-bytowej (kategoria: procesy spalania paliw poza przemysłem mo e prowadzić szereg działań o charakterze edukacyjnym, administracyjnym, organizacyjnym, podatkowym itp., w tym: 1. podniesienie poziomu wiedzy ekologicznej ludności promowanie zachowań proekologicznych; 2. promowanie zastępowania pieców i kotłów na paliwa stałe innymi źródłami ciepła mniej ucią liwymi dla środowiska gaz ziemny i płynny lekki olej opałowy źródła geotermalne pompy ciepła kolektory słoneczne poprzez popularyzację wiedzy na ten temat i wsparcie finansowe; 3. promowanie modernizacji indywidualnych systemów grzewczych - zastępowania starych nisko sprawnych kotłów i pieców przez niskoemisyjne nowe kotły na paliwo dobrej jakości; 4. wprowadzenie standardów jakościowych na paliwa stałe; 5. rozwój technologii nowych paliw niskoemisyjnych i bezemisyjnych; 6. zakaz dystrybucji paliw stałych nie spełniających wymagań jakościowych; 7. wprowadzenie standardów emisyjnych dla kotłów stosowanych w indywidualnym ogrzewaniu budynków; 8. stopniowa likwidacja nieefektywnych źródeł ciepła piece kotły paleniska kominki); 9. wspieranie termoizolacji budynków miedzy innymi poprzez wsparcie finansowe; 10. promowanie budownictwa energooszczędnego i pasywnego; 11. promowanie budowy i stosowania odnawialnych źródeł energii; 12. rozwój i modernizacja systemów zaopatrzenia w ciepło sieciowe; 13. wprowadzanie zakazu stosowania paliw stałych do ogrzewania budynków i podgrzewania wody na wybranych obszarach np. w miejscach gdzie jest sieć ciepłownicza lub dostępny jest gaz ziemny sieciowy ; z jednoczesnym wdro eniem systemu wsparcia finansowego przebudowy instalacji grzewczej; 14. wprowadzenie zakazu palenia drewnem i innymi paliwami stałymi w kominkach na wybranych obszarach; 15. wprowadzenie do regulaminów porządku publicznego zakazu spalania odpadów roślinnych ścięta trawa liście chwasty itp. z przydomowych ogródków i z ogródków działkowych oraz zorganizowanie systemu odbioru odpadów zielonych; 16. egzekwowanie zakazu spalania odpadów w paleniskach domowych kotłach piecach, ogniskach; 68

69 17. rozbudowa systemów centralnego ogrzewania oraz dystrybucji sieciowego gazu ziemnego; 18. prowadzenie odpowiedniej polityki podatkowej zachęcającej do stosowania mniej szkodliwych paliw gaz ziemny gaz płynny lekki olej opałowy w miejsce paliw ucią liwych dla środowiska; 19. wprowadzenie zakazu spalania resztek roślinnych na polach. Emisje pyłu P 10 związane z transportem drogowym mo na ograniczyć między innymi poprzez: 1. rozwój i wspieranie systemów transportu publicznego w tym z taborem niskoemisyjnym w celu ograniczenia intensywności ruchu pojazdów indywidualnych; 2. wdra anie systemów organizacji ruchu prowadzących do ograniczenia emisji zanieczyszczeń z pojazdów drogowych; 3. organizację stref płatnego parkowania z dostateczną liczbą miejsc parkingowych; 4. wprowadzanie opłat za wjazd do wydzielonych części centralnych miast opłat uzale nionych od klasy ucią liwości pojazdu; 5. eliminowanie z ruchu pojazdów nie spełniających norm emisyjnych okresowe badania techniczne, kontrole drogowe); 6. opracowanie systemu zachęt do wymiany samochodów na nowe pojazdy niskoemisyjne (np. hybrydowe, wodorowe, elektryczne); 7. rozwój infrastruktury niezbędnej do upowszechnienia samochodów z napędem elektrycznym lub wodorowym; 8. opracowanie instrumentów skłaniających do ograniczania przewozu ładunków transportem samochodowym na rzecz kolei i transportu wodnego; 9. rozwój infrastruktury kolejowej i sieci połączeń kolejowych oraz odpowiednie kształtowanie taryf biletowych w celu zachęty do podró owania koleją zamiast samochodami osobowymi i autobusami; 10. budowa parkingów typu park&ride oraz park&bike na obrze ach miast; 11. rozbudowa systemu ście ek rowerowych i wprowadzanie ułatwień ruchu dla rowerzystów; 12. budowa obwodnic miast i miejscowości; 13. modernizacja i przebudowa dróg w tym z zastosowaniem technologii ograniczających emisje ze ścierania nawierzchni drogi. 69

70 3.7. Ołów Kryteria oceny Tabela ryteria będące podstawą rocznej oceny jakości powietrza za 2015 r. - Pb, ochrona zdrowia Okres uśredniania stę eń Dopuszczalny poziom Pb w powietrzu [µg/m 3 ] Dopuszczalna częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym rok kalendarzowy 0,5 Nie dotyczy Ołów oznacza całkowitą zawartość pierwiastka w pyle P 10 Wyniki oceny W ocenie jakości powietrza za 2015 rok w adnej strefie w kraju nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu stę eń ołowiu w powietrzu. Wszystkie strefy zostały zaliczone do klasy A (rys , tab ). Takie same wyniki klasyfikacji stref dla ołowiu uzyskiwano równie w latach ubiegłych w których wykonywane były roczne oceny jakości powietrza. Zestawienie klas przypisanych poszczególnym strefom w wyniku oceny dotyczącej ołowiu znajduje się w tabeli B.8 Zał. B. ys lasyfikacja stref w Polsce dla Pb na podstawie rocznej oceny jakości powietrza za rok 2015 (ochrona zdrowia) 70

71 Tabela Liczba stref dla Pb zaliczonych do określonych klas ochrona zdrowia w poszczególnych województwach w 2015 r. Województwo Liczba stref w Liczba stref w danej klasie województwie A C dolnośląskie 4 4 kujawsko-pomorskie 4 4 lubelskie 2 2 lubuskie 3 3 łódzkie 2 2 małopolskie 3 3 mazowieckie 4 4 opolskie 2 2 podkarpackie 2 2 podlaskie 2 2 pomorskie 2 2 śląskie 5 5 świętokrzyskie 2 2 warmińsko-mazurskie 3 3 wielkopolskie 3 3 zachodniopomorskie 3 3 Suma Metody oceny W ocenie jakości powietrza pod kątem ołowiu za 2015 rok wyniki manualnych pomiarów stę eń prowadzonych w stałych punktach wykorzystywane były, jako podstawa klasyfikacji w przypadku prawie wszystkich stref ok. 98% oprócz jednej w województwie świętokrzyskim. la tego obszaru wykorzystano metodę szacowania opartą na zasadzie analogii do pomiarów wykonanych w innej strefie. ane te ilustrują tabela oraz rysunek Na rys przedstawiono procent stref w poszczególnych województwach dla których jako podstawę rocznej oceny dla ołowiu w 2015 r. wskazano określone metody. W ocenie dotyczącej ołowiu w trzech województwach (mazowieckim, podkarpackim i zachodniopomorskim), obok pomiarów wykorzystywano dodatkowo modelowanie matematyczne rozkładów stę eń. Informacje o połączeniu szczegółowych metod oceny zastosowanych w ocenie rocznej dla Pb w 2015 roku przedstawia rys Tabela Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla Pb ochrona zdrowia w 2015 r. wskazano określone metody Czas uśredniania stę eń rok Liczba stref w Województwo etoda oceny stę eń województwie dolnośląskie 4 4 kujawsko-pomorskie 4 4 lubelskie 2 2 p m s 71

72 Województwo Liczba stref w województwie Czas uśredniania stę eń rok etoda oceny stę eń p m s lubuskie 3 3 łódzkie 2 2 małopolskie 3 3 mazowieckie 4 4 opolskie 2 2 podkarpackie 2 2 podlaskie 2 2 pomorskie 2 2 śląskie 5 5 świętokrzyskie warmińsko-mazurskie 3 3 wielkopolskie 3 3 zachodniopomorskie 3 3 Suma etody oceny stę eń p - pomiary których wyniki mo na uznać za wystarczającą podstawę oceny klasy strefy m - matematyczne modelowanie rozkładów stę eń s - metody obiektywnego szacowania Rys Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla Pb (ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody 72

73 ys Procent stref w poszczególnych województwach w których jako podstawę rocznej oceny dla Pb stę enia średnie roczne ochrona zdrowia w 2015 r. wskazano określone metody Pb rok pm pm,m sai Rys Liczba stref, w których na potrzeby rocznej oceny dotyczącej Pb (ochrona zdrowia) w 2015 r. wykorzystano określone połączenie metod szczegółowych Metody stanowiące podstawę określenia klasy poszczególnych stref dla ołowiu w ocenie za 2015 rok przedstawiono w tabeli B.14 Zał. B. 73

74 3.8. Arsen Kryteria oceny Tabela ryteria będące podstawą rocznej oceny jakości powietrza za 2015 r. arsen As, ochrona zdrowia Okres uśredniania stę eń Poziom docelowy As w powietrzu opuszczalna częstość przekraczania poziomu docelowego w roku kalendarzowym rok kalendarzowy 6 [ng/m 3 ] Nie dotyczy Arsen oznacza całkowitą zawartość pierwiastka w pyle P 10 Wyniki oceny W wyniku rocznej oceny jakości powietrza za 2015 rok dotyczącej arsenu podobnie jak w roku poprzednim, 44 z 46 stref w kraju (ok. 96%) zaliczono do klasy A (rys , tab ). Na ich terenie nie stwierdzono przekroczenia poziomu docelowego ustanowionego dla arsenu. lasę C przypisano 2 strefom: miastu Legnica i strefie dolnośląskiej, gdzie przekroczenia zanotowano w Głogowie. W ocenie za 2015 r., w stosunku do roku poprzedniego, liczba stref zaliczonych do klasy C pozostała taka sama zmniejszyła się z 3 do 2 liczba stanowisk na których zanotowano przekroczenia natomiast w stosunku do roku 2013 zmniejszyła się o dwie. Wówczas klasę taką uzyskały tak e strefa lubuska i miasto Zielona Góra. Z kolei ocena za rok 2012 wskazała równie 2 strefy z klasą C strefa lubuska oraz miasto Legnica). 74

75 ys lasyfikacja stref w Polsce dla arsenu As na podstawie oceny jakości powietrza za rok 2015 (ochrona zdrowia) Tabela Liczba stref dla As zaliczonych do określonych klas (ochrona zdrowia) w poszczególnych województwach w 2015 r. Województwo Liczba stref w Liczba stref w danej klasie województwie A C dolnośląskie kujawsko-pomorskie 4 4 lubelskie 2 2 lubuskie 3 3 łódzkie 2 2 małopolskie 3 3 mazowieckie 4 4 opolskie 2 2 podkarpackie 2 2 podlaskie 2 2 pomorskie 2 2 śląskie 5 5 świętokrzyskie 2 2 warmińsko-mazurskie 3 3 wielkopolskie 3 3 zachodniopomorskie 3 3 Suma

76 4.3% A C ys Procent stref zaliczonych do określonych klas dla As ochrona zdrowia w Polsce w 2015 r. Wyniki klasyfikacji stref dla arsenu za 2015 rok dla poszczególnych stref przedstawiono w tabeli B.9 Zał. B. Metody oceny 95.7% Metody oceny jakości powietrza pod kątem arsenu za 2015 rok które stanowiły podstawę klasyfikacji stref były takie same jak w przypadku oceny wykonanej dla ołowiu. 45 z 46 stref (ok. 98%) sklasyfikowano na podstawie wyników manualnych pomiarów stę eń prowadzonych w stałych punktach. lasę jednej strefy poło onej w województwie świętokrzyskim określono w oparciu o metodę szacowania - analogię do wyników pomiarów prowadzonych na innym obszarze (tab , rys i 3.8.4). Metody zastosowane w ocenie jako główne oraz dodatkowe prezentuje rysunek W trzech województwach (mazowieckim, podkarpackim i zachodniopomorskim) w ocenie dotyczącej arsenu, obok pomiarów wykorzystywano dodatkowo modelowanie matematyczne rozkładów stę eń. W wymienionych województwach modele były wykorzystywane w ocenach dotyczących ró nych zanieczyszczeń w tym metali cię kich zawartych w pyle PM10. Tabela Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla As ochrona zdrowia w 2015 r. wskazano określone metody Czas uśredniania stę eń rok Liczba stref w Województwo etoda oceny stę eń województwie dolnośląskie 4 4 kujawsko-pomorskie 4 4 lubelskie 2 2 lubuskie 3 3 łódzkie 2 2 małopolskie 3 3 mazowieckie 4 4 opolskie 2 2 podkarpackie 2 2 p m s 76

77 Województwo Liczba stref w województwie Czas uśredniania stę eń rok etoda oceny stę eń p m s podlaskie 2 2 pomorskie 2 2 śląskie 5 5 świętokrzyskie warmińsko-mazurskie 3 3 wielkopolskie 3 3 zachodniopomorskie 3 3 Suma etody oceny stę eń p - pomiary których wyniki mo na uznać za wystarczającą podstawę oceny klasy strefy m - matematyczne modelowanie rozkładów stę eń s - metody obiektywnego szacowania ys Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla As (ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody ys Procent stref w poszczególnych województwach w których jako podstawę rocznej oceny dla As (ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody 77

78 As rok pm pm,m sai Rys Liczba stref w których na potrzeby rocznej oceny dotyczącej As (ochrona zdrowia) w 2015 r. wykorzystano określone połączenie metod szczegółowych etody wskazane jako podstawa oceny rocznej dotyczącej arsenu za 2015 rok w poszczególnych strefach przedstawiono w tabeli B.14 Zał. B. Przyczyny przekroczeń wartości kryterialnych W 2015 roku w obu strefach zaliczonych do klasy C, w których miało miejsce przekroczenie poziomu docelowego określonego dla średnich rocznych stę eń arsenu, wskazano jako decydującą przyczynę oddziaływanie emisji z zakładów przemysłowych ciepłowni elektrowni zlokalizowanych w pobli u stacji pomiarowej. Przyczynę taką przypisano do obu stanowisk pomiarowych na których zarejestrowano przekroczenie. W tabeli zestawiono obszary przekroczeń poziomu docelowego stę eń arsenu zawartego w pyle PM10 w roku Tabela Obszary wystąpienia w 2015 r. przekroczenia wartości kryterialnej wykazane w ocenie dla As (ochrona zdrowia średnia roczna) Województwo Kod strefy Nazwa strefy dolnośląskie PL0202 miasto Legnica Legnica Rejon dolnośląskie PL0204 strefa dolnośląska Głogów i okolice 78

79 3.9. Kadm Kryteria oceny Tabela ryteria będące podstawą rocznej oceny jakości powietrza za 2015 r. kadm Cd, ochrona zdrowia Poziom docelowy Cd opuszczalna częstość przekraczania poziomu Okres uśredniania stę eń w powietrzu docelowego w roku kalendarzowym rok kalendarzowy 5 [ng/m 3 ] Nie dotyczy Kadm oznacza całkowitą zawartość pierwiastka w pyle P 10 Wyniki oceny W rocznej ocenie jakości powietrza za 2015 rok w odniesieniu do kadmu wszystkie strefy zostały zaliczone do klasy A rys W adnej z 46 stref w kraju nie stwierdzono przekroczenia poziomu docelowego określonego dla stę enia średniego rocznego kadmu. Takie same rezultaty uzyskiwano w ocenach w latach poprzednich. Zestawienie wyników klasyfikacji poszczególnych stref dla kadmu za 2015 rok przedstawiono w tabeli B.10 Zał. B. Tabela Liczba stref dla Cd zaliczonych do określonych klas ochrona zdrowia) w poszczególnych województwach w 2015 r. Województwo Liczba stref w Liczba stref w danej klasie województwie A C dolnośląskie 4 4 kujawsko-pomorskie 4 4 lubelskie 2 2 lubuskie 3 3 łódzkie 2 2 małopolskie 3 3 mazowieckie 4 4 opolskie 2 2 podkarpackie 2 2 podlaskie 2 2 pomorskie 2 2 śląskie 5 5 świętokrzyskie 2 2 warmińsko-mazurskie 3 3 wielkopolskie 3 3 zachodniopomorskie 3 3 Suma

80 ys lasyfikacja stref w Polsce dla kadmu Cd na podstawie rocznej oceny jakości powietrza za rok 2015 (ochrona zdrowia) Metody oceny W ocenie jakości powietrza pod kątem kadmu za 2015 rok podstawę klasyfikacji 45 z 46 stref (ok. 98%) stanowiły wyniki manualnych pomiarów stę eń prowadzonych w stałych punktach. lasę jednej strefy podobnie jak w przypadku innych metali cię kich zawartych w pyle PM10, określono w oparciu o metodę szacowania (tab , rys , 3.9.3). We wspomnianych ju wcześniej trzech województwach mazowieckim podkarpackim i zachodniopomorskim w ocenie dotyczącej metali cię kich w tym kadmu obok pomiarów wykorzystywano dodatkowo modelowanie matematyczne rozkładów stę eń. Metody wskazane jako podstawa klasyfikacji poszczególnych stref w ocenie dotyczącej kadmu za 2015 rok przedstawiono w tabeli B.14 Zał. B. ysunek ilustruje liczbę stref w przypadku których zastosowano określone kombinacje metod oceny podstawowych i dodatkowych). 80

81 Tabela Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla Cd ochrona zdrowia w 2015 r. wskazano określone metody Czas uśredniania stę eń rok Liczba stref w Województwo etoda oceny stę eń województwie p m s dolnośląskie 4 4 kujawsko-pomorskie 4 4 lubelskie 2 2 lubuskie 3 3 łódzkie 2 2 małopolskie 3 3 mazowieckie 4 4 opolskie 2 2 podkarpackie 2 2 podlaskie 2 2 pomorskie 2 2 śląskie 5 5 świętokrzyskie warmińsko-mazurskie 3 3 wielkopolskie 3 3 zachodniopomorskie 3 3 Suma etody oceny stę eń p - pomiary których wyniki mo na uznać za wystarczającą podstawę oceny klasy strefy m - matematyczne modelowanie rozkładów stę eń s - metody obiektywnego szacowania ys Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla Cd ochrona zdrowia w 2015 r. wskazano określone metody 81

82 ys Procent stref w poszczególnych województwach w których jako podstawę rocznej oceny dla Cd (ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody Cd rok pm pm,m sai Rys Liczba stref, w których na potrzeby rocznej oceny dotyczącej Cd (ochrona zdrowia) w 2015 r. wykorzystano określone połączenie metod szczegółowych Nikiel Kryteria oceny Tabela ryteria będące podstawą rocznej oceny jakości powietrza za 2015 r. nikiel Ni, ochrona zdrowia Poziom docelowy Ni opuszczalna częstość przekraczania poziomu Okres uśredniania stę eń w powietrzu docelowego w roku kalendarzowym rok kalendarzowy 20 [ng/m 3 ] Nie dotyczy Nikiel oznacza całkowitą zawartość pierwiastka w pyle P 10 82

83 Wyniki oceny W wyniku oceny wykonanej w odniesieniu do niklu za 2015 rok (podobnie jak w ocenach dla lat poprzednich), wszystkie strefy w kraju zaliczono do klasy A. Na terenie adnej strefy nie stwierdzono przekroczenia poziomu docelowego określonego dla średniego rocznego stę enia niklu w powietrzu rys , tab ). Zestawienie stref i przypisanych im klas dla niklu za 2015 rok zamieszczono w tabeli B.11 Zał. B. ys lasyfikacja stref w Polsce dla niklu Ni na podstawie rocznej oceny jakości powietrza za rok 2015 (ochrona zdrowia) Tabela Liczba stref dla Ni zaliczonych do określonych klas ochrona zdrowia w poszczególnych województwach w 2015 r. Województwo Liczba stref w Liczba stref w danej klasie województwie A C dolnośląskie 4 4 kujawsko-pomorskie 4 4 lubelskie 2 2 lubuskie 3 3 łódzkie 2 2 małopolskie 3 3 mazowieckie 4 4 opolskie 2 2 podkarpackie 2 2 podlaskie

84 Województwo Liczba stref w Liczba stref w danej klasie województwie A C pomorskie 2 2 śląskie 5 5 świętokrzyskie 2 2 warmińsko-mazurskie 3 3 wielkopolskie 3 3 zachodniopomorskie 3 3 Suma Metody oceny W ocenie jakości powietrza pod kątem niklu za 2015 rok, podobnie jak w przypadku innych metali zawartych w pyle P 10 wykorzystywane były głównie wyniki manualnych pomiarów stę eń prowadzonych w stałych punktach. W oparciu o pomiary sklasyfikowano 45 stref w kraju (ok. 98%). W przypadku jednej strefy podstawę klasyfikacji stanowiła metod szacowania - tab , rys Na rys przedstawiono procent stref w poszczególnych województwach dla których jako podstawę rocznej oceny dla niklu w 2015 r. wskazano określone metody. W ocenie dotyczącej niklu w trzech województwach mazowieckim podkarpackim i zachodniopomorskim), obok pomiarów wykorzystywano dodatkowo modelowanie matematyczne rozkładów stę eń. Połączenie wszystkich metod oceny zastosowanych w ocenie rocznej dla Ni w 2015 roku przedstawia rys Metody wskazane jako podstawa oceny za 2015 rok w odniesieniu do niklu w poszczególnych strefach przedstawiono w tabeli B.14 Zał. B. Tabela Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla Ni ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody Czas uśredniania stę eń rok Liczba stref w Województwo etoda oceny stę eń województwie p m s dolnośląskie 4 4 kujawsko-pomorskie 4 4 lubelskie 2 2 lubuskie 3 3 łódzkie 2 2 małopolskie 3 3 mazowieckie 4 4 opolskie 2 2 podkarpackie 2 2 podlaskie 2 2 pomorskie 2 2 śląskie 5 5 świętokrzyskie

85 Województwo Liczba stref w województwie Czas uśredniania stę eń rok etoda oceny stę eń p m s warmińsko-mazurskie 3 3 wielkopolskie 3 3 zachodniopomorskie 3 3 Suma etody oceny stę eń p - pomiary których wyniki mo na uznać za wystarczającą podstawę oceny klasy strefy m - matematyczne modelowanie rozkładów stę eń s - metody obiektywnego szacowania ys Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla Ni ochrona zdrowia w 2015 r. wskazano określone metody ys Procent stref w poszczególnych województwach w których jako podstawę rocznej oceny dla Ni (ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody 85

86 Ni rok pm pm,m sai Rys Liczba stref, w których na potrzeby rocznej oceny dotyczącej Ni (ochrona zdrowia) w 2015 r. wykorzystano określone połączenie metod szczegółowych Benzo(a)piren Kryteria oceny Tabela ryteria będące podstawą rocznej oceny jakości powietrza za 2015 r. benzo(a)piren B(a)P, ochrona zdrowia Poziom docelowy B(a)P opuszczalna częstość przekraczania poziomu Okres uśredniania stę eń w powietrzu docelowego w roku kalendarzowym rok kalendarzowy 1 [ng/m 3 ] Nie dotyczy benzo(a)piren oznacza całkowitą zawartość benzo a)pirenu w pyle PM10 Wyniki oceny Benzo(a)piren, zawarty w pyle P 10 jest zanieczyszczeniem dla którego dotrzymanie obowiązujących standardów stę enia w powietrzu stanowi w Polsce du y problem. W rocznej ocenie jakości powietrza za 2015 rok dotyczącej tej substancji 44 strefy zaliczono do klasy C (ok. 96%) (tab , rys , rys ). wie strefy poło one na obszarze północnych województw miasto oszalin oraz miasto Olsztyn uzyskały klasę A. Wynik taki oznacza poprawę rezultatów klasyfikacji w stosunku do roku poprzedniego (2014), w którym wszystkim strefom w kraju przypisano klasę C natomiast pogorszenie względem roku 2013 w którym klasę A przypisano czterem strefom. u a liczba stref zaliczonych do klasy C dla B a P w kolejnych ocenach rocznych, podobnie jak w przypadku pyłu P 10 wskazuje na powtarzający się co roku problem z dotrzymaniem wartości normatywnych stę eń benzo a pirenu w Polsce. Wynika to głównie ze struktury źródeł energii wykorzystywanych na potrzeby indywidualnego ogrzewania budynków. 86

87 Rys Klasyfikacja stref w Polsce dla benzo(a pirenu na podstawie rocznej oceny jakości powietrza za rok 2015 (ochrona zdrowia) Zestawienie wyników klasyfikacji poszczególnych stref dla benzo(a)pirenu za 2015 rok przedstawiono w tabeli B.12 Zał. B. Tabela Liczba stref dla benzo(a pirenu zaliczonych do określonych klas ochrona zdrowia w poszczególnych województwach w 2015 r. Województwo Liczba stref w Liczba stref w danej klasie województwie A C dolnośląskie 4 4 kujawsko-pomorskie 4 4 lubelskie 2 2 lubuskie 3 3 łódzkie 2 2 małopolskie 3 3 mazowieckie 4 4 opolskie 2 2 podkarpackie 2 2 podlaskie 2 2 pomorskie 2 2 śląskie 5 5 świętokrzyskie 2 2 warmińsko-mazurskie wielkopolskie 3 3 zachodniopomorskie Suma

88 4.3% A C 95.7% ys Procent stref zaliczonych do określonych klas dla benzo a)pirenu B(a)P (ochrona zdrowia) w Polsce w 2015 r. Metody oceny W ocenie za 2015 rok, spośród 46 stref w kraju, dla 45 (ok. 98% podstawę klasyfikacji dotyczącej B a P stanowiły pomiary manualne prowadzone w stałych punktach. W przypadku strefy mazowieckiej podstawę sklasyfikowania w ocenie rocznej stanowiły wyniki modelowania matematycznego (tab , rys ). Tabela Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla B a P ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody Czas uśredniania stę eń rok Liczba stref w Województwo etoda oceny stę eń województwie p m s dolnośląskie 4 4 kujawsko-pomorskie 4 4 lubelskie 2 2 lubuskie 3 3 łódzkie 2 2 małopolskie 3 3 mazowieckie opolskie 2 2 podkarpackie 2 2 podlaskie 2 2 pomorskie 2 2 śląskie 5 5 świętokrzyskie 2 2 warmińsko-mazurskie 3 3 wielkopolskie 3 3 zachodniopomorskie 3 3 Suma etody oceny stę eń p - pomiary których wyniki mo na uznać za wystarczającą podstawę oceny klasy strefy m - matematyczne modelowanie rozkładów stę eń s - metody obiektywnego szacowania 88

89 Rys Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla B a P ochrona zdrowia w 2015 r. wskazano określone metody Rys Procent stref w poszczególnych województwach w których jako podstawę rocznej oceny dla B a P (ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody Na rysunku zilustrowano połączenie metod wykorzystanych na potrzeby oceny pod kątem zanieczyszczenia powietrza benzo(a pirenem. ak widać w przypadku prawie wszystkich stref jako metodę dodatkową obok pomiarów uwzględniono wyniki modelowania matematycznego u ywane m.in. w celu określenia zasięgu obszarów przekroczeń poziomu docelowego. W przypadku jednej strefy wykorzystano szacowanie oparte na analogii do wyników pomiarów wykonanych w innym okresie. 89

90 BaP rok pm pm,m pm,sao Rys Liczba stref, w których na potrzeby rocznej oceny dotyczącej B(a)P (ochrona zdrowia) w 2015 r. wykorzystano określone połączenie metod szczegółowych W pięciu województwach dolnośląskim mazowieckim pomorskim, podkarpackim i zachodniopomorskim) w ocenie dotyczącej benzo a pirenu obok pomiarów wykorzystywano dodatkowo matematyczne modelowanie rozkładów stę eń, wykonane na poziomie wojewódzkim. W przypadku pozostałych 11 województw wykorzystano wyniki modelowania krajowego dostarczone na potrzeby oceny rocznej przez GIOŚ. Na rysunku został zaprezentowany przestrzenny rozkładu średniego rocznego stę enia benzo(a)pirenu w Polsce, uzyskany przy pomocy modelowania matematycznego wykonanego dla kraju z zastosowaniem metody łączenia z wynikami pomiarów. Rys ozkład stę eń średniorocznych benzo(a)pirenu na obszarach województw na podstawie łączenia wyników z modelowania modelem CALPUFF z wynikami pomiarów (modelowanie w siatce 0,5kmx0,5km dla aglomeracji i miast pow. 100 tys. mieszkańców oraz 1kmx1km dla pozostałych stref) Źródło: GIOŚ 2016d 90

91 Metody wskazane jako podstawa oceny za 2015 rok w odniesieniu do B(a)P w poszczególnych strefach przedstawiono w tabeli B.14 Zał. B. Sytuacje przekroczeń wartości kryterialnych i ich przyczyny W tabeli zestawiono obszary przekroczeń oszacowane w ramach oceny wykonanej dla B a P w oparciu o wyniki pomiarów modelowania oraz obiektywnego szacowania. Tabela Obszary wystąpienia w roku 2015 przekroczenia wartości kryterialnej wykazane w ocenie dla B(a)P (ochrona zdrowia średnia roczna). Województwo Kod strefy Nazwa strefy dolnośląskie PL0201 Aglomeracja Wrocławska PL0202 miasto Legnica Legnica PL0203 miasto Wałbrzych Wałbrzych Wrocław wszystkie dzielnice Rejon PL0204 strefa dolnośląska obszary w gminach w strefie dolnośląskiej elenia Góra Bolesławiec Osiecznica zier oniów Góra Głogów awor Paszowice e ów Sudecki ysłakowice Piechowice Podgórzyn Stara amienica amienna Góra Bystrzyca łodzka uszniki- Zdrój udowa-zdrój łodzko Lądek-Zdrój Nowa uda Polanica-Zdrój Szczytna Chojnów rotoszyce unice Legnickie Pole iłkowice Prochowice Leśna Lubań Olszyna Gryfów Śląski Lwówek Śląski ilicz Bierutów Oleśnica Syców Twardogóra Oława Polkowice Strzelin Oborniki Śląskie Trzebnica Wisznia ała Szczawno-Zdrój Wołów Czernica ługołęka obierzyce ąty Wrocławskie Siechnice Żórawina Zgorzelec Ziębice Ząbkowice Śląskie Złotoryja iękinia Środa Śląska Świdnica kujawsko-pomorskie PL0401 Aglomeracja Bydgoska Bydgoszcz. Obszar przekroczeń objął prawie całe miasto z wyjątkiem części następujących jednostek urbanistycznych Las Gdański Łęgnowo I i Wypaleniska. Obszar przekroczeń objął 83% powierzchni miasta i 91% mieszkańców PL0402 miasto Toruń Toruń. Obszar przekroczeń obejmuje prawie cały obszar miasta z wyjątkiem fragmentów następujących jednostek urbanistycznych I - Starotoruńskie Przedmieście XVII - Czerniewice i XX - Podgórz. Obszar przekroczeń objął 89% powierzchni miasta i 94% mieszkańców. PL0403 miasto Włocławek Włocławek. Obszar przekroczeń obejmuje wszystkie jednostki strukturalne miasta jednak w przypadku następujących jednostek nie obejmuje całej ich powierzchni Zachód Przemysłowy Zazamcze ichelin Wschód Leśny ybnica. Obszar przekroczeń objął 65% powierzchni miasta i 93% mieszkańców. PL0404 strefa kujawsko - strefa kujawsko - pomorska. Obszar przekroczeń obejmuje prawie pomorska wszystkie gminy w strefie z wyjątkiem 4 ąbrowa Biskupia eziora Wielkie ęsowo i ojewo. Obszar przekroczeń objął 34% powierzchni strefy i 68% mieszkańców. lubelskie PL0601 Aglomeracja Lubelska centralne dzielnice miasta Lublin PL0602 strefa lubelska obszary przekroczeń poło one są w większości gmin w strefie lubelskiej lubuskie PL0801 miasto Gorzów Wielkopolski Gorzów Wlkp. 91

92 Województwo Kod strefy Nazwa strefy PL0802 miasto Zielona Góra Zielona Góra Rejon PL0803 strefa lubuska Babimost Bogdaniec Bytom Odrzański Cybinka Czerwieńsk obiegniew rezdenko Gozdnica Gubin Iłowa asień ostrzyn o uchów rosno Odrzańskie rzy Wlkp. łodawa Lubniewice Lubsko ałomice iędzyrzecz Nowa Sól Nowe iasteczko Nowogród Bobrzański Ośno Lubuskie Przyborów zepin ó anki Siedlisko Skwierzyna Stare urowo Strzelce rajeńskie Sulechów Sulęcin Szlichtyngowa, Szprotawa, Szprotawa Sława Słońsk Słubice Torzym Trzciel Wawrów Witnica Wschowa Zbąszynek Zwierzyn Świebodzin Żagań Żary łódzkie PL1001 Aglomeracja Łódzka Obszar całej strefy Aglomeracja Łódzka w tym miasta Łódź Zgierz, Pabianice, onstantynów Łódzki Aleksandrów Łódzki miejska część gminy miejsko-wiejskiej). PL1002 strefa łódzka Obszar strefy łódzkiej. Wszystkie gminy strefy za wyjątkiem 6 gmin Łanięta Brąszewice Brzeźno Goszczanów lonowa Bolesławiec. małopolskie PL1201 Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Krakowska PL1202 miasto Tarnów miasto Tarnów PL1203 strefa małopolska strefa małopolska - wszystkie gminy na terenie strefy małopolskiej mazowieckie PL1401 Aglomeracja Warszawska Warszawa Ursus Włochy Bemowo Wola Warszawa: dzielnice centralne Warszawa dzielnice ościenne PL1402 miasto Płock Płock centrum Płock część centralno-północna PL1403 miasto Radom adom całe miasto PL1404 strefa mazowiecka obszary na terenie miejscowości Kampinos, Leoncin, Legionowo i okolice, ława i okolice, Ostrołęka i okolice, Otwock i okolice, Piastów i okolice powiat pruszkowski i warszawsko-zachodni, Siedlce i okolice. miejscowości strefy mazowieckiej na terenie gmin Białobrzegi Promna Ciechanów Opinogóra Górna Garwolin Pilawa Łaskarzew Gostynin Grodzisk azowiecki aktorów ilanówek Podkowa Leśna Grójec Warka Grabów nad Pilicą ozienice Nieporęt Lipsko Czerwonka aków azowiecki Szelków Halinów ińsk azowiecki Sulejówek Nasielsk, Ostrów azowiecka ózefów Wiązowna Góra alwaria Konstancin- eziorna Lesznowola Piaseczno Brwinów aszyn Przasnysz Przysucha Obryte Pułtusk Bodzanów Gąbin adzanowo Słupno Wyszogród Płońsk Gózd astrzębia edlińsk edlnia-letnisko owala Pionki Skaryszew Wolanów Zakrzew otuń okobody Siedlce Skórzec Sierpc Brochów łodzieszyn Nowa Sucha Sochaczew Sokołów Podlaski Szydłowiec Stare Babice Łomianki lembów obyłka arki adzymin Wołomin Zielonka Ząbki Wyszków Liw Węgrów Łochów Zwoleń Łosice Żuromin adziejowice Wiskitki Żyrardów opolskie PL1601 miasto Opole miasto Opole 92

93 Województwo Kod strefy Nazwa strefy Rejon PL1602 strefa opolska Obszar wybranych miejscowości w strefie. Obszary gmin Brzeg Lubsza Skarbimierz Olszanka Lewin Brzeski Popielów urów obrzeń Wielki ąbrowa Niemodlin Tułowice omprachcice Prószków Tarnów Opolski Chrząstowice Turawa Łubniany luczbork Lasowice Wielkie, Olesno, Praszka Gorzów Śląski udniki adłów Zębowice obrodzień Ozimek, Kolonowskie, Izbicko, Jemielnica, Zawadzkie, Gogolin, Strzelce Opolskie, Strzeleczki, Krapkowice, Zdzieszowice, Leśnica Ujazd Walce Głogówek eńska Wieś ędzierzynoźle Polska Cerekiew Cisek Bierawa ietrz Baborów Wilków Wołczyn. Obszary miejscowości Pszeniczna omorzno Uszyce iechowa Smogorzów owalowice Proślice Prągów Idzikowice Pawłowice akubowice rzyków ostki Szymonków Głuszyna Baldwinowice Igłowice Woskowice ałe Wilków Ligotka Włochy rasowice omaszowice Namysłów Objazda uskie ichalice ychnów Gręboszów amienna Smarachowice ałe Łączany Ziemiełowice Siemysłów Sternalice ikowice Pawłowice Gorzowskie, ozłowice amy Brzozowiec Wichrów Biestrzykowice iodary Zawiść opalina ąbrowa Nowe armonki Świerczów ąbrówka olna adomierowice Wę owice Gola Falkowice omaradz Lubnów omaradzka uźnia Zbica Borki ałe ąkoszyce Tarnowiec Zieleniec, Pokój Stare Budkowice arłowice urznie Ładza Stobrawa Stare olnie ybna Łukowice Brzeskie Bierzów Pogorzela olnica Wierzbnik Żelazna Grodków Wojsław Lubicz Folwark-Polana Gola Grodkowska Tarnów Grodkowski Lipowa Nowa Wieś ała Starowice roszyn Chróścina obiela Grabin, Malerzowice Wielkie, Skoroszyce, Goszczowice, Bielice, akowice Biechów Pakosławice Łambinowice Szarduczyce Wierzbie Budziszowice orfantów Ulianówka ączka Łącznik Chrzelice Pogórze Otmuchów Stary Paczków Ścinawa ała robusz Pisarzowice Nysa ędrzychów Pielgrzymów Złotogłowice onradowa Wyszków Śląski Niwnica Paczków Gostomia udziczka Biała Ligota Bialska Wasiłowice Prę yna Olbrachcice, Stary Las, Nowy Browiniec, Nowy Las, Wróblin acławice Śląskie Charbielin lisino Gościęcin Urbanowice Prudnik Czy owice Prę ynka Niemysłowice Lubrza asiona Głuchołazy Bodzanów onradów Pawłowiczki Grudynia ała Uciszków obrosławice aciowakrze Głubczyce Grobniki Zawiszyce Baborów Branice. podkarpackie PL1801 miasto zeszów zeszów Wszystkie dzielnice miasta częściowo lub w całości PL1802 strefa podkarpacka Wybrane obszary miejskie i wiejskie w strefie, na terenie gmin: Baranów Sandomierski Besko Białobrzegi Boguchwała Brzozów Brzyska Chmielnik Chorkówka Czarna Czermin Czudec ębica ębowiec ydnia Frysztak Gać Głogów ałopolski Gorzyce Haczów Iwonicz-Zdrój arosław asienica osielna asło edlicze ańczuga olbuszowa ołaczyce Korczyna rasne rosno rościenko Wy ne Lesko Le ajsk Lubaczów Lubenia Łańcut arkowa edyka iejsce Piastowe ielec Nisko Nowa ęba Nowa Sarzyna Oleszyce Orły Padew Narodowa Pawłosiów Pilzno Przecław Przemyśl Przeworsk Pysznica adomyśl Wielki, Radymno, Rakszawa, opczyce udnik nad Sanem ymanów Sanok Sędziszów ałopolski Skołyszyn Sokołów ałopolski Stalowa Wola Strzy ów Świlcza Tarnobrzeg Tarnowiec Tryńcza Trzebownisko Tuszów Narodowy Tyczyn Ulanów Ustrzyki olne Wiązownica Wojaszówka Zagórz Zaleszany Zarszyn Zarzecze Żołynia Żurawica Żyraków podlaskie PL2001 Aglomeracja Białostocka Białystok 93

94 Województwo Kod strefy Nazwa strefy Rejon PL2002 strefa podlaska miasta i obszary w strefie podlaskiej - centra miast oraz mniejsze obszary w strefie podlaskiej na terenie gmin Augustów Bakałarzewo Bielsk Podlaski Brańsk Choroszcz Ciechanowiec Czarna Białostocka Czeremcha Czy ew rohiczyn Goniądz Grajewo Hajnówka eleniewo nyszyn olno rasnopol Lipsk Łapy Łom a ichałowo ońki Nowogród Przerośl Puńsk utki Sejny Siemiatycze Sokoły Sokółka Stawiski Supraśl Suwałki Szczuczyn Szepietowo Szumowo Szypliszki Turośl Tykocin Wasilków Wysokie azowieckie Zabłudów Zbójna pomorskie PL2201 Aglomeracja Obszary Aglomeracji Trójmiejskiej iasto Gdańsk miasto Trójmiejska Gdynia. PL2202 strefa pomorska Obszary wybranych miejscowości w strefie pomorskiej Gmina Brusy miasto Brusy gmina Bytów miasto Bytów gmina Chojnice, miasto Chojnice, miasto Czersk, gmina Człuchów miasto Człuchów gmina Gniew miasto Gniew gmina osakowo gmina ościerzyna miasto ościerzyna gmina widzyn miasto widzyn miasto Lębork gmina Lichnowy gmina albork miasto Malbork, gmina Miastko, miasto Miastko, gmina Nowa Wieś Lęborska gmina Nowy wór Gdański miasto Nowy wór Gdański gmina Pelplin miasto Pelplin gmina Pruszcz Gdański miasto Pruszcz Gdański gmina Puck miasto Puck miasto eda miasto Rumia, gmina Ryjewo, gmina Sierakowice, gmina Starogard Gdański miasto Starogard Gdański gmina Sztum miasto Sztum, miasto Tczew, gmina Ustka, miasto Ustka, gmina Wejherowo miasto Wejherowo miasto Władysławowo gmina Żukowo miasto Żukowo. śląskie PL2401 Aglomeracja Górnośląska PL2402 Aglomeracja Rybnicko- astrzębska PL2403 miasto Bielsko-Biała Bielsko-Biała PL2404 miasto Częstochowa Częstochowa aglomeracja górnośląska wszystkie miasta na terenie aglomeracji górnośląskiej aglomeracja rybnicko-jastrzębska wszystkie miasta na terenie aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej PL2405 strefa śląska obszary na terenie wszystkich gmin na terenie strefy śląskiej świętokrzyskie PL2601 miasto Kielce Kielce warmińskomazurskie PL2602 strefa świętokrzyska większość obszaru strefy świętokrzyskiej za wyjątkiem terenów niektórych gmin wysuniętych maksymalnie na północ zachód i wschód strefy oraz kilku gmin w pozostałych obszarach strefy. PL2802 miasto Elbląg Elbląg PL2803 strefa warmińskomazurska wielkopolskie PL3001 Aglomeracja Poznań Poznańska PL3002 miasto Kalisz Kalisz strefa warmińsko-mazurska: Przekroczenia poziomu docelowego BaP w większych miejscowościach w strefie warmińskomazurskiej określone na podstawie modelowania i pomiarów. PL3003 strefa wielkopolska wybrane obszary na terenie strefy wielkopolskiej zachodniopomorskie PL3201 Aglomeracja Szczecińska PL3203 strefa zachodniopomorska Szczecin Lewobrze e - centralna część oraz Szczecin Prawobrze e - dzielnice ąbie Słoneczne ajowe Zdroje yślibórz - centrum miasta, Szczecinek - centrum miasta, Stargard - centrum miasta Wałcz ębno Widuchowa Goleniów - miasto i obszar wiejski 94

95 W wyniku oceny dotyczącej B a P za 2015 rok 44 z 46 stref zaliczono do klasy C. W strefach tych przynajmniej na jednej stacji monitoringu stę enia średnie roczne B a P były wy sze od poziomu docelowego. la wszystkich przypadków przekroczeń 100% jako główną decydującą przyczynę wskazano oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków. Głównym źródłem emisji B a P do atmosfery w Polsce jest indywidualne ogrzewanie budynków rys Emisja z tych procesów stanowi ok. 78% całkowitej emisji krajowej B(a)P. Zanieczyszczenia powstające przy spalaniu paliw w celu ogrzewania budynków są emitowane z licznych niskich emitorów w obszarach z zabudową mieszkaniową - w rezultacie w wielu przypadkach ten rodzaj emisji ma decydujący wpływ na występowanie przekroczeń wartości docelowej B a P na tych obszarach. oksownie odpowiedzialne są za 15% krajowej emisji B(a)P - w ich otoczeniu mogą występować podwy szone stę enia tego zanieczyszczenia. Trzecią co do udziału w całkowitej emisji kategorią źródeł emisji jest transport drogowy, odpowiedzialny za 5% emisji B(a)P do powietrza w Polsce. Emisja z innych kategorii źródeł jest znacznie mniejsza i łącznie nie przekracza 1.6% emisji krajowej. Emisja B(a)P ze źródeł znajdujących się poza granicami kraju ma niewielki wpływ na poziom stę eń tego zanieczyszczenia w Polsce GIOŚ 2016d. Wpływ ten, jakkolwiek niewielki najsilniej zaznacza się w woj. lubuskim śląskim i podkarpackim. Najwy sze stę enia powodowane przez zagraniczne emisje B a P nie przekraczają 0 15 ng/m 3 średnia roczna podczas gdy uśrednione stę enia średnie roczne w miastach Polski w 2015 r. wynosiły 4.8 ng/m 3. Koksownie 15.2% Produkcja aluminium 0.4% Rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo - maszyny robocze 1.1% Transport szynowy 0.1% Transport drogowy 5.3% Indywidualne ogrzewanie budynków 77.9% Rys Udział poszczególnych sektorów w emisji benzo a pirenu w Polsce w roku 2013 Źródło danych: KOBiZE2015, Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB 95

96 Podobnie jak w przypadku zanieczyszczenia powietrza pyłem P 10 zgodnie z ocenami WIOŚ mo na przyjąć e na wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza B(a)P największy wpływ ma emisja B(a)P z niskich źródeł emisji związanych ze spalaniem paliw stałych na cele grzewcze i bytowe. Emitory związane z indywidualnym ogrzewaniem mieszkań i budynków usytuowane są na niewielkich wysokościach nad poziomem gruntu w obszarach z budownictwem mieszkaniowym przez co bezpośrednio kształtują poziom zanieczyszczenia w miejscach przebywania ludzi. Poprawę jakości powietrza w zakresie B(a)P mo na uzyskać poprzez znaczące ograniczenie emisji pyłu zawierającego B a P z tych źródeł. Zestawienie działań mogących przynieść ograniczenie niskiej emisji komunalnobytowej a dzięki temu poprawę jakości powietrza równie w zakresie B a P a tak e w zakresie PM10 i PM2,5), zamieszczono w rozdziale 3.6 dotyczącym pyłu P Pył PM2,5 Kryteria oceny Tabela ryteria będące podstawą rocznej oceny jakości powietrza za 2015 r. pył PM2,5 ochrona zdrowia Okres uśredniania stę eń Dopuszczalny poziom PM2,5 w powietrzu [µg/m 3 ] opuszczalna częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym rok kalendarzowy 25 Nie dotyczy Wyniki oceny Pył P 2 5 jest uwzględniany w rocznych ocenach jakości powietrza w Polsce od 2010 roku. Począwszy od roku 2012 klasyfikacji stref dokonuje się na podstawie kryteriów określonych w przepisach prawa krajowego rozporządzenie inistra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu zgodnych z dyrektywą 2008/50/WE. W odniesieniu do pyłu P 2 5 w ocenie jakości powietrza uwzględnia się obecnie poziom dopuszczalny. o roku 2014 obowiązywał tak e poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji. ak wspominano wcześniej począwszy od oceny wykonywanej dla roku 2015 margines ten wynosi zero. W rezultacie wynikiem oceny rocznej mo e być zaliczenie strefy do klasy A albo C i nie przypisuje się ju stref klasy B. W wyniku oceny dotyczącej P 2 5 za 2015 rok spośród 46 stref w kraju połowę 23 strefy) zaliczono do klasy C tab , rys i Na terenie tych stref stwierdzono wystąpienie przekroczenia poziomu dopuszczalnego określonego dla stę eń średnich rocznych PM2,5. Pozostałe 23 strefy uzyskały klasę A - na ich terenie nie stwierdzono wystąpienia stę eń wy szych od poziomu dopuszczalnego. W województwach 96

97 lubuskim, pomorskim, warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim wszystkie strefy zostały zakwalifikowane do klasy A. W porównaniu z wynikami oceny za 2014 r. liczba stref zaliczonych w ocenie za 2015 do klasy C zwiększyła się z 22 do 23. Biorąc jednak pod uwagę liczbę stref z przekroczeniem poziomu dopuszczalnego suma liczby stref z klasą B oraz C w roku 2014 oraz klasy C w roku 2015 to zmniejszyła się ona o jeden z 24 do 23. ys lasyfikacja stref w Polsce dla pyłu P 2 5 na podstawie rocznej oceny jakości powietrza za rok 2015 (ochrona zdrowia) Tabela Liczba stref dla P 2 5 zaliczonych do określonych klas ochrona zdrowia) w poszczególnych województwach w 2015 r. Województwo Liczba stref w Liczba stref w danej klasie województwie A C dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie 2 2 lubuskie 3 3 łódzkie 2 2 małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie

98 Województwo Liczba stref w Liczba stref w danej klasie województwie A C pomorskie 2 2 śląskie 5 5 świętokrzyskie warmińsko-mazurskie 3 3 wielkopolskie zachodniopomorskie 3 3 Suma Rys Procent stref zaliczonych do określonych klas dla pyłu PM2,5 (klasa strefy, ochrona zdrowia) w Polsce w 2015 r. Zestawienie wyników klasyfikacji poszczególnych stref za 2015 rok dla pyłu PM2,5 przedstawiono w tabeli B.13 Zał. B. Metody oceny W ocenie dotyczącej pyłu P 2 5 za 2015 rok przewa ająca większość stref, 42 z 46, została sklasyfikowana na podstawie wyników pomiarów stę eń. O klasyfikacji czterech stref po 2 w województwach dolnośląskim oraz mazowieckim zadecydowały wyniki matematycznego modelowania rozkładów stę eń P 2 5 w powietrzu - tab , rys Na rysunku przedstawiono liczby stref dla których na potrzeby oceny wykorzystano ró ne warianty połączenia metod szczegółowych - jako podstawę klasyfikacji a tak e jako metody uzupełniające wykorzystywane np. w celu określenia obszarów przekroczeń. ak wynika z ilustracji powszechnie obok wyników pomiarów wykorzystywano rezultaty modelowania rozkładu stę eń P 2 5 w roku Rysunek prezentuje wyniki modelowania dla pyłu P 2 5 wykonanego w skali całego kraju w dwóch wariantach jako modelowanie oraz analizę łączącą wyniki modelowania z pomiarami GIOŚ 2016d). 98

99 Tabela Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla P 2 5 ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody Czas uśredniania stę eń rok Liczba stref w Województwo etoda oceny stę eń województwie p m s dolnośląskie kujawsko-pomorskie 4 4 lubelskie 2 2 lubuskie 3 3 łódzkie 2 2 małopolskie 3 3 mazowieckie opolskie 2 2 podkarpackie 2 2 podlaskie 2 2 pomorskie 2 2 śląskie 5 5 świętokrzyskie 2 2 warmińsko-mazurskie 3 3 wielkopolskie 3 3 zachodniopomorskie 3 3 Suma etody oceny stę eń p - pomiary których wyniki mo na uznać za wystarczającą podstawę oceny klasy strefy m - matematyczne modelowanie rozkładów stę eń s - metody obiektywnego szacowania Rys Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla P 2 5 ochrona zdrowia w 2015 r. wskazano określone metody 99

100 Rys Procent stref w poszczególnych województwach w których jako podstawę rocznej oceny dla PM2,5 (ochrona zdrowia) w 2015 r. wskazano określone metody PM2,5 rok 2 0 pm pa,pm,m pm,m pa,pm pa,pm,smo Rys Liczba stref, w których na potrzeby rocznej oceny dotyczącej PM2,5 (ochrona zdrowia) w 2015 r. wykorzystano określone połączenie metod szczegółowych Metody wskazane jako podstawa określenia klasy strefy dla pyłu P 2 5 w poszczególnych strefach przedstawiono w tabeli B.14 Zał. B. 100

101 Rys ozkład stę eń średniorocznych pyłu zawieszonego P 2 5 na obszarach województw na podstawie łączenia wyników z modelowania modelem CALPUFF z wynikami pomiarów (modelowanie w siatce 0,5kmx0,5km dla aglomeracji i miast pow. 100 tys. mieszkańców oraz 1kmx1km dla pozostałych stref) Źródło: GIOŚ 2016d Sytuacje przekroczeń wartości kryterialnych i ich przyczyny W tabeli zestawiono obszary przekroczeń oszacowane w ramach oceny wykonanej dla pyłu P 2 5 w oparciu o wyniki pomiarów modelowania oraz obiektywnego szacowania. Tabela Obszary wystąpienia w 2015 r. przekroczenia wartości kryterialnej wykazane w ocenie dla PM2,5 (ochrona zdrowia średnia roczna) Województwo Kod strefy Nazwa strefy Rejon dolnośląskie PL0201 Aglomeracja Wrocławska Wrocław dzielnice rzyki Śródmieście, Psie Pole PL0202 miasto Legnica Legnica PL0204 strefa dolnośląska Bogatynia kujawskopomorskie PL0404 strefa kujawsko - pomorska elenia Góra łodzko rejony zwartej zabudowy w strefie kujawsko-pomorskiej, obszary przekroczeń obejmują przewa nie śródmieścia większości miast w strefie kujawsko - pomorskiej; obszar przekroczeń objął 0 5% powierzchni strefy i 13 7% mieszkańców Lublin: centralne dzielnice miasta lubelskie PL0601 Aglomeracja Lubelska PL0602 strefa lubelska obszary poło one w Białej Podlaskiej Terespolu iedzyrzecu Podlaskim Łukowie Parczewie Lubartowie Łęcznej Chełmie Hrubieszowie raśniku Annopolu Zamościu anowie Lubelskim Biłgoraju Tomaszowie Lubelskim łódzkie PL1001 Aglomeracja Łódzka Aglomeracja Łódzka Łódź-Śródmieście Łódź-Widzew Łódź-Bałuty Zgierz-centrum miasta i północno-wschodnia część miasta Pabianice - centrum miasta PL1002 strefa łódzka strefa łódzka obszary przekroczeń w 25 gminach 101

102 Województwo małopolskie Kod Nazwa strefy strefy PL1201 Aglomeracja Krakowska obszar na terenie Krakowa Rejon PL1203 strefa małopolska strefa małopolska obszary na terenie gmin Andrychów Biały unajec Bochnia Brzesko Brzeszcze Bukowno Chełmiec Chrzanów Cię kowice Czchów obra Nowy Targ Olkusz Oświęcim Pleśna Podegrodzie Proszowice aciechowice yglice Skawina Słomniki Słopnice Stary Sącz Sucha Beskidzka Szaflary Świątniki G. Tomice Trzebinia Tuchów Gródek nad unajcem Grybów amienica amionka Wlk. ęty ocmyrzów-luborzyca orzenna ościelisko Libią Limanowa Łapanów Łącko Łososina Nowy Sącz ichałowice iechów ogilany Mszana Dolna, Nawojowa, Wadowice, Wieliczka, Wieprz, Zakopane, Zielonki Żegocina mazowieckie PL1403 miasto Radom Radom: centrum PL1403 miasto Radom PL1404 strefa mazowiecka adom część północna Legionowo Piastów Pruszków O arów azowiecki miasta strefy mazowieckie Ciechanów ława Szydłowo ózefów Otwock Wiązowna Płońsk Płońsk edlnia-letnisko, Zakrzew, Sierpc, Sochaczew Wołomin Żyrardów i okolice opolskie PL1602 strefa opolska Obszary wybranych miejscowości w strefie obszary miejscowości Praszka, Kluczbork, Olesno, Ozimek, Strzelce Opolskie, Zdzieszowice, Nysa ędzierzyn- oźle Prudnik Polska Cerekiew. podkarpackie PL1802 strefa podkarpacka wybrane obszary na terenie strefy Przemyśl rosno asło Mielec, Tarnobrzeg Nisko arosław Łańcut podlaskie PL2002 strefa podlaska w centrach miast Łom a Zambrów Bielsk Podlaski Grajewo Augustów śląskie PL2401 Aglomeracja Górnośląska PL2402 Aglomeracja Rybnickoastrzębska PL2403 miasto Bielsko-Biała wszystkie miasta na terenie aglomeracji górnośląskiej wszystkie miasta na terenie aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej Bielsko-Biała PL2404 miasto Częstochowa PL2405 strefa śląska Częstochowa strefa śląska obszary na terenie gmin Bestwina Będzin Bieruń Blachownia Bobrowniki Buczkowice Chełm Śląski Chybie Czechowiceziedzice Czeladź Czerwionka-Leszczyny Gaszowice Gierałtowice Goczałkowice-Zdrój Godów Gorzyce Imielin ejkowice łobuck nurów obiór oszęcin uźnia aciborska Lędziny Lubliniec Lubomia Lyski Łaziska Górne Łazy Łodygowice arklowice iedźna ikołów szana ykanów yszków Ornontowice Orzesze Pawłowice Pilchowice Porąbka Poręba Psary Pszczyna Pszów Pyskowice acibórz adlin adzionków ydułtowy Siewierz Skoczów Sławków Sośnicowice Suszec Świerklaniec Świerklany Tarnowskie Góry Wilamowice Wilkowice Włodowice Wodzisław Śląski Wojkowice Wręczyca Wielka Wyry Zawiercie Zbrosławice Żywiec. świętokrzyskie PL2601 miasto Kielce Kielce - centralna północno-zachodnia południowa i południowozachodnia część miasta wielkopolskie PL3002 miasto Kalisz Kalisz PL3003 strefa wielkopolska strefa wielkopolska 102

103 Przekroczenia dopuszczalnego poziomu pyłu P 2 5 stę enia średniego rocznego w 2015 r. odnotowano na 32 stanowiskach pomiarowych stę eń P 2 5 zlokalizowanych w 23 strefach zaliczonych do klasy C. ominującą przyczyną wskazaną jako główna przyczyna przekroczenia wartości kryterialnej na ok. 96% stanowisk było oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków rys Dla 4% stanowisk wskazano oddziaływanie emisji z kopalni lub kamieniołomów zlokalizowanych w pobli u stacji pomiarowej. S4 3.6% S5 96.4% ys Przyczyny przekroczeń dopuszczalnego poziomu P 2 5 w powietrzu stę enia średniego rocznego w strefach zaliczonych do klasy C w 2015 roku, wskazane jako główne udział procentowy w skali kraju Legenda: S4 - oddziaływanie emisji z kopalni lub kamieniołomów zlokalizowanych w pobli u stacji pomiarowej S5 - oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków ako dodatkowe przyczyny wystąpienia przekroczeń rys najczęściej wskazywano emisje związane z ruchem samochodowym 43% niekorzystne warunki klimatyczne/meteorologiczne 21% oraz napływ zanieczyszczeń spoza granic strefy 14%. 103

104 brak 7.1% S % S1+S2 42.9% S18 2.4% S % S14 4.8% S3 7.1% Rys Przyczyny przekroczeń dopuszczalnego poziomu P 2 5 w powietrzu stę enia średniego rocznego powiększonego o margines tolerancji w strefach zaliczonych do klasy C w 2015 roku, wskazane jako dodatkowe udział procentowy w skali kraju Legenda: S1 - oddziaływanie emisji związanej z intensywnym ruchem pojazdów w centrum miasta S2 - oddziaływanie emisji związanej z ruchem pojazdów na głównej drodze le ącej w pobli u stacji S3 - oddziaływanie emisji z zakładów przemysłowych ciepłowni elektrowni zlokalizowanych w pobli u stacji pomiarowej S14 - szczególne lokalne warunki rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń S15 - niekorzystne warunki klimatyczne/meteorologiczne rozumiane jako wystąpienie niekorzystnej sytuacji meteorologicznej z punktu widzenia zanieczyszczenia powietrza w rozwa anym okresie S18 - emisja wtórna zanieczyszczeń pyłowych z powierzchni odkrytych np. dróg chodników boisk itp. S19 - napływ zanieczyszczeń spoza granic strefy brak - nie wskazano przyczyny dodatkowej Źródłem pyłu P 2 5 zawartego w powietrzu jest zarówno emisja pierwotna głównie procesy spalania paliw w celach grzewczych, transport drogowy jak i emisja zanieczyszczeń gazowych prekursorów pyłu SO 2, NOx, NH 3 lotnych związków organicznych i trwałych związków organicznych z których w wyniku procesów zachodzących w atmosferze powstają cząsteczki aerozolu wtórnego P 2 5. Cząstki aerozolu wtórnego mogą występować w rejonach znacznie oddalonych od źródeł emisji gazowych prekursorów aerozolu przyczyniając się do wzrostu stę enia pyłu pochodzącego z lokalnych źródeł emisji pierwotnej w danym rejonie. W rejonach oddalonych od lokalnych źródeł emisji P 2 5 udział aerozolu wtórnego w stę eniach pyłu P 2 5 w powietrzu mo e być znaczący aczkolwiek w tych rejonach stę enia pyłu P 2 5 są zwykle stosunkowo niskie. Największy wpływ na występujące w obszarach zamieszkałych wysokie stę enia pyłu P 2 5 ma emisja pierwotna pyłu P 2 5. Głównym źródłem emisji pyłu P 2 5 do atmosfery w Polsce są procesy spalania paliw poza przemysłem rys Emisja z tych procesów stanowi ok. 50% całkowitej emisji pyłu z terenu kraju. W tej kategorii największy udział ma emisja z sektora komunalnobytowego w tym przede wszystkim związana z ogrzewaniem budynków. Źródłem emisji są w tym sektorze zwykle liczne, niskie kominy zlokalizowane na obszarach zabudowy 104

105 mieszkaniowej mające na wielu obszarach decydujący wpływ na występowanie tam przekroczeń wartości kryterialnych. Transport drogowy odpowiedzialny jest za 14% krajowej emisji pyłu P 2 5 co w połączeniu z miejscem i wysokością wprowadzania zanieczyszczeń komunikacyjnych do powietrza powoduje e w centralnych częściach miast z gęstą siatką ulic o du ym natę eniu ruchu samochodów oraz w obrębie kanionów ruchliwych ulic emisja z samochodów mo e być czynnikiem decydującym o wystąpieniu przekroczeń wartości kryterialnych dla pyłu P 2 5 dla P 10 i NO 2 równie. Emisja pyłu P 2 5 z sektora produkcji i transformacji energii (10% emisji krajowej), procesów spalania w przemyśle 8% między innymi ze względu na inny sposób wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza np. wysokie kominy elektrowni poło enie przemysłowych źródeł emisji w stosunku do obszarów z zabudową mieszkaniową oddalenie i mniej powszechne występowanie w porównaniu z emisją z ogrzewania budynków i emisją związana z komunikacją mają mniejszy wpływ na występowanie przekroczeń wartości dopuszczalnej pyłu P 2 5 ni wymienione wcześniej emisje związane z ogrzewaniem budynków i transportem samochodowym. Zagospodarowanie odpadów 4.9% Procesy produkcyjne 5.6% Inne pojazdy i urządzenia 6.8% Procesy spalania w przemyśle 7.7% Zastosowanie rozpuszczalników i innych produktów 1.1% Wydobycie i dystrybucja paliw kopalnych 0.5% Rolnictwo 0.3% Procesy spalania poza przemysłem 49.7% Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii 10.0% Transport drogowy 13.5% ysunek Udział poszczególnych sektorów w emisji pyłu P 2 5 w Polsce w roku 2014 Źródło danych: KOBIZE Opracowanie: Instytut Ochrony Środowiska - PIB Z obliczeń modelowych wynika GIOŚ 2016d e największy wpływ emisji pyłu P 2 5 i jego prekursorów ze źródeł poło onych poza granicami kraju zaznacza się na terenie województw zachodnich oraz w woj. śląskim i podkarpackim. Stę enia średnie roczne pyłu P 2 5 związane z oddziaływaniem źródeł zewnętrznych nie przekraczają 4 3 µg/m 3 maksimum w powiecie ywieckim. Na niektórych obszarach w woj. śląskim wzrost stę enia średniego rocznego P 2 5 związany z emisjami z Czech mógł spowodować e stę enie średnie roczne przekroczyło wartość dopuszczalną np. w Bielsku Białej gdzie stę enie średnie roczne w 2015 r. wynosiło 25.9 µg/m 3 ). Na innych obszarach przygranicznych, a tym 105

106 bardziej na obszarach Polski oddalonych od granic kraju wpływ emisji z zagranicy na poziom stę eń P 2 5 w tym na wystąpienie przekroczeń poziomu dopuszczalnego był znacznie mniejszy (rys ). Rys Stę enia średnioroczne pyłu P 2,5 pochodzącego ze źródeł transgranicznych dla 2015 roku w skali kraju, na podstawie wyników z modelowania modelem CALPUFF z wykorzystaniem warunków brzegowych z modelu WRF-Chem Źródło: GIOŚ 2016d Podobnie jak w przypadku zanieczyszczenia powietrza pyłem P 10 zgodnie z ocenami WIOŚ oraz na podstawie innych analiz GIOŚ 2016d mo na przyjąć e w miejscach z najwy szymi stę eniami P 2 5 na poziom zanieczyszczenia powietrza największy wpływ ma z reguły emisja pyłu pierwotnego z niskich źródeł emisji związanych ze spalaniem paliw stałych na cele grzewcze i bytowe. rugą kategorią źródeł emisji mającą znaczący wpływ na poziom stę eń P 10 jest transport drogowy. Emitory związane z indywidualnym ogrzewaniem mieszkań i budynków usytuowane są na niewielkich wysokościach nad poziomem gruntu w obszarach z budownictwem mieszkaniowym przez co bezpośrednio kształtują poziom zanieczyszczenia w miejscach przebywania ludzi. Emisje z transportu drogowego mają miejsce na niewielkiej wysokości z sieci dróg i ulic i w związku z tym równie mają znaczący wpływ na podwy szenie poziomu stę eń w strefie przebywania i zamieszkiwania ludzi. Poprawę jakości powietrza w zakresie stę eń pyłu P 2 5 jak i P 10 mo na uzyskać poprzez znaczące ograniczenie emisji P 2 5 przede wszystkim z wymienionych wy ej dwóch kategorii źródeł emisji. Zestawienie działań mogących przynieść poprawę w tym zakresie zamieszczono w rozdziale 3.6 dotyczącym pyłu P

107 odatkowo mając na uwadze e część pyłu P 2 5 to aerozol wtórny powstający w atmosferze w wyniku przemian fotochemicznych z zanieczyszczeń gazowych nale y dą yć do ograniczenia emisji gazowych prekursorów pyłu w tym przede wszystkim tlenków siarki tlenków azotu i amoniaku Łączna ocena w oparciu o kryteria określone dla ochrony zdrowia Wyniki klasyfikacji stref W ocenie jakości powietrza za 2015 rok, przeprowadzonej w oparciu o kryteria ustanowione w celu ochrony zdrowia uwzględniono 12 substancji 5 zanieczyszczeń gazowych oraz 7 pyłowych. Dla ka dego z uwzględnionych w niej zanieczyszczeń, ocena obejmowała 46 stref określonych w rozporządzeniu inistra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref w których dokonuje się oceny jakości powietrza. la wszystkich zanieczyszczeń wynikiem klasyfikacji mogła być klasa A lub C. Ocena za 2015 rok jest pierwszą w której wynikiem klasyfikacji strefy dla pyłu P 2 5 nie mogła być ju klasa B. Od tego roku wartość marginesu tolerancji wynosi zero - rezultatem oceny za rok 2015 i lata następne jest zatem zaliczenie strefy do klasy A lub C. W ocenie dotyczącej ozonu dokonano dodatkowej klasyfikacji stref - w oparciu o poziom celu długoterminowego. ej wynikiem jest przypisanie ka dej strefie klasy D1 lub D2. Z uwagi na inny charakter tego kryterium dla ozonu, w stosunku do poziomów dopuszczalnych lub docelowych określonych dla pozostałych substancji, rezultaty dodatkowej klasyfikacji nie są uwzględniane w analizach przedstawionych w niniejszym rozdziale (przedstawiono je w rozdz. 3.5). Dla 44 spośród 46 stref w Polsce wynikiem klasyfikacji za 2015 rok, dla jednego lub więcej ni jednego zanieczyszczenia, było zaliczenie strefy do klasy C. Dwie strefy (miasto Olsztyn oraz miasto oszalin nie uzyskały klasy C dla adnego z ocenianych zanieczyszczeń. W ocenie za rok 2014 wszystkie strefy zostały zaliczone do klasy C przynajmniej dla jednego zanieczyszczenia. Tabela Liczba stref dla których w 2015 r. najmniej korzystną z klas przypisanych wszystkim zanieczyszczeniom uwzględnianym w ocenie pod kątem ochrony zdrowia była klasa A lub C Województwo Ogólna liczba stref w województwie Liczba stref w danej klasie dolnośląskie 4 4 kujawsko-pomorskie 4 4 lubelskie 2 2 lubuskie 3 3 łódzkie 2 2 małopolskie 3 3 mazowieckie 4 4 opolskie 2 2 podkarpackie 2 2 A C 107

108 Województwo Ogólna liczba stref w województwie Liczba stref w danej klasie podlaskie 2 2 pomorskie 2 2 śląskie 5 5 świętokrzyskie 2 2 warmińsko-mazurskie wielkopolskie 3 3 zachodniopomorskie Suma A C ak to ju wielokrotnie zaznaczano zgodnie z zasadami oceny rocznej klasę strefy dla danego zanieczyszczenia określa się na podstawie jego stężeń występujących w rejonach potencjalnie najbardziej zanieczyszczonych rozważaną substancją. W rezultacie nawet niezbyt rozległy obszar przekroczeń wartości normatywnych zanieczyszczenia decyduje o wyniku klasyfikacji całej strefy nawet o du ym obszarze. Nale y zatem pamiętać e zaliczenie strefy do klasy C dla danego zanieczyszczenia nie oznacza złej sytuacji na terenie całej strefy a jest jedynie sygnałem e w strefie istnieją obszary wymagające podjęcia i prowadzenia działań na rzecz poprawy jakości powietrza pod kątem rozwa anego zanieczyszczenia. PM2.5 BaP Ni Cd As Pb PM10 O3 C6H6 CO NO2 SO2 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% A Rys Udział stref zaliczonych do określonych klas w łącznej liczbie stref w Polsce w 2015 r. dla poszczególnych zanieczyszczeń klasy stref, ochrona zdrowia) W rezultacie oceny za 2015 rok, w przypadku dwutlenku siarki, tlenku węgla, benzenu, oraz ołowiu kadmu i niklu, zawartych w pyle PM10, wszystkie strefy w kraju zaliczono do klasy A (rys ). o klasy A zaliczono tak e przewa ającą większość stref w odniesieniu do dwutlenku azotu (42 strefy w klasie A), ozonu (40) i arsenu (44). C 108

109 W przypadku pyłu P 2 5 do klasy A zaliczono 23 strefy, taka sama liczba stref uzyskała klasę C. Podobnie jak w poprzednich latach w wyniku oceny dotyczącej pyłu P 10 w 2015 roku stosunkowo mało (7) stref zostało zaliczonych do klasy A. W przypadku benzo(a)pirenu klasę A uzyskały 2 strefy natomiast w roku poprzednim wszystkie strefy w kraju zaliczono do klasy C. Strefy zaliczone do klasy C Zaliczenie strefy do klasy C dla danego zanieczyszczenia oznacza e na jej terenie stwierdzono wystąpienie przekroczeń wartości normatywnych stę eń zanieczyszczenia obowiązujących w Polsce i wskazuje na potrzebę podjęcia stosownych działań naprawczych zmierzających do poprawy jakości powietrza. Nale y do nich opracowanie lub aktualizacja programu ochrony powietrza (POP), mającego na celu osiągnięcie dopuszczalnych lub docelowych poziomów substancji w powietrzu oraz pułapu stę enia ekspozycji dla P 2 5. Informacje na temat wymagań związanych z zaliczeniem strefy do klasy C podano w rozdziale 2.3. ak ju wspomniano wy ej w ocenie jakości powietrza za 2015 rok pod kątem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia prawie wszystkie strefy w kraju (za wyjątkiem dwóch zaliczono do klasy C przynajmniej dla jednego zanieczyszczenia. Główną przyczyną zakwalifikowania stref w Polsce do klasy C, podobnie jak w poprzednich latach były wyniki oceny dotyczącej pyłu PM10 i B(a)P. W 2015 roku 42 strefy w kraju (ok. 96% wszystkich) zaliczono do klasy C ze względu na benzo a piren. Ze względu na pył P 10 klasę C przypisano 39 strefom (ok. 85% wszystkich. Znaczną liczbę - 23 strefy (50% zaliczono do klasy C dla pyłu P tab W odniesieniu do pozostałych zanieczyszczeń dla których w ocenie za 2015 rok niektóre strefy zostały sklasyfikowane jako C dotyczyło to kilku stref. Liczba stref zaliczonych do tej klasy wynosiła 2 dla arsenu, 4 dla dwutlenku azotu oraz 6 dla ozonu. Większość stref w kraju zakwalifikowano do klasy C ze względu na więcej ni jedno zanieczyszczenie. Tabela Liczba stref zaliczonych do klasy C w poszczególnych województwach w 2015 r. z uwzględnieniem zanieczyszczeń dla których strefy zakwalifikowano do klasy C (ochrona zdrowia) Ogólna liczba Liczba stref zaliczonych do klasy C Województwo stref w województwie Razem NO 2 O 3 PM10 As B(a)P PM2,5 dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie

110 Ogólna liczba Liczba stref zaliczonych do klasy C Województwo stref w województwie Razem NO 2 O 3 PM10 As B(a)P PM2,5 małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Suma końcowa Przekroczenia wartości kryterialnych stę eń ró nych substancji często występowały na ró nych obszarach strefy. W strefach w których przekroczenia stwierdzono dla kilku substancji z reguły dotyczyły one pyłu P 10 i B a P, a tak e pyłu P 2 5. ak wynika z oceny za 2015 rok a tak e za lata poprzednie dość częstym przypadkiem jest równoległe występowanie przekroczeń stę eń P 10 i B a P na wskazanych obszarach przekroczeń w strefach zaliczonych do klasy C. Pogrupowane obszary przekroczeń kryterialnych wartości stę eń zanieczyszczeń w strefach zaliczonych w ocenie za 2015 rok do klasy C zestawiono w tabelach zamieszczonych w rozdziałach dotyczących poszczególnych zanieczyszczeń. Są to obszary wskazane przez WIOŚ na podstawie wyników pomiarów stę eń a tak e z zastosowaniem metod modelowania matematycznego i obiektywnego szacowania. odelowanie było często wykorzystywane jako dodatkowa metoda oceny i na jego podstawie wyznaczano obszary przekroczeń dla wybranych zanieczyszczeń w du ej części stref. Dodatkowe informacje dotyczące obszarów przekroczeń dla określonych zanieczyszczeń mo na uzyskać w odpowiednich WIOŚ, np. w publikowanych przez nie wojewódzkich raportach z wynikami rocznej oceny jakości powietrza. Adresy stron internetowych na których są one aktualnie dostępne zostały zamieszczone na końcu niniejszego opracowania. Przekroczenia wartości kryterialnych stężeń w strefach zaliczonych do klasy C Zaliczenie strefy do klasy C dla danego zanieczyszczenia ma miejsce w przypadku wystąpienia na jej terenie na określonym obszarze strefy przekroczenia odpowiednich wartości kryterialnych ustanowionych dla tego zanieczyszczenia poziomu dopuszczalnego lub poziomu docelowego) z częstością większą od dozwolonej. Przekroczenia będące podstawą decyzji o zakwalifikowaniu strefy do klasy C są z reguły udokumentowane 110

111 wynikami pomiarów w szczególnych przypadkach podstawą zaliczenia strefy do klasy C były wyniki modelowania. W tabeli przedstawiono liczbę stanowisk pomiarowych, w strefach zaliczonych do klasy C w poszczególnych województwach na których w 2015 roku zostały przekroczone wartości normatywne stę eń zanieczyszczeń. Tabela Liczba stanowisk, w strefach zaliczonych do klasy C na których stwierdzono przekroczenia wartości kryterialnych stę eń zanieczyszczeń ochrona zdrowia w poszczególnych województwach w 2015 r. Liczba stanowisk na których stwierdzono przekroczenie wartości kryterialnych stę eń dla poszczególnych parametrów Województwo NO 2 O 3 PM10 PM10 As B(a)P PM2,5 stę enie stę enie stę enie stę enie stę enie stę enia stę enia 24- średnie średnie średnie średnie średnie maks. 8-godz. godz. roczne roczne roczne roczne roczne dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie 1 6 łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie 4 9 śląskie świętokrzyskie warmińskomazurskie 1 3 wielkopolskie zachodniopomorskie 1 5 Liczba stanowisk, na których wystąpiły przekroczenia 1) Liczba stanowisk w strefach zaliczonych do klasy C 2) Liczba stanowisk w kraju 3) ) Liczba stanowisk na których wystąpiły przekroczenia określonych wartości kryterialnych dla danego zanieczyszczenia w strefach zaliczonych do klasy C ze względu na to zanieczyszczenie 2) Łączna liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie dotyczącej danego zanieczyszczenia w strefach zaliczonych do klasy C ze względu na to zanieczyszczenie 3) Łączna liczba stanowisk uwzględnionych w ocenie dotyczącej danego zanieczyszczenia w kraju Przekroczenia obserwowane w 2015 roku, podobnie jak w roku poprzednim, w przypadku: arsenu, dwutlenku azotu i ozonu, wystąpiły na pojedynczych stanowiskach w Polsce (tab Liczba stanowisk na których zostały przekroczone wartości 111

112 normatywne stanowiła nieznaczny procent (od około 2% do około 5%) liczby stanowisk pomiarów stę eń rozwa anych substancji istniejących w Polsce uwzględnionych w ocenie za 2015 rok). Przekroczenia poziomu dopuszczalnego określonego dla stę enia średniego rocznego NO 2, odnotowane w 2015 roku na 5 stanowiskach dotyczyły, podobnie jak w poprzednich latach, jedynie tzw. stacji komunikacyjnych. Liczba stanowisk z przekroczeniami stanowiła ok. 29% wszystkich znajdujących się w strefach zaliczonych do klasy C. Przekroczenia normatywnych stę eń ozonu w 2015 roku odnotowano na 4 stanowiskach co stanowiło ok. 5% uwzględnionych w ocenie w skali kraju. W stosunku do liczby stanowisk w strefach zaliczonych do klasy C przekroczenia miały miejsce na 33% stanowisk. eprezentatywność przestrzenna stanowisk pomiarowych stę eń ozonu jest jednak większa ni dla innych zanieczyszczeń szczególnie na terenach pozamiejskich większy jest zatem zasięg przestrzenny przekroczeń stwierdzonych na określonych stanowiskach. Nale y równie zauwa yć i w województwach dla których nie wskazano w tabeli stanowisk na których zanotowano przekroczenia a gdzie znajdują się strefy które uzyskały w ocenie dla ozonu klasę C w woj. dolnośląskim opolskim i małopolskim podstawą klasyfikacji metodą decydującą) było modelowanie matematyczne Przekroczenia kryterialnych stę eń pyłu P 2,5 (poziomu dopuszczalnego) występowały znacznie częściej ni omawianych dotychczas zanieczyszczeń. W 2015 roku przekroczenia wystąpiły na 34 stanowiskach - co stanowiło blisko 39% stanowisk w kraju, uwzględnionych w ocenie i blisko 64% stanowisk funkcjonujących w strefach zaliczonych do klasy C. Zanieczyszczeniem którego wartości normatywne są przekraczane w Polsce na wielu stanowiskach pomiarowych jest pył P 10. otyczy to w szczególności jego stę eń 24-godz. W 2015 przekroczenie wartości normatywnej dla stę eń 24-godz. odnotowano na 158 z 221 (ok. 71% uwzględnionych w ocenie stanowisk w kraju. Przekroczenie dopuszczalnego poziomu określonego dla stę eń średnich rocznych P 10 miało miejsce na 36 stanowiskach (ok. 16%). W roku poprzednim 2014 przekroczenie tego typu miało miejsce na 50 stanowiskach w kraju. Udział liczby stanowisk z przekroczeniami wartości normatywnych P 10 w ich łącznej liczbie w strefach sklasyfikowanych jako C dla P 10 wynosił około 76% dla stę eń średnich dobowych i ok. 31% dla średnich rocznych. Przekroczenia odnotowane w 2015 roku na największej liczbie stanowisk w stosunku do liczby istniejących w kraju oraz do liczby w strefach zaliczonych do klasy C dotyczyły podobnie jak w poprzednich latach, benzo a pirenu. Poziom docelowy określony dla stę eń średnich rocznych B a P został przekroczony w 2015 roku na 129 stanowiskach co stanowiło ok. 94% stanowisk w kraju i ok. 96% spośród stanowisk poło onych w strefach które uzyskały klasę C. Częste występowanie w Polsce stę eń B a P wy szych od wartości normatywnej wią e się z jego emisją z procesów spalania paliw w sektorze komunalnym i mieszkaniowym w sezonie zimowym. o ogrzewania budynków często wykorzystuje się paliwa stałe takie jak węgiel drewno a niekiedy równie odpady. W dalszym ciągu stosowane są piece kotły paleniska o niskiej sprawności energetycznej nie gwarantujące właściwych warunków spalania. Wzrost emisji B a P ze źródeł tzw. niskiej emisji w okresie zimy, w powiązaniu z gorszymi warunkami dyspersji zanieczyszczeń w sezonie chłodnym przyczynia się do wyraźnego wzrostu dobowych stę eń B a P w tym okresie. 112

113 Przekłada się to na przekraczanie bardzo niskiej wartości normatywnej dla tego zanieczyszczenia (poziomu docelowego dla stę enia średniego rocznego wynoszącego 1 ng/m 3 ). Więcej informacji dotyczących emisji tego zanieczyszczenia oraz mo liwych działań naprawczych mo na znaleźć w rozdziale poświęconym wynikom wykonanej dla niego oceny rocznej. u y udział stanowisk pomiarowych z przekroczeniami wartości normatywnych w łącznej liczbie stanowisk pomiarów stę eń benzo a pirenu i pyłu P 10 w skali kraju a tak e w łącznej liczbie stanowisk zlokalizowanych w strefach zaliczonych do klasy C, świadczy o powszechnym charakterze występowania podwy szonych stę eń tych zanieczyszczeń na obszarze Polski. Informacje na temat przekroczeń wartości kryterialnych stę eń zanieczyszczeń w poszczególnych strefach zakwalifikowanych do klasy C w 2015 roku przedstawiono w tabelach D.1-.7 Zał.. Obok wykazu stref i liczby stanowisk na których w danej strefie zostały przekroczone wartości kryterialne podano tu poziomy stę eń na danym stanowisku (lub ich zakres w przypadku kilku stanowisk na których stę enia przekraczały określone kryterium). W odniesieniu do pyłu P 10 i ozonu przedstawiono tak e wykaz stanowisk i informacje na temat zarejestrowanej liczby przypadków przekroczeń poziomu dopuszczalnego dla stę eń 24-godz. PM10 i poziomu docelowego dla ozonu. 4. Wyniki oceny według kryteriów odniesionych do ochrony roślin 4.1. Dwutlenek siarki Kryteria oceny Tabela ryteria będące podstawą rocznej oceny jakości powietrza za 2015 r. - SO 2, ochrona roślin Okres uśredniania stę eń Dopuszczalny poziom SO 2 w powietrzu [µg/m 3 ] rok kalendarzowy 20 pora zimowa (okres od 01 X do 31 III) 20 Wyniki oceny W ocenie jakości powietrza za 2015 rok dotyczącej SO 2 pod kątem ochrony roślin podstawę klasyfikacji stref wg parametrów stanowiły stę enia średnie roczne oraz stę enia uśrednione w półroczu chłodnym obejmującym okres Podobnie jak w poprzednich latach, w przypadku obu badanych parametrów nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych poziomów SO 2, ustalonych w celu ochrony roślin na terenie adnej ze stref w kraju. Wszystkie strefy objęte oceną 16 zostały zaliczone do klasy A dla obu rozwa anych parametrów. W rezultacie ka dej strefie przypisano równie klasę A rys

114 Zestawienie stref podlegających ocenie pod kątem ochrony roślin i przypisane im klasy określone wg parametrów i wynikowe dla SO 2 przedstawiono w tabeli C.1 Zał. C. W ocenie dotyczącej SO 2 pod kątem ochrony roślin za 2015 rok, w 14 z 16 stref (ok. 88% jako podstawę określenia klasy strefy wskazano pomiary stę eń w stałych punktach. W większości przypadków były to pomiary automatyczne w niektórych strefach pomiary manualne lub połączenie pomiarów automatycznych i manualnych. W dwóch strefach świętokrzyskiej i opolskiej decydującą podstawę oceny stanowiły metody szacowania - tab , rys ako metody uzupełniające w stosunku do decydujących o klasie strefy stosowano równie modelowanie i ró ne typy szacowania (rys 4.1.3). Wyniki przestrzennego rozkładu stę eń średnich rocznych dwutlenku siarki uzyskane przy pomocy modelowania prezentuje rysunek etody wskazane jako podstawa klasyfikacji poszczególnych stref w ocenie dotyczącej SO 2 (ochrona roślin za 2015 rok przedstawiono w tabeli C.2 Zał. C. Rys Klasyfikacja stref w Polsce dla SO 2 na podstawie rocznej oceny jakości powietrza za rok 2015 (klasa strefy ochrona roślin 114

115 Metody oceny Tabela Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla SO 2 ochrona roślin w 2015 r. wskazano określone metody Czas uśredniania stę eń Czas uśredniania stę eń pora zimowa rok Województwo Liczba stref w województwie etoda oceny stę eń etoda oceny stę eń p m s p m s dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Suma etody oceny stę eń p - pomiary których wyniki mo na uznać za wystarczającą podstawę oceny klasy strefy m - matematyczne modelowanie rozkładów stę eń s - metody obiektywnego szacowania Uwaga w zestawieniu uwzględniono metody wskazane jako podstawa oceny na etapie klasyfikacji wg parametrów ys Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla SO 2 określenie klasy wg parametrów ochrona roślin w 2015 r. wskazano określone metody 115

116 SO2 zima SO2 rok 0 ys Liczba stref w których na potrzeby rocznej oceny dotyczącej SO 2 określenie klasy wg parametrów ochrona roślin w 2015 r. wykorzystano określone połączenie metod szczegółowych Na rysunku zaprezentowano rozkład stę eń średniorocznych SO 2, uzyskany metodą łączenia wyników modelowania matematycznego oraz pomiarów. Rys ozkład stę eń średniorocznych dwutlenku siarki na obszarach województw na podstawie łączenia wyników z modelowania modelem CALPUFF z wynikami pomiarów (modelowanie w siatce 0,5kmx0,5km dla aglomeracji i miast pow. 100 tys. mieszkańców oraz 1kmx1km dla pozostałych stref) Źródło: GIOŚ 2016d 116

117 4.2. Tlenki azotu Kryteria oceny Tabela ryteria będące podstawą rocznej oceny jakości powietrza za 2015 r. NO x 1), ochrona roślin Okres uśredniania stę eń Dopuszczalny poziom NO x w powietrzu [µg/m 3 ] rok kalendarzowy 30 1) Stę enie NOx obliczane jako suma stę eń NO[ppb]+NO 2 [ppb] wyra ona w postaci stę enia NO 2 w g/m 3 Wyniki oceny W rezultacie oceny jakości powietrza za 2015 rok pod kątem tlenków azotu NO x z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin wszystkie 16 stref zaliczono do klasy A (rys Oznacza to e dopuszczalny poziom NO x w powietrzu ustalony w celu ochrony roślin nie został w 2015 roku przekroczony na terenie adnej strefy w Polsce. Taka sama sytuacja miała miejsce w ocenach dotyczących lat ubiegłych. Wykaz stref podlegających ocenie i wyniki klasyfikacji poszczególnych stref dla NO x przedstawiono w tabeli C.1 Zał. C. Rys Klasyfikacja stref w Polsce dla NO x na podstawie rocznej oceny jakości powietrza za rok 2015 ochrona roślin 117

118 Metody oceny oczne oceny jakości powietrza w strefach dotyczące NO x pod kątem ochrony roślin za 2015 rok najczęściej opierały się na wynikach pomiarów automatycznych w stałych punktach. Na ich podstawie dokonano klasyfikacji 12 z 16 stref (75%) (tab , rys ). Cztery strefy sklasyfikowano na podstawie ró nego typu metod szacowania. odatkowo jako metodę uzupełniającą wykorzystano wyniki modelowania (rys ). Tabela Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla NO x ochrona roślin w 2015 r. wskazano określone metody Województwo Liczba stref podlegających etoda oceny stę eń ocenie w województwie p m s dolnośląskie 1 1 kujawsko-pomorskie 1 1 lubelskie 1 1 lubuskie 1 1 łódzkie 1 1 małopolskie 1 1 mazowieckie 1 1 opolskie 1 1 podkarpackie 1 1 podlaskie 1 1 pomorskie 1 1 śląskie 1 1 świętokrzyskie 1 1 warmińsko-mazurskie 1 1 wielkopolskie 1 1 zachodniopomorskie 1 1 Suma etody oceny stę eń p - m - s - pomiary których wyniki mo na uznać za wystarczającą podstawę oceny klasy strefy matematyczne modelowanie rozkładów stę eń metody obiektywnego szacowania ys Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla NO x ochrona roślin w 2015 r. wskazano określone metody 118

119 etody oceny dotyczącej NO x będące podstawą klasyfikacji poszczególnych stref w kraju, przedstawiono w tabeli C.2 Zał. C NOx rok pa spn pa,m sai sao,sai siz ys Liczba stref w których na potrzeby rocznej oceny dotyczącej NO x ochrona roślin w 2015 r. wykorzystano określone połączenie metod szczegółowych 4.3. Ozon Kryteria oceny Tabela ryteria będące podstawą rocznej oceny jakości powietrza za 2015 r. O 3 AOT40 ochrona roślin Kryterium Okres uśredniania stę eń opuszczalna wartość parametru AOT40 dla O 3 w powietrzu poziom docelowy (DC) okres wegetacyjny (1 V 31 VII) µg/m 3 ) h poziom celu długoterminowego T okres wegetacyjny (1 V 31 VII) µg/m 3 ) h Ocena zanieczyszczenia powietrza ozonem pod kątem ochrony roślin dokonywana jest w oparciu o parametr AOT40. ego wartość oblicza się na podstawie 1-godz. stę eń ozonu jako sumę ró nic pomiędzy stę eniem średnim jednogodzinnym wyra onym w µg/m 3 a wartością 80 µg/m 3 dla ka dej godziny w ciągu doby pomiędzy godziną 8.00 a czasu środkowoeuropejskiego CET dla której stę enie jest większe ni 80 µg/m 3. Wartość tę uznaje się za dotrzymaną je eli nie przekracza jej średnia z takich sum obliczona dla okresów wegetacyjnych z pięciu kolejnych lat. W przypadku braku danych pomiarowych z pięciu lat dotrzymanie tej wartości sprawdza się na podstawie danych pomiarowych z co najmniej trzech lat. ozporządzenie inistra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu określa dwie wartości kryterialne dla ozonu dotyczące ochrony roślin poziom docelowy oraz poziom celu długoterminowego. W ocenie pod kątem 119

120 ochrony roślin podobnie jak w przypadku ochrony zdrowia dla ozonu dokonuje się podwójnej klasyfikacji stref biorąc pod uwagę poziom docelowy klasy A i C) oraz poziom celu długoterminowego klasy 1 i D2). Wyniki oceny W wyniku rocznej oceny jakości powietrza za 2015 rok dotyczącej ozonu z uwzględnieniem poziomu docelowego określonego dla ochrony roślin spośród 16 stref podlegających ocenie 13 zaliczono do klasy A. Do klasy C zaliczono 3 strefy (ok 19%): dolnośląską małopolską i śląską rys , tab ). Stanowi to pogorszenie sytuacji w stosunku do roku poprzedniego w którym klasę C uzyskały dwie strefy dolnośląska i śląska. W klasyfikacji stref dokonanej na podstawie drugiego kryterium poziomu celu długoterminowego wszystkie strefy w kraju zaliczono do klasy D2 (rys , tab ) podobnie jak w latach Listę stref podlegających ocenie i wyniki klasyfikacji dla ozonu przedstawiono w tabeli C.1 Zał. C. Rys Klasyfikacja stref w Polsce dla O 3 na podstawie rocznej oceny jakości powietrza za rok 2015 poziom docelowy ochrona roślin 120

121 Rys Klasyfikacja stref w Polsce dla O 3 na podstawie rocznej oceny jakości powietrza za rok 2015 poziom celu długoterminowego ochrona roślin Tabela Liczba stref dla O 3 zaliczonych do określonych klas poziom docelowy poziom celu długoterminowego ochrona roślin w poszczególnych województwach w 2015 r. Liczba stref w danej klasie Województwo Liczba stref w Poziom celu Poziom docelowy (DC) województwie długoterminowego T A C D1 D2 dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Suma

122 18.8% A C 81.3% ys Procent stref zaliczonych do określonych klas dla O 3 (klasa strefy, poziom docelowy, ochrona roślin w Polsce w 2015 r. Metody oceny W ocenie dotyczącej ozonu pod kątem obu kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin (poziomu docelowego i poziomu celu długoterminowego w 2015 roku 12 z 16 stref sklasyfikowano na podstawie pomiarów w stałych punktach (tab , rys ). W przypadku czterech stref: małopolskiej opolskiej podkarpackiej i świętokrzyskiej, podstawę klasyfikacji stanowiły wyniki modelowania matematycznego. W wielu strefach w ramach oceny wykorzystano kombinację metody podstawowej pomiarów oraz uzupełniającej modelowania - rys Metody zastosowane w ocenie dotyczącej ozonu w poszczególnych strefach w kraju przedstawiono w tabeli C.2 Zał. C. Tabela Liczba stref w których jako podstawę rocznej oceny dla O 3 ochrona roślin w 2015 r. wskazano określone metody etoda oceny stę eń ozonu parametru AOT40 Liczba stref w Kryterium: poziom Kryterium: poziom celu Województwo województwie docelowy (DC) długoterminowego T p m s p m s dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie

123 Województwo Liczba stref w województwie etoda oceny stę eń ozonu parametru AOT40 Kryterium: poziom Kryterium: poziom celu docelowy (DC) długoterminowego T p m s p m s warmińsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Suma etody oceny stę eń p - pomiary których wyniki mo na uznać za wystarczającą podstawę oceny klasy strefy m - matematyczne modelowanie rozkładów stę eń s - metody obiektywnego szacowania Rys Liczba stref, w których jako podstawę rocznej oceny dla ozonu ochrona roślin, DC- poziom docelowy; DT- poziom celu długoterminowego) w 2015 r. wskazano określone metody O3 DC O3 DT 2 0 pa pa,m pa,m,sps m ys Liczba stref w których na potrzeby rocznej oceny dotyczącej O 3 ochrona roślin, DC- poziom docelowy; DT- poziom celu długoterminowego) w 2015 r. wykorzystano określone połączenie metod szczegółowych 123

124 Podobnie jak w przypadku oceny pod katem ochrony zdrowia jak równie w ocenach dotyczących roku poprzedniego na potrzeby oceny dotyczącej stę eń ozonu pod kątem ochrony roślin wykorzystano modelowanie matematyczne wykonane dla obszaru całego kraju. Na rysunku zaprezentowano uzyskany rozkład przestrzenny wartości parametru AOT40 uśrednionego dla lat Siatka 15 km Siatka 5 km Rys Wskaźnik AOT40 dla obszaru Polski uśredniony dla lat na podstawie łączenia wyników z modelowania modelem CA x z wynikami pomiarów Źródło: GIOŚ 2016e Sytuacje wystąpienia przekroczeń wartości kryterialnych i ich przyczyny Jak napisano powy ej przekroczenie poziomu docelowego wystąpiło na obszarze trzech stref w kraju. W tabeli zestawiono oszacowane rejony wystąpienia tych przekroczeń w poszczególnych strefach. Tabela Obszary wystąpienia w 2015 r. przekroczenia wartości kryterialnej (poziomu docelowego), wykazane w ocenie dla O 3 (ochrona roślin AOT40) Kod Województwo Nazwa strefy Rejon strefy dolnośląskie PL0204 strefa dolnośląska Śnie ka małopolskie PL1203 strefa małopolska gminy Stryszawa, Zawoja, Jab łonka śląskie PL2405 strefa śląska gminy Ciasna Herby eleśnia oniecpol oszarawa Panki Przystajń ajcza Ujsoły Wręczyca Wielka. Głównymi przyczynami przekroczeń poziomu docelowego lub celu długoterminowego określonych dla stę eń ozonu wskazywanymi w ocenie za 2015 rok były napływ ozonu i prekursorów ozonu z innych obszarów w tym spoza granic Polski), emisja prekursorów ozonu i ich przemiany na obszarze kraju, zjawiska lub procesy naturalne w tym warunki meteorologiczne sprzyjające formowaniu się ozonu w powietrzu atmosferycznym. 124

125 4.4. Łączna ocena w oparciu o kryteria określone dla ochrony roślin Wyniki klasyfikacji stref oczna ocena jakości powietrza na podstawie kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin prowadzona była w odniesieniu do trzech zanieczyszczeń dwutlenku siarki SO 2, tlenków azotu NO x i ozonu O 3. la ka dego z wymienionych zanieczyszczeń ocenę przeprowadzono w odniesieniu do 16 stref określonych w rozporządzeniu inistra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref w których dokonuje się oceny jakości powietrza. Obszar ka dej strefy obejmował obszar województwa z wyłączeniem strefaglomeracji i stref-miast o liczbie mieszkańców większej od 100 tysięcy. W wyniku oceny za 2015 rok dotyczącej zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki, przeprowadzonej z uwzględnieniem dwóch kryteriów poziomu dopuszczalnego dla stę eń średnich rocznych i poziomu dopuszczalnego dla pory zimowej, ustanowionych w celu ochrony roślin wszystkie strefy w kraju zaliczono do klasy A. W ocenie dotyczącej tlenków azotu równie wszystkie strefy zostały zaliczone do klasy A - rys W 2015 roku, podobnie jak w poprzednich latach, w Polsce nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnych poziomów stę eń SO 2 i NO x określonych w celu ochrony roślin. W rezultacie oceny dotyczącej ozonu w oparciu o poziom docelowy 13 z 16 stref zaliczono do klasy A pozostałe 3 strefy sklasyfikowano jako C. W ocenie jakości powietrza dotyczącej ozonu prowadzonej w oparciu o kryteria określone w celu ochrony roślin dokonuje się dodatkowej klasyfikacji stref której kryterium stanowi poziom celu długoterminowego dla ochrony roślin. Wynikiem klasyfikacji jest zaliczenie strefy do klasy D1 lub D2. W 2015 roku, podobnie jak we wszystkich poprzednich latach które podlegały ocenie poziom celu długoterminowego został przekroczony we wszystkich 16 strefach w kraju wszystkie strefy zaliczono do klasy D2 (zob. tab ). ys Udział stref zaliczonych do klasy A lub C w łącznej liczbie stref w Polsce w 2015 r. dla poszczególnych zanieczyszczeń ochrona roślin 125