Nowe stanowiska rzadkich roślin naczyniowych na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej

Transkrypt

1 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 9: , 2002 Nowe stanowiska rzadkich roślin naczyniowych na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej ANDRZEJ URBISZ URBISZ, AN The new localities of rare vascular plants in the area of the Jura Krakowsko- Częstochowska. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica 9: Kraków. ISSN X. ABSTRACT: The paper contains a list of the 192 new localities of 75 rare plant species found on the Jura Krakowsko-Częstochowska Upland (South Poland). KEY WORDS: vascular plants, flora, Jura Krakowsko-Częstochowska, Poland A. Urbisz, Katedra Botaniki Systematycznej, Uniwersytet Śląski, ul. Jagiellońska 28, PL Katowice, Polska, aurbisz@us.edu.pl WSTE P Bardziej szczegółowe badania florystyczne Jury Krakowsko-Częstochowskiej były prowadzone od drugiej połowy XIX w. (BERDAU 1859; KARO 1881). Następnie kontynuowało je wielu botaników głównie z ośrodków: krakowskiego, katowickiego i łódzkiego. Jednak najważniejsze opracowania dotyczące szaty roślinnej tego obszaru powstały stosunkowo niedawno (MICHALIK 1978; WIKA 1986; HEREŹNIAK 1993; ZAJA C & ZAJA C 1998). Również w ostatnich latach ukazało się szereg publikacji, zawierających materiały do flory Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej (HEREŹNIAK i in. 1996, 2001; SZELA G 2000; WIKA 1989; WIKA i in. 2000). W publikacji przedstawiono 192 stanowiska 75 rzadkich gatunków, zebranych przez autora w latach Materiały zielnikowe znajdują się w KTU. TEREN BADAŃ Wyżyna Krakowsko-Częstochowska jest makroregionem o powierzchni 2615 km 2 (KON- DRACKI 1988). W obrębie tego terenu wyróżniamy 4 mezoregiony: Wyżyna Częstochowska (1300 km 2 ), Wyżyna Olkuska (820 km 2 ), Rów Krzeszowicki (225 km 2 ) oraz Garb Tenczyński (270 km 2 ).

2 142 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 9, 2002 Charakterystycznym elementem krajobrazu są skaliste ostańce wapienne o różnorodnych kształtach. Najwyższe punkty to zamek w Podzamczu 515,5 m n.p.m. i skały niedaleko Jerzmanowic 512,8 m n.p.m. Gęstość sieci wodnej jest tu niewielka. W stosunku do sąsiednich regionów jest to teren o klimacie nieco chłodniejszym, o większej liczbie opadów. Niewielka odległość do Karpat i Sudetów oraz położenie na granicy głównego wododziału Wisły i Odry powoduje, że przebiegają tu granice zasięgów i szlaki migracji wielu gatunków roślin. Występują tu również relikty i kilka endemitów. METODYKA BADAŃ Badany teren podzielono zgodnie z siatką ATPOL (ZAJA C 1978) na kwadraty o boku 2 km. Dla każdego stanowiska podano symbol kwadratu, miejscowość oraz siedlisko, na którym odnaleziono dany gatunek. WYKAZ STANOWISK Allium montanum Schmidt DE8433 rez. Zielona Góra, kilka roślin na skraju lasu. Androsace septentrionalis L. DF2613 Ogrodzieniec, kilkadziesiąt roślin na kamienistym nieużytku. Anthericum ramosum L. DF0643 Góra Zborów, licznie w lesie na skałkach; DF3634 na W od Bogucina Dużego, kilkadziesiąt roślin na skraju lasu. Asplenium viride Huds. DF5604 na S od Lgoty, kilkanaście okazów na wilgotnej skarpie w lesie mieszanym. Atropa belladonna L. DF5613 rez. Ostra Góra, kilka roślin w lesie liściastym. Botrychium lunaria (L.) Sw. DF0643 na W od Góry Zborów, kilkanaście okazów na murawie kserotermicznej. Campanula sibirica L. DF1613/DF1614 między Piasecznem a Lgotą Murowaną, kilkadziesiąt roślin na murawie przy drodze. Carex davalliana Sm. DF2623 na S od Ogrodzieńca, kilkanaście kęp na mokrej łące; DF5642 Zaniwie, licznie na wilgotnej łące. C. dioica L. DF3712 na E od Golczowic, kilkanaście kęp na wilgotnej łące. Cephalanthera damasonium (Mill.) Druce DF1603 Podlesice, DF2630 na S od Rokitna Szlacheckiego, DF2640 między Grabową a Niegowonicami, DF2700 Morusy, DF2701 Kocikowa, Kolonia Giebło, DF2810 Cisowa, DF3734 rez. Michałowiec, DF5610 na S od Sierszy. Licznie w lasach liściastych. C. rubra (L.) Rich. DF3734 rez. Michałowiec, DF5603 Płoki, DF5604 na S od Lgoty, DF5610 na S od Sierszy. Od kilkunastu do kilkudziesięciu okazów w lasach liściastych. Chimaphila umbellata (L.) Nutt. DF1602 Kolonia Zagórze, DF1614 między Piasecznem a Lgotą Murowaną, DF2721 Ryczów, DF3712 na E od Golczowic, DF3724 Chrząstowice, DF3734 Rez. Michałowiec, DF4643 na N od Płoków. Od kilkunastu do kilkudziesięciu roślin w borach sosnowych. Comarum palustre L. DF2841 Nowa Łąka, Zabagnie, DF3802 Wolbrom, DF3803 Brzozówka, DF3810 Gołaczewy, DF5641 Piła Kościelecka. Kilkanaście do kilkudziesięciu okazów na podmokłych łąkach i brzegach wód. Corallorhiza trifida Chatelain DF2700 Morusy, kilka okazów w lesie bukowym; DF2730 Żelazko, kilkanaście roślin w lesie liściastym; DF3734 rez. Michałowiec, kilka okazów w buczynie. Corydalis fabacea (Retz.) Pers. DF2632 rez. Góra Chełm, kilkadziesiąt roślin w buczynie; DF2724 na S od Smolenia, kilkadziesiąt okazów w lesie liściastym.

3 A. Urbisz: Rzadkie rośliny Jury Krakowsko-Częstochowskiej 143 Cynoglossum officinale L. DF1742 Gulzów, DF2644 Rodaki część E, DF2712 SW od Pilicy, DF2720 na W od Ryczowa, DF4722 Zimnodół. Kilka do kilkunastu okazów na przydrożach. Dentaria bulbifera L. DF2632 rez, Góra Chełm, DF2731 na S od Ryczowa, DF2732 na N od Krzywopłotów, DF2742 Krzywopłoty-Zawadka, DF3721 Jaroszowiec, DF3722 rez. Pazurek, DF3731 na S od Jaroszowca, DF4702 na S od Troksa. Kilkanaście do kilkuset okazów w lasach liściastych. D. enneaphyllos L. DF3731 na S od Jaroszowca, DF4632 na E od Podlesia, DF4702 na S od Troksa. Kilkadziesiąt do kilkuset okazów w buczynach. D. glandulosa W. K. DF5642 Zaniwie, kilkadziesiąt roślin w wilgotnym lesie liściastym wzdłuż brzegu potoku. Digitalis grandiflora Mill. DF2630 na S od Rokitna Szlacheckiego, kilkanaście roślin na skałkach wapiennych. Diphasiastrum complanatum (L.) Holub DF3724 Chrząstowice, kilka niewielkich płatów w borze sosnowym. Drosera rotundifolia L. DF3602 Skałbania, kilkadziesiąt okazów na niewielkim torfowisku śródleśnym; DF5631 na N od Piły Kościeleckiej, kilkadziesiąt roślin na podmokłych nieużytkach niedaleko torów kolejowych. Equisetum ramosissimum Desf. DF3614 Pustkowie, niewielki płat na przydrożu. E. variegatum Schleich. DF5631 na N od Piły Kościeleckiej, licznie na podmokłych nieużytkach niedaleko torów kolejowych. Erysimum odoratum Ehrh. DF2714 na N od Smolenia, kilkadziesiąt okazów na skałkach; DF2731 na S od Ryczowa, licznie na skałkach wapiennych, DF2810 Cisowa, kilkadziesiąt okazów na skałkach; DF3634 na W od Bogucina Dużego, kilkadziesiąt roślin niedaleko kamieniołomu; DF3724 Chrząstowice, licznie wzdłuż torów kolejowych; DF3740 Bogucin Mały, kilkadziesiąt roślin na skałkach; DF3741 Rabsztyn, kilkadziesiąt okazów na kamienistych przydrożach; DF3802 Wolbrom, licznie wzdłuż torów kolejowych; DF4634 na S od Żurady, kilkadziesiąt okazów na przydrożu. Euphorbia exigua L. DF3704 na N od Zarzecza, kilka okazów na ugorze. Galanthus nivalis L. DF2614 Podzamcze, DF2724 Smoleń, DF3721 Jaroszowiec, DF3722 rez. Pazurek, DF3732 Podlesie, DF3733 Kolonia Barciejówka. Kilkadziesiąt do kilkuset okazów w lasach liściastych. Gentiana ciliata L. DF0624 Dobrogoszyce, kilka kęp na murawie kserotermicznej. Gymnadenia conopsea (L.) R. Br. subsp. densiflora Richter DF5611 Trzebinia-Krze, DF5620 Trzebinia-Wodna, DF5621 Trzebinia. Kilka do kilkunastu roślin na wilgotnych łąkach. Gypsophila fastigiata L. DF2634 na W od Żelazka, DF2722 na E od Ryczowa, DF2730 Żelazko, DF2740 Ryczówek. Kilka do kilkunastu okazów na murawach. Helichrysum arenarium (L.) Moench DF0643 niedaleko Góry Zborów, kilkadziesiąt okazów na miejscu piaszczystym; DF1602 Kolonia Zagórze, kilkaset okazów na murawie przy skraju lasu. Holosteum umbellatum L. DF3722 Jaroszowiec Olkuski, kilkadziesiąt okazów na polu uprawnym; DF3723 na W od Chrząstowic, licznie na piaszczystym przydrożu. Hyoscyamus niger L. DF3724 Chrząstowice, kilkanaście roślin na przychaciu. Inula salicina L. DF0632 Hucisko, kilkadziesiąt roślin na przydrożu. Jovibarba sobolifera (Sims.) Opiz DF0624 Dobrogoszyce, DF0740 na N od Kroczyc, DF1602 Kolonia Zagórze, DF2604 na N od Podzamcza, DF2614 Podzamcze, DF2710 na E od Podzamcza, DF2720 na W od Ryczowa, DF3730 Bogucin Duży, DF3741 Rabsztyn. Kilkadziesiąt do kilkuset okazów na skałkach wapiennych. Lathraea squamaria L. DF5632 Młoszowa, kilkanaście okazów w lesie liściastym. Ledum palustre L. DF3602 Skałbania, nielicznie na niewielkim torfowisku śródleśnym. Lilium martagon L. DF2630 na S od Rokitna Szlacheckiego, DF2641 Grabowa, DF3634 na W od Bogucina Dużego, DF3730 Bogucin Duży, DF3731 na S od Jaroszowca, DF4633 na SW od Żurady, DF4702 na S od Troksa, DF4711 Sieniczno, DF5610 na S od Sierszy. Kilkanaście do kilkudziesięciu roślin w lasach liściastych. Lotus siliquosus L. DF5621 Trzebinia, kilka okazów na przydrożu niedaleko wiaduktu.

4 144 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 9, 2002 Lunaria rediviva L. DF3721 na N od Jaroszowca, licznie w lesie przy skałkach wapiennych. Lycopodium annotinum L. DF3724 Chrząstowice, kilka płatów w borze sosnowym. L. clavatum L. DF1602 Kolonia Zagórze, niewielki płat przy ścieżce leśnej; DF1603 Podlesice, nielicznie na przydrożu leśnym. Lysimachia thyrsiflora L. DF5641 Piła Kościelecka, kilkadziesiąt okazów na brzegu niewielkiego stawu; DF5642 Zaniwie, licznie nad stawami. Melandrium noctiflorum (L.) Fr. DF1633 na E od Kromołowa, DF3740 Bogucin Mały, DF4741 Gorenice część W, DF5611 Trzebinia-Krze. Nielicznie na miedzach polnych i przydrożach. Melittis melissophyllum L. DF1613 Piaseczno, DF2630 na S od Rokitna Szlacheckiego, DF3634 na W od Bogucina Dużego, DF3734 rez. Michałowiec, DF3741 Rabsztyn, DF3742 Troks, DF5613 rez. Ostra Góra. Kilkanaście do kilkudziesięciu okazów w lasach liściastych. Menyanthes trifoliata L. DF5641 Piła Kościelecka, nielicznie na podmokłej łące. Microstylis monophyllos (L.) Lindl. DF2634 na W od Żelazka, DF2721 Ryczów, DF4633 na SW od Żurady, DF5603 Płoki. Kilka do kilkunastu okazów w lasach liściastych lub mieszanych. Moneses uniflora (L.) A. Gray. DF3711 Golczowice, DF3712 na E od Golczowic, DF3724 Chrząstowice, DF4642 na E od Czyżówki, DF4701 na N od Olewina, DF4722 Zimnodół. Kilkanaście do kilkudziesięciu roślin w borach lub lasach mieszanych. Monotropa hypopitys L. DF2634 na W od Żelazka, kilkadziesiąt okazów w lesie mieszanym. Neotia nidus-avis (L.) Rich. DF0643 Góra Zborów, DF0644 na NW od Kroczyc, DF2632 rez., Góra Chełm, DF2700 Morusy, DF3731 na S od Jaroszowca, DF3733 Kolonia Barciejówka, DF4702 na S od Troksa. Kilkanaście do kilkudziesięciu okazów w lasach liściastych. Nonea pulla (L.) DC. DF1631 Łośnice, DF3713 na SE od Kolbarku, DF3743 Barciejówka. Nielicznie na murawach i miedzach polnych. Nuphar lutea (L.) Sibth. & Sm. DF3802 Wolbrom, nielicznie w zbiorniku wodnym niedaleko torów kolejowych. Nymphaea alba L. DF3614 Pustkowie, DF5641 Piła Kościelecka. Nielicznie w zbiornikach wodnych. Ophioglossum vulgatum L. DF5621 Trzebinia, nielicznie w wilgotnych zaroślach niedaleko zbiornika wodnego. Oxycoccus quadripetalus Gilib. DF3602 Skałbania, licznie na niewielkim torfowisku śródleśnym. Parnassia palustris L. DF5621 Trzebinia, nielicznie w wilgotnych zaroślach niedaleko zbiornika wodnego. Phegopteris robertiana (Hoffm.) A. Br. DF0643 Góra Zborów, licznie na skałach; DF2724 Smoleń, licznie na Skałach Zegarowych. Pirola chlorantha Sw. DF2632 rez. Góra Chełm, DF2642 na E od Grabowej. Nielicznie w borach sosnowych. Polystichum lobatum (Huds.) Chev. DF2634 na W od Żelazka, DF2732 na N od Krzywopłotów, DF3721 Jaroszowiec. Kilka do kilkunastu okazów na skałkach wapiennych. Ranunculus cassubicus L. DE9534 rez. Złoty Potok, nielicznie w lesie liściastym wzdłuż strumienia. R. lingua L. DF3810 Gołaczewy, kilkadziesiąt okazów wzdłuż rowu, niedaleko torów kolejowych. Saxifraga tridactylites L. DF2604 na N od Podzamcza Góra Birów, kilka okazów na skałkach; DF2720 na W od Ryczowa, nielicznie na skałkach wapiennych. Scandix pecten-veneris L. DF2702 na W od Pilicy, pojedynczy okaz na ugorze polnym; DF3704 na N od Zarzecza, kilka okazów w zbożu. Scorzonera humilis L. DF2642 na E od Grabowej, nielicznie w widnym lesie mieszanym. Silene otites (L.) Wibel DE8433 rez. Zielona Góra, DF0634 Młyny, DF1602 Kolonia Zagórze. Kilkanaście do kilkudziesięciu okazów na murawach i miejscach piaszczystych. Spergula vernalis Willd. DF2734 na S od Strzegowej, licznie na miejscu piaszczystym. Stellaria longifolia Muhl. ex Willd. DF5644 na SE od Dulowej, nielicznie na wilgotnym, leśnym przydrożu.

5 A. Urbisz: Rzadkie rośliny Jury Krakowsko-Częstochowskiej 145 Succisa pratensis Moench. DF1642 Dąbrówka-Żarki, kilkadziesiąt okazów na wilgotnej łące; DF3603 na N od Chechła, nielicznie na łące wzdłuż drogi. Teucrium botrys L. DF2544 Lipowa Górka, DF2640 Między Grabową a Niegowonicami, DF2714 na N od Smolenia. Kilkanaście do kilkudziesięciu roślin na skałkach wapiennych. Tofieldia calyculata (L.) Wahlenb. DF5621 Trzebinia, kilkadziesiąt okazów w wilgotnych zaroślach niedaleko zbiornika wodnego. Triglochin palustre L. DF5621 Trzebinia, nielicznie w wilgotnych zaroślach niedaleko zbiornika wodnego. Vaccinium uliginosum L. DF3602 Skałbania, nielicznie na niewielkim torfowisku śródleśnym. Veratrum lobelianum Bernh. DF5643 na S od Dulowej, kilkadziesiąt okazów w wilgotnym lesie. Veronica teucrium L. DF2544 Lipowa Górka, DF2640 Między Grabową a Niegowonicami, DF3811 Chełm, DF4711 Sieniczno, DF5621 Trzebinia. Kilkadziesiąt do kilkuset roślin na murawach kserotermicznych. Vicia dumetorum L. DF0642 Rzędkowice, kilkanaście okazów na skraju lasu. LITERATURA BERDAU F Kilka słów a roślinności i florze Ojcowa jako dodatek do flory Królestwa Polskiego. Bibl. Warszaw. 3: HEREŹNIAK J Stosunki geobotaniczno-leśne północnej części Wyżyny Śląsko-Krakowskiej na tle zróżnicowania i przemian środowiska. Monogr. Bot. 75: HEREŹNIAK J., GRZYL A., KOŁODZIEJEK J & SIERADZKI J Materiały do flory północnej części Wyżyny Śląsko-Krakowskiej rzadkie i interesujące gatunki roślin naczyniowych na obszarach położonych na zachód i południe od Częstochowy. Fragm. Flor. Geobot. Polonica 3: HEREŹNIAK J., GRZYL A., KOŁODZIEJEK J. & ŁAWRYNOWICZ M Materiały do flory północnej części Wyżyny Śląsko-Krakowskiej rzadkie i interesujące gatunki roślin naczyniowych. Cz. 2. Fragm. Flor. Geobot. Polonica 8: KARO F Flora okolic Częstochowy. Pam. Fizjogr. 1: KONDRACKI J Geografia fizyczna Polski. Wyd. 6. ss Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. MICHALIK S Rośliny naczyniowe Ojcowskiego Parku Narodowego Stud. Nat., Ser. A 16: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Kraków. SZELA G Z Materiały do flory Wyżyny Śląsko-Krakowskiej. Fragm. Flor. Geobot. Polonica 7: WIKA S Zagadnienia geobotaniczne środkowej części Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej. Pr. Nauk. Uniw. Śląskiego w Katowicach 815: WIKA S Nowe stanowiska rzadkich roślin naczyniowych na obszarze środkowej części Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. Ser. B Botanika 39: WIKA S., SZCZYPEK T. & SNYTKO W. A Krajobrazy Doliny Wodącej na Wyżynie Krakowsko- Wieluńskiej. ss. 86. ZPK Woj. Śląsk., Uniw. Śląski, Dąbrowa Górnicza Katowice Sosnowiec. ZAJA C A Założenia metodyczne Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Wiad. Bot. 22(3): ZAJA C M. & ZAJA C A. (red.) Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w woj. krakowskim. Gatunki prawnie chronione, ginące, narażone i rzadkie. ss Pracownia Chorologii Komputerowej Instytut Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

6 146 Fragm. Flor. Geobot. Polonica 9, 2002 SUMMARY The paper presents results of floristic investigations carried out in the years in the area of the Jura Krakowsko-Częstochowska Upland. The list contains 192 new localities of 75 rare vascular plants species. The most interesting are: Androsace septentrionalis, Asplenium viride, Carex dioica, Corydalis fabacea, Digitalis grandiflora, Diphasiastrum complanatum, Equisetum ramosissimum, Euphorbia exigua, Ophioglossum vulgatum, Ranunculus lingua, Scandix pecten-veneris and Tofieldia calyculata. Herbarium materials are stored in KTU. Przyjęto do druku: r.