Indywidualne przypadki, widocznych niedoborów witaminy B12 zestawiono w innej części tekstu 19. Indywidualne przypadki].

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Indywidualne przypadki, widocznych niedoborów witaminy B12 zestawiono w innej części tekstu 19. Indywidualne przypadki]."

Transkrypt

1 15. DOROŚLI WEGANIE Streszczenie: Dorośli weganie, którzy nie suplementują pożywienia witaminą B12, mają tendencję do obniżonych poziomów witaminy B12 w osoczu, w porównaniu do nie-wegetarian. Czasami posiadają powiększone krwinki czerwone (Średnia Pojemność Cząsteczkowa) oraz podwyższone poziomy metylomalonylu (MMA). Czasami występują wyraźne objawy niedoboru witaminy B12. Te objawy pogębiają się, tj. im dużej dana osoba, jest na takiej diecie wegańskiej, tym bardziej wyraźne są objawy niedoboru witaminy B12. Weganie suplementujący dietę w witaminę B12, mają tendencję do utrzymywania normalnych poziomów witaminy B12 w osoczu, ale najlepszy zakres to pg/ml, aby mieć pewność, co do zdrowych poziomów homocysteiny, metylomalonylu, aby zmniejszyć uszkodzenia DNA. Indywidualne przypadki, widocznych niedoborów witaminy B12 zestawiono w innej części tekstu 19. Indywidualne przypadki]. Dodatkowe badania na weganach odnośnie statusu B12 podano w rozdziale 6. Polskie badania kliniczne (2012) Grupa 20 nie-wegetarian zgodzia się na prowadzenie diety wegańskiej przez 5 lat. Poowa z tej grupy spo ż ywa 1 / 31

2 a po ż ywienie z artyku ami wzbogaconymi o witamin ę B12 a druga po owa bez ż adnego dodatku witaminy B12 w po ż ywieniu. Ż adna grupa nie pobiera a dodatkowych suplement ó w z witamin ą B12. Ilo ść witaminy B12 dostarczanej poprzez produkty wzbogacone w witamin ę B12 nie zosta a pomierzona. Po 5 latach, poziomy witaminy B12 w grupie spo ż ywaj ą cej artyku y wzbogacone o witamin ę B12 spad a do rz ę du pg /ml. Poziomy witaminy B12 w grupie nie pobieraj ą cej witaminy B12 spad y do rz ę 2 / 31

3 du pg/ml. Jedynie u dw ó ch uczestnik ó w poziom witaminy B12 spad poni ż ej 200 pg/ml. Tradycyjnie taki poziom uwa ż a si ę za niedobor ó w witaminy B12, obaj uczestnicy nale ż eli do grupy nie pobieraj ą cej ż adnej witaminy B12 [12]. Abstrakt z badań przeprowadzonych w 2001 roku (EPIC-Oxford men) zestawiono w powyższej tabeli Tabela Status witaminy B12 u 250 osób; badania EPIC-Oxford 2001 [1]. 3 / 31

4 Nie-wegetarianie Lakto-owo wegetarianie Weganie Dzienny pobór B12 ( m g/dzień) 9,6 2,4 0,4 Wącznie z suplementami 9,6 2,7 3,0 4 / 31

5 Poziomy B12 w osoczu (pg/ml) ~400 ~230 ~160 Osoby z poziomami < 130 pg/ml Różnice w poziomach witaminy B12 w osoczu, pomiędzy grupami byy istotne statystycznie. Jasno widać, że wielu z tych wegan nie suplementowao witaminą B12 lub nie spożywao artykuów wzbogaconych o B12 [1]. 5 / 31

6 Badania nad dorosymi weganami, którzy nie pobierali suplementacji z witaminą B12 Australijczycy mają podobny styl diety do Amerykanów, z ograniczonymi dodatkami witaminy B12 w pożywieniu. Hokin & Butler (1999) przeegzaminowa Australijskich Adwentystów Dnia Siódmego, w wieku lat, nie biorących suplementacji z witaminą B12. Wyniki zestawione w tabeli 2-14, dane wskazują, że ci weganie wykazywali wyraźne niższe poziomy witaminy B12 [2]. Tabela 2-14 Dane wg. Hokin & Butler (1999) [2] N B12 (zakres) Upośledzona absorpcja / niedobory przenośnika IF NW 53 6 / 31

7 394 A? 196 ( ) BD LOW 234 BD B 20% / 10% Weganie A? 100 (99-420) BD Ogóem 7 / 31

8 298 A? Statystycznie istotna różnica pomiędzy grupami z tymi samymi literami B? Statystycznie nieistotna różnica u NW BD? Brak Danych LOW? Lakto-Owo-Wegetarianie NW? Nie-Wegetarianie Crane et al. (1998, USA) przestudiowali dwie rodziny (9 osób), którzy byli weganami od ponad roku; nie brali regularnie suplementów z witaminą B12 lub artykuów żywnościowych z dodatkiem B12: Spożywali żywność z wasnych ogrodów lub z okolicznych sklepów. Witamina B12 w osoczu, bya poniżej 200 pg/ml u ośmiu osób; średnia wynosia 190? 65 pg/ml. 8 / 31

9 Tylko jedna osoba miaa poziomy witaminy B12 w osoczu, powyżej 200 pg/ml (331 pg/ml) oraz ta sama osoba wykazywaa objawy niedobory witaminy B12, (lekkie zdrętwienie jednej ręki oraz tendencja do szybkiego przemęczenia). Objawy ustąpiy po doustnej terapii z B12, wskazując, że w osoczu tej osoby, byy w większości nieaktywne analogi B12. Osiem osób miao wysokie poziomy metylomalonylu w moczu. Poziomy homocysteiny byy na normalnych poziomach, ale spady po terapii z witaminą B12. Tym osobom podawano dawki 500?g B12/dziennie, tabletki byy dokadnie żute. Po dwóch miesiącach tej terapii stwierdzono: Średni poziom czerwonych ciaek krwi wzrós, Średni poziom cholesterolu spad o 10,3 %, a jego forma LDL spada o 19,6%. (należy zaznaczyć: to jedyne badania przeprowadzone na weganach, dotyczące spadków poziomu cholesterolu na terapii z witaminą B12.), Poziom metylomalonylu w osoczu, gwatownie zmala (z 0,65? 0,61 do 0,13? 0,06?mol/L), Średni poziom witaminy B12 w osoczu, wzrós do 553? 113 pg/ml. Crane et al. podsumowali:?dane laboratoryjne oparte na tych dwóch rodzinach, wystarczająco dowodzą, że te osoby miay wystarczające ilości witaminy B12. Jest również godne podkreślenia, że byli oni tak dugo na penej diecie wegetariańskiej z niewielkimi (1 osoba), lub bez klinicznych objawów niedoboru kobalaminy. W tych badaniach, nikt nie by świadomy objawów, szybkiego przemęczania się, cierpnięcia lub częstych infekcji górnych dróg oddechowyc h [3]. 9 / 31

10 Crane et al. (1994, USA) pomierzyli poziomy witaminy B12 w osoczu u dorosych, zdrowych wegan (1-28 lat na diecie wegańskiej), którzy nie brali dodatków z witaminą B12 lub wzbogaconych w witaminę B12, artykuów żywnościowych, co najmniej od roku. Wyniki zestawiono w tabeli Tabela Dane wg. Crane et al. (1994) N Osocze B12 < 200 pg/ml Osocze B12 < 100 pg/ml Osocze 10 / 31

11 B12 zakres Bez sup. B12 więcej niż 1 rok (62%) 19% Mleko sojowe wzbogacone B12 Przez 1 rok 20 A 11 / 31

12 A - obejmowao osiem dzieci Uczestnikom z niskimi poziomami witaminy B12 podawano doustnie witaminę B12. Poziomy witaminy B12 u niekt ó rych z nich nie podni ó s si ę, co doprowadzi o do bada ń z dokadnym przeżuwaniem tabletek z witaminą B12, wspomniane w sekcji Żucie lub rozpuszczanie Suplementów pod językiem w Rozdziale 2: Źróda witaminy B12 dla Wegan Uczestnikom z niskimi poziomami witaminy B12 podawano doustnie witaminę B12. Poziomy witaminy B12 u niekt 12 / 31

13 ó rych z nich nie podni ó s si ę, co doprowadzi o do bada ń z dokadnym przeżuwaniem tabletek z witaminą B12, wspomniane w sekcji Żucie lub rozpuszczanie suplementów pod językiem zobacz 2 Źróda witaminy B12 dla Wegan Crane et al. (1994) również przebadali poziomy metylomalonylu w moczu, u 29 dorosych wegan, używających tabletek lub wzbogaconych w B12, artykuów spożywczych w poprzednim roku [4]. Oto wyniki: 11 osób wykazywao poziomy witaminy B12 poniżej 200 pg/ml. Średnia Objętość Makrocytów (95.9? 5.5 fl) bya wyraźnie większa niż u osób o wyższych poziomach witaminy B12. 7 osób z 11 wykazywao wysokie poziomy metylomalonylu. Nikt nie mia normalnych poziomów witaminy B12, ale wszyscy mieli podwyższone poziomy metylomalonylu. 13 / 31

14 Jedna osoba, weganin od 5 lat, nie mia objawów niedoborów witaminy B12, pomimo niskich poziomów witaminy B12 w osoczu (90 pg/ml). Jakkolwiek, po miesiącu doustnej terapii witaminą B12, ta osoba zauważya, że chroniczne niestrawności, występujące po posikach ustąpi y. Medkova i inni (2001, Rosja) badao wegańskie osiedle na Syberii w 1993 roku [13,14]. Badacze stwierdzili, że weganie byli na diecie wega ń skiej ś rednio od 2,2 lat a ich poziomy witaminy B12 by y w normie. Tak mog o by ć z powodu wystarczaj ą cych zapas ó w witaminy B12 w organizmie, nie podano dok adnych pomiar ó w. Tungtrongchitr et al. (1993, Tailandia) przebadali 132 dorosych Tailandczyków, wegetarian (64 mężczyzn, 68 kobiet) oraz 47 zdrowych nie-wegetarian. Wegetarianie nie spożywali artykuów pochodzenia zwierzęcego. Poziomy w osoczu zestawiono w tabeli / 31

15 Tabela Dane wg. Tungtrongchitr et al. (1993) [5] Osocze B12 Osocze zakres B12 [pg/ml] Mężczyź ni NW Kobiety NW / 31

16 Mężczyźni W Kobiety W NW? nie-wegetarianie W - wegetarianie Stwierdzono pewne różnice, w wyglądzie czerwonych ciaek krwi, pomiędzy wegetarianami, a nie-wegetarianami. Poziomy witaminy B12 w osoczu, spaday wraz z ilością przebytych lat, na takiej diecie wegetariańskiej. Wegetarianie należący do grupy praktykującej peny wegetarianizm, przez 6 lat, mieli szczególnie niskie poziomy witaminy B12, poziomy w osoczu wynosiy zaledwie pg/ml [5]. 16 / 31

17 Bar-Sella et al. [6] (1990, Izrael) porównywali 36 wegan (5-35 lat na diecie) z 36 nie-wegetarianami. Żaden z wegan nie używa suplementacji. Weganie mieli wyraźnie niższe poziomy witaminy B12 we krwi (164 vs 400 pg/ml). Żaden z nie-wegetarian nie mia niedoborów witaminy B12, ale 2 osoby byy na granicy niedoboru. U nikogo nie stwierdzono patologicznych zmian we krwi. Czterech wegan w przeszości, cierpiao na bóle mięśni, bóle nóg, trudności ze skupieniem uwagi. W tabeli 5-14 podano poziomy witaminy B12 w osoczu: 3 z 4 osób, wykazao wyraźną poprawę po otrzymaniu zastrzyków z witaminą B12, odnotowano wzrost poziomów B12 w osoczu tj. ponad 200 pg/ml [6]. Wyniki zestawiono w tabeli Tabela Poziomy witaminy B12 u 4 wegan (w przeszości cierpieli na problemy z unerwien Osoby 1-sza 2-ga 3-cia 4-ta Wiek 17 / 31

18 Poziom B12 w osoczu (pg/ml) Areekul et al. [7] (1988, Tailandia) stwierdzili wyraźną różnicę, pomiędzy poziomami witaminy B12 (62? 78 pg/ml) u zdrowo wyglądających 29 wegetarian oraz 60 nie-wegetarian (629? / 31

19 pg/m). Ośmiu wegetarian miao poziomy witaminy B12, poniżej zakresów czuości metody, zaledwie dwóch wegetarian, miao poziomy witaminy B12, powyżej 200pg/mL. Badacze nie wspominali nic, o pobieraniu przez niektórych wegetarian, suplementacji z witaminą B12, ale wydaje się, że raczej tego nie robili. Weganie pobierający suplementację Haddad et al. (1999, USA) [8] porównywali wegan z suplementacją B12 z nie-wegetarianami. Oto wyniki w tabeli 6-14: Tabela Dane wg. Haddad et al. (1999) [8] N Lata na diecie Wege N B12 19 / 31

20 SUP A,B B12 (pg/ml) N z B12 < 203 osocze MMA > 0,38?mol/L 1 z symptomów niedoboru B12 weganie 25 4,2 (1-25) 9 421? / 31

21 NW ? / 31

22 NW? Nie-wegetarianie A? wg. korespondencji z autorem B? niektórzy weganie konsumowali artykuy żywnościowe z dodatkiem witaminy B12 SUP? Suplementacja MMA- Metylomalonyl Nie stwierdzono większych różnic w poziomach homocysteiny, pomiędzy obiema grupami. Stwierdzono powiązanie pomiędzy suplementacją witaminą B12, a poziomami B12 w osoczu, lecz brak takiego powiązania, z poziomami metylomalonylu. Z prywatnej korespondencji z autorem, dowiedziaem się, że niektórzy weganie, nie pobierali regularnie suplementów z witaminą B12, a niektórzy z nich, dopiero co zaczęli przyjmować suplementację B12. Poziomy B12 we krwi, odnoszą się do obecnego pobierania, natomiast poziomy metylomalonylu, wymagają duższego okresu, aby ulegy obniżeniu [8]. Harman & Parnell (1998, Nowa Zelandia) [9], porównywali 24 dorosych wegetarian Adwentystów Dnia Siódmego (wączając w to wegan; liczby nie podano) z 23 nie-wegetarininami. Niektórzy wegetarianie spożywali suplementy z witaminą B12 oraz brali zastrzyki. Oto wyniki w tabeli 7-14: 22 / 31

23 Tabela Dane wg. Harman & Parnell (1998) Osocze B12 (pg/ml) Mężczyźni wegetarianie 220? 103 Kobiety Wegetarianki 282? 132 Mężczyźni nie-wegetarianie 331? 142 Kobiety nie-wegetarianki 23 / 31

24 331? 167 Poziomy witaminy B12 nie różniy się wyraźnie pomiędzy tymi grupami [9]. Alexander et al. (1994, Nowa Zelandia) [10] przeprowadzili badania wśród 18 wegetarian:, Wyniki podano w tabeli 8-14: Tabela Poziomy witaminy B12 dane wg. Alexander et al. (1994) [10] N Dieta w latach Osocze B12 (pg/ml) 24 / 31

25 Weganie 5 6,6 (1-12) 277 Lakto-owo-wegetarianie 13 > Dodatkowe spostrzeżenia: 25 / 31

26 Sześć osób wykazywao poziomy witaminy B12, poniżej normy: 82, 86, 182, 190, 197 (pg/ml), nie określono czy należeli do wegetarian czy do lakto-owo-wegetarian. U nikogo nie stwierdzono anemii makrocytowej. U jednej kobiety z najniższymi poziomami B12, stwierdzono niedobory przenośnika IF. Siedmiu wegetarian, pobierao suplementację witaminy B12, ale tylko jedna miaa niskie poziomy B12, nie byo to istotne odstępstwo od osób, nie zażywających suplementacji. Waściwie to weganie mieli średnie wyższe poziomy witaminy B12 w osoczu, niż lakto-owo-wegetarianie [10]. Sanders et al. (1978, UK) (Tabela 9) porówna dorosych wegan (bez udziau artykuów pochodzenia zwierzęcego, co najmniej 1 rok, średnia 8 lat) byli to czonkowie: The Vegan Society (UK) skorelowane z nie-wegetarianami wg. pci oraz wieku. 18 wegan brao suplementację z witaminą B12, lub spożywao artykuy żywnościowe, z dodatkiem witaminy B12. Wyniki podano w tabeli Tabela 9. Dane wg. Sanders et al. (1978) [11] Osocze B12 (pg/ml) 26 / 31

27 22 weganie Średnio: 289 zakres: Nie-wegetarianie Średnio: 371 zakres: wegan nie zażywao ani tabletek z witaminą B12, ani wzbogaconych w B12 artykuów. Wyniki podano w tabeli Powyższe dane świadczą o tym, że weganie biorący suplementację z witaminą B12, wykazywali wyższe poziomy witaminy B12 w osoczu [11]. Tabela Dane wg. Sanders et al. (1978) [11] 27 / 31

28 Lata jako wegan Osocze B12 (pg/ml) / 31

29 120 Teksty źródowe: Status B12 u doros 1. Lloyd-Wright Z, Allen N, Key TJ, Sanders TB. How prevalen 2. Hokin BD, Butler T. Cyanocobalamin (vitamin B-12) status i 3. Crane MG, Register UD, Lukens RH, Gregory R. Cobalamin 4 Crane MG, Sample C, Pathcett S, Register UD. "Vitamin B12 studies in total vegetarians (vegans). 5. Tungtrongchitr R, Pongpaew P, Prayurahong B, Changbumrung S, Vudhivai N, Migasena Vitamin P, Sche B 6 Bar-Sella P, Rakover Y, Ratner D. Vitamin B12 and folate levels in long-term vegans. Isr J Med Sc 7. Areekul S, Churdchu K, Pungpapong V. Serum folate, vitamin B12 and vitamin B12 binding protei 8. Haddad EH, Berk LS, Kettering JD, Hubbard RW, Peters WR. Dietary intake and biochemical, hem 29 / 31

30 9. Harman SK, Parnell WR. The nutritional health of New Zealand vegetarian and non-vegetarian Se 10. Alexander D, Ball MJ, Mann J. Nutrient intake and haematological status of vegetarians and age 11. Sanders TA, Ellis FR, Dickerson JW. Studies of vegans: the fatty acid composition. of plasma ch 12. Mądry E, Lisowska A, Grebowiec P, Walkowiak J. The impact of vegan diet on B-12 status in hea 13. Medkova IL, Mosiakina LI, Biriukova LS. [Results of a dynamic study on the status of health and 14. Medkova IL. Healthstudy in a Vegan settlement in Siberia, Russia. Accessed 4/26/ / 31

31 31 / 31

11. POZIOMY WITAMINY B12 WE KRWI: NIEPEWNYM WSKAŹNIKIEM NIEDOBORÓW WITAMINY B12

11. POZIOMY WITAMINY B12 WE KRWI: NIEPEWNYM WSKAŹNIKIEM NIEDOBORÓW WITAMINY B12 11. POZIOMY WITAMINY B12 WE KRWI: NIEPEWNYM WSKAŹNIKIEM NIEDOBORÓW WITAMINY B12 Poziomy witaminy B12 w osoczu, poniżej normy, wskazują na uszczuplanie zasobów witaminy B12. Jakkolwiek, poziomy w normalnym

Bardziej szczegółowo

18. MAKROBIOTYCY. Dieta makrobiotyczna

18. MAKROBIOTYCY. Dieta makrobiotyczna 18. MAKROBIOTYCY Streszczenie: Wielu makrobiotyków, którzy nie suplementują diety witaminą B12, cierpi na jej niedobory. W takich przypadkach, u makrobiotycznych dzieci, występują zahamowania wzrostu i

Bardziej szczegółowo

17. WEGANO-WITARIANIE

17. WEGANO-WITARIANIE 17. WEGANO-WITARIANIE Streszczenie: U wegano-witarian statut witaminy B12, nie różni się od innych wegan. Istnieje pewna przesłanka, że niektóre probiotyki (dodatki z bakterii jelitowych), mogą w niewielkim

Bardziej szczegółowo

25. WITAMINA B12 U INNYCH ZWIERZĄT

25. WITAMINA B12 U INNYCH ZWIERZĄT 25. WITAMINA B12 U INNYCH ZWIERZĄT Niektórzy sugerują, że weganie nie mają potrzeby wzbogacać diety witaminą B12, ponieważ inne gatunki roślinożerne tego nie robią. Z tego właśnie powodu dołączyłem następującą

Bardziej szczegółowo

Diety wegetariańskie. Klinika Pediatrii IP CZD, Carolina Medical Center

Diety wegetariańskie. Klinika Pediatrii IP CZD, Carolina Medical Center Diety wegetariańskie Małgorzata Desmond Klinika Pediatrii IP CZD, Carolina Medical Center Białko Spożycie białka g bia ałka/kg mas sy ciała Białko zwierzęce Białko roślinne Zalecane spożycie białka dla

Bardziej szczegółowo

ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ź

ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ź Ó ć Ś ź ź ć ć ć ć ź ć ź ć ź ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ź Ó ć ć ć ć ź ź ć Ę ć ć ć ź ć ć ź ć Ę ć ć ź ć ź ć Ó ć ć Ą ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć Ż ć ć ć Ń ć Ą ź ź ć ć ź ć ć Ę ć ć ć ć ć ć ć ć ź

Bardziej szczegółowo

Ó Ń Ś Ą Ś Ń Ś Ś

Ó Ń Ś Ą Ś Ń Ś Ś ź Ó Ń Ś Ą Ś Ń Ś Ś Ś Ą Ś Ń Ś Ę Ń Ą Ą Ś ź Ś ć Ó Ą Ś Ć ć Ś ć Ń ć Ń Ó Ą Ś ć Ó ć ć ć Ń Ę Ń ź ź ć ć Ę ć ć Ń Ń Ę Ą ź Ą Ń Ń Ą Ą Ą Ń ź ć Ń ź Ę ź ć Ą ć Ń ć Ś Ś Ń ć Ń ź ć Ś ź ź Ń Ń Ń ź Ę Ę ź Ę Ś ź Ń ź ć Ń Ń Ń

Bardziej szczegółowo

Ą Ś Ń Ś Ą Ś Ń

Ą Ś Ń Ś Ą Ś Ń ź Ż Ą Ę Ą Ś Ń Ś Ą Ś Ń Ą Ś Ś Ś Ś Ą Ś Ś ź Ś Ś ŚĆ Ń Ń Ń Ś Ń Ń Ń ć Ń Ń Ó Ą Ś Ą Ń Ń Ń ź ć Ń Ń Ń ć Ń Ę Ę Ś ć Ę Ń Ń ź Ą ć Ń Ą Ś Ń Ę Ń Ę Ę Ż Ś Ń Ń Ń ć Ę Ę Ę ć Ę Ą ć Ń Ą ć Ś Ń Ń Ń ć Ń Ę Ń Ń Ę ź Ń Ą Ę Ę Ę Ę Ę Ę

Bardziej szczegółowo

3. REKOMENDACJE DLA WEGAN ORAZ PRAWIE-WEGAN. Punkt 1.

3. REKOMENDACJE DLA WEGAN ORAZ PRAWIE-WEGAN. Punkt 1. 3. REKOMENDACJE DLA WEGAN ORAZ PRAWIE-WEGAN Punkt 1. Jeżeli nie brał(a,e)-ś witaminy B12 z solidnych źródeł, przez pewien okres, proszę zakupić buteleczkę (ciemne szkło) z tabletkami zawierającymi 1000?g

Bardziej szczegółowo

22. DLACZEGO WYSTĘPUJĄ SPRZECZNOŚCI W POMIARACH WITAMINY B12

22. DLACZEGO WYSTĘPUJĄ SPRZECZNOŚCI W POMIARACH WITAMINY B12 22. DLACZEGO WYSTĘPUJĄ SPRZECZNOŚCI W POMIARACH WITAMINY B12 Streszczenie: Nieaktywne analogi witaminy B12, w roślinach stawiają pod znakiem zapytania, dokładność metod używanych do określenia, ilości

Bardziej szczegółowo

Type and length of vegetarian diet and serum vitamin B 12 concentrations

Type and length of vegetarian diet and serum vitamin B 12 concentrations Artykuł oryginalny/original paper Typ i czas stosowania diety wegetariañskiej a surowicze stê enie witaminy B 12 Type and length of vegetarian diet and serum vitamin B 12 concentrations Małgorzata Chabasińska

Bardziej szczegółowo

Ą ń Ę Ę ź Ę Ę Ę ź Ż ź Ę ń ń ć Ę ź Ż

Ą ń Ę Ę ź Ę Ę Ę ź Ż ź Ę ń ń ć Ę ź Ż Ó Ś ń Ś Ź ń Ą ń Ę Ę ź Ę Ę Ę ź Ż ź Ę ń ń ć Ę ź Ż Ę Ę Ę ź ź Ą Ą ĄĄ ń Ę Ę ń ń ń Ź Ą ń ń ń ń Ę Ą Ę ń Ę Ę Ą ń ń ń ń ź Ę Ę ź ć ń Ę ń Ę Ę Ą ń Ę Ę ń Ę Ę ć ć ń ń Ę Ę Ę Ę ć ć Ź ć ć Ę Ż Ę ń Ż Ó Ę ć ń Ę Ż Ż Ż Ż Ę

Bardziej szczegółowo

Ę ż Ó Ł Ść ą ą ą Ą ć ż ą ż ń ą ć ż ć Ę ą ż ą ą ż ą ź ą ń ą ń ą ą ż ć

Ę ż Ó Ł Ść ą ą ą Ą ć ż ą ż ń ą ć ż ć Ę ą ż ą ą ż ą ź ą ń ą ń ą ą ż ć ż Ś Ą ć ą ą ą ż ż ą ą ć ą ż Ę ą ć ż ć Ó ą ą ń ą ż ń ą Ń ą ą ą Ą ą ż ż Ą ż ą ź ą ą ż ż Ę ź ą ż ą ą ą ż Ź ą ń Ę ż Ó Ł Ść ą ą ą Ą ć ż ą ż ń ą ć ż ć Ę ą ż ą ą ż ą ź ą ń ą ń ą ą ż ć ć ą ż ą ą ą ą ć ć ć ą ą

Bardziej szczegółowo

ż ć ć ż ż ż ż ź ć ż ć ż ż ź ż ć ż ź ż ć ź ż ż ź ć ż ż ć ż

ż ć ć ż ż ż ż ź ć ż ć ż ż ź ż ć ż ź ż ć ź ż ż ź ć ż ż ć ż Ś Ś Ż Ó ż ż ż ż ć ż ż ć ż ż ż ż ź ż ż ż Ó Ś ż ć ć ż ż ż ż ź ć ż ć ż ż ź ż ć ż ź ż ć ź ż ż ź ć ż ż ć ż ż Ś ż ż ć ż Ś Ó ż ż ż ć ć ż ć ź ż ż ż ć ć ć ć ż ż ź Ó ć ż ż ż ć ź ż ć ż ć ż ż ż ż ż ć ć ć ż ż ż ź ż

Bardziej szczegółowo

ć Ś

ć Ś Ą Ą Ń Ą ć Ś Ą ć Ś Ś Ś Ś Ś Ś Ś Ś Ś Ś ź Ś ć Ś Ś ć Ś Ś ź Ż ć ź Ż ć Ą Ś ź ź ć Ę ć Ś ć Ś Ś Ś ź Ś Ś Ś Ś Ś Ś Ś Ś Ą ć ć ć ć Ę ć ć Ś Ś Ś ć ć ć Ś Ś Ś Ś ć Ą ć ź ć ć Ę Ą Ś Ę ć ć ź Ę ć ć Ś Ę ź ć ć Ą Ę Ę Ą Ś Ś ź ć ć

Bardziej szczegółowo

ó ą ę ó ó Ż ć ó ó ó ę Ó ó ą ć ę ó ą ę ż Ó Ń ą ą ę ó Ę ó Ą ć ę ó ą ą ę ó

ó ą ę ó ó Ż ć ó ó ó ę Ó ó ą ć ę ó ą ę ż Ó Ń ą ą ę ó Ę ó Ą ć ę ó ą ą ę ó Ą ę ć Ą ą ą ą ż ż ó ą ż ć ą ą ć ż ć ó ó ą ó ą ń ą ę ą ę ż ń ą ó ą ą ą ą ą ą ą ó ż Ś ę ą ę ą ą ż ĘŚ ż ń ę ę ą ó ż ą Ą Ź ń Ó ą ą ó ą ę ó ą ę ó ó Ż ć ó ó ó ę Ó ó ą ć ę ó ą ę ż Ó Ń ą ą ę ó Ę ó Ą ć ę ó ą ą

Bardziej szczegółowo

Ś ź Ś Ś

Ś ź Ś Ś Ś ź Ś Ś Ę Ż Ę ź Ł Ą ź ź Ę ź Ą Ą Ę Ó Ś Ś Ś Ę Ś ź Ś Ś ź ź ź ź Ę Ą Ż Ą ź ź ź Ę ź Ę Ś ź ź ŚĆ Ś Ś ź ź Ą Ą Ą Ą ź ź ź Ż Ś Ą Ś Ą Ś Ń Ś Ą Ż Ś Ń Ś Ą Ą Ę Ś Ą ź ź ź Ą ź ź ź Ą Ż Ą Ą Ę ź Ę Ź ź ź Ą Ś Ą ź ź Ę ź Ą ź Ć

Bardziej szczegółowo

Ść ć Ż ć Ż Ś ć ż ń ż Ż ć Ś Ż ń

Ść ć Ż ć Ż Ś ć ż ń ż Ż ć Ś Ż ń ć Ę ć Ę Ę Ż Ść ć Ż ć Ż Ś ć ż ń ż Ż ć Ś Ż ń ń Ż ż Ń ć ń Ó ć Ę Ż ć ć Ś Ż Ż ż Ż Ż Ż ń ż ż Ż Ż ż Ż Ż ć ć Ż ń ń ć ć ć ż Ś Ł ż Ę Ż ć ć ć ń Ż ń Ł ń ż ć ć Ż ż Ó ć ć ń ć Ż Ż ń ń ń ż Ż ć Ż ż Ż Ó ż Ż ć ż ż Ę Ż Ż

Bardziej szczegółowo

Ą Ś Ó

Ą Ś Ó Ó ź ź Ó Ą ć Ą Ś Ó Ś Ę Ś Ł Ź ć Ś ć Ź Ę Ś Ą Ó Ó ź ć ć Ź Ź Ę ć ź ź Ń Ł Ź Ź ź Ń Ź ć Ś Ę Ą Ś Ź Ń Ń ć Ó Ś Ś ź Ź Ź Ą Ń Ą ź Ń Ł Ń Ń Ń ź Ń ć ć ć ź ć Ś Ń ć ć Ę ć Ę ć Ę Ź Ś Ó Ź Ę Ś Ę Ź Ó Ź Ę Ń ć ź Ź Ó Ę ć Ś Ź Ń ć

Bardziej szczegółowo

ń ę ńń ń

ń ę ńń ń ń ż ę Ą Ś Ó Ę ń ę ńń ń ę ż ż Ę ę Ń Ę ę ę Ń ń ż Ę ę Ą ę ń ż ę ć ę ć ń ń ę Ś ę ę ź ż ż ę ę ż ę ż ń ę Ę ę ż Ę ń ż ę ń ń ę ż ę ż ę ż ń ę ę ę ę ę ę ę ż Ę ę ę ć ę ź ę ę ź Ę ę ń ę ż Ę ę Ę ń ż ę ę Ę ń ę ż Ę ę

Bardziej szczegółowo

Ż Ń Ś Ł Ó Ś ń Ż ń ć Ż ć ń ź Ż ć ć ć ń ń ć Ż Ż ć

Ż Ń Ś Ł Ó Ś ń Ż ń ć Ż ć ń ź Ż ć ć ć ń ń ć Ż Ż ć ń Ż Ę Ń ń ń ć Ę ź ń ń ń ć Ż Ś Ż Ż Ń Ś Ł Ó Ś ń Ż ń ć Ż ć ń ź Ż ć ć ć ń ń ć Ż Ż ć Ż ć ń ń ń ć Ż ń ć ń ń Ó Ń ź ń ń Ś Ś Ż ć ć ć ć Ż ć ć ń ć ń Ż ć Ó Ż Ż Ż ć Ą ć Ó Ł Ą Ą Ó Ń ń ń ć ć ć ć ń ń ć Ń Ś ć Ś Ż ć ń Ż

Bardziej szczegółowo

Ó ń ń ń ń ń ź Ł ć ć ź ć ź ć ć ź ź ć Ó ń ć ń ć Ą ź ć ć ź ń ń ń Ę Ś Ł ć ń ń ń Ó Ó Ó Ó Ą Ó ź ć Ó ź ń ć ź ź Ę Ś ć Ę Ż Ś ź Ć ć ź ć ć ń ź ć Ł Ł Ó Ś ć ć ź ć Ś ń Ł Ó Ś ć Ś Ś ć Ó Ś ź ń ź ź ń Ę Ę ń Ó ń ń ź ź ń

Bardziej szczegółowo

ń ż ń ń Ą ń ż ż ń ż ż ż Ż ń Ą ń

ń ż ń ń Ą ń ż ż ń ż ż ż Ż ń Ą ń Ł Ą Ę ż ż ż ż Ó ż Ż Ż Ę Ż Ą Ż Ż ż Ś Ż Ś ń ż ń ń Ą ń ż ż ń ż ż ż Ż ń Ą ń Ę Ó Ł Ś ż ż Ę Ę ż Ó ż Ś Ę ń ń ń ż ń ń Ę Ę ń ż Ą ń Ś Ś Ę ń Ż Ę Ę ż ń ń ń ń ż Ę ń ń ń ń Ł Ę ń ń ń ń ż Ę ż ż ż Ź ż Ż ż Ż ż ż Ę ń Ę ż

Bardziej szczegółowo

Ł Ę Ż Ą Ęć Ń Ń Ł Ę

Ł Ę Ż Ą Ęć Ń Ń Ł Ę Ł Ł Ł Ń Ń Ł Ę Ż Ą Ęć Ń Ń Ł Ę Ł ć ć ć ź ć ć ź ć ć ć ć Ś Ś Ł ć ć ć Ę Ą ć ć Ź ć ć Ó ć ć ź Ł Ń ć Ś ć ć ć ć ć ć ć Ń Ę ć ć ć Ś Ś ć Ę ź Ń Ę ć Ń ć ź ć Ń ć ć ć ć ć ć ć Ę ź ć ć ć ć ć ć ć ŚĆ ć ź ć ć Ł ć ź Ą ć ć Ą

Bardziej szczegółowo

Ż Ż Ł

Ż Ż Ł Ż Ż Ł ć Ż Ł Ń Ń Ż Ś ć Ę ć ć ź ć ć Ź Ę ź Ń Ł ć ć Ę ć Ć Ę ć ć ć Ą Ń ć Ą Ą Ś Ę Ć Ę ć ź Ę Ł Ś ć Ą ź Ą Ń ć Ż Ę ć Ó ć ć ć Ę ć ć Ń ć ć ć ć ć Ę ć Ą ć Ę Ż Ć ć Ć ź Ą ź Ś Ę ź Ę Ą ć Ę Ę Ś Ń ź ć ć ć ź Ż ć ŚĆ Ę Ń Ń

Bardziej szczegółowo

ć ć ź Ń Ś ŚĆ ź

ć ć ź Ń Ś ŚĆ ź Ą ć ć ć ź Ń Ś ŚĆ ź ć Ś ŚĆ Ń Ó Ó ć ć Ś Ń ć ć Ś Ś Ś ź ć Ś Ń ź ć Ś ź ź ŚĆ Ń Ń Ś Ę ć Ó Ś ć Ę Ś Ś Ą ć ź Ń Ń ć ć ź Ę ź ź Ś ŚĆ ź Ę ĘĄ Ę Ż Ó ć ć Ą ź Ą Ą Ę Ń ć ć Ą Ę Ą ć Ń Ń Ś ź ź Ą Ż Ó ć Ę Ę ź ź ź ź Ą Ń Ę Ą

Bardziej szczegółowo

ś ś Ż ś Ń Ń Ę Ł ć ś Ł

ś ś Ż ś Ń Ń Ę Ł ć ś Ł Ń Ń ś Ń ś ś Ż ś Ń Ń Ę Ł ć ś Ł Ń ś ś Ą ś Ł ś Ń Ą ść ś ś ść ć ś ź ść ść Ą Ń ść ś ść Ń ś ś ć Ń ś ć ć ć Ń Ł Ń ć Ń Ł Ę ś Ł Ł ć ś ź ć ś ś ć ść ś Ł ś Ł Ł Ń Ń Ś ść ś ś ś ść ć Ń ść ść ś ś ść ś ś ś ś ć Ń ść Ł ś

Bardziej szczegółowo

ć ę ę ć ę Ś ę Ń ę ź ę ę ę Ś ę ę ę Ó Ł Ł Ę Ą ę

ć ę ę ć ę Ś ę Ń ę ź ę ę ę Ś ę ę ę Ó Ł Ł Ę Ą ę ć ę ę Ł Ą Ś Ś ę Ś ę ę ć ć ę ę ę ę ć Ś ć ę ę ć ę Ś ę Ń ę ź ę ę ę Ś ę ę ę Ó Ł Ł Ę Ą ę Ą ę Ą ę ć ę ć Ą ć ę ć ć ę Ę ę Ś Ą Ł Ó ę ć ę ę ę ę Ą ć ęć ę ć ę ę ę ę ę ę ę ę ę ę ę ę ę ę ę ę ę ę ę ę Ą ę ę ę ę Ń ę Ó

Bardziej szczegółowo

ć ć Ę Ó Ś ż ż Ś ż ż ż Ęć ż ć ć ż ż

ć ć Ę Ó Ś ż ż Ś ż ż ż Ęć ż ć ć ż ż Ń ć Ś ż ź ź ź ć ć Ę Ó Ś ż ż Ś ż ż ż Ęć ż ć ć ż ż Ę Ę ć ć ż Ł ż ź ż ż ż ć ż ż Ś ć ż ż ż Ś Ę ż Ó ć Ą ż ż ż ż ż ć ż ć ż ć Ą Ą ć Ę Ś Ś Ł ć ż ż ż Ł Ś Ś Ł ż Ę Ę ż ć Ę Ę ż ż ż Ł Ś ż ć ż ż ż ż Ś ż ż ć Ę ż ż ż

Bardziej szczegółowo

ć ć

ć ć Ł Ź Ź Ś ć ć ć Ś ź Ę Ł ć ć ź ć Ś Ź Ź ź ź Ź ź ź Ś ć ć ć ć ź ć Ę Ś Ą Ń Ś Ł ź Ś Ś Ź Ś ź Ł Ź Ź ź Ś ć Ń Ś Ł ć Ś Ł Ę Ś ź Ź Ś Ą Ę Ś Ę ć ć Ś Ź Ł Ź Ś Ć Ść ć Ś Ś ź Ź ć Ź ć Ł ź ć Ś Ą ć Ść ć ć Ś Ś Ś Ą Ś Ś ć Ś Ś ć ć

Bardziej szczegółowo

ń ż ś

ń ż ś Ł ń ń ś ś ń ń ń ś ż Ń ż ż ć Ą ń ż ż ń ż ś ś Ł ń ń ść Ł ż Ł Ń ź ść ń ż ż ż ś ś ś ż ś ż ż ś ń ń ż ź ż ż ż ń ź ń ś ń ń Ą ć Ę Ł ń Ń ż ść Ń ż Ę ż ż ż ż ż ż ż ść ż ś ń ż ż ż ż ś ś ś ś ż ś ż ś ć ś ż ż ć ś ż ć

Bardziej szczegółowo

ń ń ń ż ć Ł ż ż ń ż Ą ń Ż ż

ń ń ń ż ć Ł ż ż ń ż Ą ń Ż ż Ł ż ż Ż ć Ź ź ż ń ń Ż ń ń ń ż ć Ł ż ż ń ż Ą ń Ż ż ń ń ż ć ć ń Ó ż Ł Ł ż ż Ł ć Ó ć ć ż ż ć ć ć ż ć ć Ó ż Ź Ż ć ź ż Ó ć ć ń Ł ń ń ń ć Ś ż Ź Ź Ł ż ż ć ź Ź ć ć Ż Ó ń ć ć ń Ż ż ż Ą Ż ż Ź Ż ć ż Ó Ź ź Ą Ż Ł ż

Bardziej szczegółowo

Ł Ł Ę Ż ź

Ł Ł Ę Ż ź Ł Ł Ł Ę Ż ź Ż Ę Ź ć Ź ć ć ć ć ć Ż ć ź Ę Ź Ź Ę Ź Ą Ź Ą Ą Ż Ż Ę Ń Ź Ź ć Ę ć Ę Ę Ę Ę Ę Ą Ę ź ć Ą Ą Ę Ź Ł Ę Ż Ż Ą Ź Ą Ź Ź Ę Ń Ź Ś Ż Ą Ź ź ć ć Ą Ą Ł Ś Ź Ę Ę Ź Ę Ę Ą Ł Ę Ą Ę Ż Ą Ł Ł Ę Ę Ę Ę ź ź ć Ź ź Ś ć Ó

Bardziej szczegółowo

ż ć Ń Ł Ż Ść Ść ć Ż Ść Ż ć ć Ż ź Ś ć ć Ó ć ć Ść

ż ć Ń Ł Ż Ść Ść ć Ż Ść Ż ć ć Ż ź Ś ć ć Ó ć ć Ść ć Ż ż Ę ż ć Ń Ł Ż Ść Ść ć Ż Ść Ż ć ć Ż ź Ś ć ć Ó ć ć Ść Ż Ść Ż ć Ż Ż Ż ż Ż ć Ł Ś Ż Ś ć Ż ć Ż ż ź Ż Ś ć ć ć ć Ó ć Ż Ść Ż ć ć Ż ż Ł Ż Ę ć ć ć Ż ć ć Ż ż ż ć Ż Ż ć Ł ć Ż Ć Ż Ż Ś Ż Ż Ż ć Ż ć ż ć Ż Ś Ż ć Ł ć

Bardziej szczegółowo

ź Ż Ż Ś ć ć Ł ż Ż Ż Ż Ż Ł Ż Ł Ż Ż Ż ż ż ż ż ż ż Ż ć Ż Ś Ś Ń Ść

ź Ż Ż Ś ć ć Ł ż Ż Ż Ż Ż Ł Ż Ł Ż Ż Ż ż ż ż ż ż ż Ż ć Ż Ś Ś Ń Ść Ż Ż ć Ę Ę Ę ż ć ż Ś Ż Ż Ś Ż Ó ź Ż Ż Ś ć ć Ł ż Ż Ż Ż Ż Ł Ż Ł Ż Ż Ż ż ż ż ż ż ż Ż ć Ż Ś Ś Ń Ść Ś Ś Ż ż Ż Ż Ł Ż ć ż Ś Ś Ż Ż Ś Ś Ż Ż ż Ż Ż Ść Ż Ż ż Ż Ż Ś Ą ć Ż ż Ł Ą ż Ś ż ż Ę Ż Ż Ś Ż Ę ć ż ż Ę ć ż ż Ż Ś Ż

Bardziej szczegółowo

ć ć Ść ć Ść ć ć ć ć

ć ć Ść ć Ść ć ć ć ć Ź Ść ć ć ć ć Ść ć ć ć ć Ść ć ć Ść ć Ść ć ć ć ć Ź Ź ć ć Ść ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć Ść ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć Ś ć ć ć Ł ć ć Ł Ść ć ć ć ć ć Ź ć Ść ć ć Ść ć ć Ś ć Ł ć ć ć ć

Bardziej szczegółowo

ć ć ć ć Ń Ę Ś Ę Ę ć Ę ć Ń

ć ć ć ć Ń Ę Ś Ę Ę ć Ę ć Ń Ź Ź Ó Ń Ó ź ć Ź ć ć ć ć Ń Ę Ś Ę Ę ć Ę ć Ń Ź ć Ź Ę Ę ć ć ź Ę Ę Ź ć Ó Ó Ś Ó Ń ŚĆ Ę Ś Ó ćć Ó Ś Ę Ś Ę Ę Ś Ś ć Ę Ó Ę Ó Ę Ń Ć Ś Ś Ś Ś Ó ŚĆ Ó ć Ń Ń Ó Ę Ó Ó Ó Ś Ę Ć Ó ć ć Ó ź Ę ć ć Ź ć ć ć ć ć ź ć Ź ć Ć ć ć Ś

Bardziej szczegółowo

Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki

Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki Zestaw witamin i składników mineralnych przygotowany

Bardziej szczegółowo

ć ć Ś Ę ć Ż ć ć ć Ż Ż Ż Ć ć Ź Ś ć ć ć ć ć Ż

ć ć Ś Ę ć Ż ć ć ć Ż Ż Ż Ć ć Ź Ś ć ć ć ć ć Ż Ś Ś Ś Ż ć ć Ś Ę ć Ż ć ć ć Ż Ż Ż Ć ć Ź Ś ć ć ć ć ć Ż Ż Ź ć Ź ć Ż Ś Ż ć ć Ż ć ć ć Ź Ż Ż ć Ź Ż ć ć Ź Ż ć ć Ż Ź ć Ś ć Ó Ż ć ć Ź Ż Ż ć ć Ź Ź Ż Ć Ź Ź ź ź Ź Ś Ś Ś ć Ś ć Ź ć Ź Ż Ż Ż Ż Ź ć Ś Ż ć Ż Ż Ż Ź Ź Ż Ż Ż

Bardziej szczegółowo

Ó Ż Ń Ń ć ż ć Ż Ż ć ż Ż ć

Ó Ż Ń Ń ć ż ć Ż Ż ć ż Ż ć ż ż Ą ż Ż Ć Ó Ż Ń Ń ć ż ć Ż Ż ć ż Ż ć Ż ć Ż ć Ż Ó Ż ć Ó Ą ż ć Ż Ż ć ż ć Ż ć Ż Ż Ż Ż Ż Ż Ó Ż Ż Ó Ż Ż Ś Ś Ś ż Ż Ś Ó ż Ż Ż Ń Ż ż ć ż ż ż ż Ń Ś Ó Ż Ś Ż ć Ś Ś ć ż Ś Ą Ż Ś Ń Ń Ś Ż ż Ś ż Ż Ą Ż Ś Ż ż Ś ć Ś Ś Ż

Bardziej szczegółowo

Ś

Ś ź Ś ź Ż Ż Ż Ż ć Ś Ó Ń ć ć Ż Ż Ż Ż ń ć Ż Ż Ż Ż Ą Ś ć Ź Ż ć ć Ż ć ć Ż Ż Ż Ż Ż ć Ó Ó ź Ż Ż ź ź Ś Ż ć Ż ć ć Ą Ż ź Ż ź Ż ć Ż Ż Ż Ź Ż Ż ź ć ć ć ć Ż ć ć ć ć Ż Ż ź ź Ż Ż Ś ć Ź ć ć ć ć ć Ż ć ć ć ć ć Ż ć ć ć Ż Ń

Bardziej szczegółowo

Ą Ą Ś Ń Ć Ó Ą Ą

Ą Ą Ś Ń Ć Ó Ą Ą Ń Ś Ą Ż Ż Ś Ż Ź Ń Ą Ą Ś Ń Ć Ó Ą Ą Ś Ą Ź Ń Ó Ś Ć Ż Ą Ą Ć Ż Ó Ą Ó Ą Ć Ś Ą Ą Ń Ń Ń Ń Ń Ą Ń Ą Ń Ń Ń Ń Ą Ń Ń Ń Ń Ń Ń Ń Ń Ś Ą Ń Ś Ś Ó Ś Ó Ą Ń Ś Ą Ś Ą Ś Ś Ż Ą Ą Ą Ą Ą Ś Ą Ś Ó Ą Ś Ś Ś Ń Ń Ż Ą Ś Ś Ą Ń Ż

Bardziej szczegółowo