PROGRAM GOSPODARKI WODNEJ WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO

Transkrypt

1 Fundacja Centrum Ekspertyz Wodnych PROGRAM GOSPODARKI WODNEJ WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO Cz I - Identyfikacja stanu i problemów gospodarki wodnej Lublin 2003

2 Program Gospodarki Wodnej Województwa Lubelskiego cz I Identyfikacja stanu i problemów gospodarki wodnej zosta opracowany przez Fundacj Centrum Ekspertyz Wodnych. Wojewódzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie Sfinansowano ze rodków: Autorzy Programu: Teresa Za kierownik zespo u Leszek Boguta Roman Gulbierz Lidia Hajduk Rafalina Korol Marek o Ireneusz Pilipczuk Zbigniew Podlaszewski Andrzej Rochowiecki Zdzis aw Strycharz Maria Szczerbicka Maria Wi niewska Konsultanci Programu: Iwona Koza Zdzis aw Michalczyk Franciszek Z bek Autorzy sk adaj podzi kowania za udost pnienie materia ów, uwagi i wskazówki nast puj cym instytucjom: Biuru Planowania Przestrzennego w Lublinie, Regionalnym Zarz dom Gospodarki Wodnej w Warszawie i Krakowie, Wojewódzkiemu Inspektoratowi Ochrony rodowiska w Lublinie, Wojewódzkiej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej w Lublinie, Wojewódzkiemu Zarz dowi Melioracji i Urz dze Wodnych w Lublinie, Przedsi biorstwu Geologicznemu Polgeol S.A. Zak ad w Lublinie oraz Starostwom i Gminom bior cym udzia w konsultacji spo ecznej. Program Gospodarki Wodnej cz I zosta przekazany w dniu r. Marsza kowi Województwa Lubelskiego przez Fundacj Centrum Ekspertyz Wodnych. Prezes Zarz du CEW Przewodnicz cy Rady Fundacji CEW Ireneusz Pilipczuk Tadeusz Fija ka

3 The study Water management program for the Lublin voivodship Part I Identification of the present state and the problems has been prepared by the Foundation Water Expertise Centre. Voivodship Fund for Environmental Protection and Water Management in Lublin The Program has been financed by: Authors of the Program: Teresa Za manager Leszek Boguta Roman Gulbierz Lidia Hajduk Rafalina Korol Marek o Ireneusz Pilipczuk Zbigniew Podlaszewski Andrzej Rochowiecki Zdzis aw Strycharz Maria Szczerbicka Maria Wi niewska Consultants of the Program: Iwona Koza Zdzis aw Michalczyk Franciszek Z bek The authors would like to thank the following institutions for help during preparation of the study: Office of Spatial Planning in Lublin, Regional Water Management Boards in Warsaw and Cracow, Voivodship Inspection of Environmental Protection in Lublin, Voivodship Sanitary and Epidemiology Station in Lublin, Voivodship Water Facilities Mangement Board in Lublin, Polgeol Geology Company Ltd. in Lublin - the branch in Lublin. The first part of water management program has been donated to the Marshall Office in Lublin on 7-th November President of the Foundation CEW Chairman of the Foundation Board CEW Ireneusz Pilipczuk Tadeusz Fija ka

4

5 SPIS TRE CI SPIS TRE CI SKRÓTY I WA NIEJSZE DEFINICJE U YTYCH OKRE LE 1. Wprowadzenie 2. Uwarunkowania przyrodnicze, gospodarcze i demograficzne 3. Zasoby wodne stan ilo ciowy, monitoring 4. Zagro enie powodzi i susz 5. Administrowanie i utrzymanie zasobów i urz dze wodnych 5

6 6. U ytkowanie zasobów wodnych 7. ród a zanieczyszcze 8. Monitoring i ocena jako ci zasobów wodnych 9. Identyfikacja celów zarz dzania gospodark wodn oraz problemów ograniczaj cych ich realizacj 10. Kierunki dalszych prac nad Programem gospodarki wodnej województwa lubelskiego Bibliografia Schematy u ytkowania wód powierzchniowych ANEKS 6

7 7

8 U YTE SKRÓTY Prawo: Instytucje: Ochrona przyrody: Monitoring, ochrona wód: Hydrologia: Geologia: Jednostki: 8

9 WA NIEJSZE DEFINICJE U YTYCH OKRE LE : Biochemiczne zu ycie tlenu Chemiczne zu ycie tlenu Obszary prawnie chronione: Parki narodowe. Rezerwaty Parki krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu Dorzecze Region wodny Zlewnia Równowa na liczba mieszka ców cieki komunalne cieki przemys owe Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych Zasoby odnawialne 9

10 10

11 1. Wprowadzenie 1.1. Podstawa cel i zakres opracowania osi ganie trwa ego rozwoju spo ecznego i gospodarczego poprzez wykorzystanie geograficznego po o enia regionu jako platformy wspó pracy krajów Europy Wschodniej i Zachodniej. poprawa kondycji ekologicznej rodowiska 1.2. Uwarunkowania prawne II Polityka Ekologiczna Pa stwa, Ramowa Dyrektywa Wodna, ustawa Prawo wodne i ustawa Prawo ochrony rodowiska II Polityka Ekologiczna Pa stwa Strategii zrównowa onego rozwoju Polski do 2025 roku Cele krótkookresowe ( ) Cele redniookresowe ( ) Cele d ugookresowe ( ) 11

12 Ramowa Dyrektywa Wodna i ustawa Prawo wodne Ustawa Prawo ochrony rodowiska Planowanie w gospodarce wodnej

13 1.3. G ówne organy w a ciwe w sprawach gospodarowania wodami Minister rodowiska - Prezes Krajowego Zarz du Gospodarki Wodnej Dyrektor Regionalnego Zarz du Gospodarki Wodnej Wojewoda Marsza ek Województwa Starosta 13

14 1.4. Przyj ta metodyka opracowania Programu Podej cie zlewniowe Region Wis y rodkowej Region Wis y Górnej Tabela 1.1. Wydzielone zlewnie na terenie województwa lubelskiego Symbol i nazwa zlewni RZGW Jednostki terenowe RZGW Powierzchnia zlewni Udzia w powierzchni województwa Opis obszaru zlewni [km 2 ] [%] Razem RZGW Warszawa (Z-II+Z-III+Z-III) ,1 Ogó em , Podej cie zintegrowane Konsultacje spo eczne i mi dzyinstytucjonalne 14

15 Materia y wyj ciowe 15

16 J. Zegrzyñskie Bug Mapa hydrograficzno-administracyjna województwa lubelskiego województwo podlaskie Wis³a Œwider województwo œwiêtokrzyskie Wilga Stê yca Martwica Okrzejka województwo mazowieckie Bia³a Podlaska Terespol Zalesie Trzebieszów Miêdzyrzec Podl. Piszczac Stoczek ukowski uków Kodeñ Drelów omazy K¹kolewnica Wsch. Wola Mys³owska Stanin Tuczna Rossosz Komarówka Podl. Krzywda Ulan Majorat Radzyñ Podlaski S³awatycze Wojcieszków Wisznice Sosnówka K³oczew Wohyñ Adamów Milanów Borki Jab³oñ Hanna Serokomla Czemierniki Podedwórze Nowodwór Kock Parczew Jeziorzany Siemieñ Ryki U³ê Ostrówek Dêblin Firlej W³odawa Dêbowa K³oda Wyryki Baranów Michów NiedŸwiada Sosnowica yrzyn Stary Brus Abramów Kamionka Lubartów Ostrów Lub. Uœcimów Serniki Pu³awy Urszulin Koñskowola Hañsk Janowiec Spiczyn Kurów Wola Uhruska MarkuszówGarbów Ludwin Niemce Kazimierz Dln. Lepietucha W¹wolnica Na³êczów Jastków Cyców Sawin êczna Wólka Puchaczów Wierzbica Uherka UKRAINA Wilków Karczmiska Ruda Huta Wojciechów LUBLIN Milejów Konopnica Poniatowa Œwidnik Me³giew Siedliszcze G³usk Dorohusk Be³ yce Piaski Che³m Trawniki aziska Rejowiec Fabryczny Opole Lub. Chodel Rejowiec Kamieñ Niedrzwica D. Borzechów Jab³onna opiennik Fajs³awice Strzy ewice Grn. Krzywólka mudÿ Dubienka Urzêdów Rybczewice Siennica Ró ana Leœniowce Józefów Wilko³az I Bychawa Krzczonów Krasnystaw Gorzków Bia³opole Dzierzkowice Zakrzówek Kraœniczyn Wojs³awice Annopol Wysokie Izbica Uchanie Kraœnik Zakrzew ó³kiewka Goœcieradów Rudnik Trzydnik Du y Batorz Grabowiec Skierbieszów Szastarka Stary Zamoœæ Trzeszczany Hrubieszów Huczwa Horod³o Turobin Nielisz Potok Wlk. Chrzanów Godziszów Su³ów Modliborzyce Sitno Mi¹czyn Radecznica Zamoœæ Werbkowice Goraj Janów Lub. Szczebrzeszyn Dzwola abunie Komarów Osada Mircze Frampol Tyszowce Zwierzyniec Adamów Do³hobyczów Krynice Tereszpol-Zaorenda Rachanie Telatyn Bi³goraj Krasnobród Tarnawatka aszczów Czarna ada Józefów Huczwa Aleksandrów Tomaszów Lub. Ulhówek Jarczów Rzeczyca Susiec Potok Górny Biszcza Ksiê pol ukowa Be³ ec So³okija Lubycza Królewska Plewka Wrzelówka Wise³ka Irenka Wrzelowianka Wis³a Zalesianka Grodarz Podlipie Œwider Kurówka Chodelka Jankówka San Wy nica Tuczyn Karasiówka Wieprz Poniatówka Motoga Bystra Chodelka Urzêdówka Bytrzyca P³n. Sanna Czarna Œwinka Bylina Syroczanka Czerka Chodlik Bukowa Bielkowa Tanew Bystrzyca Ma³a Wieprz Kurówka Krê niczanka San Bia³a Nêdznica Minina województwo podkarpackie Bystrzyca Branew KrznaPn. Parysówka Ciemiêga Czechówka Bukowa Tyœmienica Bystrzyca Kosarzewka Rakowa KrznaPd. Bystrzyca Czerniejówka Bukowa ada Tanew Bia³a ada Bia³a ada Por Piszczka Bia³ka Piwonia Stara Tyœmienica Bystrzyca Piskornica Stawek-Stoki Sierotka Radomirka Z³ota Tarnogród Z³ota Krzywula Gorajec Gie³czew Tanew Krzymoszyca Kan. W-K Piwonia Nitka Bobrówka Tyœmienica êtownia Ocho a Konstantynów Leœna Podl. Rudka Szum Krzna Wieprz Gie³czew Por Konotopa Marianka ó³kiewka Werbka Lubienia opa Œwierszcz Sopot Obsza Czy ówka Klukówka Mu³awa arnica Piwonia Piwonia Œwinka Kan. W-K Szum Niepryszka Tanew Janów Podl. Zielawa Bug Grabarka Zielawa Zielawa Mietiu³ka Mogilnica Rokitno Krzewianka Ciek Bubnowo Dorohucza Siennica Topornica Jacynka Lutnia Rejka Wieprz Hanna Czarny Potok Kryniczanka Wo³nianka Krzna W³odawka Garka Uherka Wojs³awka abuñka Tanew Krzemianka Uherka Wolica Tarasienka Czapelka Grabar S³yszówka So³okija y³ka Gdola Udal Siniocha Wo uczynka BIA ORUŒ K. Œwier owski Henrykówka Sieniocha Rzeczyca Huczwa So³okija Bia³ka Udal K. mudzki Bug Szyszla We³nianka Ubrodownica Kamieñ Bukowa Warê anka Bug Bug granice pañstw granica województwa granice powiatów granice gmin siedziby powiatów grodzkich siedziby powiatów ziemskich Garbów nazwa gminy Z-I - zlewnia Sanu i Sanny (RZGW Kraków) Z-II - zlewnia Wis³y (RZGW Warszawa) Z-III - zlewnia Wieprza (RZGW Warszawa) Z-IV - zlewnia Bugu (RZGW Warszawa) CEW Lublin wyk. Andrzej Rochowiecki km 1: Rys Mapa hydrograficzno-administracyjna województwa lubelskiego 16

17 Fundacja Centrum Ekspertyz Wodnych 2. Uwarunkowania przyrodnicze, gospodarcze i demograficzne Podstawowe dane dotycz ce niniejszego rozdzia u zamieszczono w Tabelach przedstawiaj cych dla wydzielonych zlewni struktur gleb i powierzchni chronionych, struktur u ytkowania i struktur demograficzn. W Aneksie zamieszczono tabele szczegó owe dotycz ce obszarów prawnie chronionych (Tabele II-V). Ilustracj graficzn stanowi Rys. 2.1 Podzia fizykogeograficzny województwa lubelskiego [20] oraz Rys. 2.2 Mapa obszarów chronionych województwa lubelskiego Po o enie administracyjne i geograficzne, geologia, rze ba terenu, gleby Regionalizacja fizycznogeograficzna województwa lubelskiego Zlewnia Sanu i Sanny (Z-I) wg J. Kondrackiego Zlewnia Z-I usytuowana jest w po udniowej Podlaski Prze³om Bugu Wysoczyzna cz ci województwa lubelskiego, jest to pas Siedlecka obszaru o powierzchni km 2. Obszar Obni enie Wêgrowskie zlewni obejmuje: prawie ca y powiat Zaklês³oœæ bi gorajski, przewa aj c cz powiatu omaska Równina ukowska Równina janowskiego oraz fragment powiatów Kodeñska tomaszowskiego i kra nickiego. Równina Wysoczyzna Parczewska elechowska Pod wzgl dem geograficznym obszar ten Zaklês³oœæ Pradolina Garb Sosnowicka Wieprza W³odawski prawie w ca o ci nale y do makroregionu Dolina Równina Œrodkowej Wysoczyzna Kotlina Sandomierska, a jedynie ród owe Radomska Wis³y Lubartowska Równina êczyñsko- W³odawska odcinki rzek znajduj si w obr bie P³askowy Na³êczowski Roztocza. Ma³opolski Obni enie P³askowy Prze³om Dorohuckie Pagóry Œwidnicki Wis³y Che³mskie Kotlina Równina W budowie geologicznej na obszarze Chodelska Be³ ycka Obni enie Dubienki Z-I wyra nie widoczne s dwa obszary. Wynios³oœæ Gie³czewska W pó nocnej cz ci zlewni znajduj si Wzniesienia Dzia³y Grzêda Urzêdowskie Grabowieckie Horodelska wzgórza Roztocza (kreda górna margle, Roztocze opoki, wapienie) z charakterystyczn Zachodnie Padó³ Zamojski Kotlina Nizina Hrubieszowska kraw dzi tektoniczn oddzielaj c ten Nadwiœlañska region od zapadliska przedkarpackiego. Grzêda Równina Sokalska Bi³gorajska Roztocze W opisywanej zlewni zapadlisko Œrodkowe przedkarpackie stanowi piaszczyst równin Makroregiony P³askowy pochylaj c si w kierunku po udniowozachodnim. W strefie przypowierzchniowej woj. lubelskiego Tarnogrodzki Roztocze Nizina Po³udniowopodlaska Wschodnie Nizina Œrodkowomazowiecka Wzniesienia Po³udniowomazowieckie Polesie Podlaskie Wy yna Lubelska Polesie Wo³yñskie wyst puj niedu ej mi szo ci utwory Roztocze Wy yna Zachodniowo³yñska Kotlina Sandomierska Kotlina Pobu a WIOŒ Lublin czwartorz dowe (piaski, gliny, mu ki, mady) zalgaj ce na i ach trzeciorz dowych Rys Podzia fizykogeograficzny woj. lubelskiego (miocen), lokalnie tworz cych wychodnie. Powierzchni terenu urozmaicaj liczne wydmy, podmok e zag bienia z torfowiskami oraz doliny rzeczne. Dominuj tutaj gleby o ma ej urodzajno ci wytworzone na piaskach gliniastych i glinach, s to g ównie gleby rdzawe i bielicowe oraz cz ciowo gleby brunatne. W cz ci kraw dziowej Roztocza wyst puj r dziny w glanowe, a w dolinach rzecznych i lokalnych zag bieniach - gleby bagienne i pobagienne. Zlewnia Wis y (Z-II) Zlewnia Z-II to obszar o powierzchni km 2, zajmuj cy zachodni fragment województwa. Na obszarze tej zlewni znajduje si ca y powiat opolski, cz ci powiatów: kra nickiego, lubelskiego, pu awskiego, ryckiego i ukowskiego oraz ma y fragment powiatu lubartowskiego. Zlewnia le y w obr bie dwóch krain geograficznych: Wy yny Lubelskiej na po udniu i Niziny Mazowieckiej na pó nocy, granica pomi dzy tymi krainami przebiega w rejonie rzeki Kurówki. Zachodnia granica obszaru Z-II przebiega rozleg dolin Wis y. Buduj j mady, piaski, wiry i mu ki rzeczne. Osady czwartorz du wype niaj ce dolin osi gaj mi szo ci rz du 40 m. Dolina Wis y wci ta jest w utwory kredowe, które buduj po udniow cz opisywanego obszaru (Wy yna Europa Zachodnia Europa Wschodnia Program gospodarki wodnej województwa lubelskiego. Cz I Identyfikacja stanu i problemów 17

18 Lubelska). Utwory kredy górnej (opoki, margle, kreda pisz ca) cz ciowo przykryte s osadami lessów (np. rejon Na czowa, Urz dowa, Kra nika). W obszarze zlewni Z-II wyra nie wyró nia si Kotlina Chodelska tworz ca obni enie denudacyjne w strefie wyst powania ma o odpornych margli mastrychtu. Kotlina ta wype niona jest cz ciowo osadami czwartorz du (piaski i wiry wodnolodowcowe, mady i piaski rzeczne). Pó nocn, niewielk cz obszaru zlewni Z-II (poni ej rzeki Kurówki) buduj w strefie przypowierzchniowej utwory czwartorz du. Dominuj tutaj gliny, piaski i wiry wodnolodowcowe buduj ce wysoczyzny. Obni enia i dolinki wype niane s przez mady, piaski i mu ki rzeczne lokalnie z torfami i namu ami organicznymi. W zlewni Z-II wyst puj gleby bielicowe i rdzawe oraz r dziny w glanowe i gleby brunatne. Dolin Wis y wype niaj mady. Zlewnia Wieprza (Z-III) Zlewnia Wieprza, o powierzchni km 2, zajmuje centraln cz województwa i w ca o ci znajduje si w granicach administracyjnych województwa lubelskiego. Na jej obszarze le dwa powiaty grodzkie: Lublin i Zamo, ca y powiat widnik, prawie w ca o ci powiaty: krasnostawski, czy ski i lubartowski, przewa aj ce obszary powiatów: zamojskiego, lubelskiego, parczewskiego, radzy skiego, ukowskiego, ok. po owa obszarów powiatów: che mskiego, ryckiego i ukowskiego, fragment powiatu kra nickiego i pu awskiego oraz skrawki powiatów: tomaszowskiego, hrubieszowskiego, bi gorajskiego, janowskiego, w odawskiego i bialskopodlaskiego. Po o enie geograficzne zlewni Wieprza jest zró nicowane i przedstawia si nast puj co: ród owy fragment zlewni (do Szczebrzeszyna) po o ony jest na obszarze Roztocza. Poni ej Szczebrzeszyna Wieprz wkracza na Wy yn Lubelsk, od tego miejsca prawostronny obszar zlewni do przekroju Krasnystaw, a lewostronny do uj cia Bystrzycy nale do Wy yny Lubelskiej. Poni ej Krasnegostawu prawostronna cz zlewni, do uj cia winki, le y na obszarze Polesia Wo y skiego, a fragment zlewni Ty mienicy (górnej i rodkowej) le y w obszarze Polesia Lubelskiego. Lewostronny fragment zlewni Wieprza, poni ej Bystrzycy, oraz prawostronny poni ej winki wraz ze zlewni dolnej Ty mienicy znajduje si w obszarze Niziny Po udniowopodlaskiej. Roztocze buduj zró nicowane litologicznie i wiekowo utwory kredy. Powierzchniow cz buduj utwory kampanu i mastrychtu. Litologicznie utwory górnej kredy wykszta cone s w litofacji wapiennej i wapienno-krzemionkowej (margle, wapienie, opoki, gezy). W rozwoju rze by Roztocza znaczn rol odegra a tektonika uskokowa tworz c szereg bloków i rowów. Cz ciowo na Roztoczu na Wy ynie Lubelskiej wyst puj du e obszary pokrywy lessowej, pojawiaj ce si równie fragmentarycznie na Roztoczu. Charakterystyczn rze b lessow z licznymi g boko wci tymi w wozami mo na obserwowa w rejonie Szczebrzeszyna czy Skierbieszowa. Zlewnia Wieprza znajduj ca si w obr bie Wy yny Lubelskiej zbudowana jest przede wszystkim z utworów kredy górnej - mastrychtu, wykszta conego jako opoki, margle i gezy. Utwory kredowe buduj wi kszo wzniesie i wysoczyzn. Wierzchowiny miejscami s przykryte cienk warstw utworów trzeciorz dowych wieku eocen- oligocen- miocen (litologicznie s to gezy, piaski glaukonitowe, piaskowce). Udzia utworów trzeciorz du i czwartorz du w profilu pionowym strefy przypowierzchniowej wzrasta w kierunku pó nocnym. W cz ci pó nocnej obszaru Z-III osady czwartorz du ca kowicie przykrywaj starsze utwory. Powierzchni czwartorz du tworz g ównie osady zlodowace rodkowopolskich (gliny, piaski fluwioglacjalne, wiry, i y zastoiskowe), na których le m odsze osady (mady i piaski rzeczne, torfy oraz mu ki lessopodobne i piaski eoliczne). Doliny rzeczne miejscami tworz rozleg e p askie obszary wype nione madami, mu kami, piaskami i wirami rzecznymi oraz torfami i namu ami organicznymi. Rzeka Wieprz posiada dolin g boko wci t w pod o e kredowe, jest ona wype niona grub seri ró nowiekowych osadów czwartorz dowych (od preglacja u a po holocen). Najwi ksz powierzchni zajmuj gleby brunatne na lessach i r dziny w glanowe, miejscami wyst puj czarne ziemie, gleby bagienne, a w dolinach rzecznych mady. W cz ci pó nocnej dominuj gleby rdzawe i bielicowe. Zlewnia Bugu (Z-IV) Powierzchnia zlewni Bugu w obszarze województwa lubelskiego wynosi km 2, jej obszar zajmuje wschodni i pó nocn cz województwa. Bug jest rzek graniczn, ca kowita powierzchnia 18

19 Fundacja Centrum Ekspertyz Wodnych jego zlewni wynosi 39,4 tys. km 2, z czego na obszarze Ukrainy znajduje si 10,8 tys. km 2, na obszarze Bia orusi 9,2 tys. km 2, a na obszarze Polski 19,4 tys. km 2. W obszarze województwa lubelskiego znajduje si 22,8 % ca kowitej powierzchni zlewni Bugu oraz 46,2 % polskiej cz ci zlewni tej rzeki. Na obszarze zlewni po o one s dwa powiaty grodzkie: Che m i Bia a Podlaska, prawie w ca o ci powiaty: tomaszowski, hrubieszowski, w odawski, i bialskopodlaski, fragmenty powiatów: zamojskiego, parczewskiego, radzy skiego i ukowskiego oraz skrawki powiatów: krasnostawskiego i czy skiego. Przynale no zlewni do poszczególnych makroregionów geograficznych zmienia si równole nikowo; cz górna zlewni (od róde rzek So okii i Raty do miejscowo ci Horod o) usytuowana jest kolejno w obr bie Roztocza, Kotliny Pobu a i Wy yny Zachodniowo y skiej. Fragment powierzchni zlewni poni ej Horod a, w strefie wododzia owej, nale y do Wy yny Lubelskiej, a dalej do uj cia Krzny to obszar Polesia Lubelskiego. Poni ej Krzny zlewnia Bugu, w granicach województwa lubelskiego, le y na obszarze Niziny Po udniowopodlaskiej. Pod wzgl dem budowy geologicznej obszar zlewni Bugu jest do zró nicowany. Od po udnia granic stanowi pas wyniesie Roztocza rodkowego. Wst puj tu p askie wierzchowiny poprzecinane suchymi dolinami. Utwory kredy górnej (margle, opoki) przykryte s miejscami m odszymi utworami czwartorz dowymi (lessy, piaski). Krajobraz urozmaicaj wzgórza osta cowe niekiedy z resztkami wapieni trzeciorz dowych (np. Wapielnia 387 m.n.p.m.). Na pó noc od Roztocza teren charakteryzuje si uk adem licznych wyniesie i obni e (nazywanych cz sto pado ami i grz dami). Formy te zwi zane s z ró n odporno ci lekko zapadaj cych ku pó nocy warstw kredowych (margli). W buduj cych tutaj teren utworach w glanowych cz sto wyst puje zjawisko krasu. W tym rejonie na znacznych obszarach wyst puj lessy. Ku pó nocy obszaru Z-IV wzrasta pokrywa utworów czwartorz dowych. W cz ci pó nocnej utwory czwartorz dowe tworz ci g pokryw o znacznej mi szo ci (rz du 60 m 80 m). Rze ba powierzchni terenu w tym rejonie jest do monotonna. Powierzchni buduj utwory akumulacji lodowcowej (gliny, i y, mu ki zastoiskowe), wodnolodowcowej (piaski, wiry), które rozcinaj doliny rzeczne lokalnie zatorfione. Gleby wyst puj ce w zlewni Bugu wykazuj spore zró nicowanie. W po udniowej cz ci obszaru dominuj gleby dobrej jako ci czarnoziemy, r dziny w glanowe, gleby brunatne, mady. W cz ci pó nocnej dominuj gleby rdzawe i bielicowe oraz mady dolin i gleby torfowe Obszary prawnie chronione Zlewnia Sanu i Sanny (Z-I) W zlewni Z-I, w górnym fragmencie zlewni rzeki Szum, dop ywu Tanwi, po o ony jest po udniowy skrawek Roztocza skiego Parku Narodowego (6,3 %) oraz po udniowy pas jego otuliny. Na obszarze zlewni Sanu rozmieszczonych jest 11 rezerwatów. Na obszarze zlewni Z-I znajduj si w ca o ci parki krajobrazowe Puszcza Solska i Lasy Janowskie. Puszcza Solska obejmuje górny fragment zlewni Tanwi od granicy województwa do uj cia Szumu. W tej cz ci zlewni znajduje si równie po udniowy skrawek Krasnobrodzkiego PK. Otulina PK Puszcza Solska czy si od strony pó nocnowschodniej z otulin Krasnobrodzkiego PK. Lasy Janowskie obejmuj wraz z otulin prawie ca zlewni rzeki Bukowej w granicach województwa lubelskiego. Na obszarze zlewni Z-I znajduje si ponadto 37 % powierzchni Roztocza skiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. czny obszar wszystkich form obszarów chronionych bez otulin w obszarze Z-I wynosi 68,9 km 2, co stanowi 25,1 % powierzchni zlewni, z otulinami wska nik ten wynosi 39,7 %. Zlewnia Wis y (Z-II) W obszarze zlewni Z-II znajduje si 5 rezerwatów o cznej powierzchni 113 ha. Znajduj si tutaj dwa parki krajobrazowe: Wrzelowiecki i Kazimierski o sumarycznym obszarze ha. Wrzelowiecki PK wraz z otulin obejmuje bezpo redni fragment zlewni Wis y oraz zlewni Wrzelowianki. Kazimierski PK obejmuje fragment bezpo redniej zlewni Wis y od uj cia Chodelki do Pu aw oraz fragmenty zlewni rzek Grodarza, Bystrej i dolnej Plewki. Kra nicki Obszar Chronionego Krajobrazu, usytuowany w po udniowej cz ci zlewni Z-I, obejmuje w przewa aj cej cz ci zlewni Wy nicy, Chodelski OCK to g ównie obszar zlewni Chodelki. W pó nocnej cz ci zlewni Z-II znajduje si fragment ukowskiego OCK hydrograficznie obszar ten nale y do zlewni rzeki wider. czny obszar wszystkich form obszarów chronionych bez otulin w obszarze Z-II wynosi 85,6 km 2, co stanowi 28,6 % powierzchni zlewni, z otulinami wska nik ten wynosi 41,3 %. Program gospodarki wodnej województwa lubelskiego. Cz I Identyfikacja stanu i problemów 19

20 Zlewnia Wieprza (Z-III) Na obszarze zlewni Wieprza znajduj si dwa parki narodowe; 93,7 % powierzchni Roztocza skiego Parku Narodowego (RPN) oraz 40,7 % Poleskiego Parku Narodowego (PPN). G ówn rzek RPN jest Wieprz przep ywaj cy przez Park i jego otulin z po udniowego wschodu na pó noc, dop yw Wieprza potok wierszcz bierze pocz tek w po udniowym fragmencie Parku. Przez obszar PPN przebiega wododzia pomi dzy zlewniami Wieprza i Bugu. Po o ony jest on w rodkowo-zachodniej cz ci Pojezierza czy sko-w odawskiego i ma charakter wodno-torfowiskowy. Na obszarze zlewni Z-III znajduje si 29 rezerwatów przyrody oraz 7 parków krajobrazowych. W górnym fragmencie zlewni Wieprza po o ona jest pó nocna cz Krasnobrodzkiego PK, która wraz z otulin przylega od po udniowego wschodu do RPN. Krasnobrodzki PK, Szczebrzeszy ski PK przylegaj ce od strony pó nocno-zachodniej do RPN, obejmuj fragment zlewni Wieprza oraz zlewni rzeki Gorajec. Skierbieszowski PK po o ony jest w prawej cz ci zlewni Wieprza powy ej abu ki, obejmuje on rodkowe i dolne obszary zlewni rzek Wolica i Wojs awka. Krzczonowski PK obejmuje zlewnie Radomirki oraz górny fragment zlewni Gie czwi. Kolejnym parkiem krajobrazowym jest Nadwieprza ski PK, chroni cy dolin Wieprza pomi dzy uj ciem Gie czwi a Bystrzycy. Poleski PK w cz ci a Pojezierze czy skie PK w ca o ci, po o one s w obszarze zlewni Z-III, chroni one obszary Pojezierza czy skiego oraz górne fragmenty zlewni Ty mienicy i Piwonii. Koz owiecki PK to obszar Lasów Koz owieckich hydrograficznie nale cy do zlewni górnej Mininy. Na obszarze zlewni Wieprza znajduje si 12 obszarów chronionego krajobrazu; 5 z nich w ca o ci le y na obszarze zlewni, s to: Paw owski OCK, obejmuj cy dolin Wieprza oraz zlewni dolnej ó kiewki i Dorohuczy, cz cy otuliny Skierbieszowskiego i Nadwieprza skiego PK; Czerniejowski OCK, który obejmuje zlewni górnej Czerniejówki oraz fragmenty rodkowej zlewni Bystrzycy; OCK Dolina Ciemi gi obejmuj cy rodkowy i dolny fragment doliny tej rzeki; OCK Pradolina Wieprza po o ony w dolinie i bezpo redniej zlewni Wieprza poni ej uj cia Ty mienicy; OCK Annówka po o ony w zlewni dolnej Ty mienicy. Pozosta e OCK le tylko cz ciowo na obszarze zlewni Z-III, nale y do nich Roztocza ski OCK; obejmuj cy górny fragment zlewni Poru, s siaduj cy z nim Kra nicki OCK, po o ony w górnym fragmencie zlewni Bystrzycy, Grabowiecko-Strzelecki OCK, który przylega od wschodu do Skierbieszowskiego PK, le y on na obszarze zlewni górnej Wojs awki. W obszarze Z-III le y 24,9 % powierzchni Che mskiego OCK, hydrograficznie jest to obszar górnej zlewni winki, 34,4 % OCK Kozi Bór po o one jest w zlewni Z-III, obejmuje on obszary wododzia owe pomi dzy zlewni Kurówki a zlewni Wieprza. W pó nocnej cz ci zlewni Wieprza znajduj si niewielkie skrawki Radzy skiego i ukowskiego OCK. czny obszar wszystkich form obszarów chronionych bez otulin w zlewni Z-III wynosi 232,5 km 2, co stanowi 22,3 % powierzchni zlewni, z otulinami wska nik ten wynosi 36,3 %. Zlewnia Bugu (Z-IV) Na obszarze zlewni Bugu znajduje si 59,3 % powierzchni PPN, obejmuje on obszar Pojezierza czy sko-w odawskiego. W zlewni Z-IV znajduje si 38 rezerwatów, oraz 6 parków krajobrazowych. Po udnioworoztocza ski PK po o ony jest w rodkowym fragmencie zlewni So okii, Krasnobrodzki PK ma ym skrawkiem wchodzi w obszar zlewni górnej So okii, Strzelecki PK obejmuje dolin Bugu wraz z fragmentami zlewni jego dop ywów Ubrodownicy i We nianki, Che mski PK obejmuje fragmenty zlewni rodkowej Uherki, Sobiborski PK oraz Poleski PK chroni najcenniejsze fragmenty Pojezierza czy sko-w odawskiego. PK Podlaski Prze om Bugu, którego 51,5 % powierzchni znajduje si w województwie, dwa Nadbu a skie OCK oraz Do hobyczowski OCK chroni dolin Bugu i dolne fragmenty bezpo rednich ich dop ywów (Bukowej, Huczwy, Hanny, Grabaru, Krzny i Czy ówki). Grabowiecko-Strzelecki OCK obejmuje górny fragment zlewni We nianki, Che mski OCK w cz ci po o onej na obszarze zlewni Z-IV stanowi otulin Parku Krajobrazowego, hydrograficznie obejmuje on fragmenty zlewni Uherki i Udalu. Poleski OCK to obszar fragmentu zlewni W odawki pomi dzy Sobiborskim a Poleskim PK. czny obszar wszystkich form obszarów chronionych bez otulin w obszarze Z-IV wynosi 189,1 km 2 co stanowi 21,1 % powierzchni zlewni, z otulinami wska nik ten wynosi 27,4 %. 20

21 Fundacja Centrum Ekspertyz Wodnych Œwider Wilga Martwica Okrzejka Plewka Wrzelówka Wise³ka Irenka 16 Ryki ukowski OCK uków Janów Lub. 9 8 Radzyñ Podlaski Lubartów Pu³awy OCK "Dolina Ciemiêgi" Wrzelowianka Wis³a Zalesianka Grodarz Jankówka Opole Lub. Podlipie Œwider Kurówka Kazimierski PK 13 Chodelka Wy nica 11 San Poniatówka 12 Tuczyn Karasiówka Œwinka Motoga Chodelka Urzêdówka Bytrzyca P³n. Bystra Sanna Czarna Wrzelowiecki PK Kraœnicki OCK Bylina OCK "Kozi Bór" Chodelski OCK Czerka Chodlik PK Lasy Janowskie Bielkowa Kraœnik Bukowa Bystrzyca Ma³a OCK "Annówka" Wieprz Kurówka Krê niczanka Bia³a Nêdznica Minina Bystrzyca Branew Krzna Pn. 75 Tyœmienica OCK "Pradolina Wieprza" Syroczanka Tanew San Parysówka Ciemiêga Czechówka 41 Œwidnik Bukowa 34 Kosarzewka Rakowa Krzna Pd. Radzyñski OCK Bystrzyca Bystrzyca LUBLIN Czerniejowski OCK km 1: Czerniejówka Piszczka 29 Por Bia³ka Piwonia Stara Sierotka Radomirka Parczew Stawek-Stoki Gorajec Gie³czew Bobrówka êczna Bi³goraj Czarna ada 4 Bukowa ada Tanew Bia³a ada Bia³a ada Tyœmienica Bystrzyca Piskornica Z³ota Krzywula Z³ota Krzymoszyca Kan. W-K Piwonia Ocho a PK Pojezierze êczyñskie Koz³owiecki PK Tanew Nitka Tyœmienica Nadwieprzañski PK Roztoczañski OCK êtownia PK Podlaski Prze³om Bugu Rudka Szum Bia³a Podlaska Krzna Konotopa Wieprz Gie³czew Por Marianka Krzczonowski PK ó³kiewka Werbka Szczebrzeszyñski PK Lubienia 83 Czy ówka Klukówka arnica Mulawa Œwinka 28 Œwierszcz Niepryszka Sopot Piwonia Piwonia Kan. W-K opa Zielawa Grabarka Bug Zielawa Zielawa Mietiulka Mogilnica Rejka Siennica Krasnystaw 70 Dorohucza Jacynka Krzewianka Zamoœæ Topornica Lutnia Ciek Bubnowo Wieprz Garka Hanna Lepietucha 60 Czarny Potok Kryniczanka Uherka W³odawa W³odawka Krzemianka Tarasienka Che³m Grabar Wojs³awka abuñka Wolica Krzywólka Krasnobrodzki PK Tomaszów Lub Szum Tanew Wo³nianka Krzna Poleski PK Poleski OCK Poleski PN Che³mski OCK Paw³owski OCK Skierbieszowski PK Roztoczañski PN PK Puszczy Solskiej 1 Sobiborski PK Tanew Krajowy system obszarów chronionych w województwie lubelskim Uherka Czapelka Nadbu añski OCK Che³mski PK S³yszówka Huczwa Hrubieszów 52 Do³hobyczowski OCK So³okija y³ka Uherka Gdola Udal Wo uczynka Huczwa 46 Siniocha K. Œwier owski Henrykówka Sieniocha Rzeczyca Huczwa So³okija Bia³ka Udal K. mudzki Grabowiecko-Strzelecki OCK Bug Szyszla We³nianka Ubrodownica Kamieñ Rzeczyca Po³udnioworoztoczañski PK Strzelecki PK Nadbu añski OCK Bukowa Warê anka So³okija Parki Narodowe otulina ParkówvNarodowych Parki Krajobrazowe otulina Parków Krajobrazowych Obszary Chronionego Krajobrazu granice zlewni Rezerwaty: biocenotyczny faunistyczny florystyczny gadów historyczny leœno-krajobrazowy leœny krajobrazowy przyrody nieo ywionej ptaków ssaków stepowy torfowiskowy Rys Mapa obszarów chronionych województwa lubelskiego Program gospodarki wodnej województwa lubelskiego. Cz I Identyfikacja stanu i problemów 21

22 2.3. U ytkowanie powierzchni ziemi, rolnictwo Zlewnia Sanu i Sanny (Z-I) W zlewni Sanu powierzchnia gruntów rolnych zajmuje 1598 km 2, co stanowi 58,2 % jej ogólnej powierzchni, lasy stanowi 35,3 %. Grunty rolne s zlokalizowane g ównie w zlewni rodkowej Tanwi oraz w zlewni Sanny, w ród nich 82 % stanowi grunty orne, u ytki zielone 16,2 %. Lasy zlokalizowane s w górnej partii zlewni Tanwi (Puszcza Solska) oraz zajmuj prawobrze n cze zlewni Bukowej (Lasy Janowskie). W zlewni uprawia si g ównie zbo a i ziemniaki. Zlewnia Wis y (Z-II) W zlewni Wis y grunty rolne stanowi 69,4 % jej powierzchni zlewni, z czego 80,9 % to grunty orne, 12,3 % u ytki zielone oraz 6,8 % to sady. Lasy stanowi 20,5 % powierzchni zlewni Z-II, s one rozmieszczone na ca ym obszarze zlewni w postaci ma ych kompleksów. Gospodarstwa sadownicze wyst puj g ównie w pasie nadwi la skim, a pozosta y obszar zlewni jest u ytkowany rolniczo. W po udniowym fragmencie zlewni (powy ej uj cia Wieprza) dominuj uprawy warzyw i krzewów owocowych, w cz ci pó nocnej uprawia si przede wszystkim ziemniaki i zbo a. Zlewnia Wieprza (Z-III) W zlewni Z-III grunty rolne stanowi 71,3 % jej powierzchni, w tym grunty orne to 80,5 %, u ytki zielone 17,8 %, a sady 1,6 %. G ówne uprawy w zlewni to buraki cukrowe, pszenica, yto, owies oraz chmiel, warzywa i owoce. Lasy pokrywaj 18,7 % powierzchni zlewni, najwi ksze kompleksy le ne to Lasy Zwierzyniecko-Kosobudzkie, Lasy Koz owieckie i Lasy Parczewskie. Zlewnia Bugu (Z-IV) Grunty rolne zajmuj 67,2 % powierzchni zlewni, z czego 73,9 % przypada na grunty orne, a 25,2 % na u ytki zielone, 0,9 % zajmuj sady. W po udniowej cz ci zlewni Z-IV uprawiane s g ównie buraki cukrowe, zbo a i rzepak, w cz ci pó nocnej (zlewnia Krzny) dominuj u ytki zielone, a na gruntach ornych uprawiane s g ównie ziemniaki. Lasy stanowi 23,4 % powierzchni zlewni Z-IV, do g ównych kompleksów le nych zaliczy nale y Lasy Strzeleckie po o one pomi dzy rzekami Ubrodownic i We niank, Lasy Sobiborskie i W odawskie zlokalizowane g ównie na obszarze zlewni W odawki, lasy w okolicach Rokitna oraz Lasy ukowskie Surowce naturalne i ich eksploatacja oraz zak ady przemys owe Zlewnia Sanu i Sanny (Z-I) W zlewni Z-I wyst puj z o a surowców skalnych o znaczeniu krajowym (wapienie i margle) oraz o znaczeniu regionalnym (surowce ilaste i okruchowe), s one zlokalizowane g ównie w zlewni Tanwi. W zlewni Tanwi znajduj si te udokumentowane z o a gazu ziemnego oraz wód mineralnych. G ównym o rodkiem przemys owym jest Bi goraj, po o ony w zlewni ady. Rozwin si tutaj: przemys meblarski ( Black Red White ), lekki ( Mewa" S.A.) oraz stolarka budowlana ( Pol-Skone ), a tak e najwi ksza w kraju rozlewnia win Ambra. Na bazie surowców naturalnych oparta jest produkcja ceramiki budowlanej (ZCB Markowicze). Przemys rolno-spo ywczy na terenie zlewni reprezentowany jest przez zak ady mleczarskie i browar w Janowie Lubelskim. Zlewnia Wis y (Z-II) Obszar zlewni Wis y jest ubogi w surowce naturalne, wyst puj jedynie z o a wód mineralnych (Na czów). G ównym o rodkiem przemys owym s Pu awy, a wa niejsze przedsi biorstwa to: Zak ady Azotowe Pu awy" S.A., Przedsi biorstwo Budownictwa Przemys owego w Pu awach, Pu awskie Zak ady Przemys u Bioweterynaryjnego, Fabryka Maszyn i Urz dze Przemys u Spo ywczego, Mostostal S.A. Istotne znaczenie jako o rodek przemys owy ma Kra nik, po o ony w zlewni Wy nicy, gdzie znajduje si Fabryka o ysk Tocznych. Przemys rolno-spo ywczy reprezentowany jest przez: cukrownie Opole (Chodelka), Garbów (Kurówka), zak ady mleczarskie w Kurowie (Kurówka), Opolu Lubelskim (Chodelka) i Kra niku (Wy nica) oraz przez liczne zak ady przetwórstwa rolno-spo ywczego rozmieszczone na obszarze zlewni. 22

23 Fundacja Centrum Ekspertyz Wodnych Zlewnia Wieprza (Z-III) G ównym surowcem naturalnym zlewni Wieprza o znaczeniu krajowym jest w giel kamienny. Jego z o a zlokalizowane s na wododziale Wieprza i Bugu g ównie na obszarze Pojezierza czy sko- -W odawskiego oraz na obszarach zlewni dop ywów Wieprza: górnej Rejki, Dorohuczy i Mogielnicy, na terenie prawie ca ej zlewni winki oraz górnej zlewni Ty mienicy. W zlewni Wieprza wyst puj równie surowce skalne, maj ce znaczenie krajowe pok ady wapienia i margla (z o a Rejowiec, Trawniki, Nikodemówka i Bezek) oraz o znaczeniu regionalnym surowce ilaste (Izbica) i okruchowe (Rokitno i Górka Lubartowska). Na bazie surowców naturalnych w zlewni Wieprza rozwin o si górnictwo (Kopalnia W gla Kamiennego Bogdanka ), przemys materia ów i prefabrykatów budowlanych (Cementownia Rejowiec ), ceramiki sanitarnej ( Cersanit Krasnystaw S.A.) oraz przemys szklarski. Na bazie produktów rolniczych rozwin si : przemys mleczarski (OSM Krasnystaw, SM Spomlek Radzy Podlaski), cukrowniczy (Klemensów, Krasnystaw, Rejowiec i Lublin), spirytusowy (Lublin), t uszczowy (Bodaczów) i browarnictwo (Zwierzyniec, Lublin) oraz przetwórstwo owocowo-warzywne (Milejów). Ponadto wyst puje tutaj przemys lotniczy ( widnik), samochodowy, maszynowy, metalowy i meblowy oraz przemys lekki. Zlewnia Bugu (Z-IV) W zlewni Bugu wyst puj niewielkie ilo ci surowców naturalnych, z o a w gla kamiennego, zlokalizowane w obszarze zlewni górnej W odawki i Lepietuchy; surowce skalne w postaci wapieni i margli wyst puj w zlewni Uherki (z o a Che m i Pokrówka) oraz So okii (z o e urawce), w postaci kruszywa naturalnego w zlewni Krzny (z o a Bereza i Ma aszewicze Ma e). G ównym zak adem opartym na surowcach naturalnych w zlewni Bugu jest Cementownia Che m. Podstawow ga zi przemys u jest przemys rolno-spo ywczy; znajduj si tutaj 3 cukrownie: Wo uczyn i Werbkowice w zlewni Huczwy oraz Strzy ów w bezpo redniej zlewni Bugu, zak ady mleczarskie zlokalizowane s w aszczowie (Huczwa), Che mie (Uherka) oraz w Bia ej Podlaskiej i Mi dzyrzecu Podlaskim (Krzna). W zlewni Krzny znajduj si te najwi ksze w zlewni Bugu zak ady przemys u mi snego w ukowie oraz w Ma aszewiczach. Najwi ksze zak ady przetwórstwa owocowo-warzywnego po o one s w Nieledwi (Huczwa). Poza tym na obszarze zlewni wyst puj zak ady przemys u garbarskiego ( Polesie w Orchówku), przemys u skórzanego w Che mie i ukowie. Na obszarze zlewni wyst puj te zak ady przemys u meblarskiego, lekkiego i elektrotechnicznego Stosunki demograficzne i osadnictwo Zlewnia Sanu i Sanny (Z-I) W zlewni Z-I mieszka 171,8 tys. osób, z czego 73 % na terenach wiejskich, wska nik zag szczenia wynosi 63 mieszk./km 2. Na obszarze zlewni znajduj si 2 miasta powiatowe: Bi goraj licz cy 27 tys. mieszka ców i Janów Lubelski, w którym mieszka 12,5 tys. mieszka ców. Zlewnia Wis y (Z-II) Zlewnia Z-II liczy 303,3 tys. mieszka ców, z czego 51 % to mieszka cy wsi. Wska nik zag szczenia wynosi 101 mieszk./km 2. Na obszarze zlewni znajduj si 3 miasta powiatowe licz ce: Pu awy 54,6 tys. mieszka ców, Kra nik 37,8 tys. mieszka ców i Opole Lubelskie 9,6 tys. mieszka ców. Zlewnia Wieprza (Z-III) Na obszarze zlewni Wieprza mieszka 1 168,2 tys. mieszka ców, 47 % osób mieszka na wsi. Wska nik zag szczenia wynosi 112 mieszk./km 2. W zlewni Bystrzycy po o ona jest stolica województwa Lublin licz cy 354,0 tys. mieszka ców, co stanowi 60 % ludno ci miejskiej zlewni Wieprza. Ponadto zlokalizowanych jest tutaj 9 miast powiatowych z nast puj c liczb mieszka ców: Zamo 68,7 tys.; widnik 41 tys.; Lubartów 23,7 tys.; czna 22,4 tys.; Krasnystaw 20,5 tys.; D blin 19,7 tys.; Radzy Podlaski 17,2 tys.; Parczew 11,7 tys. oraz Ryki 10,6 tys. Zlewnia Bugu (Z-IV) Liczba mieszka ców zlewni Bugu wynosi 584,2 tys., z czego 57 % mieszka na wsiach. redni wska nik zag szczenia dla zlewni wynosi 65 mieszk./km 2. Na obszarze zlewni jest 6 miast powiatowych z nast puj ca liczb ludno ci: Che m 70,8 tys.; Bia a Podlaska 59,3 tys.; uków 32,0 tys.; Tomaszów Lub. 21 tys.; Hrubieszów 20,4 tys. i W odawa 15 tys. Program gospodarki wodnej województwa lubelskiego. Cz I Identyfikacja stanu i problemów 23

24 Tabela 2.1. Struktura gleb wg mapy waloryzacji gleb [42] Symbol i nazwa zlewni Powierzchnia zlewni [km 2 ] bardzo dobre dobre Struktura gleb Udzia w zlewni gleb redniodobre rednie s abe bardzo s abe bardzo dobrych dobrych rednio dobrych rednich s abych [km 2 ] [%] Z - I San i Sanna ,7 23,8 33,8 27,7 - Z - II Wis a ,1 23,7 30,3 29,8 11,1 - Z - III Wieprz ,1 35,8 23,9 26,0 12,3 - Z - IV Bug ,4 17,2 14,3 35,9 20,8 2,4 Razem ,9 25,4 21,2 30,8 16,8 0,8 bardzo s abych Tabela 2.2. Struktura obiektów ochrony przyrody w zlewniach Symbol i nazwa zlewni Powierzchnia zlewni Powierzchnie obiektów ochrony przyrody [ha] Parki narodowe Parki krajobrazowe Rezerwaty PN Otulina PK Otulina Powierzchnia sumaryczna [km 2 ] OCK obiektów otulin obiektów +otulin Udzia procentowy w powierzchni zlewni obiektów obiektów z otulinami [km 2 ] [ha] [%] Z - I San i Sanna ,1 39,7 Z - II Wis a ,6 41,3 Z - III Wieprz ,3 36,3 Z - IV Bug ,1 27,4 Razem ,4 31,5 Tabela 2.3. Struktura u ytkowania powierzchni zlewni Symbol i nazwa zlewni zlewni Powierzchnie: Udzia w powierzchni Struktura gruntów rolnych powierzchnie u ytków Udzia w powierzchni zlewni gruntów rolnych gruntów rolnych lasów lasów orne sady aki patwiska orne sady aki pastwiska [km 2 ] [%] [km 2 ] [%] Z - I San i Sanna ,2 35, ,0 1,8 11,8 4,4 Z - II Wis a ,4 20, ,9 6,8 8,8 3,5 Z - III Wieprz ,3 18, ,5 1,6 14,4 3,4 Z - IV Bug ,2 23, ,9 0,9 19,2 6,0 Razem

25 Fundacja Centrum Ekspertyz Wodnych Tabela 2.4. Struktura demograficzna Ludno Powierzchnia Symbol wska nik zlewni ca kowita miejska wiejska Ilo i nazwa zlewni zaludnienia [km 2 ] [tys. mieszk.] [mieszk./km 2 kobiet/1m czyzn ] [tys. mieszk.] Z-I San i Sanna , , ,232 1,02 Z-II Wis a , , ,505 1,05 Z-III Wieprz , , ,029 1,07 Z-IV Bug , , ,728 1,03 Razem: , , ,494 1,05 Program gospodarki wodnej województwa lubelskiego. Cz I Identyfikacja stanu i problemów 25

26 3. Zasoby wodne stan ilo ciowy, monitoring Wody powierzchniowe Uwarunkowania klimatyczne Zlewnia Sanu i Sanny (Z-I) Cz zachodnia zlewni (przy dolinie Wis y) jest wyra nie cieplejsza od cz ci wschodniej (przy wododziale z Bugiem). Temperatury rednie wzrastaj od wschodu ku zachodowi: roczne od 7,2 C do 7,6 C, stycznia od 4,2 C do 3,6 C, lipca od 17,4 C do 18 C. Natomiast rednie opady wzrastaj od zachodu ku wschodowi, osi gaj c lokalne maksimum na Roztoczu w rejonie róde Tanwi. rednie roczne opady wahaj si od 600 mm do 700 mm, opady stycznia od 30 mm do 50 mm, opady lipca od 85 mm do 105 mm. Zlewnia Wis y (Z-II) Temperatury rednie w zlewni s ujednolicone. Rysuje si s aba tendencja spadku rednich temperatur w miar oddalania si od doliny Wis y. rednie temperatury roczne wahaj si od 7,6 C do 7,8 C, stycznia od 3,4 C do 3,8 C, lipca od 18,0 C do 18,2 C. Natomiast rednie opady wzrastaj od pó nocy na po udnie. rednie roczne opady wahaj si od 500 mm do 650 mm, opady stycznia od 30 mm do 35 mm, opady lipca od 80 mm do 90 mm. Zlewnia Wieprza (Z-III) Temperatury rednie wzrastaj od rejonu uj cia Wieprza do Wis y ku rejonowi róde Wieprza (Roztocze). rednie temperatury roczne wahaj si od 7,2 C do 7,8 C, stycznia od 4,2 C do 3,4 C, lipca od 17,4 C do 18,2 C. W tym samym kierunku (od uj cia do róde ) wzrastaj rednie opady. rednie roczne opady wahaj si od 550 mm do 650 mm, opady stycznia od 25 mm do 45 mm, opady lipca od 80 mm do 90 mm. Zlewnia Bugu (Z-IV) Temperatury rednie roczne s ujednolicone i wynosz oko o 7,2 C. Podobnie temperatury rednie stycznia wahaj si w niewielkim zakresie od 4,0 C do 4,2 C. Wyra na zmienno wyst puje w rednich temperaturach lipca. Wynosz one 17,4 C w cz ci po udniowej i 18,0 C w cz ci pó nocnej. rednie roczne opady wahaj si od 550 mm do 650 mm, opady stycznia od 25 mm do 40 mm, opady lipca od 75 mm do 85 mm Hydrografia Zlewnia Sanu i Sanny (Z-I) Pod wzgl dem hydrograficznym obszar Z I jest niejednolity i dzieli si na trzy g ówne zlewnie poprzecinane granicami województwa lubelskiego z województwem podkarpackim. S to zlewnie nast puj cych rzek p yn cych ze wschodu ku zachodowi: Tanew (dop yw Sanu) i jej najwa niejsze dop ywy: Wirowa (L lewy dop yw), Sopot (P prawy dop yw), Szum (P), ada (P), Bukowa (dop yw Sanu) i jej najwa niejsze dop ywy: Branew (P) i Bia a (P), Sanna (dop yw Wis y) i jej najwa niejsze dop ywy: Tuczyn (P) i Karasiówka (P). Cech charakterystyczn zlewni wymienionych rzek jest ich wyra na asymetria. Prawostronne (pó nocne) cz ci zlewni, obejmuj ce sk ony Roztocza, s wyra nie wi ksze od cz ci lewostronnych (po udniowych). Zlewnia Wis y (Z-II) Pod wzgl dem hydrograficznym obszar Z II sk ada si z poszczególnych zlewni prawych dop ywów Wis y rodkowej. Najwa niejsze z nich to: Wy nica, Chodelka, Bystra i Kurówka. Wszystkie one p yn ze wschodu ku zachodowi. Istotn rol w tym obszarze odgrywa prawostronna dolina Wis y (w zasi gu potencjalnego zalewu wód wielkich). 26

27 Zlewnia Wieprza (Z-III) Jest to jedyny obszar ci le odpowiadaj cy kryterium hydrograficznym. Granice zlewni Wieprza nie s przeci te przez granice administracyjne. O obszaru stanowi Wieprz p yn cy z po udniowego wschodu ku pó nocnemu zachodowi. G ówne prawostronne dop ywy Wieprza to: abu ka, Wolica, Wojs awka, winka i Ty mienica. Natomiast g ówne lewostronne dop ywy Wieprz to: Por, ó kiewka, Gie czew, Bystrzyca i Minina. W zlewni Wieprza na wydzielenie zas uguj : zlewnia Bystrzycy (z Czechówk i Czerniejówk ) oraz zlewnia Ty mienicy (z Piwoni Parczewsk, Bia k, Bystrzyc Pó nocn i Czarn ). Zlewnia Bugu (Z-IV) Pod wzgl dem hydrograficznym obszar Z IV sk ada si z poszczególnych zlewni lewych dop ywów Bugu granicznego. Najwa niejsze z nich to: So okija, Huczwa, Uherka, W odawka i Krzna. Wszystkie one p yn z zachodu ku wschodowi. W sk ad obszaru wchodzi lewostronna dolina Bugu (w zasi gu potencjalnego zalewu wód wielkich). Uwaga: Dla potrzeb szczegó owych bilansów celowe mo e by wydzielenie Rejonu Kana u Wieprz-Krzna obejmuj cego km 2 (w tym km 2 w Z III i 2113 km 2 w Z IV) Sie wodowskazowa Sie wodowskazowa na obszarze województwa lubelskiego jest dobrze rozwini ta. Mankamentem jest to, e wiele wodowskazów posiada zbyt krótkie okresy obserwacji. Poni ej wymieniono tylko wodowskazy miarodajne o bogatych materia ach hydrograficznych, w Tabeli VI. (Aneks) zamieszczono wykaz wszystkich wodowskazów, ich rozmieszczenie w poszczególnych zlewniach zilustrowano na Rys Œwider Wilga 6 Okrzejka 8 Martwica Irenka Plewka 5 Wrzelówka Wise³ka 7 Ryki 9 Zalesianka Pu³awy Grodarz Chodelka Wrzelowianka Opole Lub. Podlipie Œwider Kurówka Jankówka Wy nica 10 Tuczyn 17 granice pañstw granica województwa granice zlewni siedziby powiatów Poniatówka Karasiówka Motoga Chodelka Bytrzyca P³n. Bystra Urzêdówka Sanna Czarna Œwinka Bylina Czerka Chodlik Kraœnik Bukowa 4 Bystrzyca Ma³a Syroczanka Bielkowa Tanew uków Kurówka Krê niczanka LUBLIN 24 Janów Lub. Bia³a Nêdznica Minina Bystrzyca Tyœmienica Branew Radzyñ Podlaski 29 Lubartów Ciemiêga Czechówka Bukowa 2 Parysówka Kosarzewka Rakowa Bystrzyca Czerniejówka Bukowa Œwidnik 3 ada 16 Bia³a ada Por Piszczka Piwonia Stara Tyœmienica Piskornica Bystrzyca Bia³a ada Tanew Z³ota Krzywula Bia³ka Stawek-Stoki Sierotka Radomirka Bi³goraj Z³ota Piwonia Gorajec Gie³czew Bobrówka ó³kiewka Tanew Nitka Tyœmienica Krzymoszyca Bia³a Podlaska êczna Parczew Ocho a Gie³czew êtownia Werbka Por Czarna ada Szum Rudka Konotopa Czy ówka Klukówka Mu³awa Œwinka Marianka opa Lubienia Œwierszcz Sopot arnica Piwonia Piwonia Niepryszka Zielawa Mietiu³ka Mogilnica Dorohucza Szum Tanew Grabarka Zielawa Zielawa Rejka Krzewianka Ciek Bubnowo Siennica Krasnystaw 21 Topornica Jacynka Lutnia Hanna Lepietucha Czarny Potok Zamoœæ abuñka Kryniczanka Wo³nianka Garka 38 W³odawa W³odawka Che³m Uherka Wojs³awka Krzemianka Uherka Wolica Tomaszów Lub. Tanew Tarasienka Czapelka Grabar S³yszówka Uherka Krzywólka So³okija y³ka Gdola Udal Siniocha Wo uczynka Sieniocha Huczwa So³okija Huczwa Rzeczyca K. Œwier owski Udal K. mudzki Bia³ka Henrykówka Szysz³a We³nianka Ubrodownica Hrubieszów Huczwa Kamieñ Rzeczyca Bukowa Kilometers 1: CEW wyk. Lidia Hajduk San Rozmieszczenie wodowskazów w poszczególnych zlewniach województwa lubelskiego wodowskazy BIA ORUŒ UKRAINA Warê anka So³okija Zlewnia Sanu i Sanny (Z-I) Miarodajne wodowskazy to Harasiuki na Tanwi oraz Ruda Jastkowska na Bukowej. Zlewnia Wis y (Z-II) Miarodajne wodowskazy dla rodkowej Wis y to Zawichost i Pu awy. Prawe dop ywy rodkowej Wis y nie posiadaj wodowskazów o d ugich okresach obserwacji. Zlewnia Wieprza (Z-III) Dla Wieprza miarodajne s wodowskazy: Krasnystaw, Lubartów i Ko min, natomiast dla Bystrzycy Sobianowice, a dla Ty mienicy Tchórzew. Zlewnia Bugu (Z-IV) Dla granicznego Bugu miarodajne wodowskazy to: Strzy ów i W odawa, a dla Krzny Malowa Góra. Rys Rozmieszczenie wodowskazów w poszczególnych zlewniach województwa lubelskiego 27

28 Przep ywy miarodajne rzek w wybranych przekrojach Ustalono przep ywy rednie roczne (w skrócie rednie, SQ), przep ywy nienaruszalne (Q n ) oraz przep ywy dyspozycyjne (Q d ). Przep ywy rednie przyj to w oparciu o dane z lat S to dane historyczne, z okresu, w którym ingerencja gospodarcza w stosunki wodne Lubelszczyzny by a stosunkowo niewielka. Omawiane pi tnastolecie przyjmuje si jako miarodajne w licznych opracowaniach wodno-bilansowych. Przep ywy nienaruszalne przyj to w oparciu o kryterium hydrobiologiczne (metodyka Kostrzewy) stosowane w dotychczasowych opracowaniach wodnobilansowych. W przysz o ci mo e okaza si celowe przeprowadzenie kompleksowej weryfikacji przep ywów nienaruszalnych, zw aszcza e ostatnio opracowano nowe kryteria ustalania tych przep ywów. Przep ywy dyspozycyjne okre lono w zale no ci: Q d = SQ - Q n Dla wybranych wodowskazów miarodajnych obliczone przep ywy zestawiono w Tabeli 3.1. Tabela 3.1. Przep ywy rednie roczne (SQ), nienaruszalne (Qn) oraz dyspozycyjne (Q d ) w wybranych przekrojach wodowskazowych Symbol i nazwa zlewni Z-I San i Sanna Z-II Wis a Z-III Wieprz Z-IV Bug Powierzchnia Rodzaj przep ywu Wska niki odp ywu Rzeka Przekrój zlewni SQ Q n Q d Sq q n q d Uwagi [km 2 ] [m 3 /s] [l/s/km 2 ] Tanew Harasiuki ,2 2,9 9,3 6 1,43 4,58 Bukowa Ruda 650 5,85 0,77 5,08 9 1,19 7,82 a), c) Wis a Zawichost ,99 1,66 6,33 b) Wis a Pu awy ,7 340,3 7,65 1,71 5,95 b) Wieprz Krasnystaw ,86 3,75 6,11 3,28 1,25 2,03 Wieprz Lubartów ,1 6,26 12,84 3 0,98 2,01 Wieprz Ko min ,8 9,2 20,6 2,91 0,9 2,01 Bystrzyca Sobianowice ,06 1,33 2,73 3,21 1,05 2,16 Ty mienica Tchórzew ,29 1,16 5,13 2,68 0,49 2,19 Bug Strzy ów ,6 4,3 34,3 4,31 0,48 3,83 a), b) Bug W odawa ,3 6,75 36,55 3,01 0,47 2,54 b) Krzna Malowa Góra ,58 1,03 7,55 2,75 0,33 2,42 a) Dane z lat , dla pozosta ych przekrojów z lat b) W przep ywach dominuj zasoby spoza granic województwa c) Przep ywy dla Bukowej przyj to przez analogi do Sanny Zasoby wodne województwa lubelskiego Przedstawione w powy szej tabeli dane maj charakter informacyjny i przedstawiaj zasoby wodne w ustalonych przekrojach wi kszych rzek województwa lubelskiego. Ze wzgl dów praktycznych konieczne jest ustalenie sumarycznych zasobów wodnych dla województwa w granicach administracyjnych oraz wydzielonych zlewni w granicach hydrograficznych. Zasoby dla województwa wynosz w roku rednim: odp yw ca kowity V o = 2 565,0 hm 3, tj. 100,0 %, odp yw nienaruszalny V n = 654,5 hm 3, tj. 25,5 %, odp yw dyspozycyjny V d = 1 910,5 hm 3, tj. 74,5 %. Z ustalenia tego wynika, e ¾ odp ywu ca kowitego stanowi odp yw dyspozycyjny. Jest to jedynie wielko teoretyczna, gdy nie uwzgl dnia naturalnej zmienno ci (sezonowej, wieloletniej) przep ywów. Ca kowite wykorzystanie odp ywu dyspozycyjnego by oby mo liwe przy dysponowaniu pojemno ci retencyjn umo liwiaj c wieloletnie wyrównanie przep ywów. Jest to absolutnie niemo liwe. 28