OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA SZCZUTKÓW. KRZYśE I KAPLICZKI PRZYDROśNE

Transkrypt

1 KRZYśE I KAPLICZKI PRZYDROśNE OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA KrzyŜe i kapliczki przydroŝne są nieodłącznym elementem krajobrazu kulturowego naszego regionu. Są wyrazem poboŝności dawnych i współczesnych mieszkańców. Fascynują niezwykłym pięknem i tajemniczością. DuŜą ilość obiektów małej architektury sakralnej moŝemy zobaczyć we wsiach i okolicznych lasach naszej gminy. Cechują się róŝnorodnością typów form oraz duŝym rozrzutem czasowym. KrzyŜe i kapliczki często ustawiano na skrzyŝowaniach dróg, aby odstraszały złe duchy od podróŝujących, w miejscach objawień religijnych, czy teŝ w podzięce za cudowne uzdrowienie kogoś z rodziny, otrzymane łaski, nierzadko upamiętniały wydarzenia historyczne. Były przy nich odprawiane naboŝeństwa majowe, w niektórych miejscach do dziś kultywuje się tą tradycję, przy niektórych zatrzymują się kondukty Ŝałobne. NaleŜy ocalić od zapomnienia historię powstania na naszym terenie krzyŝy i kapliczek, poniewaŝ nie ma zbyt wielu źródeł pisanych na ten temat, a coraz mniej osób pamięta wydarzenia związane z ich powstaniem. Wiadomości o krzyŝach, kapliczkach oparte są na wywiadach przeprowadzonych z najstarszymi mieszkańcami wsi oraz z osobami, które bezpośrednio lub pośrednio związane są z historią opisywanych obiektów. Niestety nie do wszystkich obiektów udało się odnaleźć wiadomości o przyczynach i okolicznościach ich powstania. SZCZUTKÓW KRZYś NA ROZDROśU W miejscu, gdzie rozchodzą się drogi prowadzące z Dąbrowy do Szczutkowa i Łukawca stoi wysoki metalowy krzyŝ, otoczony niskim ogrodzeniem z metalowej siatki. Został ufundowany przez okolicznych mieszkańców w 1998 roku i postawiony w miejscu poprzedniego krzyŝa. Pierwszy krzyŝ był równieŝ wysoki, wykonany z drewna dębowego, w latach czterdziestych ubiegłego stulecia przez mieszkających na tym terenie Ukraińców. Powstał w intencji błagalnej o uzdrowienie mieszkających tutaj ukraińskich dzieci chorych na tyfus. Informacji udzieliła: Anna Janczura (ur.1933r.) i Jan Janczura (ur.1932r.) KAPLICZKA W LESIE Na skraju lasu Kruszyna przy głównej drodze do Szczutkowa, w miejscu gdzie dawniej krzyŝowały się drogi, stoi murowana kapliczka pochodząca z 1947 roku. Wybudował ją mieszkaniec tutejszych Onyszczaków - Józef Barandowski ; wybierając się na wojnę obiecał sobie Ŝe, gdy uda mu się szczęśliwie powrócić to postawi na tą okoliczność kapliczkę. Kapliczka jest zbudowana na planie prostokąta, murowana z cegły, otynkowana, pokryta blachą, z wejściem w elewacji frontowej, w bocznych ścianach znajdują się małe, prostokątne, przeszklone okna, pierwotnie były półokrągłe. Wewnątrz znajduje się Obraz Matki Boskiej Słynącej Cudami w Bazylice OO. Bernardynów w LeŜajsku, ukoronowany 8 września 1752 roku oraz dwie gipsowe figurki Matki Boskiej ofiarowane przez rodzinę

2 Barandowskich. Do roku 1960 odbywały się tu naboŝeństwa majowe, licznie gromadząc okolicznych mieszkańców. Informacji udzielił: Józef Barandowki (ur.1950r.) KRZYś PRZY DRODZE Przy głównej drodze przez Szczutków, w sąsiedztwie starych dębów stoi wysoki dębowy krzyŝ z 1956 roku. W zwieńczeniu umieszczony jest mały krzyŝyk wykonany z gipsu. KrzyŜ jest ogrodzony niskim sztachetowym płotkiem. Postawił go ojciec pana Andrzeja Konopki zastępując pierwotny krzyŝ, wykonany z kamienia bruśnieńskiego, najprawdopodobniej przez wcześniejszego właściciela posesji Wasyla Kuzyka, który po wojnie w 1946 roku wraz z rodziną został deportowany na Wschód. Niestety nie znana jest intencja postawienia krzyŝa. Pierwszy krzyŝ kiedy uległ zniszczeniu, został zakopany w miejscu obecnego. Do niedawna jeszcze, pod krzyŝem odprawiane były naboŝeństwa majowe. Co roku w Wielką Sobotę odbywa się tu święcenie pokarmów wielkanocnych. Informacji o krzyŝu udzielili: Katarzyna Antosz (ur. 1928r.), Andrzej Konopka (ur.1939r.) KAPLICZKA U JUNIKÓW W centrum wsi, w ogrodzie Państwa Juników, w otoczeniu pięknych ogrodowych kwiatów zwraca uwagę swoim osobliwym urokiem, prześliczna figurka Matki BoŜej Fatimskiej. Historia powstania tej kapliczki jest dokładnie znana, gdyŝ nie są to czasy odległe. Pierwszą figurę postawił tutaj Pan Junik w 1984 roku w podzięce za udaną operację swojej Ŝony. Trzy lata temu zamienił figurkę na większą. Pierwszą postawił na tutejszym cmentarzu na grobie swojej babci. Obydwie figurki wykonane zostały z gipsu. Przyjęło się, Ŝe w maju licznie spotykają się tu sąsiedzi, szczególnie starsi i dzieci, aby wspólnie modlić się do Matki BoŜej, prosząc o potrzebne dla siebie łaski. Swoimi bardzo osobistymi zwierzeniami podzielili się z nami Pani Anna Junik (ur.1934r.) i Pan Jan Junik (ur. 1923r). KRZYś U MARYJKA KrzyŜ stoi, w ogrodzie Państwa Maryjków, przy głównej drodze prowadzącej przez Szczutków, wykonany jest z kamienia bruśnieńskiego, pobielony na biały kolor. Z przekazów ustnych dowiadujemy się, Ŝe pochodzi z początku ubiegłego stulecia. Pierwotnie krzyŝ stał w innym miejscu, w zagrodzie Kurpity, przy drodze między domostwami, która prowadziła do mostu na rzece. W ukraińskie święto Jordan, kiedy szła procesja z cerkwi do rzeki Ŝeby poświęć wodę, zatrzymywała się przy krzyŝu aby odprawić naboŝeństwo. Był to waŝny krzyŝ dla ówczesnej społeczności wiejskiej, zarówno Polaków i Ukraińców. Niestety nikt nie zna intencji wystawienia krzyŝa. W roku 1974 Pan Maryjko przeniósł krzyŝ w obecne miejsce. Do roku 1990 śpiewano tu majówki. Informacji udzieliła: Maria Oleszycka (ur. 1927r.), Bronisław Maryjko. KAPLICZKA ŚW. ANTONIEGO Jest to murowana kapliczka zbudowana z cegły, otynkowana, pokryta blachą, utrzymana w bardzo dobrym stanie, w środku znajduje się figura św. Antoniego, a takŝe obraz Matki BoŜej z Dzieciątkiem. Wybudowana została 1955 roku, z inicjatywy mieszkańców tzw. górki. Pierwszą kapliczkę postawiono po przeciwnej stronie ulicy, lecz z nie wiadomych przyczyn burzyła się. Kolejne próby odbudowywania kapliczki nie powiodły się, ciągle

3 ulegała zniszczeniu. Wtedy mieszkańcy zdecydowali, Ŝe przeniosą kapliczkę w obecne miejsce. Uznano, Ŝe najwyraźniej miejsce w którym dawniej była kuźnia, nie jest miejscem godnym na chwałę boŝą, dlatego kapliczka nie mogła tam stać. Wierzono Ŝe jest to przykaz z niebios. Kapliczką opiekują się Państwo śelisko. Historię opowiedziała Anna Furgała(ur. 1923r.), Jan śelisko. KRZYś NA POLU U SOPLA Na polu u Sopla stoi duŝy drewniany krzyŝ, widnieje na nim wizerunek Pana Jezusa, otoczony blaszanym daszkiem. KrzyŜ postawiony został po to, aby chronić uprawy przed klęskami Ŝywiołowymi i plagami. Kiedy w Oktawę BoŜego Ciała szła procesja po polach przy krzyŝu tym zatrzymywano się i odprawiano naboŝeństwa. Pierwszy krzyŝ postawił tutaj teść pana Sopla w roku 1947 Kiedy po latach uległ zniszczeniu i popękał, ksiądz Kutowski nakazał spalić go i postawić nowy. Obecny krzyŝ został postawiony w Informacji udzielił: Michał Sopel, Anna Furgała(ur. 1923r.) KAPLICZKA ŚW. ONUFREGO Kapliczka św. Onufrego, patrona leśniczych została wybudowana w 1931 roku z fundacji Józefa Sikory leśniczego leśnictwa Opaka w dobrach hrabiego Agenora Gołuchowskiego. Intencją budowy kapliczki było podziękowanie za wykonanie powierzonych zadań przez właściciela lasów. Obelisk jest murowany, pokryty dachówką, wewnątrz umieszczony jest metalowy krzyŝ z wizerunkiem Jezusa, obok stoi rzeźba z dwoma postaciami wykonana z kamienia bruśnieńskiego. Pod daszkiem widnieje napis wyryty w drewnianej płycie: Bóg sam Ją stworzył w Duchu Świętym i wyniósł Ją nad wszystkie dzieła Rąk Swoich KAPLICZKA ŚW. HUBERTA Kapliczka św. Huberta patrona myśliwych podobnie jak św. Onufrego wybudowana została w 1931 roku z fundacji Józefa Sikory. Ufundowanie kapliczki było wyrazem podzięki opatrzności za wykonaną pracę; zalesienie około 600 h zrębów wojennych i odbudowanie pogłowia zwierzyny łownej. Kapliczkę według projektu fundatora wykonał murarz Jan śukowicz, całość bryły wieńczy krzyŝ, pod nim umieszczony był wieniec jelenia, poniŝej znajdowała się statuetka Matki Boskiej, a poniŝej miedzioryt przedstawiający św. Huberta na polowaniu wykonany przez zakład grawersko-rytowniczy Michała Kopczyńskiego we Lwowie. Około 50cm nad ziemią umieszczona była tablica z napisem Cześć św. Hubertowi. Obelisk przetrwał wojnę, ale uległ powaŝnemu zniszczeniu. W 1983 roku z okazji jubileuszu 35-lecia Stowarzyszenia Myślwskiego Cietrzew kapliczka została odrestaurowana, w miejsce skradzionego miedziorytu umieszczono płaskorzeźbę w drewnie dłuta Stanisława Argasińskiego. Wmurowano równieŝ płytę z napisem Cześć Hubertowi pod którą umieszczono akt erekcyjny. Przy kapliczce odbywają się uroczyste otwarcia sezonów łowieckich, indywidualnie odwiedzają ją równieŝ myśliwi prosząc patrona o fart na łowach. KAPLICZKA ŚW. JANA Kapliczka pochodząca z końca XIX wieku, fundatorem był hrabia Gołuchowski, właściciel folwarku na którym stoi. Nieznana jest intencja postawienia kapliczki, pełniła raczej funkcję pamiątkową. Jest to kapliczka murowana z kutą bramą, wewnątrz znajdują się gipsowe figury pochodzące z róŝnych lat XX wieku. Najmłodszą jest figura św. Jana

4 poświęcona w 2003 roku przez papieŝa Jana Paweła II dla Szczutkowa i Opaki. Kapliczka była remontowana społecznie przez mieszkańców pobliskiego osiedla im. Jana Pawła II. OPAKA KAPLICZKA NA KAMIENNYM Przy drodze prowadzącej ze Szczutkowa do Nowe Grobli na skraju lasu, w linii lipowego starodrzewia, stoi drewniany wysoki krzyŝ z figurą Chrystusa UkrzyŜowanego umieszczoną w profilowanej drewnianej, przeszklonej skrzyni, w odróŝnieniu od innych spotykanych na tym terenie figura jest duŝych rozmiarów. Obecny krzyŝ wykonany z drewna dębowego, został postawiony 1981 roku, poniewaŝ wcześniejszy złamał się w podczas burzy. Fundatorką krzyŝa ostatniego była ówczesna właścicielka placu, pani Staromiejska. Obok krzyŝa znajduje się kapliczka murowana z cegły, potynkowana, bielona; zbudowana na planie prostokąta z otworem wejściowym w elewacji frontowej, z dachem dwuspadowym z trójkątnym szczytem; na zwieńczeniu dwa krzyŝe, w tym jeden Ŝelazny kuty, kapliczka pokryta jest blachą, niestety upływający czas zaznacza na niej swoje piętno. We wnęce szczytowej oleodruk: Matka Boska z Dzieciątkiem, wewnątrz mensa ołtarzowa, obraz ukrzyŝowanego Jezusa Milateńskiego, malowany na blasze z inskrypcją.: O CUDOWNY W MILATYNIE MÓJ BOśE NIECH MNIE TWA ŁASKA W POTRZEBIE WSPOMOśE. Na odwrocie data 1875 rok z tego okresu pochodzi najprawdopodobniej kapliczka. Ponadto znajdują się tam dwie figurki gipsowe Matki BoŜej i jedna Chrystusa pochodzące z ubiegłego stulecia, krucyfiks wiszący (na ścianie południowej) drewniany, pomalowany na kolor srebrny. Pierwotnie na tym miejscu stał wysoki drewniany krzyŝ. Kiedy właścicieli posesji zaczęły nękać tajemnicze ogniki na progu domu oraz częste poŝary Jędrzej Janczura, przodek właścicieli postanowił postawić w tym miejscu kapliczkę, prosząc o spokój dla swojego domostwa. Jest to jedyna kapliczka na terenie wsi w której raz do roku moŝna odprawiać mszę świętą. Moc taka została nadana przez biskupa Jaworskiego i zapisana w języku łaciński. Do niedawna pismo z zapisem dotyczącym odprawiania liturgii leŝało w kapliczce, nikt niestety nie wie kto jest obecnym jego posiadaniu. Ostatnia msza św. koncelebrowana była w 1998 roku z intencji właścicieli posesji na której stoi kapliczka i krzyŝ. Informacji udzieliła: Aleksandra Cencora właścicielka posesji. Historia kapliczki i krzyŝa nie jest znana z jednego przekazu poniewaŝ, istnieją róŝne wersje związane z ich powstaniem. Według przekazu jednej z mieszkanek ze Szczutkowa, z kapliczką wiąŝe się wręcz niesamowita opowieść, ( być moŝe to tylko legenda) przekazywana z pokolenia na pokolenie: działo się to wszystko w XVIII wieku, kiedy to właścicielką okolicznych ziem była księŝna (nieznane jest jej nazwisko). Była bardzo niedobrą kobietą, więc mieszkańcy nie lubili jej, kiedy przemierzała okolice, aby obejrzeć swoje dobra nikt z mieszkańców nie chciał jej ugościć, tyko jeden najbiedniejszy zaprosił ją do siebie. KsięŜna w podzięce obdarowała biedaka wieloma morgami pól i lasów, wówczas stał się bogaczem, w podzięce za uśmiech losu postawił on krzyŝ. Wersja ta nie jest potwierdzona przez innych mieszkańców.

5 KRZYś PRZYDROśNY KrzyŜ przy drodze wiodącej z Opaki do Szczutkowa, po lewej jej stronie obok posesji Romana Rawskiego. Historia krzyŝa nie jest dokładnie znana. Został na pewno wzniesiony w okresie międzywojennym i miał chronić mieszkańców Opaki przed wszelkiego rodzaju nieszczęściami, a zwłaszcza przed burzą, piorunami( od uderzeń których płonęły drewniane wówczas zabudowania)i suszą. Według relacji Jana Cencory w latach krzyŝ został zniszczony, w związku z czym postawiono nowy. W 1960 r. ponownie zbudowano nowy z drewna przeznaczonego przez leśniczego ( nie wiadomo jakiego). Wykonaniem tegoŝ krzyŝa zajęli się między innymi : Jan Cencora i Aleksander Szwec. W chwili obecnej na krzyŝu wisi wizerunek Jezusa ukrzyŝowanego, osłonięty ozdobnym daszkiem ze srebrnej blachy. KRZYś NA POSESJI PAŃSTWA ROKOSZÓW KrzyŜ ulokowany około 1 km od drogi głównej drewniany z wizerunkiem Jezusa ukrzyŝowanego ( zabezpieczonego blaszanym daszkiem) ozdobny sztucznymi kwiatami i kolorowymi wstęgami. Ogrodzony jest starannie wykonanym drewnianym płotkiem. Według relacji Antoniny Rokosz krzyŝ ten postawił jej pradziadek aby uchronić swoją rodzinę i okolicznych mieszkańców przed epidemią tyfusu. Około 10 lat temu krzyŝ odnowiono. Od dawna mieszkańcy tej wioski gromadzą się przed nim i odprawiają naboŝeństwa majowe. KRZYś PRZY OŚRODKU ZDROWIA

6 Został prawdopodobnie wzniesiony po I wojnie światowej jako dziękczynienie za odzyskane przez Polskę niepodległości. Był kilkakrotnie odnawiany ( brak danych kiedy i przez kogo). Wisi na nim tabliczka z napisem:,,jezu ufam Tobie oraz obraz Matki Boskiej Loretańskiej lub Bolesnej ( trudno odczytać napis). Ogrodzony jest drewnianym płotkiem i ozdobiony kwiatami i kolorowymi wstęgami. Przy krzyŝu tym odbywają się równieŝ naboŝeństwa majowe. DĄBKÓW KRZYś NA PLACU KOŚCIELNYM W DĄBKOWIE KrzyŜ wykonany jest z drewna dębowego. Zawieszona na nim metalowa ( blaszana) tablica zawiera napis: Przechodniu przekaŝ w pokolenia śe dla ojczyzny scalenia By zerwać niewoli pęta Oddały Ŝycie tej wioski Orlęta 16 rocznica Niepodległości Polski Z. G ( lub Z.J) Napis świadczy o tym, Ŝe krzyŝ został wzniesiony 16 lat po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, czyli w 1934 r. Według relacji najstarszych mieszkańców Dąbkowa krzyŝ postawiono w 1920 r. ku czci poległej młodzieŝy w walkach polsko- ukraińskich pod koniec 1918 r. ( listopad grudzień). Istnieje prawdopodobieństwo, iŝ krzyŝ faktycznie wzniesiono w 1920 r., a tablicę z napisem umieszczono w 1934 r. W 1996 r. w miejscu zniszczonego krzyŝa postawiono nowy, pozostawiając tablicę z powyŝszym napisem: Na podstawie relacji Stanisława Dybko i Jana Tkacza. KRZYś U NIENAJADŁÓW KrzyŜ wykonany z lastryku, w zwieńczeniu wizerunek ukrzyŝowanego Jezusa odlany z Ŝeliwa, z pierwotnej wersji krzyŝa zachowane zostały jedynie promienie, które zatopione są w cokole. KrzyŜ postawiony został przed I wojną światową przez ówczesnych kolonistów Felsendorf, obecnego Dąbkowa. KrzyŜe takie stawiano na początku lub końcu wsi. W roku 1925 plac z krzyŝem został kupiony przez Piotra Nienajadło. Pierwszy krzyŝ był odlany z Ŝeliwa i stał aŝ do1991roku, w nocy z 13 na 14 listopada został zdewastowany. Obecny krzyŝ postawił właściciel posesji w sierpniu 1997, dnia 21 sierpnia tego samego roku odbyła się tu uroczysta liturgia wraz z poświęceniem nowego krzyŝa, koncelebrowana przez księŝy z byłej parafii pw. Św. Mikołaja z Lubaczowa. Informacji udzielili: Stanisława Tkacz (ur. 1927r.), Lesław Nienajadło.