Psychologia zwierząt. WYKŁAD 14. Ssaki 4 Rząd drapieżne. Krzysztof Turlejski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Transkrypt

1 Psychologia zwierząt WYKŁAD 14. Ssaki 4 Rząd drapieżne Krzysztof Turlejski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

2 Rząd drapieżne 278 gatunków podzielonych na 11 rodzin i 131 rodzajów. Bardzo zróżnicowana grupa ssaków. Duże, złożone mozgi, złożone zachowania. Wbrew nazwie rzędu, wiele gatunków jest wszystkożernych, kilka owadożernych, niektóre żywią się skorupiakami i małżami, a dwa są nawet roślinożerne. Około 50 mln lat temu pierwotne mięsożerne rozdzieliły sie na dwie linie: kotopodobne (z których powstały kotowate, łaszowate, hienowate i mangustowate) i psopodobne (psowate, niedźwiedziowate, szopowate, łasicowate, uchatkowate, morsowate i fokowate).

3 Rodzina psowate Do psowatych zaliczamy 35 gatunków. Ich linia wyodrębniła sie już ponad 40 mln lat temu, ale wszystkie współczesne psowate miały wspólnego przodka jeszcze mln lat temu. Przodek ten był mniejszy od lisa. Współczesne psowate są bardzo zróżnicowane, co do diety, ekologii i sposobu zycia (samotnie lub w stadzie. Do psowatych zaliczamy wilki, lisy, szakale, likaona, jenota, pieśca (lisa polarnego) i szereg mniej znanych gatunków tropikalnych. Filogeneza psowatych

4 Porównanie mózgów kopalnego i obecnie żyjącego gatunku psowatych Ciężar ciała Hesperocyona był podobny do obecnie żyjącego feneka. Jednak mózg feneka jest zdecydowanie większy i bardziej skomplikowany.

5 Rodzaj Canis, pies Kojot, Pn. Ameryka Żyje samotnie Szakal złocisty, Afryka i Azja Żyje samotnie Wilk rudy, Nowy Meksyk Forma wyjściowa wilka i kojota Zazwyczaj żyje samotnie Szakale złociste, kojoty, a także wilki we Włoszech żyją w pobliżu ludzi Szakal czaprakowy, Afryka Rodzina Wilk etiopski (kaberu) Wataha, samotnie poluje na gryzonie

6 Canis lupus - wilk Podgatunek pn-amerykański Podgatunek północnoeuropejski Podgatunek włoski

7 Od wilka do psa Wilk był pierwszym zwierzęciem udomowionym przez człowieka (ponad 14 tys. lat temu). Udomowienie nastąpiło prawdopodobnie w pólnocnych Chinach. Dingo trafił do Australii z człowiekiem ponad 3500 lat temu. Nie szczeka, żyje samotnie, w parach lub watahach. Wytępił duże drapieżniki workowate na kontynencie Australii (lew workowaty, wilk workowaty, diabeł tasmański). Pierwsze zastosowanie psa myśliwski i obronny. Potem pasterski i stróżujący. Dingo Kolor od jasno rudego do czarnego Cechy odróżniające psa od wilka. Mniej niezależny charakter, łatwiejsze uleganie dominacji człowieka. Częściej zrytualizowana, niż fizyczna agresja. Zredukowane narządy słuchu i wzroku Mniejsza potrzeba ruchu Bardzo dobre rozpoznawanie nastrojów i intencji człowieka Różnice morfologiczne (zagięty ogon łajki)

8 Rasy psów - problemy Ponad 500 ras. Większość wyprowadzono w ostatnich 50 latach. Uprzednio selekcja na użytkowość. Obecnie na wygląd. Chów wsobny. Ponad 60 genetycznie uwarunkowanych chorób (także psychicznych spaniele) Traktowanie psa jak modnej torebki jest karygodne. Zaspokajanie instynktu opieki, potrzeby kontaktu z inną istotą żywą, potrzeby wyróżnienia się. Co ludzie zrobili z wilka? Chihuhua Dog niemiecki

9 Krewniacy wilków Cyjon Pd-Wsch Azja Pies leśny, Ameryka Pd. Wilk grzywiasty Ameryka Pd. Otocjon, Afryka Likaon, Afryka Jenot, Azja wschodnia

10 Lis pospolity Lisy Lisy są niewielkimi i niewybrednymi ssakami drapieżnymi. Skutecznie polują na niewielkie zwierzęta, jedzą padlinę, odpadki i owoce. Są tak wszechstronne, że przystosowują się do różnych środowisk, od tajgi do pustyni. Podgatunek europejski Lis wirginijski (USA) Lis argentyński Podgatunek amerykański Lis długouchy (Meksyk) Lis afgański

11 Lisy przystosowane do skrajnie różnych środowisk Fenek Fenek żyje na Saharze, Żywi się głównie daktylami i szarańczą, nie musi pić. Jest najmniejszym psowatym (2-3 kg). Piesiec w lecie i w zimie Piesiec żyje na najdalej na północ położonych terenach Arktyki. Żywi się drobnymi ssakami, ptakami i padliną.

12 Rodzina niedźwiedziowate Pierwszy gatunek niedźwiedziowatych wyewoluował z psowatych około mln lat temu w Eurazji. Współcześnie żyje 9 gatunków niedźwiedzi. Niedźwiedź polarny jest prawie wyłącznie mięsożerny, a panda prawie włącznie roslinożerna. Pozostałe gatunki to pełne spektrum wszystkożerności.

13 Niedźwiedź brunatny Niedźwiedź brunatny zamieszkiwał niegdyś całą Europę, północną część Azji i Amerykę Północną, a także Bliski Wschód i północną Afrykę. Jest wszystkożerny, zjada duże ilości korzonków, bulw i jagód, ale potrafi polować także na duże zwierzęta, na przykład jelenie i młode łosie. Jesienią gromadzi zapasy tłuszczu, które zużywa w czasie snu zimowego, który jednak nie jest hibernacją. Młode wielkości szczura rodzą się w zimie.

14 Grizzly i kodiak, podgatunki niedźwiedzia brunatnego Kodiak (wyspa Kodiak) Grizzly (Alaska i zachodnia Kanada)

15 Czarno ubarwione niedźwiedzie Niedźwiedż amerykański (baribal) Niedźwiedź himalajski Niedźwiedź malajski Niedźwiedź andyjski Wargacz (Azja) odżywia się głównie mrówkami i termitami.

16 Niedźwiedź polarny Zamieszkuje całą strefę wokół bieguna północnego. Konkuruje z kodiakiem o miano największego żyjącego drapieżnika. Świetnie pływa i nurkuje. Potrafi polować w wodzie na foki, a na lądzie nawet na morsy. Samice rodzą młode w zimie, w norach wygrzebanych w śniegu. Opiekują się nimi 2-3 lata.

17 Wielka i mała panda Panda wielka odżywia się głównie pędami bambusa. Panda mniejsza także zjada dużo tych pędów, ale jest wszystkożerna. Jako jedyny niedzwiedziowaty ma długi ogon.

18 Rodzina łasicowate Jest to bardzo zróżnicowana rodzina, do której zaliczamy 65 gatunków łasic, tchórzy, kun, wydr, skunksów i borsuków. Poza Australią i Antarktydą mozna je spotkać wszędzie. Są przystosowane do różnych środowisk. Łasicowate są bardzo zwinne, szybkie i agresywne. Choć są na ogół niewielkie, potrafią upolować zwierzęta większe od siebie.

19 Wydra morska (Pn. Pacyfik) Wydra (Eurazja) Wydrzyca afrykańska Arirania (Pd Ameryka) jest największą wydrą (do 34 kg) Wydry

20 Borsuk (Eurazja) Borsuki. Ratel. Borsuk amerykański Balizaur (Chiny i Indochiny) Ryjonos piżmowy jest najmniejszym borsukiem. Dobrze wspina się na drzewa. (Chiny) Ratel (Afryka) żyje w symbiozie z ptakiem miodowodem, który prowadzi go do gniazd dzikich pszczół, które ratel rozdziera.

21 Skunks zwyczajny (śmierdziel) Surillo białonosy Surillo pasiasty Skunksy. Rosomak. Skunks plamisty Rosomak żyje w tajdze Eurazji i Ameryki. Jest największym łasicowatym (do 40 kg).

22 Kuna japońska Soból (Syberia) Kuny Kuna kamionka Kuna leśna Kuna wodna (Ameryka Pn.) Kuna żółtogardła

23 Łasica ałtajska Łasice Łasica syberyjska Łasica łaska jest Najmniejszym ssakiem Drapieżnym (30-50g). Żyje w Europie, żywi się Gryzoniami, drobnymi ptakami i ich jajami. Gronostaj jest większy od łasicy i ma czarny koniuszek ogona, także w zimie, kiedy jego futro jest białe. Żyje w północnej Eurazji.

24 Norka europejska Tchórz. Jego udomowioną formą jest fretka. Norka amerykańska Norki i tchórze Tchórz stepowy (Eurazja)

25 Łasicowate maja stosunkowo duże i bardzo złożone mózgi. Łasica i szczur piżmowy mają Podobne masy ciała i mózgu. Jednak mózg łasicy jest znacznie bardziej złożony.

26 Kotofretka Rodzina szopowate Ostronos białonosy Kinkażu Szopowate (19 gatunków) żyją tylko w obu Amerykach. Są wszystkożerne. Wszystkie dobrze się wspinają, a niektóre, jak kinkażu, który ma chwytny ogon, prowadzą prawie całkowicie nadrzewny tryb życia. Szopowate często żyją w grupach. Szopy pracze

27 Specjalizacja części okolicy czuciowej, analizującej bodźce z dłoni u szopa pracza

28 Rodzina fokowate Foki wiosłują w wodzie tylnymi kończynami, których na lądzie nie mogą podgiąć pod tułów. Nie maja zewnętrznych małżowin usznych, lecz bardzo dobrze słyszą. Ich wąsy czuciowe potrafią wyczuć w wodzie wiry powodowane przez ruch ryby. Foka szara

29 Foka bajkalska Rodzina fokowate Foka grenlandzka Mniszka sródziemnomorska Foka kaspijska Foka obrączkowana (nerpa) żyje w pn. Atlantyku i Bałtyku

30 Kapturnik Fokowate z południowej półkuli Samce kapturników wydymają śluzówkę lewego nozdrza w duży, czerwony pęcherz. Lampart morski żywi się dużymi rybami, pingwinami i fokami krabojadami, które żywią się krylem, a nie krabami. Słoń morski może pozostawać pod wodą nawet dwie godziny, żerując na mieczakach i głowonogach na głebokosci 300 m. Samce utrzymują duże haremy samic. Słoń morski (mirunga) Krabojad Lampart morski

31 Kotik zwyczajny Rodzina uchatkowate Uchatka grzywiasta Uchatka kalifornijska Uchatka patagońska (otaria)

32 Rodzina morsowate Jedyny gatunek mors, żywi się głównie krabami i małżami.

33 Rodzina mangustowate Surykatka (Pd Afryka) Mangusta lisia (Pd Afryka) Żyją w Afryce i południowej Azji. Niektóre gatunki tworzą duże grupy rodzinne. Zjadają różnorodny pokarm zwierzęcy. Mangusta egipska (ichneumon) Mangusta pręgowana (mungo) Mangusta białoogonowa

34 Łaskun chiński Rodzina łaszowate Fossa (Madagaskar) poluje na lemury Cyweta Żeneta (Afryka, Zach. Europa, Bliski Wschód) Tangalunga (wiwera)

35 Rodzina hienowate Protel (Pd. i wsch. Afryka) Hiena cętkowana (afrykańskie sawanny) Hiena pręgowana (pustynie pn. I wsch Afryki, liski i Środkowy Wschód, Indie Hiena brunatna (Pd. Afryka) Współcześnie żyją tylko 4 gatunki hienowatych. Są spokrewnione najbliżej z łaszowatymi i kotami. Protel żywi się głównie termitami (do 200 tys. na noc). Pozostałe hieny żywią się głównie padliną, ale hiena cętkowana poluje grupowo na duże ssaki.

36 Rodzina kotowate Do tej rodziny zaliczamy 36 gatunków. Dzieli się je na 3 podrodziny: pantery (duże koty, z wyjątkiem pumy i geparda), koty (małe i średnie koty oraz puma i rysie) oraz geparda. Kotowate rozpoczęły naukę ok. 40 mln lat temu. Wiele linii wymarło. Zamieszkują wszystkie kontynenty poza Australią i Antarktydą. Kotowate to najlepsi łowcy pośród drapieżnych. Żywią się prawie wyłącznie mięsem. Kota udomowiono około 7 tys lat temu na Bliskim Wschodzie.

37 Mózgi lwa i kota Mózgi wszystkich kotowatych są duże, i mają złożoną budowę. Kot domowy ma prawie 30 okolic kory anlizujących bodźce wzrokowe. Mózgi kotowatych są do siebie bardzo podobne pod względem budowy.

38 Tygrys syberyjski Tygrys indyjski T. sumatrzański Tygrysy

39 Inne wielkie koty Puma Lew Pantera śnieżna (irbis) Jaguar Pantera mglista Lampart (pantera)

40 Kotowate średniej wielkości Karakal (Azja) Ocelot (Ameryka) Serwal (Afryka) Ryś (Eurazja) Ryś rudy (Pn. Ameryka) Ryś kanadyjski Mormi (Indochiny)

41 Małe kotowate Żbik Kot libijski (podgatunek żbika), forma dzika kota domowego. Kot arabski Taraj, kot-rybołów (Indochiny) Kot bengalski Kot tybetański