Monitoring jakości powietrza w Polsce w zakresie substancji złowonnych

Transkrypt

1 Monitoring jakości powietrza w Polsce w zakresie substancji złowonnych Dr hab. inż. Izabela Sówka, prof. PWr I Konferencja Naukowo Techniczna: Technologie informatyczne w ochronie i kształtowaniu środowiska, Warszawa, r.

2 Plan prezentacji 1. Wprowadzenie. 2. Uregulowania prawne w Polsce i na świecie dotyczące odorów oraz odorantów. 3. Metody pomiarowe stosowane w Polsce i na świecie w pomiarach emisyjnych i imisyjnych odorów i odorantów. 4. Modelowanie. 5. Możliwości zastosowanie GIS w analizach przestrzennych zasięgi oddziaływania odorów. 6. Elementy zintegrowanego systemu informacji o odorach. 7. Podsumowanie.

3 Odory: reakcja organizmu na zapach Mechanizmy związane z reakcją organizmu na zapach: - wrodzona niechęć na zapach, - zaostrzenie podstawowych warunków związanych z odbiorem/percepcją zapachu (nadwrażliowość), - -choroby wywołane stresem, a nawet choroby psychogenne. Inne odnotowywane wpływy zapachów na człowieka to: 35% 30% reakcje emocjonalne: niepokój, uczucie dyskomfortu, depresje objawy fizyczne: podrażnienia, bóle głowy, problemy układu oddechowego, nudności, wymioty Bóle głowy trudności w oddychaniu, frustracja, stres i płaczliwość, z zmniejszenie apetytu i / lub trudności związane ze spożywaniem i przygotowywaniem pokarmów, uczucie dyskomfortu w nocy (kłopoty z zasypianiem, niespokojny sen), zakłopotanie (gdy odwiedzający goście odczuwają zapach, konieczność utrzymania zamkniętych okien), unikanie zajęć w środowisku zewnętrznym np. ogrodnictwo. Względna częstotliwość 25% 20% 15% 10% 5% 0% Bóle pleców Mdłości Wymioty Utrata apetytu Problemy z oddychaniem Alergie Choroby oczu Biegunki Shusterman, D., Critical review: The health significance of environment al odor pollution. Archives of Environmental Health 47 (1), Alicja Nych, rozprawa doktorska: Hybrydowy model badań terenowych do oceny uciążliwości zapachowej na ternach miejsko-przemysłowych.

4 Unormowania prawne dotyczące odorów w Polsce PN-EN 13725:2007: Jakość powietrza- Oznaczanie stężenia zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej. Projekt i założenia do ustawy o przeciwdziałaniu uciążliwości zapachowej, 2010 Kodeks przeciwdziałania uciążliwości zapachowej, 2016

5 Unormowania prawne dotyczące odorów w Polsce Projekt i założenia do ustawy o przeciwdziałaniu uciążliwości zapachowej, 2010 Projekt określał: 1) zasady ustalania warunków ochrony przed uciążliwością zapachową, 2) udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawie uciążliwości zapachowej, 3) obowiązki organów administracji publicznej, 4) odpowiedzialność i sankcje, 5) zasady rejestrowania skarg i informacji dotyczących uciążliwości zapachowej. -warunki przeprowadzania wizji lokalnych, -metody oceny zapachowej jakości powietrza: badania terenowe, pomiar stężenia zapachowego, modelowanie rozprzestrzniania się odorów, badanie tła zapachowego

6 Unormowania prawne dotyczące odorów w Polsce Kodeks przeciwdziałania uciążliwości zapachowej, 2016 Kodeks zawera: - charaktersytykę najpowszechniejszych i najbardziej uciążliwych źródeł (punktowe, powierzchniowe, liniowe) emisji odorów. - informacje o wpływie odorów na zdrowie mieszkańców, - techniki dotyczące redukcji odorów, - opis uwarunkowań prawnych.

7 Unormowania prawne dotyczące odorów w Polsce zapisy pośrednio dedykowane odorom Ustawa/przepis Treść artykułu Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 7 października 1997 r. w sprawie -Art. 12. Budowle rolnicze uciążliwe dla otoczenia, w szczególności z uwagi na zapylenie, zapachy lub wydzielanie się substancji toksycznych, powinny być odizolowane od przyległych terenów Wymieć z publikacji pasem zieleni kilka złożonym z przykładów roślinności średnio i wysokopiennej. przygotować zestawienie w tabeli: ustawa/przepis/treść artykułu warunków technicznych, jakim powinny -Art. 46. W budowlach rolniczych, wewnątrz których wydzielają się szkodliwe dla zdrowia odpowiadać budowle rolnicze i ich substancje i zapachy, należy przewidzieć skuteczny system wentylacji na czas doraźnego pobytu usytuowanie (Dz. U. z 2014 r. nr 0 poz. obsługi, zapewniający wykonywanie czynności związanych z czyszczeniem, naprawą i konserwacją, 81, z późn. zm.) zgodnie z odpowiednimi przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o -Art. 63. ust. 1. Obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko udostępnianiu informacji o środowisku i dla planowanego przedsięwzięcia mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko jego ochronie, udziale społeczeństwa w stwierdza, w drodze postanowienia, organ właściwy do wydania decyzji o środowiskowych ochronie środowiska oraz o ocenach uwarunkowaniach, uwzględniając łącznie następujące kryteria:. oddziaływania na środowisko (Dz.U ) rodzaj i charakterystykę przedsięwzięcia, z uwzględnieniem:... poz. 353). d) emisji i występowania innych uciążliwości,.. Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 poz. 21, z późn. zm.) Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2015 r. poz. 625, z późń. zm.) - Art. 16. Gospodarka odpadami, nie może wywoływać m.in. uciążliwości spowodowanej przez zapach lub hałas. - Art. 23. ust. 2. Nawozy, w tym nawozy oznaczone znakiem NAWÓZ WE, i środki wspomagające uprawę roślin w postaci płynnej, przewozi się w zamkniętych i szczelnych opakowaniach, zbiornikach lub cysternach. -Art. 25. ust. 1 Gnojówkę i gnojowicę przechowuje się wyłącznie w szczelnych zbiornikach o pojemności umożliwiającej gromadzenie co najmniej 4-miesięcznej produkcji tego nawozu. Zbiorniki te powinny być zbiornikami zamkniętymi, w rozumieniu przepisów wydanych na podstawie art. 7 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2013 r. poz. 1409, z późn. zm.1)) dotyczących warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie.

8 Skala problemu EMISJA NIEZORGANIZOWANA ZMIENNOŚĆ EMISJI UWARUNKOWANA CZYNNIKAMI ZEWNĘTRZNYMI NIEJEDNORODNOŚĆ ŹRÓDEŁ ZRÓŻNICOWANY SKŁAD EMITOWANYCH GAZÓW ZRÓŻNICOWANIE TYPÓW ŹRÓDEŁ NA TERENIE JEDNEGO OBIEKTU

9 Metody oceny jakości zapachowej OKREŚLENIE METODYKI POBORU PRÓBEK ZAPACHOWYCH POMIAR STĘŻENIA ODORANTÓW, POMIAR STĘŻENIA, ZAPACHOWEGO OKREŚLENIE EMISJI ZAPACHU OCENA UCIĄŻLIWOŚCI ZAPACHOWEJ ANALIZA SKARG MODELOWANIE MATEMATYCZNE BADANIA ANKIETOWE BADANIA W SIATCE LUB SMUDZE WYNIKI BADAŃ/ OBLICZEŃ ZINTEGROWANY SYSTEM INFORMACJI O ODORACH

10 Czynniki wpływające na wybór metody identyfikacji Powód dla którego wykonywany ma być monitoring modelowanie, określenie uciążliwości zapachowej, testowanie efektywności technik ograniczania emisji, uzasadnienie i ocena zastosowanych technik w odpowiedzi na skargi społeczności, określenie zakresu i poziomu uciążliwości emitowanych gazów w punktach receptorowych; Charakterystyka i skład odorotwórczych gazów mieszanina czy względnie jednorodny skład, wilgotność gazów; Miejsce/położenie punktu pomiarowego w źródle, na granicy zakładu, obszary mieszkalne wokół źródła (otulina); Poziom wymaganej szczegółowości pomiarów określenie stężenia wybranych odorantów, określenie stężenia zapachowego w mieszaninie; Wymagana częstotliwość pomiarów koszty pomiarów; Konieczność wychwycenia zmian w emisji lub podczas zmian w technologii produkcji, określenie krótkoterminowych epizodów stężeń;

11 NORMA EUROPEJSKA EN 13725: Określenie stężenia zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej Zakres normy Cel: zapewnienie wspólnej podstawy oceny emisji odorów w krajach UE Zastosowanie normy w pomiarach stężenia zapachowego pojedynczych substancji, określonych mieszanin i nieokreślonych mieszanin gazowych odorantów (w powietrzu lub azocie) przy użyciu olfaktometrii dynamicznej z zespołem osób oceniających.

12 Wyniki badań intensywności/charekteru zapachu element zintegrowanego systemu informacji o odorach KIERUNEK WIATRU KIERUNEK WIATRU ŹRÓDŁO EMISJI ŹRÓDŁO EMISJI Częstotliwość występowania zapachu A1 A2 A3 A4 A5 LINIA 1 A10 A8 A9 A7 A6 LINIA 2 A14 A15 A12 A11 A13 LINIA 3 ŹRÓDŁO EMISJI KIERUNEK WIATRU

13 Metody oceny uciążliwości zapachowej Ocena zapachowej jakości powietrza za pomocą badań ankietowych (VDI) Badania ankietowe ustne (bezpośrednie) Badania ankietowe pisemne (pośrednie) Badania ankietowe telefoniczne T Z Schemat terenu badań, strefy ankietowania oraz strefy kontrolne dla pojedynczego źródła emisji [9]: E źródło emisji, R - zakres oddziaływania źródła, R 1 zakres strefy ankietowania położonej najbliżej źródła, T Z - teren zanieczyszczony, T B - teren badań, S 1 - strefa ankietowania blisko źródła, S 2 - strefa ankietowania oddalona od źródła, S K - strefa kontrolna (na podstawie VDI 3883) R S 1 E R 1 S 2 S K T B Identyfikacja źródła zapachu

14 Identyfikacja źródeł emisji na podstawie danych GUS oraz skarg na uciążliwość zapachową elementami zintegrowanego systemu informacji o odorach Z Produkcja mięsa z wyłączeniem mięsa z drobiu i królików Z * Przetwarzanie i konserwowanie ryb i pozostałych produktów rybactwa Z Produkcja soków z owoców i warzyw A* Przetwórstwo i konserwowanie owoców i warzyw gdzie indziej niesklasyfikowanie z wyłączeniem działalności usługowej Z Produkcja nieczyszczonych olejów i tłuszczów Z Produkcja rafinowanych olejów i tłuszczów Z Produkcja margaryny i podobnych tłuszczów jadalnych Z Przetwórstwo mleka i wyrób serów Z Produkcja pasz dla zwierząt gospodarskich i ryb Z Produkcja wyrobów piekarskich i ciastkarskich o przedłużonej trwałości Z* Produkcja cukru Z Produkcja kakao, czekolady i wyrobów cukierniczych Z Przetwórstwo herbaty i kawy Z Produkcja przypraw Z Produkcja napojów alkoholowych destylowanych Z Produkcja win gronowych Z Produkcja piwa Z Produkcja wyrobów tytoniowych Z* Wyprawianie i barwienie skór futerkowych; produkcja wyrobów futrzarskich => możliwa ilościowa inwentaryzacja danych (np. na podstawie liczby zatrudnionych osób) => możliwa identyfikacja źródeł w sposób sektorowy (dane sklasyfikowane wg EKD działalność przemysłowa) na podstawie wielkości zakładów => brak lub niedoskonałóść opracowanego systemu zestawień oraz gromadzenia danych nt. wybranych procesów/technologii (wielkość produkcji, charakterystyka produkcji), będących przyczyną powstawania zapachów

15 Identyfikacja oraz inwentaryzacja przemysłowych źródeł emisji z zastosowaniem GIS elementem zintegrowanego systemu informacji o odorach + informacja nt. skarg + informacja nt. wartości emisji/ stężeń odorów + wizualizacje rozkładów intensywności i/lub charakterów/rodzajów zapachów możliwa przestrzenna identyfikacja obiektów będących potencjalnymi źródłami emisji odorów określenie dokładnej lokalizacji obiektów i zakresu obszarów narażonych na podwyższone stężenia odorantów brak krajowej bazy danych/ dostępności do bazy danych dot. położenia zidentyfikowanych obiektów (np. wsp. geograficzne)

16 Podsumowanie i wnioski końcowe Pomimo iż w polskim systemie prawa istnieją rozwiązania legislacyjne dot. substancji zapachowo czynnych oraz istnieją pośrednie zapisy odnoszące się do tematyki odorowej brakuje nadal krajowych uregulowań w zakresie odorów; Dostępne metody pomiarowe - zarówno w kontekście stężeń emisyjnych, jak i imisyjnych umożliwiają monitoring związków zapachowych. Obszary ich zastosowań wynikają m.in. z konieczności realizacji założonych celów. W sytuacji zwiększającej się ilości skarg na pogarszającą się jakość powietrza - w tym zapachową jakość powietrza - istnieje potrzeba opracowania zintegrowanych systemów informatycznych (systemów informacji o odorach) oraz oprogramowania umożliwiających gromadzenie informacji, między innymi nt.: - skarg na uciążliwość zapachową, - działalności gospodarczych i procesów (będących potencjalną przyczyną uciążliwości zapachowych) - wartości stężeń wiodących substancji zapachowo czynnych i odorów ( w tym wskaźników emisji).

17 Podsumowanie i wnioski końcowe Dodatkowe funkcjonalności zintegrowanych systemów umożliwiające uzyskanie informacji nt. czynników/ warunków meteorologicznych (możliwość opadów, upałów) sprzyjających lub niwelujących uciążliwość zapachową, a przez to określenie narażenia na zanieczyszczenia zapachowo czynne mieszkańców mogłyby wspierać działania zapobiegające powstawaniu uciążliwości zapachowej oraz wspierać dobre praktyki w zakresie ograniczania emisji odorów.

18 Dziękuję za uwagę. I Konferencja Naukowo Techniczna: Technologie informatyczne w ochronie i kształtowaniu środowiska, Warszawa, r.