Uwagi do artykułu 1 projektu ustawy: zmiany w ustawie o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP

Transkrypt

1

2 Uwagi Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka do projektu ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (projekt z 1 grudnia 2014 r.) Uwagi do artykułu 1 projektu ustawy: zmiany w ustawie o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP Art. 1 pkt 5 - art. 9 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony (w brzmieniu nadanym przez projekt): zakaz przekazywania informacji Proponujemy, aby przepis ten stanowił o całkowitym zakazie przekazywania przez polskie władze władzom kraju pochodzenia jakichkolwiek informacji o wnioskodawcy. Projektowane (jak i obecne) brzmienie art. 9 ustawy nie ustanawiają wystarczającego standardu ochrony wnioskodawcy przed uzyskaniem o nich informacji przez potencjalnych sprawców prześladowania lub poważnej krzywdy. Nie oddają przy tym w pełni treści dyrektywy 2013/32/UE, ponieważ art. 9 ustawy odnosi się tylko do informacji, na podstawie których jest możliwe ustalenie, że postępowanie o udzielenie ochrony międzynarodowej jest w toku lub zakończyło się oraz czy udzielono lub odmówiono cudzoziemcowi danej formy ochrony międzynarodowej. Nie wspomina jednak - wbrew art. 30 pkt b dyrektywy 2013/32/UE - o zakazie uzyskiwania jakichkolwiek informacji od domniemanego sprawcy lub sprawców prześladowania lub poważnych krzywd w sposób, który doprowadziłby do uzyskania przez takie osoby bezpośredniej informacji o fakcie wystąpienia z wnioskiem przez danego wnioskodawcę oraz zagrozić integralności fizycznej wnioskodawcy lub osób pozostających na jego utrzymaniu bądź wolności i bezpieczeństwu członków jego rodziny pozostających w kraju pochodzenia. Praktyka ustalania tożsamości wnioskodawcy przez Straż Graniczną, która polega na potwierdzaniu tożsamości wnioskodawców w placówkach dyplomatycznych krajów pochodzenia (także poprzez tzw. wywiad konsularny, czyli bezpośredni kontakt wnioskodawcy z pracownikami konsulatu) może powodować, że nawet bez przekazania informacji o rodzaju toczącego się postępowania, władze kraju pochodzenia mogą dojść do wniosku, że dana osoba ubiega się o nadanie statusu uchodźcy. Ponadto obecne brzmienie art. 9 ustawy nie jest zgodne z art. 18 ust. 7 dyrektywy 2013/33/UE. Zgodnie z tym przepisem, Osoby pracujące w ośrodkach dla cudzoziemców są odpowiednio przeszkolone i związane krajowymi przepisami dotyczącymi poufności, w odniesieniu do wszelkich informacji uzyskanych w trakcie wykonywania pracy. Art. 18 ust. 7 dyrektywy wskazuje zatem na konieczność ochrony wszelkich informacji uzyskanych przez pracowników ośrodków dla cudzoziemców w trakcie wykonywania ich pracy, a nie tylko informacji, o których mowa w art. 9 ustawy. Co więcej, ochrona przewidziana w art. 9 ustawy 1

3 dotyczy jedynie udostępniania informacji władzom i instytucjom kraju pochodzenia cudzoziemca, podczas gdy art. 18 ust. 7 dyrektywy nie wprowadza takiego ograniczenia. Zgodności przepisów prawa polskiego z art. 18 ust. 7 dyrektywy nie zapewnia także art. 51 i art. 52 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych, przywołane w tabeli zbieżności. Definicja danych osobowych zawarta w art. 6 powyższej ustawy nie pokrywa się bowiem z wskazanymi w dyrektywie wszelkimi informacjami uzyskanymi w trakcie wykonywania pracy przez osoby pracujące w ośrodkach dla cudzoziemców. W związku z powyższym w ustawie należy przewidzieć wprost, poza całkowitym zakazem przekazywania przez polskie władze władzom kraju pochodzenia jakichkolwiek informacji o wnioskodawcy, obowiązek osób pracujących w ośrodkach dla cudzoziemców zachowania w poufności wszelkich informacji uzyskanych w trakcie wykonywania pracy. Ponadto w ustawie powinno zostać wskazane, kto może pracować w takich ośrodkach, tj. jakie kompetencje musi posiadać taki pracownik, by uznać, że został odpowiednio przeszkolony zgodnie z art. 18 ust. 7 dyrektywy. Art. 1 pkt 10 - art. 22a ustawy: odstępstwo od zasady, że cofniecie/pozbawienie ochrony uzupełniającej następuje w drodze decyzji, w przypadku zrzeczenia się ochrony przez cudzoziemca. Proponujemy skreślenie tego przepisu. Postulujemy zaniechanie skorzystania z możliwości przewidzianej w art. 45 ust. 5 dyrektywy 2013/32/UE i utrzymanie rozwiązania, zgodnie z którym nawet w przypadku zrzeczenia się ochrony uzupełniającej przez cudzoziemca, organ będzie wydawał decyzję o pozbawieniu tej formy ochrony. Zaletą takiego rozwiązania jest niewątpliwie fakt, że cudzoziemiec może złożyć odwołanie od takiej decyzji i tym samym same jego pisemne zawiadomienie o zrzeczeniu się tej ochrony nie będzie miało skutku ostatecznego. Na podstawie wieloletniej praktyki udzielania pomocy prawnej cudzoziemcom stwierdzamy, że zdarzają się sytuacje, gdy cudzoziemcy podejmują decyzje bez pełnej świadomości ich konsekwencji i zasięgają porady prawnika dopiero po podjętych przez siebie, niekonsultowanych wcześniej działaniach. Z podobną sytuacją mamy do czynienia, gdy cudzoziemiec na swój wniosek rezygnuje z postępowania uchodźczego wówczas wydawana jest decyzja o umorzeniu postępowania od której można się odwołać. Z doświadczenia HFPC wynika, że choć cudzoziemcy z różnych względów mają zamiar umorzenia postępowania, to jednak po krótkim czasie zmieniają zdanie i decydują się na dalsze staranie się o uzyskanie ochrony międzynarodowej. W ocenie HFPC również w przypadku zrzeczenia się udzielonej już ochrony cudzoziemiec powinien mieć możliwość podjęcia działania w przypadku zamiaru zmiany skutków swojej deklaracji. 2

4 Art. 1 pkt 11 - art. 25 ust. 2 ustawy: objęcie wnioskiem innych osób Proponujemy, aby cudzoziemiec mógł zadeklarować zamiar złożenia wniosku także w imieniu osoby towarzyszącej mu i zależnej od niego (zamiast osoby towarzyszącej i pozostającej na jego utrzymaniu) Zgodnie z anglojęzyczną wersją dyrektywy 2013/32/UE wnioskiem o ochronę międzynarodową może być objęta osoba zależna (dependent person), a nie tylko pozostająca na utrzymaniu. Wyrażenie pozostająca na utrzymaniu zakłada zależność tylko ekonomiczną, nie uwzględnia natomiast polegania na innego rodzaju pomocy i opiece wnioskodawcy. Zgodnie z art. 16 rozporządzenia 604/2013, na którego definicje projektodawca powołuje się w innych miejscach, osoby zależne (dependent persons) to osoby uzależnione - z powodu ciąży lub opieki nad niemowlęciem, poważnej choroby, poważnego upośledzenia lub podeszłego wieku od pomocy swojego dziecka, rodzeństwa lub rodzica. - art ustawy: złożenie deklaracji o zamiarze złożenia wniosku i złożenie wniosku - terminologia Proponujemy zastosowanie bardziej czytelnej terminologii użytej w dyrektywie 2013/32/UE: występowanie z wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej przez cudzoziemca i złożenie wniosku przez cudzoziemca (które ma miejsce po dopełnieniu formalności) zamiast wprowadzania instytucji złożenia deklaracji zamiaru złożenia wniosku przez cudzoziemca i złożenia wniosku. Za mylące uważamy rozróżnienie tak jak zostało ono określone w projekcie art. 25 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym cudzoziemiec przed złożeniem wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej może zadeklarować organom, o których mowa w art. 24, zamiar jego złożenia. Art. 6 dyrektywy 2013/32/UE dotyczy przede wszystkim terminów organów na zarejestrowanie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, z którym występuje cudzoziemiec. Tymczasem w projekcie w art. 24 ust. 1 i 2 ustawy określając właściwe organy używa się terminu przyjęcie i zarejestrowanie wniosku, natomiast w art. 26 ust. 1 ustawy, dotyczącego terminu rejestracji wniosku używa się terminu umożliwienie złożenia wniosku. Proponujemy ujednolicić tę terminologię i posługiwać się terminem zarejestrowanie wniosku w kontekście obowiązków organu, co będzie zgodne z art. 6 ust 1 dyrektywy. Oczywiście mamy na uwadze, że jakiekolwiek zobowiązywanie cudzoziemców do złożenia wniosku o ochronę międzynarodową w określonym terminie ma na celu jedynie umożliwienie uznania cudzoziemca za wnioskodawcę już z momentem deklaracji zamiaru złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej (czy też jak proponujemy - wystąpienia z wnioskiem). 3

5 Termin nie ma natomiast znaczenia dla istnienia prawa do ubiegania się o ochronę międzynarodową jako takiego. - brak wdrożenia art. 6 ust. 1 akapit 2 dyrektywy 2013/32/UE Nie został wdrożony ww. przepis dyrektywy 2013/32/UE, zgodnie z którym istnieje możliwość wystąpienia z wnioskiem o udzielenie ochrony do innych organów mogących przyjmować takie wnioski, ale nie są właściwe do ich rejestrowania. Projekt ustawy powinien przewidywać możliwość składania wniosków o ochronę m.in. do Policji czy Straży Więziennej. - art. 25 ust. 3 ustawy: obowiązek informacyjny Obowiązek informacyjny powinien odnosić się cudzoziemców, w przypadku których istnieją powody aby przypuszczać, że mogą chcieć wystąpić z wnioskiem o udzielenie im ochrony międzynarodowej. Projekt ustawy nieprawidłowo wdraża obowiązek informacyjny z art. 8 ust. 1 dyrektywy 2013/32/UE. Zgodnie z tabelą zbieżności odpowiada mu projektowany art. 25 ust. 3 ustawy: organ Straży Granicznej, do którego cudzoziemiec wystąpił z deklaracją zamiaru złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej ma obowiązek pouczyć go, w języku zrozumiałym dla cudzoziemca, o możliwości złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej i o terminie, w którym wniosek ten powinien zostać złożony. Jednak zgodnie z dyrektywą, organ Straży Granicznej powinien pouczyć cudzoziemca o możliwości złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej nie tylko wtedy, gdy cudzoziemiec wystąpi już z deklaracją zamiaru złożenia wniosku, lecz już wtedy, gdy istnieją powody, aby przypuszczać, że obywatele państw trzecich lub bezpaństwowcy przetrzymywani w ośrodkach zatrzymań lub obecni na przejściach granicznych, w tym w strefach tranzytowych, na granicach zewnętrznych mogą chcieć wystąpić z wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej. W takich ośrodkach i na takich przejściach granicznych państwa członkowskie zapewniają możliwość skorzystania z pomocy tłumaczy w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne do ułatwienia dostępu do procedury azylowej. Mając m.in. na uwadze liczne interwencje organizacji pozarządowych, w tym HFPC, dotyczące dostępu do procedury na przejściu granicznym w Terespolu, uważamy wdrożenie tego przepisu za niezbędne. - art. 28 ust. 4 pkt 10 i 13 w zw. z art. 28 ust. 6 ustawy: członkowie rodziny, krewni i inne osoby należące do rodziny W art. 28 ust. 4 pkt 10 i 13 ustawy projektodawca niesłusznie uwzględnia tylko definicję członka rodziny z art. 2 lit. g rozporządzenia 604/2013, natomiast pojęciu krewny (art. 2 lit. 4

6 h rozporządzenia) nadaje znaczenie jedynie w odniesieniu do małoletniego bez opieki (art. 28 ust. 7 ustawy). Zgodnie z rozporządzeniem 604/2013 obecność krewnych i innych osób należących do rodziny w innych państwach członkowskich ma znaczenie dla ustalania odpowiedzialności danego państwa członkowskiego za rozpatrzenie wniosku o ochronę międzynarodową złożonego przez obywatela państwa trzeciego, co jest jedną z głównych zmian względem wcześniej obowiązującego rozporządzenia 343/2003. Zgodnie z art. 7 ust. 3 rozporządzenia 604/2013 z myślą o stosowaniu kryteriów, o których mowa art. 8 [małoletni bez opieki], art. 10 [członkowie rodziny, którzy złożyli wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej] oraz art. 16 [osoby zależne], państwa członkowskie biorą pod uwagę wszelkie dostępne dowody dotyczące przebywania na terytorium państwa członkowskiego członków rodziny, krewnych lub innych osób należących do rodziny wnioskodawcy (...). Należy podkreślić, że Rozporządzenie nr 604/2013 w art. 34 nakłada na państwa członkowskie obowiązek wymiany informacji, dotyczących (ust. 2 lit a) danych identyfikacyjnych wnioskodawcy oraz, w odpowiednich przypadkach, członków jego rodziny, krewnych lub innych osób należących do rodziny (imię i nazwisko oraz, w odpowiednim przypadku, poprzednie nazwisko, przydomki lub pseudonimy; obywatelstwo, obecne i poprzednie; data i miejsce urodzenia). Skoro państwo członkowskie ma obowiązek wymiany tych informacji, nie można uznać za wystarczający przepis art. 28 ust. 4 pkt 13, zgodnie z którym Polska zbierałaby te dane w odniesieniu tylko do członków rodziny, a nie krewnych i innych osób należących do rodziny wnioskodawcy. Tym bardziej w kontekście określenia powodów ubiegania się o udzielenie ochrony międzynarodowej (art. 28 ust. 4 pkt 10) niezasadne jest ograniczanie informacji o zatrzymaniu, aresztowaniu, prowadzonych postępowaniach karnych oraz wydanych orzeczeniach w postępowaniach sądowych tylko do wnioskodawcy i członka jego rodziny obecnego w innym państwie niż Polska. W tym miejscu również należy ująć krewnych i inne osoby należące do rodziny. - art. 30 ust. 1 ustawy: obowiązki organu Straży Granicznej właściwego do przyjęcia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. Zasadnym wydaje się rozszerzenie katalogu tych obowiązków o dokonanie przez organ Straży Granicznej wstępnej identyfikacji, czy wnioskodawca jest osobą wymagającą szczególnych gwarancji proceduralnych w rozumieniu art. 2 lit. d dyrektywy 2013/32/UE. Wprowadzenie takiego mechanizmu zgodne byłoby z treścią art. 24 ust. 1 powyższej dyrektywy, który nakazuje dokonanie oceny w tym zakresie w rozsądnym terminie po złożeniu przez cudzoziemca wniosku o udzielenie mu ochrony międzynarodowej. Jednocześnie ocena taka służyłaby ewentualnej kwalifikacji wnioskodawcy do grupy osób szczególnej troski w rozumieniu art. 21 dyrektywy 2013/33/UE. Ponadto dokonanie takiej 5

7 kwalifikacji będzie mieć wpływ na decyzję co do umieszczenia wnioskodawcy w strzeżonym ośrodku. Należy także doprecyzować w jakiej formie zostaną przekazane wnioskodawcy informacje wymienione w ww. przepisie (ustnie, pisemnie, w obu formach?). - art. 30 ust. 1 pkt 5 lit g ustawy: obowiązek przekazania informacji Ww. przepis projektu ustawy precyzuje obowiązki informacyjne organu Straży Granicznej przyjmującego wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej. W obowiązkach tych należy uwzględnić informacje, o których mowa w art. 5 ust. 1 dyrektywy 2013/33/UE, tj. informacje o ustalonych świadczeniach oraz o obowiązkach dotyczących warunków przyjmowania, które wnioskodawcy muszą wypełniać. Zgodnie z powyższym przepisem informacje te powinny zostać udzielone w rozsądnym czasie nieprzekraczającym 15 dni, jednak nie ma żadnych przeszkód, by już na etapie przyjmowania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej cudzoziemiec otrzymał informację o przysługującej mu pomocy socjalnej oraz opiece medycznej. Informacja, o której mowa w art. 30 ust. 1 pkt 5 lit. g ustawy, na którą powołano się w tabeli zbieżności, nie jest wystarczająca. Powinna ona już na tym etapie obejmować także informacje o zakresie pomocy socjalnej i opieki medycznej (art. 71 oraz ar. 73), okresie jej przyznania (art. 74), możliwości ubiegania się o pomoc w postaci świadczenia pieniężnego (art. 72) oraz zasadach przyjęcia do ośrodka dla cudzoziemców (art. 80). - art. 32 ust. 1 ustawy: badanie wieku osoby podającej się za małoletniego Art. 32 ust. 1 ustawy nakazuje organowi Straży Granicznej, który przyjął wniosek cudzoziemca, przeprowadzenie badań lekarskich w celu ustalenia rzeczywistego wieku wnioskodawcy w przypadku, gdy istnieją wątpliwości co do jego wieku. W celu pełnej transpozycji art. 25 ust. 5 dyrektywy 2013/32/UE należałoby doprecyzować w jakich sytuacjach takie wątpliwości mogą zaistnieć - tj. na podstawie ogólnych oświadczeń wnioskodawcy lub innych stosowanych oznak. Ponadto proponujemy, aby przepis ten dotyczył wyłącznie małoletnich bez opieki. Przepis art. 25 ust. 5 dyrektywy 2013/32/UE dotyczy wyłącznie tej kategorii cudzoziemców. - art. 32 ust. 5 projektu ustawy: domniemanie pełnoletności Przepis ten stanowi, że osobę podającą się za małoletniego, w przypadku braku zgody na przeprowadzenie badania lekarskiego, o którym mowa w ust. 1 tego przepisu, uważa się za osobę pełnoletnią. Przepis ten nie wynika jednakże z treści art. 25 ust. 5 dyrektywy 2013/32/UE, który zawiera gwarancje proceduralne dla małoletnich bez opieki w zakresie ustalenia ich wieku. Należy zatem odstąpić od wprowadzenia domniemania pełnoletności i pozostawić ostateczną decyzję w tym zakresie organowi rozpatrującemu wniosek o 6

8 udzielenie ochrony międzynarodowej. Należy także wdrożyć art. 25 ust. 5 pkt c) dyrektywy 2013/32/UE, który nakazuje państwom członkowskim zapewnienie, aby decyzja o odrzuceniu wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej złożonego przez małoletniego bez opieki, który odmówił poddania się badaniu lekarskiemu, nie była oparta wyłącznie na fakcie tej odmowy. - brak wdrożenia art. 25 ust. 5 akapit 2 dyrektywy 2013/32/UE Art. 32 projektu ustawy powinien także wdrożyć ww. przepis dyrektywy 2013/32/UE, zgodnie z którym wszelkie badania lekarskie przeprowadzane są z pełnym poszanowaniem godności jednostki, są jak najmniej inwazyjne i przeprowadzane przez wykwalifikowany personel medyczny, tak aby było możliwe uzyskanie jak najbardziej rzetelnego wyniku. - art. 34 ust. 1: termin na załatwienie sprawy dotyczącej udzielenia ochrony Proponujemy wprowadzenie przepisu zapewniającego priorytetowe traktowanie spraw osób szczególnej troski. Ww. przepis projektu ustawy nie wdraża art. 31 ust. 7 dyrektywy 2013/32/UE, który stanowi, że państwa członkowskie mogą nadać priorytet rozpatrzeniu wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej zgodnie z podstawowymi zasadami i gwarancjami, w przypadku gdy wnioskodawca jest osobą szczególnej troski w rozumieniu art. 21 dyrektywy 2013/33/UE lub potrzebuje szczególnych gwarancji proceduralnych, w szczególności gdy jest małoletnim bez opieki. Pomimo, że powyższy przepis jest fakultatywny, to jednak zasadne wydaje się transponowanie go do polskiego porządku prawnego ze względu na obserwowane przez organizacje pozarządowe przewlekłe prowadzenie wielu postępowań uchodźczych i wyjątkową sytuację tych osób. - art. 35 ust. 1 ustawy: wydanie zaświadczenia o uprawnieniu do wykonywania pracy Proponujemy skrócenie do 3 miesięcy terminu, po którym wnioskodawca będzie mógł skutecznie złożyć wniosek o wydanie mu zaświadczenia, które wraz z tymczasowym zaświadczeniem tożsamości cudzoziemca stanowi uprawnienie do wykonywania pracy. Zmiana taka nie będzie niezgodna z przepisami prawa UE. Z kolei zmiana taka spowoduje, że wnioskodawcy uzyskają wcześniejszą możliwość uzyskania środków na utrzymanie, co jest istotne w sytuacji niskiej wysokości świadczeń socjalnych wypłacanych wnioskodawcom. - art. 38 ustawy: wnioski niedopuszczalne obowiązki proceduralne: przesłuchanie i prawo do pozostania na terytorium w przypadku kolejnego wniosku 7

9 W art. 38 ustawy wymieniono sytuacje, w których wniosek zostanie uznany za niedopuszczalny. W zakresie obowiązków proceduralnych związanych z tym typem postępowań, z zadowoleniem przyjęliśmy informację, że Polska nie zastosuje rozwiązań na podstawie art. 42 dyrektywy 2013/32/UE, stanowiących wyjątek od art. 34 ust. 1 tej dyrektywy, który wprowadza obowiązek przesłuchania dotyczącego dopuszczalności wniosku, także w przypadku kolejnego wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. Przeprowadzenie przesłuchania ma szczególne znaczenie także w przypadku wprowadzenia pojęcia pierwszego kraju azylu w takich sytuacjach organ będzie zobowiązany do przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego i upewnienia się, czy ochrona gwarantowana w państwie trzecim jest efektywna. Wątpliwości wzbudza natomiast regulacja dotycząca prawa do pozostania na terytorium w czasie kolejnego wniosku. Dyrektywa 2013/32/UE w art. 41 ust. 1 rozróżnia dwie sytuacje, w których przewidziano wyjątek od stosowania prawa do pozostania na terytorium: a) gdy osoba złożyła pierwszy kolejny wniosek niepodlegający dalszemu rozpatrzeniu w związku z uznaniem go za niedopuszczalny tylko w celu opóźnienia lub zakłócenia wykonania decyzji, która skutkowałaby jego nieuchronnym wydaleniem z tego państwa członkowskiego; lub b) gdy osoba występuje z innym kolejnym wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej w tym samym państwie członkowskim po tym, jak wydana została ostateczna decyzja o uznaniu pierwszego kolejnego wniosku za niedopuszczalny lub ostateczna decyzja o odrzuceniu tego wniosku jako bezzasadnego. Dodatkowo podkreśla się obowiązek nabrania pewności przez organ, że decyzja nakazująca powrót nie doprowadzi bezpośrednio lub pośrednio do odesłania z naruszeniem międzynarodowych i unijnych zobowiązań tego państwa członkowskiego. Taka analiza jest wymagana w przypadku kolejnego wniosku o ochronę. Z powyższego wynika, że niezgodne z dyrektywą 2013/32/UE są przepisy ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony z brzmieniu zmienionym projektem oraz ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, które w art. 303, 305 i 330 przewidują, że kolejny wniosek (obojętnie który) nie wstrzymuje per se wszczęcia ani nie powoduje zawieszenia postępowania z sprawie powrotu, oraz nie wstrzymuje wykonania decyzji o zobowiązaniu do powrotu, nie uwzględniając okoliczności, czy został uznany za niedopuszczalny czy też nie. Dyrektywa ustanawia w tym zakresie znacząco wyższy standard. - art. 38 ust. 3 pkt 2 ustawy: ochrona w kraju pierwszego azylu: Proponujemy, aby przepis ten dotyczył nie tylko ochrony przed wydaleniem, ale także przed zawróceniem do terytoriów, gdzie życiu lub wolności wnioskodawcy zagrażałoby niebezpieczeństwo. 8

10 Zasada non-refoulment o której mowa w art. 35 pkt b dyrektywy 2013/32/UE oraz w art. 33 ust. 1 Konwencji Genewskiej dotyczy nie tylko wydalenia, ale wszelkich form zawracania wnioskodawców (takich jak np. ekstradycja). - art. 39 ust. 1: rozpatrzenie wniosku o ochronę w trybie przyspieszonym (w odniesieniu do osób szczególnej troski) Należy wprowadzić ograniczenie stosowania trybu przyspieszonego w stosunku do osób szczególnej troski. Ww. przepis projektu ustawy zawiera katalog przesłanek skutkujących rozpatrzeniem wniosku cudzoziemca w trybie przyśpieszonym. Kwalifikacja wniosku do tej procedury powoduje ograniczenie niektórych gwarancji proceduralnych (art. 39 ust. 2). Możliwość zastosowania procedury przyśpieszonej została ograniczona jedynie w stosunku do małoletnich bez opieki na mocy art. 1 pkt 20 projektu ustawy. Tymczasem art. 24 ust. 3 dyrektywy 2013/32/UE przewiduje znacznie szersze ograniczenia w zakresie rozpatrywania wniosków w ramach tej procedury. Przepis ten zakazuje rozpatrywania w powyższym trybie także wniosków złożonych przez osoby wymagające szczególnych gwarancji proceduralnych, jeżeli gwarancje te nie mogłyby zostać im zapewnione w ramach tego trybu. Należałoby zatem takie ograniczenie wprowadzić także do polskiego porządku prawnego. - art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy: tryb przyspieszony - podstawy Proponujemy wykreślenie słowa niewystarczające oraz dopisanie słowa wyraźnie w odpowiednich miejscach tego przepisu, analogicznie jak w przepisie Dyrektywy 2013/32/UE W ww. przepisie zawarto jedną z podstaw zastosowania trybu przyspieszonego, gdy wnioskodawca przedstawił niespójne, sprzeczne, nieprawdopodobne lub niewystarczające wyjaśnienia na potwierdzenie faktu prześladowania lub ryzyka doznania poważnej krzywdy, które są sprzeczne ze sprawdzonymi informacjami dotyczącymi kraju pochodzenia. Przepisy te jednak nie wdrażają prawidłowo art. 31 ust. 8 lit. e dyrektywy 2013/32/UE który stanowi o wyraźnie niespójnych i sprzecznych, wyraźnie nieprawdziwych lub ewidentnie nieprawdopodobnych wyjaśnieniach - art. 39 ust. 2 pkt 1 ustawy: tryb przyspieszony obowiązki proceduralne: przesłuchanie Proponujemy skreślenie tego przepisu. Dyrektywa 2013/32/UE w art. 14 ust. 2 wprowadza tylko dwa wyjątki od obowiązku przeprowadzenia przesłuchania. Zostały one odzwierciedlone w art. 44 ust. 2 ustawy. Dyrektywa nie przewiduje możliwości odstąpienia od przeprowadzenia przesłuchania w 9

11 innych przypadkach, zatem art. 39 ust. 2 pkt 1 ustawy wprowadzając nową podstawę odstąpienia od przesłuchania stoi z nią w sprzeczności. - art. 39 ust. 2 pkt 4 ustawy tryb przyspieszony obowiązki proceduralne: odwołanie Proponujemy wydłużenie terminu na złożenie odwołania od decyzji o której mowa w tym przepisie do 7 dni. Termin 5 dni na złożenie odwołania jest stanowczo za krótki, aby wnioskodawca mógł skonsultować się z prawnikiem, który miałby mu przygotować odwołanie. Tak krótki termin sugeruje, że środek odwoławczy mógłby w praktyce okazać się nieskuteczny (niezgody z art. 46 ust. 1 dyrektywy 2013/32/UE). Zwłaszcza, że mając na uwadze art. 39 ust. 1 pkt 4 ustawy, tryb przyspieszony może dotyczyć także cudzoziemca przebywającego w strzeżonym ośrodku, co dodatkowo może wydłużać czas potrzebny do skutecznego skorzystania do pomocy prawnej. - art. 40 ust. 6 ustawy: termin na wygaśnięcie decyzji o umorzeniu postępowania Proponujemy przedłużenie terminu 9 miesięcy zawartego w tym przepisie do obecnie obowiązującego terminu 2 lat. Zdaniem HFPC 9 miesięcy to za krótki termin na podjęcie na nowo pierwszego postępowania po jego umorzeniu, pod rygorem potraktowania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej jako kolejnego, a więc w rezultacie uniemożliwienie merytorycznego rozpatrzenia sprawy przy braku nowych dowodów i okoliczności, pozwalających potraktować kolejny wniosek jako dopuszczalny. Dyrektywa 2013/32/UE w art. 28 ust. 2 akapit 2 wskazuje, że ustanowienie terminu ponownego otwarcia sprawy ma charakter fakultatywny, a 9 miesięcy wskazuje jako termin minimalny. - brak wdrożenia art. 10 ust. 3 lit d dyrektywy 2013/32/UE Zgodnie z tym przepisem personel rozpatrujący wnioski i podejmujący decyzje powinien mieć, w razie potrzeby, możliwość konsultacji z ekspertami na temat konkretnych zagadnień, takich jak kwestie medyczne, kulturowe, religijne oraz związane z dziećmi i płcią. Zdaniem HFPC przepisu tego nie wdraża przywołany w tablicy zbieżności przepis 7 Zarządzenia Nr 70 Prezesa Rady Ministrów z dnia 6 października 2011 r. (M.P r., poz. 953), ponieważ nie ma w nim mowy o ewentualnej możliwości powołania eksperta przez urzędnika, tylko o posiadaniu przez niego samego odpowiedniej wiedzy. 10

12 - art 44 ust. 2 ustawy: podstawa odstąpienia od przeprowadzenia przesłuchania ze względu na to, że wnioskodawca nie jest zdolny do uczestniczenia w przesłuchaniu lub nie jest w stanie w nim uczestniczyć z powodu stanu zdrowia lub ze względów psychologicznych. Przepisy ustawy nie uwzględniają przewidzianego w dyrektywie 2013/32/UE (art. 14 ust. 2 pkt b) obowiązku konsultacji z lekarzem w przypadku gdy organ ma wątpliwości, czy okoliczności sprawiające, że wnioskodawca nie jest zdolny do uczestnictwa lub nie jest w stanie uczestniczyć w przesłuchaniu, mają charakter przejściowy czy trwały. Konieczność przeprowadzenia takiej konsultacji wynika także z doświadczeń HFPC w sprawie, w której wnioskodawca nie był w stanie w nim uczestniczyć w przesłuchaniu ze względu na stan zdrowia psychicznego, a organ wzywając go na przesłuchanie nie wziął pod uwagę składanych dowodów (opinii lekarzy psychiatrów i psychologów), dotyczących złego stanu zdrowia wnioskodawcy. - art 44 ust. 5 ustawy: rejestracja obrazu i dźwięku podczas przesłuchania Proponujemy, aby utrwalenie przebiegu przesłuchania za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk uzależnione było od zgody wnioskodawcy, a nie jedynie po jego poinformowaniu. Co prawda dyrektywa 2013/32/UE przewiduje taką możliwość, to jednak biorąc pod uwagę interes osób, które mogą obawiać się takiej rejestracji proponujemy odejście od projektowanego rozwiązania. - art. 44 ust. 7 ustawy: stosowanie przepisów dotyczących przesłuchania wnioskodawcy do innych osób Proponujemy aby możliwość przesłuchania dotyczyła nie tylko małżonka, ale także w uzasadnionych przypadkach, także osób małoletnich objętych wnioskiem (może to nastąpić w sytuacji, gdy zdaniem organu będzie miało to znaczenie dla sprawy a małoletni jest na odpowiednim stopniu rozwoju, lub w sytuacji, gdy powodem złożenia wniosku o ochronę było zagrożenie wobec małoletniego). Możliwość taką przewiduje art. 14 ust. 1 ust. 4 dyrektywy 2013/32/UE). - uwagi odnośnie wdrożenia art. 46 dyrektywy 2013/32/UE prawo do skutecznego środka zaskarżenia W naszej ocenie nie ulega wątpliwości, że przedstawione (i istniejące) rozwiązanie dotyczące trybu odwoławczego od decyzji wydawanych w postępowaniu uchodźczym jest niezgodne z dyrektywą 2013/32/UE. Państwa członkowskie powinny zapewnić wnioskodawcom skuteczny środek zaskarżenia przed sądem (prawo to przewidziane jest także w artykule 47 Karty Praw Podstawowych UE). Ten środek zaskarżenia, aby mógł być uznany za skuteczny, 11

13 musi zapewniać pełne rozpatrzenie ex nunc zarówno okoliczności faktycznych, jak i kwestii prawnych oraz rozpatrzenia potrzeby udzielenia ochrony, a więc orzekać o jej udzieleniu lub odmowie (art. 46 ust. 3 dyrektywy). Państwa członkowskie mają obowiązek zezwolenia wnioskodawcom na pozostawanie na terytorium do upływu terminu, w jakim mogą oni skorzystać z prawa do skutecznego środka zaskarżenia, a jeśli z tego prawa skorzystano w przewidzianym terminie, do czasu rozpatrzenia środka zaskarżenia. Gdyby uznać Radę do Spraw Uchodźców za sąd w rozumieniu prawa Unii Europejskiej, te wymogi zostałyby spełnione. W opinii ekspertów jednak Rada nie jest sądem w rozumieniu prawa Unii Europejskiej, więc skuteczny środek zaskarżenia musiałby dotyczyć środka zaskarżenia przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Warszawie. W celu transpozycji przepisów dyrektywy do polskiego ustawodawstwa, należałoby zatem skorzystać z możliwości, jaką daje art. 1 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych i wprowadzić w projektowanej zmianie ustawy kompetencję Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego do kontroli okoliczności faktycznych, a nie tylko zgodności z prawem. W projektowanej zmianie ustawy należałoby też przewidzieć rozwiązanie analogiczne do przewidzianego w art. 331 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, z tym że odnieść je do wszystkich rodzajów postępowań określonych w art. 46 ust. 1 dyrektywy 2013/32/UE, a więc nie tylko w stosunku do postępowania o udzielenie ochrony międzynarodowej, ale też m.in. do postępowań dotyczących jej pozbawienia, wniosków niedopuszczalnych i odmowy podjęcia na nowo umorzonego postępowania. Art. 1 pkt 17 - art. 61 ust. 8: poszukiwanie krewnych małoletniego bez opieki Przepis ten nakazuje Szefowi Urzędu podjęcie działań zmierzających do odnalezienia krewnych małoletniego bez opieki. W celu pełnej transpozycji art. 24 ust. 3 dyrektywy 2013/33/UE należałoby dodać, że działania te podejmowane są przez organ tak szybko, jak to możliwe po złożeniu wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej w celu jak najlepszego zabezpieczenia interesów małoletniego. - brak wdrożenia art. 31 ust. 5 dyrektywy 2011/95/UE Przepis ten nakazuje państwom członkowskim poszukiwanie członków rodziny małoletniego bez opieki po udzieleniu mu ochrony międzynarodowej, dążąc jednocześnie do jak najlepszego zabezpieczenia jego interesów. Należy wprowadzić odpowiednie przepisy w tym zakresie. Art. 1 pkt 22 12

14 - art. 68 ust. 1: katalog osób szczególnej troski. Katalog ten powinien zostać katalogiem otwartym a kategorie osób w nim wymienionych powinny zostać opisane zgodnie z dyrektywami 2013/32/UE i 2013/33/UE Po pierwsze, z treści dyrektyw 2013/32/UE i 2013/33/UE nie wynika, aby można było uznać katalog osób szczególnej troski za katalog zamknięty, gdyż obie dyrektywy wprowadzają różne definicje osób wymagających szczególnego traktowania. Świadczy o tym treść art. 2 pkt d dyrektywy 2013/32/UE, który definiuje wnioskodawcę potrzebującego szczególnych gwarancji jako wnioskodawcę, którego możliwość korzystania z praw i wywiązywania się z obowiązków przewidzianych w dyrektywie jest ograniczona ze względu na sytuację tej osoby i wskazana w art. 24 ust. 2 możliwość połączenia procedury tej oceny z procedurą określoną w art. 22 dyrektywy 2013/33/UE. Wydaje się zatem, że umieszczony w art. 21 dyrektywy 2013/33/UE katalog osób szczególnej troski dotyczy tylko kwestii recepcyjnych (a nie proceduralnych) i jest jedynie katalogiem przykładowym, otwartym. Z tego względu zasadne byłoby dodanie w treści art. 68 ust. 1 projektu zmiany ustawy słów w szczególności, tak aby pozostawić możliwość zaliczenia do tej grupy osób także wnioskodawców niewymienionych w tym katalogu. Po drugie, należy zauważyć, że katalog zawarty w projekcie zmiany ustawy nie jest w pełni zgodny z katalogiem wskazanym w treści art. 21 dyrektywy 2013/33/UE. Nie znalazła się bowiem w nim grupa małoletnich bez opieki, ani uszczegółowienie, że ofiarami poważnych form przemocy mogą być ofiary okaleczania żeńskich narządów płciowych. Należałoby zatem dodać te dwie kategorie osób. - art. 68 ust. 2: termin na dokonanie oceny czy wnioskodawca jest osobą o szczególnych potrzebach Należy dookreślić termin dokonania oceny czy wnioskodawca jest osobą o szczególnych potrzebach Ww. przepis projektu ustawy nakazuje organowi prowadzącemu postępowanie dokonanie oceny, czy cudzoziemiec będący osobą szczególnej troski, którego dotyczy wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej jest osobą o szczególnych potrzebach. W przepisie nie zostało jednak doprecyzowane, kiedy taka ocena powinna nastąpić. W celu pełnej transpozycji art. 22 dyrektywy 2013/33/UE należałoby zatem doprecyzować, że oceny tej dokonuje się w rozsądnym terminie po złożeniu wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. Transpozycja powyższego przepisu dyrektywy wymaga także włączenia do przepisów krajowych gwarancji, iż szczególne potrzeby zostaną uwzględnione także w sytuacji, gdy ujawnią się na późniejszym etapie postępowania. - art. 68 ust. 5: domniemanie bycia osobą bez szczególnych potrzeb 13

15 Należy odstąpić od przyjęcia takiego domniemania, gdyż nie wynika ono z treści dyrektywy 2013/33/UE, ani dyrektywy 2013/32/UE. Ocena czy dany wnioskodawca który odmówił badań lekarskich jest osobą bez szczególnych potrzeb powinna zostać pozostawiona uznaniu organu prowadzącego postępowanie. - brak wdrożenia art. 22 akapit 3 dyrektywy 2013/33/UE Przepis ten przewidują odpowiednie monitorowanie sytuacji osób o szczególnych potrzebach. Należałoby zatem wprowadzić do projektu zmiany ustawy mechanizm pozwalający na skuteczny monitoring sytuacji tych osób. art. 1 pkt 24 - art. 69i ust. 4 projektu ustawy: wymóg przedstawienia umowy ubezpieczenia OC w konkursie na świadczenie pomocy prawnej Nie jest zasadne wymaganie od uczestników konkursu przedstawienia umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności lub przedmiotu oferty albo umowy przedwstępnej w tym zakresie lub innego dokumentu na etapie składnia ofert konkursowych. Taki dokument można złożyć już po wygraniu konkursu. - art. 69j ust. 1 pkt 4 projektu ustawy: katalog uczestników konkursu na świadczenie pomocy prawnej Proponujemy dodanie do uczestników konkursu, obok organizacji pozarządowej także grupy organizacji pozarządowych. - art. 69p ust. 1 projektu ustawy: wniosek o przyznanie pomocy prawnej w przypadku decyzji o pozbawieniu statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej W przypadku gdy wnioskodawcy, którego pozbawiono statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej, wniosek o pomoc prawną cudzoziemiec składa w punkcie pomocy prawnej, zaś decyzję w sprawie udzielenia pomocy prawnej wydaje Szef Urzędu. Należy doprecyzować, kto jest odpowiedzialny za przesłanie wniosku i jak wygląda dalsze postępowanie. Proponujemy doprecyzowanie, że wniosek o udzielenie pomocy prawnej będzie tłumaczony na język znany cudzoziemcowi (lub na najpopularniejsze języki tak jak np. wniosek o zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony). W przeciwnym razie cudzoziemiec będzie miał trudności w wypełnieniu wniosku, a tym samym dostęp do pomocy prawnej nie będzie skuteczny. 14

16 art. 69s ust. 2: organ wydający decyzję o przyznaniu pomocy prawnej Nie jest zasadnym aby ten sam organ, który wydaje decyzję o pozbawieniu status uchodźcy lub ochrony uzupełniającej wydawał decyzję o przyznaniu pomocy prawnej. Dochodzi w tej sytuacji do konfliktu interesów. - kwestie dodatkowe: W projekcie nie sprecyzowano, w jaki sposób udzielane będą wnioskodawcom informacje prawne i proceduralne w I instancji (art. 19 ust. 1 dyrektywy2013/32/ue) jeśli będą one udzielane przez pracowników UdSC, należy dookreślić w jakiej formie i w jakim trybie. W projekcie ustawy nie określono, jakie będą skutki złożenia wniosku o udzielenie pomocy prawnej przez cudzoziemca do dwóch organizacji, oraz gdy okaże się, już po udzieleniu pomocy prawnej, że cudzoziemiec ustanowił profesjonalnego pełnomocnika. Zasadne jest również wpisanie, że wniosek o udzielenie pomocy prawnej był tłumaczony na język znany cudzoziemcowi. W przeciwnym razie cudzoziemiec będzie miał trudności w wypełnieniu wniosku, a tym samym dostęp do pomocy prawnej nie będzie skuteczny Należy także określić w ustawie terminu ogłaszania i rozstrzygnięcia kolejnych konkursów, tak by zapewnić ciągłość poradnictwa, jak również zasad rozliczania się i przekazywania środków finansowych. Rozważenia wymaga zmniejszenie liczby spraw prowadzonych przez jednego prawnika. Należy zwrócić uwagę, że prowadzenie sprawy przez prawnika (pełnomocnika) nie sprowadza się tylko do napisania odwołania, ale z szeregiem innych czynności (przeglądanie akt sprawy, konsultacja z cudzoziemcem, przygotowywanie pism i in.) W projekcie założono, że 1 prawnik będzie zajmował się 120 sprawami. W uzasadnieniu projektu nie wyjaśniono, jak będzie rozwiązana sytuacja, gdy ilość spraw się zwiększy. Należy także rozważyć przy ustalaniu kosztów udzielania pomocy prawnej, zapewnienie kosztów dojazdu pełnomocnika (do ośrodka dla cudzoziemców, do strzeżonego ośrodka dla cudzoziemców). Art. 1 pkt 27 15

17 - art. 74 ust. 1 pkt 1: okres zapewniania pomocy socjalnej i opieki medycznej. Przepis ten jest niezgodny z treścią art. 17 ust. 1 dyrektywy 2013/33/UE, zgodnie z którym Państwa członkowskie zapewniają udostępnienie wnioskodawcom świadczeń materialnych w ramach przyjmowania w momencie złożenia przez nich wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. Zgodnie z art. 74 ust. 1 pkt 1 ustawy pomoc ta przysługuje od momentu zgłoszenia się do ośrodka dla cudzoziemców a nie od momentu złożenia wniosku. Biorąc pod uwagę, że wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej składane są często na granicy Polski, podróż do ośrodka często zajmuje dzień lub kilka dni. W takiej sytuacji wobec projektowanej treści art. 74 ust. 1 pkt 1 ustawy cudzoziemiec niezgodnie z treścią dyrektywy nie ma zapewnionej pomocy socjalnej i opieki medycznej od momentu złożenia przez niego wniosku. Przepis ten powinien zatem brzmieć: Pomoc socjalną i opiekę medyczną zapewnia się w okresie postępowania w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej począwszy od dnia złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. - art. 75 ust. 1 oraz art. 75a ust. 1: kto może się ubiegać o pomoc w dobrowolnym powrocie oraz związaną z przeniesieniem do innego państwa członkowskiego. Z treści obu przepisów wynika, iż o ww. pomoc może ubiegać się cudzoziemiec, który otrzymał wskazaną przepisami decyzję. Niejasne jest jednak, co należy rozumieć przez otrzymanie decyzji : czy chodzi o dzień doręczenia nieostatecznej decyzji czy moment, w którym decyzja ta stanie się ostateczna. Biorąc pod uwagę treść art. 75 ust. 3a, wskazującego jedynie końcowy moment składania wniosku o powyższą pomoc, można stwierdzić wobec niejasnej treści ust. 1 iż możliwe jest ubieganie się o pomoc, pomimo iż właściwa decyzja nie jest ostateczna. Wskazana jest zmiana redakcji powyższych przepisów na niebudzącą wątpliwości, od jakiego momentu cudzoziemiec może się ubiegać o pomoc w dobrowolnym powrocie oraz związaną z przeniesieniem do innego państwa członkowskiego. - art. 76 ust. 1: pozbawianie pomocy socjalnej Przepis ten jest niezgodny z art. 20 ust. 1 i ust. 3 dyrektywy 2013/33/UE, w których jasno określono, w jakich sytuacjach dopuszczalne jest cofnięcie świadczeń materialnych w ramach przyjmowania. Powyższe przepisy nie wskazują, iż jest to dopuszczalne, jeśli cudzoziemiec rażąco naruszył zasady współżycia społecznego. W tabeli zbieżności wskazuje się, iż art. 76 ust. 1 ustawy jest zgodny z art. 20 ust. 4 dyrektywy 2013/33/UE. Nie można jednak zgodzić się z tym twierdzeniem. Zgodnie z tym przepisem, Państwa członkowskie mogą określić sankcje mające zastosowanie w przypadku poważnego naruszenia reguł obowiązujących w ośrodkach dla cudzoziemców oraz szczególnie agresywnego zachowania. Interpretacja tego przepisu w zestawieniu z treścią ust. 1-3, określających w sposób jasny i wyczerpujący przesłanki cofnięcia (pozbawienia) lub ograniczenia świadczeń materialnych w ramach przyjmowania, prowadzi do wniosku, iż sankcje, o których mowa w ust. 4 nie stanowią cofnięcia lub ograniczenia świadczeń 16

18 materialnych w ramach przyjmowania, gdyż kwestia ta została uregulowana w ustępach poprzedzających. Nawet jednak po przyjęciu, iż sankcję, o której mowa w art. 20 ust. 4 dyrektywy 2013/33/UE, może stanowić cofnięcie świadczeń materialnych w ramach przyjmowania, art. 76 ust. 1 ustawy jest niezgodny z treścią tego przepisu. Pojęcie zasad współżycia społecznego w ośrodku nie jest bowiem tożsame z regułami obowiązującymi w ośrodku i agresywnym zachowaniem. Reguły obowiązujące w ośrodku precyzuje art. 82 ust. 1 ustawy oraz rozporządzenie wydane na podstawie art. 82 ust. 2 ustawy. Ani w ustawie ani w obecnie obowiązującym rozporządzeniu brak jest jakiegokolwiek odniesienia do zasad współżycia społecznego w ośrodku, a zatem jest to pojęcie niedookreślone, co może prowadzić do znacznej uznaniowości decyzji wydawanych na podstawie art. 76 ust. 1 w zw. z ust. 2 ustawy (może ona zatem zostać wydana na innej podstawie niż naruszenie reguł obowiązujących w ośrodku lub agresywne zachowanie). Tymczasem z treści art. 20 ust. 4 dyrektywy jasno wynika, iż sankcje mogą wynikać wyłącznie z naruszenia reguł obowiązujących w ośrodku lub szczególnie agresywnego zachowania. - art. 78 ust. 2: ograniczenie pomocy socjalnej Zgodnie z tym przepisem możliwe jest ograniczenie pomocy socjalnej w postaci świadczenia pieniężnego jedynie do 1/3 jej wysokości. Powyższy przepis może być niezgodny z treścią art. 20 ust. 5 zd. 3 dyrektywy 2013/33/UE, zgodnie z którym Państwa członkowskie w każdym wypadku zapewniają dostęp do opieki zdrowotnej zgodnie z art. 19 oraz zapewniają wszystkim wnioskodawcom godny poziom życia. Możliwość otrzymania wsparcia jedynie w wysokości 1/3 świadczenia (obecnie ok. 250 złotych miesięcznie) na pokrycie wszelkich kosztów utrzymania w Polsce, przy jednoczesnej niemożliwości podjęcia zatrudnienia (poza przypadkami wskazanymi w art. 35 ustawy), trudno uznać za spełnienie obowiązku zapewnienia wszystkim wnioskodawcom godnego poziomu życia. - art. 81 ust. 3: ograniczenie pomocy socjalnej Zgodnie z tym przepisem w przypadku niewyrażenia zgody przez cudzoziemca na badania lekarskie lub niezbędne zabiegi sanitarne ciała i odzieży, Szef Urzędu wydaje decyzję o udzieleniu pomocy socjalnej w postaci świadczenia pieniężnego w wysokości 1/3 świadczenia pieniężnego. Przepis ten precyzuje zatem przesłanki ograniczenia świadczeń materialnych w ramach przyjmowania. Jest on jednak niezgodny z treścią art. 20 dyrektywy 2013/33/UE. Niewyrażenie zgody przez cudzoziemca na badania lekarskie lub niezbędne zabiegi sanitarne ciała i odzieży nie stanowi dopuszczalnej przesłanki ograniczenia świadczeń materialnych w ramach przyjmowania wskazanej w art. 20 ust. 1-3 dyrektywy. Ponadto wątpliwe jest, by sankcją, o której mowa w art. 20 ust. 4 dyrektywy, mogło być ograniczenie świadczeń, skoro kwestie te zostały wyczerpująco uregulowane w ust. 1-3 tego przepisu (patrz Uwaga do art. 76 ust. 1). 17

19 Nawet jednak po przyjęciu, iż sankcję, o której mowa w art. 20 ust. 4 dyrektywy 2013/33/UE, może stanowić ograniczenie świadczeń materialnych w ramach przyjmowania, art. 81 ust. 3 ustawy jest niezgodny z treścią tego przepisu. Z treści art. 20 ust. 4 dyrektywy jasno wynika, iż sankcje mogą wynikać wyłącznie z naruszenia reguł obowiązujących w ośrodku lub szczególnie agresywnego zachowania. Odmowa poddania się badaniom lekarskim oraz zabiegom sanitarnym ciała i odzieży nie jest tożsama ze szczególnie agresywnym zachowaniem. Nie stanowi ona także naruszenia reguł obowiązujących w ośrodku, gdyż zgodnie z art. 81 ust. 1 ustawy cudzoziemiec jest obowiązany poddać się badaniom i zabiegom przed przyjęciem do ośrodka, a zatem zanim zaczną go obowiązywać reguły obowiązujące w ośrodku. Ponadto powyższy przepis może być niezgodny z treścią art. 20 ust. 5 zd. 3 dyrektywy 2013/33/UE, zgodnie z którym Państwa członkowskie w każdym wypadku zapewniają dostęp do opieki zdrowotnej zgodnie z art. 19 oraz zapewniają wszystkim wnioskodawcom godny poziom życia. Możliwość otrzymania wsparcia jedynie w wysokości 1/3 świadczenia (obecnie ok. 250 złotych miesięcznie) na pokrycie wszelkich kosztów utrzymania w Polsce, przy jednoczesnej niemożliwości podjęcia zatrudnienia (poza przypadkami wskazanymi w art. 35 ustawy), trudno uznać za spełnienie obowiązku zapewnienia wszystkim wnioskodawcom godnego poziomu życia. Wobec powyższego wskazana jest zmiana art. 81 ust. 3 ustawy poprzez wykreślenie obowiązku wydania decyzji o udzieleniu pomocy socjalnej w postaci świadczenia pieniężnego w wysokości 1/3 świadczenia pieniężnego w przypadku niewyrażenia zgody na badania lekarskie i zabiegi sanitarne. - art. 82 ust. 1 pkt 6 ustawy: obowiązek cudzoziemca przebywającego w ośrodku przeniesienia się do innego ośrodka, jeśli wymagają tego względy organizacyjne Powyższy przepis może być niezgodny z treścią art. 18 ust. 6 zd. 1 dyrektywy 2013/33/UE, zgodnie z którym Państwa członkowskie zapewniają ograniczenie przenoszenia wnioskodawców z jednego miejsca zakwaterowania do innego do przypadków, gdy jest to niezbędne. Pojęcie względów organizacyjnych nie jest bowiem tożsame z wskazaniem, iż jest to niezbędne. Art. 82 ust. 1 pkt 6 ustawy w obecnym brzmieniu dopuszcza zatem przeniesienie cudzoziemca do innego ośrodka, gdy przemawiają za tym względy organizacyjne, a nie jest to niezbędne. Tym samym wskazana jest następująca zmiana treści art. 82 ust. 1 pkt 6 ustawy: Cudzoziemiec przebywający w ośrodku jest obowiązany przenieść się do innego ośrodka, jeśli wymagają tego względy organizacyjne i jest to niezbędne. - art. 86 ust. 1 pkt 3 ustawy: kompetencja ministra właściwego do spraw wewnętrznych do uregulowania w drodze rozporządzenia wysokości świadczenia pieniężnego na pokrycie we własnym zakresie kosztów pobytu w Polsce. 18

20 Obecnie kwota świadczenia pieniężnego wynosi dziennie 25 złotych na osobę samotnie gospodarującą i odpowiednio mniej w przypadku pobytu w Polsce z członkami rodziny. Należy wskazać, iż kwota ta nie spełnia standardów określonych w art. 17 ust. 2 dyrektywy 2013/33/UE, gdyż świadczenia te nie pozwalają na odpowiedni poziom życia, gwarantujący cudzoziemcom utrzymanie i ochronę zdrowia fizycznego i psychicznego. Kwota ta nie jest wystarczająca na pokrycie nawet podstawowych kosztów utrzymania cudzoziemców oczekujących na wydanie decyzji w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej, podczas gdy często to jest to jedyne ich źródło utrzymania zwłaszcza wobec niemożliwości podjęcia przez nich zatrudnienia (poza przypadkami wskazanymi w art. 35 ustawy). Wysokość świadczeń pieniężnych wypłacanych w postępowaniu w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej nie zapewnia zatem godnego poziomu życia, co pozostaje w sprzeczności z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 27 lutego 2014 r. w sprawie C-79/13. Zgodnie z treścią tego wyroku wysokość pomocy powinna być także uzależniona od stanu zdrowia wnioskodawców oraz uwzględniać sytuację takich osób jak: małoletni, samotni rodzice, osoby starsze i niepełnosprawne. Brak powyższego rozróżnienia w obecnie obowiązujących przepisach. Tym samym wysokość świadczeń pieniężnych powinna ulec zmianie tak by pozostawała ona w zgodności z dyrektywą 2013/33/UE oraz orzecznictwem Trybunału. - art ustawy z dnia 28 lipca 2011 r. o zalegalizowaniu pobytu niektórych cudzoziemców na terytorium RP oraz o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP i ustawy o cudzoziemcach Art powyższej ustawy określają możliwość ograniczenia lub cofnięcia świadczeń materialnych w ramach przyjmowania w ramach tzw. mechanizmów korygujących. Minister właściwy do spraw wewnętrznych wprowadza te mechanizmy, jeśli może nastąpić przekroczenie limitu wydatków przewidzianych na ten cel. Powyższe przepisy są jednak niezgodne z dyrektywą 2013/33/UE, która wyczerpująco określa w art. 20 przesłanki ograniczenia lub cofnięcia świadczeń materialnych w ramach przyjmowania. W przesłankach tych nie wskazano na przekroczenie limitów środków, które państwo przeznaczyło na ten cel. W związku z wdrażaniem dyrektywy 2013/33/UE do polskiego porządku prawnego konieczne jest zatem uchylenie art powyższej ustawy. art. 1 pkt 45 - art. 87 ust. 1 ustawy: przesłanki zatrzymania cudzoziemca. 19

21 Należy zwrócić uwagę, iż zgodnie z art. 8 ust. 2, a także z motywem 15 dyrektywy 2013/33/UE możliwość zatrzymania cudzoziemca jest uzależniona od spełnienia tzw. testu konieczności (necessity test) oraz tzw. testu proporcjonalności (proportionality test). Projekt ustawy powinien zawierać rozwiązanie, że zatrzymanie jest możliwe tylko gdy jest to konieczne i gdy nie można zastosować tzw. środków alternatywnych. - art. 87 ust. 1 pkt 2: zatrzymanie cudzoziemca w oparciu o przesłankę ucieczki cudzoziemca ww. przepis nie uwzględnia zawartego w art. 8 ust. 3 lit. b dyrektywy 2013/33/UE ograniczenia możliwości zatrzymania cudzoziemca jedynie do sytuacji niemożności uzyskania wymaganych informacji bez zatrzymania cudzoziemca. Projekt ustawy poszerza ponad wskazaną w dyrektywie 2013/33/UE możliwość zatrzymania cudzoziemca poprzez nieuwzględnienie omawianej przesłanki. Konieczne jest wprowadzenie w art. 87 ust. 1 pkt 2 projektu ustawy dodatkowego zapisu limitującego możliwość zatrzymania jedynie do sytuacji konieczności uzyskania informacji, których uzyskanie bez zatrzymania cudzoziemca byłoby niemożliwe. - art. 87 ust. 1 pkt 3: zatrzymanie cudzoziemca w sytuacji gdy toczy się wobec niego postępowanie powrotowe Ww. przepis jako jedną z przesłanek zatrzymania cudzoziemca wymienia możliwość uprzedniego złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej przez cudzoziemca wobec którego toczy się postępowanie o zobowiązanie do powrotu. Kwestia uprzedniej możliwości skorzystania z procedury azylowej, zgodnie z art. 8 ust. 3 pkt d dyrektywy 2013/33/UE, nie stanowi dodatkowej przesłanki warunkującej możliwość zatrzymania cudzoziemca, a powinna być analizowana jako jedno z kryteriów oceny tego, czy cudzoziemiec złożył wniosek o nadanie statusu uchodźcy w celu opóźnienia lub uniemożliwienia wykonania decyzji nakazującej powrót. Omawiany art. 87 ust. 1 pkt 3 projektu ustawy jest również niezgody z art. 8 ust. 3 pkt d dyrektywy 2013/33/UE w zakresie, w jakim umożliwia umieszczenie cudzoziemca w detencji w sytuacji, gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że wniosek o objęcie ochroną międzynarodową został złożony w celu opóźnienia wydania decyzji o zobowiązaniu do powrotu. Dyrektywa 2013/33/UE przewiduje jedynie możliwość zatrzymania cudzoziemca, gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że cudzoziemiec wystąpił ze stosownym wnioskiem w celu opóźnienia lub uniemożliwienia wykonania, a nie wydania decyzji o zobowiązaniu do powrotu. Działanie cudzoziemca w celu opóźnienia wydania decyzji o zobowiązaniu do powrotu nie znajduje się wśród przesłanek uzasadniających zatrzymanie cudzoziemca. - art. 87 ust. 1 pkt 4 ustawy: możliwość zatrzymania w oparciu względy bezpieczeństwa Przepis ten statuuje możliwość zatrzymania cudzoziemca ze względów niewymienionych w dyrektywie 2013/33/UE (art. 8 ust. 3 lit e), a więc ze względu na obronność państwa oraz 20