Użyteczność informacji zawartych w sprawozdaniu finansowym w aspekcie etyki zawodowej księgowych

Transkrypt

1 Aleksandra Wiercińska * Użyteczność informacji zawartych w sprawozdaniu finansowym w aspekcie etyki zawodowej księgowych Wstęp Podstawowym źródłem informacji na temat sytuacji finansowej i majątkowej danego przedsiębiorstwa jest sprawozdanie finansowe. Na jego podstawie odbiorcy wewnętrzni i zewnętrzni podejmują decyzje ekonomiczne, w związku z czym istotna jest użyteczność zawartych w sprawozdaniu informacji. O ile etapy związane z ujawnianiem i prezentacją informacji w sprawozdaniu finansowym opierają się na ustalonym zestawie zasad, i są możliwe do skontrolowania, o tyle ujęcie i pomiar w rachunkowości bywa często elementem subiektywnej oceny, a liczba czynników, które powinny być brane pod uwagę, trudna do określenia [Surdykowska, 2004, s. 424]. W związku z tym, sporządzając sprawozdanie finansowe należy stosować zasady rachunkowości w sposób, który pozwoli prawdziwie odzwierciedlić rzeczywistą sytuację przedsiębiorstwa. Do osiągnięcia tego celu nie wystarczą jednak zasady rachunkowości i przepisy prawne. Ważnym aspektem, który należy wziąć pod uwagę, jest też etyka zawodowa księgowych. Przestrzeganie jej zasad stanowi warunek rzetelności i użyteczności informacji zawartych w sprawozdaniu finansowym. Celem artykułu jest udowodnienie, że osoby odpowiedzialne za opracowanie sprawozdań finansowych powinny przestrzegać nie tylko zasad rachunkowości i przepisów prawnych, ale również zasad etycznych, gdyż takie podejście gwarantuje, że sprawozdanie finansowe jest źródłem użytecznej informacji. 1. Sprawozdanie finansowe jako źródło informacji o przedsiębiorstwie Rachunkowość obejmuje zasięgiem wiele działań mających na celu przedstawienie jasnego i rzetelnego obrazu przedsiębiorstwa. Efektem tych działań jest sporządzenie sprawozdania finansowego, które obrazuje skutki finansowe zdarzeń gospodarczych mających miejsce w danym podmiocie w okresie poprzedzającym jego sporządzenie[świderska, 2003, s.2-1]. Zgodnie z Ustawą o rachunkowości w skład sprawozdania finansowego przedsiębiorstwa wchodzą: bilans, rachunek zysków i strat, informacja dodatkowa, zestawienie zmian w kapitale własnym, rachunek przepływów pieniężnych. Podstawowym elementem sprawozdania jest bilans, który dostarcza interesariuszom informacji na temat zasobów majątkowych podmiotu i źródeł ich pochodzenia. Na podstawie bilansu jest możliwa analiza finansowa jego skład- * Mgr, Katedra Rachunkowości Wydziału Zarządzania UG

2 176 Aleksandra Wiercińska ników, w tym min. analiza struktury aktywów i pasywów, analiza wskaźnikowa mówiąca o efektywności i rentowności zaangażowanych kapitałów, analiza płynności przedsiębiorstwa. Drugim istotnym sprawozdaniem, do którego sporządzania są zobligowane przedsiębiorstwa, jest rachunek zysków i strat. Jest to zestawienie dostarczające podstawowych informacji na temat wyniku finansowego oraz pozycji, które miały na niego wpływ, tzn. przychodów i kosztów oraz zysków i strat generowanych przez dany podmiot. Ważnym elementem sprawozdania finansowego jest informacja dodatkowa. Zawiera ona dwa elementy tj. wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia. Zgodnie z art.48 UoR, wprowadzenie do sprawozdania finansowego powinno zawierać opis przyjętych zasad (polityki) rachunkowości, w tym metod wyceny i sporządzenia sprawozdania finansowego w zakresie, w jakim ustawa pozostawia jednostce prawo wyboru, oraz przedstawienie przyczyn i skutków ich ewentualnych zmian w stosunku do roku poprzedzającego. Natomiast dodatkowe informacje i objaśnienia obejmują informacje dotyczące pozostałych sprawozdań finansowych, jak również proponowany podział zysku lub pokrycia straty, podstawowe informacje dotyczące pracowników i organów jednostki oraz inne istotne informacje niezbędne do zrozumienia sprawozdania finansowego. Zestawienie zmian w kapitale własnym oraz rachunek z przepływów pieniężnych mają obowiązek sporządzać tylko te podmioty, których sprawozdanie zgodnie z art. 64 UoR podlega badaniu i ogłaszaniu. Są to: banki oraz zakłady ubezpieczeń, jednostki działające na podstawie przepisów o obrocie papierami wartościowymi oraz przepisów o funduszach inwestycyjnych, jednostki działające na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, spółki akcyjne, z wyjątkiem spółek będących na dzień bilansowy w organizacji, pozostałe jednostki, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdania finansowe, spełniły co najmniej dwa z następujących warunków: o średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób, o suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej co najmniej euro, przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej euro. Należy zauważyć, że do rocznego sprawozdania finansowego może być o dodatkowo dołączone sprawozdanie z działalności jednostki. Sporządzają je spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych i spółdzielnie. Jest to sprawozdanie o charakterze uzupełnia-

3 Użyteczność informacji zawartych w sprawozdaniu finansowym jącym, gdzie odbiorcy mogą znaleźć informacje miedzy innymi o zdarzeniach, które miały istotny wpływ na działalność jednostki, przewidywanym rozwoju jednostki, instrumentach finansowych w zakresie ryzyka czy aktualnej i przewidywanej sytuacji finansowej. Jak już wspomniano sprawozdania są istotnym źródłem informacji o sytuacji finansowej podmiotu dla odbiorców wewnętrznych i zewnętrznych. Przykładowo, właściciele przedsiębiorstwa i potencjalni inwestorzy czerpią z nich informacje na temat rentowności, stopy zwrotu z kapitału, stopnia ryzyka działalności i prowadzonych przedsięwzięć. Kredytodawcy oceniają na ich podstawie zdolność płatniczą przedsiębiorstwa, która warunkuje zdolność spłaty zobowiązań. Kontrahenci rynkowi interesują się ogólną kondycją firmy, by ocenić korzyści ze współpracy z danym przedsiębiorstwem. Organa administracji państwowej i samorządowej korzystają ze sprawozdań w celu ustalenia makrostatystyki gospodarczej, polityki fiskalnej itp. Kolejną grupą, zainteresowaną informacjami ze sprawozdań finansowych, są przedsiębiorstwa konkurencyjne, które szukają odpowiedzi na pytania dotyczące wielkości sprzedaży, poziomu kosztów i cen oraz planów dalszego rozwoju. Pracownicy przedsiębiorstwa zainteresowani są rentownością i wypłacalnością firmy w kontekście kontynuacji działania, co wiąże się z bezpieczeństwem zatrudnienia i poziomem płac[grymasiewicz, Karmańska, 2002, s ]. Zestawienie podmiotów zainteresowanych informacjami zawartymi w sprawozdaniu oraz cele ich pozyskania prezentuje tabela 1. Tabela 1. Podmioty dokonujące analizy zewnętrznej i ich cele Lp. Wykonawca i odbiorca wyników analizy Cele analizy 1. Zespół zarządzający zarząd Zarządzanie przedsiębiorstwie (management) Informacja ekonomiczna 2. Organy rewizyjne Przeprowadzanie rewizji bilansu 3. Inwestorzy potencjalni i Ocena ryzyka i możliwości uzyskania pożądanej stopy obecni zwrotu z planowanych lub podjętych decyzji 4. Wierzyciele Analiza możliwości zwrotu kapitału wraz z odsetkami w umownych terminach 5. Ubezpieczyciele Ocena efektywności i ryzyka działalności ubezpieczeniowej 6. Podmioty pozostające w Analizy na potrzeby kontraktów gospodarczych otoczeniu przedsiębiorstwa Badanie prawidłowości zeznań podatkowych firmy 7. Państwo Ocena danych dotyczących wymiaru podatków, Ustalenie polityki podatkowej 8. Pracownicy Ocena możliwości wzrostu płac oraz utrzymania miejsc 9. Osoby trzecie (prasa, analitycy, statystycy, społeczeństwo) pracy w przyszłości Informacja o trendach występujących w działalności gospodarczej przedsiębiorstw, w tym o zasięgu regionalnym, zmianach w zatrudnieniu i płacach Źródło: T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowości, Warszawa 2002.

4 178 Aleksandra Wiercińska Ze względu na szeroką gamę odbiorców sprawozdania finansowego oraz jego rolę przy podejmowaniu decyzji gospodarczych, powinno ono zawierać informacje odzwierciedlające w sposób rzetelny i pełny stan majątkowo -finansowy podmiotu. Istnieje grupa cech, którymi powinno charakteryzować się sprawozdanie, by stanowiło rzetelne źródło informacji o firmie. Cechy te, zostaną omówione w kolejnym punkcie artykułu. 2. Cechy zapewniające użyteczność sprawozdania finansowego Zgodnie z MSR 1 celem sprawozdań finansowych jest dostarczenie informacji o sytuacji finansowej, finansowych wynikach działalności oraz przepływach środków pieniężnych jednostki, które będą użyteczne 1 dla szerokiego kręgu użytkowników przy podejmowaniu decyzji gospodarczych. Osoby odpowiedzialne za ich treść, czyli księgowi bezpośrednio zaangażowani w ich sporządzenie oraz zarząd przedsiębiorstwa zatwierdzający i ponoszący odpowiedzialność prawną za informacje w nich zawarte, powinni zadbać, by informacje sprawozdawcze były rzetelne i użyteczne. Aby zapewnić odpowiednią jakość informacji, każde sprawozdanie finansowe powinno posiadać następujące cechy: zrozumiałość, przydatność, wiarygodność, porównywalność. Zrozumiałość sprawozdania finansowego polega na jego przejrzystości i jasności. Informacje powinny być ujęte w taki sposób by użytkownicy zewnętrzni posiadający wiedzę o procesach gospodarczych oraz rachunkowości, byli w stanie na ich podstawie podejmować decyzje ekonomiczne. Ważne jest tu również odpowiednie udokumentowanie rozwiązań zastosowanych w sprawozdaniu tj. jasno sformułowana i przejrzysta polityka rachunkowości [Świderska, 2003, s.2-8.]. Kolejna wymagana cecha to przydatność. Informacje przydatne, to takie, których nieujawnienie może wpływać na decyzje ekonomiczne użytkowników. Na ich podstawie odbiorcy powinni być w stanie ocenić przeszłe, teraźniejsze i przyszłe zdarzenia, oraz wykorzystać je do prognozowania egzystencji i rozwoju przedsiębiorstwa. Wiarygodność informacji zawartych w sprawozdaniu polega na ich obiektywizmie, bezstronności, kompletności jak również bezbłędności. W literaturze wiarygodność informacji opisywana jest przez następujące cechy szczegółowe: wierne odzwierciedlenie - ujęcie wszystkich zdarzeń na podstawie możliwych do sprawdzenia, opartych na obiektywnych danych faktach, przewaga treści nad formą informacje powinny być zawarte w sprawozdaniu w oparciu o ich treść ekonomiczną, a nie tylko formę prawną, 1 Zgodnie z Słownikiem Języka Polskiego słowo użyteczny rozumiane jest jako przynoszący pożytek, mający zastosowanie praktyczne,

5 Użyteczność informacji zawartych w sprawozdaniu finansowym neutralność sprawozdanie powinno być sporządzone w sposób bezstronny, zawarte w nim dane nie mają na celu wywarcia określonego wpływu na odbiorców, ostrożna wycena - przezorność przy dokonywaniu wyceny wymagającej szacunków, przykładowo uznania przychodów tylko, gdy są one rzeczywiście pewne, czy kosztów, gdy są prawdopodobne, kompletność - ujęcie wszystkich istotnych szczegółów dotyczących zdarzeń i transakcji [Świderska, 2003, s. 2-10]. Ostatnią omawianą cechą informacji jest ich porównywalność z: innymi podmiotami z branży, informacjami z poprzednich okresów, informacjami zawartymi w innych częściach sprawozdania. Porównywalność sprawozdań finansowych różnych podmiotów zależy od przepisów, którym dana jednostka podlega. Sprzyja jej harmonizacja zasad rachunkowości oraz stosowanie przez przedsiębiorstwa standardów międzynarodowych. Porównywalność z danymi z poprzednich okresów zależy od stosowania przez podmiot tych samych zasad wyceny aktywów i pasywów, ustalania wyniku finansowego oraz sposobu prezentowania i grupowania pozycji sprawozdania finansowego. Informacje w sprawozdaniu finansowym powinny być ujęte w sposób przejrzysty i spójny [Świderska, 2003,s. 2-12]. Charakterystykę cech jakościowych sprawozdania finansowego zawiera tabela 2. Należy podkreślić, że najważniejszy i bezpośredni wpływ na użyteczność i jakość informacji zawartych w sprawozdaniu finansowym mają osoby odpowiedzialne za ich sporządzanie. Równie ważne jak stosowane przez nie przepisy prawne, są zasady etyczne, które określa Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości. 3. Etyka w praktyce rachunkowości a użyteczność sprawozdań finansowych Każde przedsiębiorstwo ma obowiązek określenia własnej polityki rachunkowości, przez którą rozumiemy stosowanie przez przedsiębiorstwo w sporządzaniu sprawozdań finansowych specyficznych zasad, konwencji, reguł i praktyk, które są odpowiednio dobrane do odwzorowania jego rzeczywistej pozycji finansowej [Jarugowa, Walińska, 1997r]. Jednakże, poza stosowaniem się do zasad rachunkowości i przepisów prawnych, osoba sporządzająca sprawozdanie finansowe powinna również mieć na względzie zasady etyki rachunkowości. Jest to o tyle istotne, że prawa wyboru, którymi dysponuje rachunkowość, dotyczące przykładowo sposobów wyceny aktywów i pasywów, dają możliwość kreowania wizerunku przedsiębiorstwa, nie zawsze zgodnego z rzeczywistością. Potocznie zjawisko to jest określane mianem kreatywnej bądź agresywnej rachunkowości i prowadzi do zniekształcenia obrazu sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. W tym przypadku, nie ma mowy o użyteczności i rzetelności informacji zawartej w sprawozdaniu finansowym, a decyzje ekono-

6 180 Aleksandra Wiercińska miczne podjęte na jego podstawie przez użytkowników zewnętrznych mogą mieć dla nich negatywne skutki. Tabela 2. Charakterystyka cech jakościowych sprawozdania finansowego Cecha Charakterystyka Uwagi Zrozumiałość (understandbility) Przydatność (relevance) Wiarygodność (reliability) Porównywalność (comparability) Informacja przejrzysta, czytelna i zrozumiała Informacja istotna mająca wartość prognostyczną Brak błędów merytorycznych i stronniczości oraz wierne przedstawienie transakcji i zdarzeń będących przedmiotem odwzorowania rzeczywistości gospodarczej Wierność prezentacji (faithful representation) Przewagi treści nad formą (substance over form) Neutralność (neutralisty) Ostrożność (prudence) Kompletność (completeness) Stosowanie przez przedsiębiorstwo tych samych zasad pomiaru i prezentacji zdarzeń w kolejnych okresach Użytkownik musi mieć odpowiedni zasób wiedzy ekonomicznej i chęci studiowania sprawozdania z należytą starannością. Nie można pomijać informacji tylko dla tego, że są skomplikowane i przez to nie dla każdego zrozumiałe. Informacja istotna ułatwiająca ocenę przyszłych zdarzeń lub weryfikację ocen wcześniejszych. Ma ona znaczącą wartość, jeżeli jej pominięcie wpływa na decyzje użytkowników. Jest realizowana przez: -wierne odwzorowanie rzeczywistości, -przewagi treści nad formą, -neutralność, ostrożność i kompletność. Nie oznacza stuprocentowej dokładności informacji finansowej. Transakcje należy prezentować zgodnie z ich terącią ekonomiczną, a nie tylko formą prawną. Informacja nie może być stronnicza celowo wyselekcjonowana lub prezentowana tak, by wpływać na decyzje i oceny użytkowników po to, aby osiągnąć oczekiwany rezultat. Oznacza rozwagę przy dokonywaniu ocen i oszacowań, by nie zawyżać aktywów i przychodów, a nie zaniżać zobowiązań i kosztów. Informacja obejmuje wszystkie istotne szczegóły dotyczące danego zdarzenia. Porównywalność w czasie odnosi się do sprawozdań danego podmiotu za kolejne okresy; w przestrzeni dotyczy oceny danego pomiotu na tle innych. W tym aspekcie wymaga ona harmonizacji zasad rachunkowości i akceptacji standardów międzynarodowych, w także ograniczenia liczby rozwiązań wariantowych. Źródło: B. Gierusz, T. Martyniuk, Rola rachunkowości w świetle społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa (CSR) w: Problemy współczesnej rachunkowości, SGH, Warszawa W celu zapobiegania takim zjawiskom opracowano w ostatnich latach w Polsce Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości. Autorzy kodeksu uważają, że: Potrzeba istnienia Kodeksu Zawodowej Etyki w Rachunkowości wynika ze świadomości, iż zawód osób zajmujących się rachunkowością jest nierozerwalnie związany z działalnością gospodarczą i społeczną. Jakość pracy świadczonej przez osoby wykonujące taki zawód określa w dużej mierze nie tylko rozwój zatrudniającej je jednostki. Przekłada się ona bezpośrednio - na decyzje róż-

7 Użyteczność informacji zawartych w sprawozdaniu finansowym nych grup użytkowników informacji pochodzących z rachunkowości, a także pośrednio- ma znaczenie dla zmian gospodarczych i społecznych. [Kodeks Etyki Zawodowej w Rachunkowości, s. 13] Kodeks obejmuje zbiór zasad i wytycznych postępowania zawodowego dla osób związanych z rachunkowością. Ma on za zadanie rozpowszechnić wśród nich wartości etyczne takie, jak między innymi działanie w sposób kompetentny, profesjonalny i odpowiedzialny, co powinno mieć bezpośredni wpływ na jakość i rzetelność efektów ich pracy. Główne zasady etyczne, którymi księgowi powinni kierować się wykonując swój zawód są przedstawione w tabeli 3. Tabela 3. Główne zasady etyki zawodowej w rachunkowości Zasada Charakterystyka 1. Kompetencji zawodowych Posiadanie przez osobę zajmującą się rachunkowością należytego przygotowania zawodowego, ustawicznego poszerzania i aktualizowania wiedzy fachowej oraz doskonalenia umiejętności zawodowych. 2. Wysokiej jakości pracy Przestrzeganie należytej staranności i obiektywizmu w systematyce informacji przetwarzanych i prezentowanych przez rachunkowość. 3. Niezależności zawodowej Wyrażanie niezależnej opinii w sprawach wymagających rozstrzygnięć, bez ulegania wpływom z zewnątrz. 4. Odpowiedzialności za przygotowanie i prezentowane in- z obowiązującym prawem, standardami zawodowymi i Przygotowanie i prezentowanie informacji z sposób zgodny formacje z zakresu rachunkowości normami etycznymi. 5. Właściwego postępowania w relacjach z osobami, jednostkami i instytucjami powiązanymi z nią zawodowo 6. Właściwego postępowania w przypadkach sporu i sprzeczności interesów 7. Właściwego postępowania w szczególnych sytuacjach jednostki prowadzącej rachunkowość 8. Zachowania tajemnicy zawodowej 9. Właściwego oferowania usług z dziedziny rachunkowości Budowanie relacji opierających się na szacunku, wzajemnym zrozumieniu, bezinteresowności, życzliwości, wspólnym zaangażowaniu i wymianie doświadczeń. Dążenie do obiektywnych i polubownych rozstrzygnięć. Dążenie do wypełnienia nadrzędnych zasad rachunkowości ze szczególnym uwzględnieniem zasady rzetelnego i wiernego obrazu. Nierozpowszechnianie informacji mających charakter wewnętrzny na temat jednostki, ze względu na ochronę jej interesu. Uczciwość w działalności marketingowej oraz innych działaniach mających na celu pozyskanie odbiorców usług z dziedziny rachunkowości. Źródło: opracowanie własne na podstawie Kodeksu Etyki w Rachunkowości. Stosowanie się do opisanych zasad etycznych ma bezpośredni wpływ na jakość generowanych przez rachunkowość informacji. Zasady kompetencji zawodowych i wysokiej jakości pracy podkreślają rolę wiedzy teoretycznej, doświadczenia zawodowego oraz wartości moralnych takich jak uczciwość, wiarygodność, obiektywizm i odpowiedzialność społecz-

8 182 Aleksandra Wiercińska na. Wspomniana jest również uczciwość intelektualna oznaczająca, że osoba zajmująca się rachunkowością nie powinna sprawiać wrażenia, że dysponuje wiedzą i doświadczeniem, których w rzeczywistości nie posiada. W związku z tym powinna wykonywać tylko te prace, do których posiada kompetencje. Bez spełnienia tych warunków nie jest możliwe sporządzenie sprawozdania finansowego, spełniającego wymogi jakościowe, o których była mowa w punkcie 2 artykułu. Informacje w nim zawarte mogłyby zostać zniekształcone czy pominięte ze względu na brak odpowiednich kompetencji osoby sporządzającej sprawozdanie. Kolejną zasadą, która ma bardzo istotny wpływ na użyteczność danych sprawozdania finansowego jest zasada niezależności zawodowej. Kodeks Etyki w Rachunkowości podkreśla jej znaczenie w pkt. 2.2 Niezależność zawodowa osoby zajmującej się rachunkowością leży u podstaw wysokiej jakości sprawozdań finansowych i sprawozdań wewnętrznych sporządzanych w jednostce. Niezależność zawodowa jest rozumiana jako zachowanie postawy niepoddawania się jakimkolwiek wpływom, które stanowiłyby zagrożenie dla etycznego i profesjonalnego wykonywania czynności księgowych, wspomagających zarządzanie czy innych rozliczeń publicznoprawnych. Jedną z częstych przyczyn zniekształcania sytuacji finansowej przedsiębiorstwa w sprawozdaniu finansowym jest wywieranie na księgowych nacisku przez zarząd bądź właścicieli przedsiębiorstwa, kierujących się głównie chęcią zysku. Z zasadą niezależności zawodowej jest powiązana zasada postępowania w przypadku sporu i sprzeczności interesów. Sprzeczność interesów ma miejsce, gdy ktokolwiek nakłania osobę zajmującą się rachunkowością do nieprzestrzegania wspomnianych zasad etycznych. Osoba zajmująca się rachunkowością powinna zwrócić szczególną uwagę na sytuacje, w których wywierany jest na nią nacisk przez osoby z jednostki, w której jest zatrudniona, bądź gdy powstaje sprzeczność między jej lojalnością wobec jednostki, w której jest zatrudniona a postępowaniem zgodnym z zasadami etyki. Bezpośredni wpływ osób zajmujących się rachunkowością na informacje prezentowane w sprawozdaniu finansowym opisuje zasada odpowiedzialności za przygotowywane i prezentowane informacje z zakresu rachunkowości. Zgodnie z tą zasadą informacje z zakresu rachunkowości muszą być wiarygodne, kompletne, zrozumiałe i istotne dla właściwej oceny zagadnienia, którego dotyczą, a osoba je sporządzająca ponosi odpowiedzialność za ich treść i sposób prezentacji. Oprócz opisanych zasad, księgowi sporządzający sprawozdanie finansowe powinni odznaczać się w swoim działaniu wskazanymi przez Międzynarodową Federację Księgowych takimi cechami jak: zaangażowanie, obiektywizm, dyskrecja, uczciwość,

9 Użyteczność informacji zawartych w sprawozdaniu finansowym profesjonalne zachowanie (rozumiane jako należytą staranność, odpowiedzialność i wiarygodność), dążenie do doskonałości (zaangażowanie w stały rozwój i naukę), odpowiedzialność społeczna (zrozumienie, uwzględnianie interesu publicznego) [Karmańska, 2005, s.158] Przedstawione cechy i zasady postępowania nie są ani odkrywcze ani dyskusyjne. Stanowią raczej przypomnienie podstawowych i dość oczywistych reguł etycznych, które jednak w obecnych realiach rynkowych są często spychane na dalszy plan. W ostatnich miesiącach często słyszy się o poważnych problemach finansowych firm, które podpisały umowy na opcje walutowe z kilkoma bankami równocześnie, ponosząc przy tym duże ryzyko ekonomiczne. O ile w czasach sprzyjającej koniunktury operacje te przynosiły ekstra zyski, to podczas recesji okazuje się, że decyzje te naraziły przedsiębiorstwa na ogromne straty, a nawet doprowadziły do bankructwa (np. Spółka Elwo z grupy Rafako). Można postawić pytanie, dlaczego tak ważne informacje na temat podejmowanego ryzyka i podpisywanych umów nie zostały wcześniej ujawniane. Zgodnie z Ustawą o rachunkowości, w rocznym raporcie spółka powinna wskazać czynniki ryzyka i opisać zagrożenia. Dodatkowa grupa ujawnień w tym sprawozdaniu dotyczy instrumentów finansowych: m. in. należy opisać przyjęte cele i metody zarządzania ryzykiem finansowym oraz przedłożyć informacje o ryzyku zmian cen, kredytowym, istotnych zakłóceć przepływów pieniężnych, czy utraty płynności finansowej [por. Marcinkowska, 2006r.]. Należy podkreślić, że zasady etyki w rachunkowości wpływają znacząco na użyteczność sprawozdania finansowego i ze względu na społeczną odpowiedzialność zawodową osób zajmujących się rachunkowością, powinny być przez nie przestrzegane. Zakończenie Jak wynika z rozważań, sprawozdanie finansowe powinno być sporządzane w taki sposób, aby zapewnić użyteczność informacji w nim zawartych, czyli cechować się: zrozumiałością, przydatnością, wiarygodnością i porównywalnością. O zakresie i sposobie ujęcia informacji decydują osoby prowadzące księgi rachunkowe i sporządzające sprawozdanie finansowe. Mają one bezpośredni wpływ na wizerunek przedsiębiorstwa. Aby zapewnić rzetelność informacji przekazywanych odbiorcom wewnętrznym i zewnętrznym oczywiste jest kierowanie się przez księgowych przepisami prawa i zasadami rachunkowości. Jednakże odpowiedzialność za informacje ujęte w sprawozdaniu finansowym nierozerwalnie łączy się również z etyką zawodu księgowego. Kodeks etyki zawodowej w rachunkowości wskazuje podstawowe normy zachowania księgowych, które gwarantują użyteczność i rzetelność sporządzanych przez nich sprawozdań. Pomijanie kwestii etycznej doprowadzić może do występowania tzw. rachunkowości agresywnej i zniekształca obraz sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Zapominając o przestrzeganiu zasad etyki zawodowej, księgowi dostosowują sprawozdanie finansowe do założonego przez nich, bądź przez

10 184 Aleksandra Wiercińska zarządzających, celu. Przykładowo, firma chcąc uniknąć obciążeń podatkowych, maksymalizuje koszty przedsiębiorstwa i zmniejsza w ten sposób wynik finansowy, natomiast spółka wchodząca na giełdę będzie dążyła do maksymalizacji zysków. Kierując się w rachunkowości etyką zawodową, osoby odpowiedzialne za ukazywanie informacji w sprawozdaniu pozbawione będą dylematu, jaki wynik przedsiębiorstwa wykazać, lepszy czy gorszy. Oczywiste dla nich będzie przedstawienie prawdziwego obrazu sytuacji finansowej firmy, co zapewni maksymalną użyteczność informacji sprawozdania finansowego. Literatura 1. Gierusz B., Martyniuk T.(2009), Rola rachunkowości w świetle społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa (CSR) w: Problemy współczesnej rachunkowości, SGH, Warszawa 2. Grymasiewicz M., Karmańska A.(2002),Rachunkowość finansowa, Difin, Warszawa 3. Jarugowa A., Walińska E.(1997), Roczne sprawozdania finansowe ujęcie księgowe a podatkowe, ODDK, Gdańsk 4. Kodeks Etyki Zawodowej w Rachunkowości, SKWP, 5. Karmańska A. (2005), Etyka w dydaktyce rachunkowości, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości Tom 26(82), SKWP, Warszawa 6. Marcinkowska M. (2006), Ujawnianie ryzyka, Magazyn CEO, 7. Międzynarodowe Standardy Rachunkowości, 8. Sawicki K.(2009), Dylematy przydatności i wiarygodności informacji w sprawozdaniach finansowych przedsiębiorstw w: Problemy współczesnej rachunkowości, SGH, Warszawa 9. Surdykowska S. (2004), Rachunkowość kreatywna a MSR/MSSF, w: Polska Szkoła Rachunkowości, SGH, Warszawa 10. Świderska G.K.,(2003)Sprawozdanie finansowe bez tajemnic, Difin, Warszawa 11. Ustawa z dnia 24 września 1994r. o rachunkowości, Streszczenie W artykule poruszony został problem użyteczności informacji zawartej w sprawozdaniach finansowych. Opisane zostały wymogi jakościowe, jakie powinno spełniać sprawozdanie, by informacja w nich zawarta była rzetelnym źródłem do podejmowania decyzji gospodarczych przez odbiorców wewnętrznych i zewnętrznych. Wskazana została również rola przestrzegania przez osoby zajmujące się rachunkowością etyki zawodowej. Artykuł zawiera opis podstawowych zasad etyki księgowych, których przestrzeganie w znaczący sposób wpływa na użyteczność zawartych w sprawozdaniu finansowym informacji.

11 Użyteczność informacji zawartych w sprawozdaniu finansowym Usefulness of the information contained in the financial statement accountants ethics aspect (Summary) The issue of usefulness of the information contained in the financial statement, is brought up in the article. Qualitative requirements of the financial statement has been described. The article indicates the role of ethical principles in the accounting and shows its influence on the usefulness of the financial statement s information.