Kraj! - - gdzie każdy-czyn za wcześnie wschodzi Perspektywy badań nad Grodami Czerwieńskimi.

Transkrypt

1

2 I. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) wyniki badań archeologicznych I.1. Skarby biżuterii I.2. Pieczęci i plomby typu drohiczyńskiego I.3. Przęśliki z łupku owruckiego II. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) z historii badań II.1. XVIII - pocz. XX w. II.2. II Rzeczpospolita II.3. II wojna światowa II.4. okres powojenny III. Kraj! - - gdzie każdy-czyn za wcześnie wschodzi Perspektywy badań nad Grodami Czerwieńskimi.

3 I. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) wyniki badań archeologicznych I.1. Skarby biżuterii I.2. Pieczęci i plomby typu drohiczyńskiego I.3. Przęśliki z łupku owruckiego II. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) z historii badań II.1. XVIII - pocz. XX w. II.2. II Rzeczpospolita II.3. II wojna światowa II.4. okres powojenny III. Kraj! - - gdzie każdy-czyn za wcześnie wschodzi Perspektywy badań nad Grodami Czerwieńskimi.

4 Witold Hensel ok. 1946

5 Millenijne stanowiska archeologiczne wg A. Buko (2005, ryc. 22)

6 W POCZĄTKU XI WIEKU (ok. 1000) 1 - Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 - Trepcza. Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle zmieniających się granic Polski (w uproszczeniu). W POCZĄTKU XI WIEKU na podst. D. Obolensky, The Byzantine Commonwealth, Bungay Suffolk 1971, W. Makarski, Pogranicze polsko-ruskie do połowy wieku XIV. Lublin 1996 oraz J. Haldon, The Palgrave atlas of Byzantine History, b.m.w przerysowała I. Jordan. a średniowieczna, zachodnia granica ziem ruskich; b współczesna granica Polski; c Ruś Kijowska ok. roku 1000; d Cesarstwo Bizantyńskie u schyłku panowania Bazylego II Bułgarobujcy (ok. 1025).

7 Nr 1 Drohiczyn / Dorohičin Nr 2 Chełm / Cholm Nr 6 Przemyśl / Peremyšl

8 Nr 5 Sąsiadka / Sutiejsk Nr 7 Trepcza

9 Nr 3 Gródek / Volyn Nr 4 Czermno / Červen

10 Nr 3 Gródek / Volyn Nr 4 Czermno / Červen 981 Powieść lat minionych 1268 Kronika halicko-wołyńska

11 Nr 3 Gródek / Volyn 1018 Powieść lat minionych Roczniki Jana Długosza 1546 Opis granic Wielkiego Księstwa Litewskiego Nr 4 Czermno / Červen 981 Powieść lat minionych 1268 Kronika halicko-wołyńska

12 Nr 3 Gródek / Volyn 1018 Powieść lat minionych Roczniki Jana Długosza 1546 Opis granic Wielkiego Księstwa Litewskiego Grody Czerwieńskie 1018, 1031 Nr 4 Czermno / Červen 981 Powieść lat minionych 1268 Kronika halicko-wołyńska

13 981 Poszedł Włodzimierz ku Lachom i zajął grody ich: Przemyśl, Czerwień i inne grody, które są i do dziś dnia pod Rusią Powieść lat minionych, F. Sielicki (ed.), Wrocław-Warszawa-Kraków 1968, a (981), s Bolesław [...] uciekł z Kijowa, zabrawszy skarby i bojarów Jarosławowych [ ]. I ludzi mnóstwo uprowadził ze sobą, i Grody Czerwieńskie zajął dla siebie, i przyszedł do swego kraju Powieść lat minionych, F. Sielicki (ed.), Wrocław-Warszawa-Kraków 1968, a (1018), s Jarosław i Mścisław zebrali wojów mnogich, poszli na Lachów, i zajęli Grody Czerwieńskie znowu, i spustoszyli ziemię lacką, i mnóstwo Lachów przywiedli, i rozdzielili ich Powieść lat minionych, F. Sielicki (ed.), Wrocław-Warszawa-Kraków 1968, a (1031), s. 317.

14 Zespół grodowy w Czermnie za M. Florek (2012), rys. J. Ożóg; Fot. St. Orłowski. a osadnictwo wczesnośredniowieczne; b groble; c wały: d cmentarzyska szkieletowe; e obszar bagienny; f rekonstrukcja przebiegu Siniuchy przed pracami melioracyjnymi w latach 1960-tych; A D miejsca pobrania prób do badań dendrochronologicznych (1997 )

15 Zespół grodowy w Gródku za J. Kuśnierz (2012); rys. J. Ożóg (w uproszczeniu); Fot. St. Orłowski. a gród wczesnośredniowieczny (stan. 1A); b inne stanowiska wczesnośredniowieczne; c strefa podmokła.

16 Gródek. Znaleziska z badań polsko-radzieckich ( ); Rys. J. Kuśnierz; Foto T. Biniewski.

17 BADANIA ARCHEOLOGICZNE W CZERMNIE I GRÓDKU PRZEGLĄD CHRONOLOGICZNY C Z E R M N O G R Ó D E K badania 1940 L. Čikalenko Ukraïns kij Tsentral nyi Komitet brak badań badania 1952 K. Jażdżewski Komisja do Badań Grodów Czerwieńskich badania Z. Rajewski Komisja do Badań Grodów Czerwieńskich brak badań brak badań badania J. Gurba IA UMCS, Lublin brak badań badania 1985 A. Urbański Muzeum Zamojskie w Zamościu badania, pobranie prób dendro 1997 I. Kutyłowska IA UMCS, Lublin (stan. 3) A. Urbański Muzeum Zamojskie w Zamościu Prospekcje terenowe z zastosowaniem wykrywaczy metali i GPS A. Kokowski, M. Piotrowski IA UMCS, Lublin od lat 80-tych narasta rabunek stanowiska badania 1983 (stan. 1c) S. Jastrzębski IA UMCS, Lublin brak badań 2008 część zabytków z Gródka zostaje przekazana Muzeum im. S. Staszica w Hrubieszowie od lat 80-tych narasta rabunek stanowiska

18 Gródek - zabytki przechowywane w Muzeum w Hrubieszowie

19 Gródek - zabytki przechowywane w Muzeum w Hrubieszowie

20 CZERMNO zabytki odzyskane od poszukiwaczy skarbów (po lewej) oraz pozyskane w trakcie prospekcji terenowych ( )

21 CZERMNO zabytki odzyskane od poszukiwaczy skarbów oraz pozyskane w trakcie prospekcji terenowych ( )

22 Czermno 2010 prospekcje terenowe

23 Czermno prospekcje terenowe; fot. J. Cabaj; oprac. M. Piotrowski S 1, S 2 miejsce odkrycia skarbów biżuterii

24 I. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) wyniki badań archeologicznych I.1. Skarby biżuterii I.2. Pieczęci i plomby typu drohiczyńskiego I.3. Przęśliki z łupku owruckiego II. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) z historii badań II.1. XVIII - pocz. XX w. II.2. II Rzeczpospolita II.3. II wojna światowa II.4. okres powojenny III. Kraj! - - gdzie każdy-czyn za wcześnie wschodzi Perspektywy badań nad Grodami Czerwieńskimi.

25 I II Czermno szczegółowa lokalizacja miejsca odkrycia skarbów w kwietniu 2011 roku

26 Czermno, skarby I i II - stan z kwietnia 2011 (Fot. M. Piotrowski)

27 Czermno, skarby I i II stan z października 2011 (fot. K. Wasilczyk) konserwacja, dokumentacja rysunkowa wykonana przez dr Elżbietę Nosek (dzięki subwencji BMBF, Bonn)

28 Skarb nr 1 Czermno, skarb nr I Rysunki: Urszula Potyrało, Jolanta Oźóg Tablice: Irena Jordan

29 Czermno, skarb nr I Rysunki: Urszula Potyrało, Jolanta Oźóg Tablice: Irena Jordan

30 Czermno rekonstrukcja skarbu nr 1 oprac. M. Lato.

31 Laboratorium analiz zabytków na Wydziale Odlewnictwa AGH Badania materiału archeologicznego (spektrometry SPECTRO Midex i mikroskopy NIKON)

32 Fotografie mikroskopowe, szczegóły konstrukcyjne i dekoracyjne Badania składu chemicznego Analiza składu chemicznego (XRF) Stężenie pierwiastka (% wt.) Ag Au Cu Pb Fe Analiza składu chemicznego (XRF) Stężenie pierwiastka (% wt.) Ag Au Cu Pb Fe 1. blaszka 93,18 0,02 6,04 0,49-2. kabłąk 27,1 0,0 72,3 0,17-3. granulacja 91,29 0,52 7,28 0,46-4. pierścień 92,99 0,14 5,9 0,56 -

33 I. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) wyniki badań archeologicznych I.1. Skarby biżuterii I.2. Pieczęci i plomby typu drohiczyńskiego I.3. Przęśliki z łupku owruckiego II. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) z historii badań II.1. XVIII - pocz. XX w. II.2. II Rzeczpospolita II.3. II wojna światowa II.4. okres powojenny III. Kraj! - - gdzie każdy-czyn za wcześnie wschodzi Perspektywy badań nad Grodami Czerwieńskimi.

34 Czermno plomby drohiczyńskie i pieczęci

35 Czermno. Wybrane pieczęcie po konserwacji (E. Nosek); Fot. M. Wołoszyn. 1 pieczęć z napisem +ДЬНѣСЛОВО na awersie oraz wyobrażeniem Jana Chrzciciela na rewersie. Książę Jaroslav, Wołyń ( ); 2 3 pieczęcie z wyobrażeniem proroka Dawida. Książę David Igorevič ( 1112); 4 5 pieczęcie z wyobrażeniem świętego Bazylego Wielkiego (z Cezarei) oraz archanioła Michała lub Gabriela. Książę Rurik Roščislavič ( 1215).

36 Czermno. Wybrane plomby typu drohiczyńskiego po restauracji (E. Nosek); Foto M. Wołoszyn.

37 Czermno Lokalizacja znalezisk plomb drohiczynskich - poza grodem!

38 Beloozero Lokalizacja znalezisk plomb drohiczynskich -poza grodem!; -za S. D. Zacharov 2005 Drohiczyn (Fot. I. Florkiewicz) Lokalizacja znalezisk plomb drohiczynskich -poza grodem! -Zdjęcia z archiwum Imperatorskiej Komisji Archeologicznej w St. Petersburgu ; za Musin, Nosov 2009, ryc. na s. 898

39 I. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) wyniki badań archeologicznych I.1. Skarby biżuterii I.2. Pieczęci i plomby typu drohiczyńskiego I.3. Przęśliki z łupku owruckiego II. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) z historii badań II.1. XVIII - pocz. XX w. II.2. II Rzeczpospolita II.3. II wojna światowa II.4. okres powojenny III. Kraj! - - gdzie każdy-czyn za wcześnie wschodzi Perspektywy badań nad Grodami Czerwieńskimi.

40 Czermno znaleziska prześlików z łupku owruckiego i ich półproduktów

41 Europa: Rozmieszczenie przęślików z łupku owruckiego (wg J. Slama [1990, ryc. na s. 464)

42 Archeologiczno-geologiczne badania łupku owruckiego (lipiec 2000): A. Tomaševskij (Kijów) ; M. Paszkowski (Kraków) ; M. Wołoszyn (Kraków) badania finansowane w l przez FUNDACJĘ NA RZECZ NAUKI POLSKIEJ

43 Polska: lokalizacja znalezisk przęślików z łupku owruckiego, dla których wykonano analizy geologiczne analizy geologiczne Mariusz Paszkowski, Marek Michalik

44 Część archeologiczna podsumowanie I. Pełne opracowanie dwóch skarbów odkrytych wiosną 2011 winno rzucić nowe światło na historię kultury materialnej zachodnich regionów Rusi w XIII wieku. II. Opracowanie zabytków sfragistyki z Czermna winno umożliwić włączenie materiałów z terenu Polski w szerszą dyskusję na temat znaczenia pieczęci w świecie bizantyńskoruskim. III. Być może obecność w Czermnie odpadów produkcyjnych związanych z produkcją przęślików dowodzi importu na te tereny także większych wyrobów z łupku owruckiego (np. elementy architektoniczne). IV. Nie ulega wątpliwości, że wśród zabytków z XI-XIII wieku absolutnie dominują te o ruskim, ewentualnie bizantyńskim charakterze. V. Należy wyraźnie podkreślić, iż nawet najpiękniejsze zabytki a). bez opracowania wyników badań z latach 1950-tych i 1970-tych oraz b). bez badań wału grodu głównego (daty dendro) nie wystarczą dla udzielenia wiarygodnej odpowiedzi na pytanie jak wyglądała sytuacja w tym regionie w dobie kształtowania się monarchii Piastów i Rurykowiczów.

45 I. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) wyniki badań archeologicznych I.1. Skarby biżuterii I.2. Pieczęci i plomby typu drohiczyńskiego I.3. Przęśliki z łupku owruckiego II. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) z historii badań II.1. XVIII - pocz. XX w. II.2. II Rzeczpospolita II.3. II wojna światowa II.4. okres powojenny III. Kraj! - - gdzie każdy-czyn za wcześnie wschodzi Perspektywy badań nad Grodami Czerwieńskimi.

46 Wydaje się, że w studiach nad Grodami Czerwieńskimi istotną i negatywną rolę odegrały następujące czynniki / wydarzenia: 1). polsko-rosyjski spór o prawo do terenów zabużańskiej części pierwszej Rzeczypospolitej; 2). polsko-ukraiński spór wokół idei niepodległej Ukrainy i jej granic; 3). wcześniejsze spory i konflikty intelektualne (oraz zbrojne) osiągnęły apokaliptyczne rozmiary w okresie II wojny światowej, skutkując w praktyce likwidacją obszaru mieszanego osadnictwa polsko - ukraińskiego; 4). dominacja ZSRR w Europie Środkowo-Wschodniej w latach /91; 5). brak legitymacji do sprawowania władzy przez PPR/PZPR (fakt, iż władze PRL sprawowały władzę nie dzięki społecznemu wyborowi czy przyzwoleniu, a sile militarnej ZSRR powodował, iż podkreślanie antyniemieckości i etnicznej homogeniczności Polski po II wojnie światowej było próbą legitymizacji władzy PPR/PZPR partii, która jako jedyna w latach akceptowała ustalenia z Teheranu i Jałty dotyczące tzw. Kresów). 6). dość powszechna akceptacja w powojennej archeologii polskiej etnicznej interpretacji zabytków archeologicznych i wykorzystywania wyników badań archeologicznych dla uzasadniania moralnych, historycznych praw Polski do tzw. Ziem Odzyskanych.

47 W DOBIE FORMOWANIA SIĘ PAŃSTWA PIASTÓW (ok. 966) 1 - Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 - Trepcza. Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle zmieniających się granic Polski (w uproszczeniu). W DOBIE FORMOWANIA SIĘ PAŃSTWA PISTÓW (ok. 966) na podstawie Atlas Historii Polski (DEMART, Warszawa 2011) przerysowała J. Ożóg. a - obszar Polski (Monarchia Piastów).

48 W DOBIE SUKCESÓW BOLESŁAWA CHROBREGO (ok. 1025) 1 - Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 - Trepcza. Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle zmieniających się granic Polski (w uproszczeniu). W DOBIE SUKCESÓW BOLESŁAWA CHROBREGO (ok. 1025) na podstawie Atlas Historii Polski (DEMART, Warszawa 2011) przerysowała J. Ożóg. a - obszar Polski (Monarchia Piastów).

49 W PRZEDEDNIU ROZBICIA DZIELNICOWEGO (ok. 1138) 1 - Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 - Trepcza. Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle zmieniających się granic Polski (w uproszczeniu). W PRZEDEDNIU ROZBICIA DZIELNICOWEGO (ok. 1138) na podst. Atlas Historii Polski (DEMART, Warszawa 2011) przerysowała J. Ożóg. a - obszar Polski (Monarchia Piastów).

50 W PRZEDEDNIU KAZIMIERZA WIELKIEGO (ok. 1370) 1 - Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 - Trepcza. Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle zmieniających się granic Polski (w uproszczeniu). W DOBIE KAZIMIERZA WIELKIEGO (ok. 1370) na podst. Atlas Historii Polski (DEMART, Warszawa 2011) przerysowała J. Ożóg. a - obszar Polski (Monarchia Piastów).

51 MONARCHIA JAGIELLONÓW I ZŁOTA JESIEŃ P[OLSKIEGO ŚREDNIOWIECZA (ok. 1500) 1 - Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 - Trepcza. Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle zmieniających się granic Polski (w uproszczeniu). MONARCHIA JAGIELLONÓW I ZŁOTA JESIEŃ POLSKIEGO ŚREDNIOWIECZA (ok. 1500) na podst. Atlas Historii Polski (DEMART, Warszawa 2011) przerysowała J. Ożóg. a Korona: b Wielkie Księstwo Litewskie; c Prusy Książęce.

52 Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle zmieniających się granic Polski (w uproszczeniu). RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW U SZCZYTU POTĘGI (ok. 1619) na podst. Atlas Historii Polski (DEMART, Warszawa 2011) przerysowała J. Ożóg. a Korona: b Wielkie Księstwo Litewskie; c Prusy Książęce, Księstwo Kurlandii; d Inflanty (woj. wendeńskie wraz z z. piltyńską, woj. parnawskie, woj. dorpackie).. RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW U SZCZYTU POTĘGI (ok. 1619) 1 - Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 - Trepcza.

53 Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle zmieniających się granic Polski (w uproszczeniu). RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW W DOBIE ROZBIORÓW (ok. 1795) na podst. Atlas Historii Polski (DEMART, Warszawa 2011) przerysowała J. Ożóg. a dawne Prusy Książęce, od 1701 część Królestwa Prus; b zabór pruski; c zabór rosyjski; d zabór austriacki.. RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW W DOBIE ROZBIORÓW (ok. 1795) 1 - Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 - Trepcza.

54 ZIEMIE RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW PO KONGRESIE WIEDEŃSKIM (po 1815) 1 - Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 - Trepcza. Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle zmieniających się granic Polski (w uproszczeniu). ZIEMIE RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW PO KONGRESIE WIEDEŃSKIM (PO 1815) na podst. Atlas Historii Polski (DEMART, Warszawa 2011) przerysowała J. Ożóg. a zabór pruski; b dawne Prusy Książęce, od 1701 część Królestwa Prus; C Królestwo Kongresowe; d - zabór austriacki; e zabór rosyjski; f Rzeczpospolita Krakowska.

55 II RZECZPOSPOLITA PO TRAKTACIE RYSKIM (1921) 1 - Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 - Trepcza. Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle zmieniających się granic Polski (w uproszczeniu). II RZECZPOSPOLITA (1921) na podst. Atlas Historii Polski (DEMART, Warszawa 2011) przerysowała J. Ożóg. a - obszar Polski (Monarchia Piastów).

56 POLSKA RZECZPOSPOLITA LUDOWA III RZECZPOSPOLITA (2012) 1 - Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 - Trepcza. Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle zmieniających się granic Polski (w uproszczeniu). POLSKA RZECZPOSPOLITA LUDOWA, III RZECZPOSPOLITA (2012) na podst. Atlas Historii Polski (DEMART, Warszawa 2011) przerysowała J. Ożóg. a - obszar Polski (po korekcie granicy w 1951 r.).

57 PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY RZECZPOSPOLITEJ OBOJGA NARODOW (ok. 1619) 1 - Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 - Trepcza. Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle podziałów administracyjnych Rzeczpospolitej Obojga Narodów w pocz. XVII w. (ok. 1619; w uproszczeniu). na podstawie Atlas Historii Polski (DEMART, Warszawa 2011) przerysowała J. Ożóg. a jednostki administracyjne Rzeczpospolita Obojga Narodów.

58 I. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) wyniki badań archeologicznych I.1. Skarby biżuterii I.2. Pieczęci i plomby typu drohiczyńskiego I.3. Przęśliki z łupku owruckiego II. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) z historii badań II.1. XVIII - pocz. XX w. II.2. II Rzeczpospolita II.3. II wojna światowa II.4. okres powojenny III. Kraj! - - gdzie każdy-czyn za wcześnie wschodzi Perspektywy badań nad Grodami Czerwieńskimi.

59 Adam Naruszewicz ( ) Nikołaj Karamzin ( )

60 Adam Naruszewicz, Historya Narodu Polskiego, Lipsk 1836, Mapa nr 5.

61 Stanisław Zakrzewski ( ) Mychajlo Hruševs'kyj ( ) Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle struktury wyznaniowej II Rzeczpospolitej (w uproszczeniu; uwaga: dla klarowności obrazu kartowano jedynie wyznania chrześcijańskie). na podstawie Wysiedlenia, wypędzenia i ucieczki Atlas ziem Polski (DEMART, Warszawa 2008) przerysowała J. Ożóg. a katolicy; b grekokatolicy; c prawosławni; d protestanci. 1 - Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 Trepcza.

62 I. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) wyniki badań archeologicznych I.1. Skarby biżuterii I.2. Pieczęci i plomby typu drohiczyńskiego I.3. Przęśliki z łupku owruckiego II. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) z historii badań II.1. XVIII - pocz. XX w. II.2. II Rzeczpospolita II.3. II wojna światowa II.4. okres powojenny III. Kraj! - - gdzie każdy-czyn za wcześnie wschodzi Perspektywy badań nad Grodami Czerwieńskimi.

63 Roman Jakimowicz ( )

64 Henryk Józewski ( ) Jakub Hoffman ( )

65 Zofia Wartołowska ( ) Sąsiadka prace wykopaliskowe (1936) Włodzimierz Antoniewicz ( )

66 I. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) wyniki badań archeologicznych I.1. Skarby biżuterii I.2. Pieczęci i plomby typu drohiczyńskiego I.3. Przęśliki z łupku owruckiego II. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) z historii badań II.1. XVIII - pocz. XX w. II.2. II Rzeczpospolita II.3. II wojna światowa II.4. okres powojenny III. Kraj! - - gdzie każdy-czyn za wcześnie wschodzi Perspektywy badań nad Grodami Czerwieńskimi.

67 II RZECZPOSPOLITA WE WRZEŚNIU 1939 (1939) 1 - Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 - Trepcza. Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle zmieniających się granic Polski (w uproszczeniu). II RZECZPOSPOLITA WE WRZEŚNIU 1939 na podst. Atlas Historii Polski (DEMART, Warszawa 2011) przerysowała J. Ożóg. a - granica stref okupacyjnych wg umowy III Rzeszy i ZSRR; b granica stref okupacyjnych wg paktu Ribbentrop-Mołotow; c - obszar II Rzeczpospolitej.

68 GENERALNA GUBERNIA NA TLE GRANIC II RP (1940) 1 - Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 - Trepcza. Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle zmieniających się granic Polski (w uproszczeniu). GENERALNA GUBERNIA NA TLE GRANIC II RZECZPOSPOLITEJ W 1940 ROKU na podst. Atlas Historii Polski (DEMART, Warszawa 2011) przerysowała J. Ożóg. a obszar II Rzeczpospolitej; b Generalna Gubernia.

69 Sowiecki plakat z września 1939 roku za: G. Hryciuk, 2009, s. 178

70 Boris Grekov ( ) Referat B. Grekova wygłoszony w Moskwie, 26 X 1939 r.

71 GENERALNA GUBERNIA NA TLE GRANIC II RP (1940) 1 - Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 - Trepcza. Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle zmieniających się granic Polski (w uproszczeniu). GENERALNA GUBERNIA NA TLE GRANIC II RZECZPOSPOLITEJ W 1940 ROKU na podst. Atlas Historii Polski (DEMART, Warszawa 2011) przerysowała J. Ożóg. a obszar II Rzeczpospolitej; b Generalna Gubernia.

72 Український центральний комітет = Ukrajinśkyj centralnyj komitet Myron Korduba ( ) Lev Čikalenko ( ) Volodymir Kubijovyč ( )

73 List Zofii Wartołowskiej do Włodzimierza Antoniewicz (1 VII 1940) Archiwum PAN w Warszawie

74 List Lva Čikalenko do Zofii Wartołowskiej (16 VIII 1940) Archiwum PMA w Warszawie

75 Gotthold Rhode od 4 V 1941 r. sztab 8 dywizji piechoty Feldpostnummer 21507

76 ZMIANA GRANIC POLSKI W DRUGIEJ FAZIE II WOJNY SWIATOWEJ ( ) 1 - Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 - Trepcza. Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle zmieniających się granic Polski (w uproszczeniu). ZMIANA GRANIC POLSKI W DRUGIEJ FAZIE II WOJNY SWIATOWEJ ( ) na podst. Atlas Historii Polski (DEMART, Warszawa 2011) przerysowała J. Ożóg. a - obszar II Rzeczpospolitej; b PRL (granice sprzed korekty 1951).

77 Liczba ofiar konfliktu polsko-ukraińskiego (za G. Motyka, Od Rzezi Wołyńskiej [2011]) Polacy Ukraińcy Wołyń do Galicja wschodnia obszar po 1944 stanowiący część PRL do do

78 Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle zmieniających się granic Polski (w uproszczeniu). AKCJA WISŁA (1947) na podst. Atlas Historii Polski (DEMART, Warszawa 2011) przerysowała J. Ożóg. obszar Polski sprzed korekty granicy w 1951 r. a obszar na który wysiedlono Ukraińców; b obszar, z którego wysiedlono Ukraińców ; c granice tzw. Zakerzonia. AKCJA WISŁA Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 - Trepcza.

79 I. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) wyniki badań archeologicznych I.1. Skarby biżuterii I.2. Pieczęci i plomby typu drohiczyńskiego I.3. Przęśliki z łupku owruckiego II. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) z historii badań II.1. XVIII - pocz. XX w. II.2. II Rzeczpospolita II.3. II wojna światowa II.4. okres powojenny III. Kraj! - - gdzie każdy-czyn za wcześnie wschodzi Perspektywy badań nad Grodami Czerwieńskimi.

80 Konrad Jażdżewski i Aleksander Gieysztor w trakcie badań na terenie Grodów Czerwieńskich; Fot. z archiwum Muzeum Zamojskiego w Zamościu

81

82 Wizyta A. Arcichovskiego wrzesień 1953 Badania na Gródku (rok?) Archiwum Muzeum Zamojskiego w Zamościu

83 Konferencja na temat Grodów Czerwieńskich (Hrubieszów, wrzesień 1953) Fot. z archiwum Andrzeja Abramowicza oraz rękopis wystąpienia Włodzimierza Antoniewicza z Archiwum PAN (Warszawa)

84

85

86

87

88 WYMIANA GRANICZNA PRL i ZSRR (1951) Bełz 1 - Drohiczyn; 2 Chełm (tuż obok Stołpie); 3 Gródek; 4 Czermno; 5 - Sąsiadka; 6 - Przemyśl; 7 - Trepcza. Grody Czerwieńskie i inne, wczesnośredniowieczne ośrodki Polski wschodniej na tle zmieniających się granic Polski (w uproszczeniu). WYMIANA GRANICZNA PRL i ZSRR (1951) na podst. Atlas Historii Polski (DEMART, Warszawa 2011) przerysowała J. Ożóg. kolor zielony obszar przekazany przez ZSRR; b obszar przekazany ZSRR.

89

90 Konrad Jażdżewski i Aleksander Gieysztor w trakcie badań na terenie Grodów Czerwieńskich; Fot. z archiwum Muzeum Zamojskiego w Zamościu

91 I. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) wyniki badań archeologicznych I.1. Skarby biżuterii I.2. Pieczęci i plomby typu drohiczyńskiego I.3. Przęśliki z łupku owruckiego II. Grody Czerwieńskie (Czermno, Gródek) z historii badań II.1. XVIII - pocz. XX w. II.2. II Rzeczpospolita II.3. II wojna światowa II.4. okres powojenny III. Kraj! - - gdzie każdy-czyn za wcześnie wschodzi Perspektywy badań nad Grodami Czerwieńskimi.

92 DO SPÓŁCZESNYCH (ODA) I pożegnałem kraj, i brzegi znane Odepchnąłem nogą, jak wioślarz z łodzi Ziemię odpycha - i jak? odgarnia on pianę Leniwo-płynną i luźną... Kraj! - - gdzie każdy-czyn za wcześnie wschodzi, Ale - książka-każda... za późno! Zofia Hilczer-Kurnatowska ( ) Cyprian Kamil Norwid ( )

93 Grody Czerwieńskie i Europa ok. roku 1000 (wyznania) a Europa łacińska; b Europa bizantyńska; c islam; d młodsza Europa (część łacińska); e młodsza Europa (część prawosławna). za J. Kłoczowski (2005), rys. I. Jordan.

94 GWZO - Geisteswissenschaftliches Zentrum Geschichte und Kultur Ostmitteleuropas an der Universität Leipzig Projekt: Vergleichende Untersuchungen zum sozialen, wirtschaftlichen und kulturellen Wandel in den Grenz- und Kontaktzonen Ostmitteleuropas im Mittelalter; koordynatorzy projektu: Prof. dr hab. Ch. Lübke, Prof. dr M. Hardt Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Projekt U źródeł młodszej Europy - chrystianizacja południowo-zachodnich peryferii Rusi Kijowskiej w świetle znalezisk dewocjonaliów M. Wołoszyn stypendium Fundacji im. Alexandra von Humboldta: Projekt: Treuer Freund oder unüberwindlicher Gegner? Die Westslawen im Jahrhundert und ihre Beziehungen zur byzantinisch-altrussischen Welt; opieka naukowa: Prof. dr hab. Ch. Lübke, GWZO, Lipsk Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, Warszawa Projekt - wystawa Czerwień - gród między Wschodem a Zachodem Dumbarton Oaks at Harvard University Projekt Seals at the Border; Seals in the Context; Seals and Dorogichin Seals from Czermno.

95 Polsko-ukraińska granica nad Bugiem wizyta uczestników projektu GWZO dotyczącego średniowiecznych granic lipiec 2008 Foto: R. Grabolle

96

97 MINISTERSTWO NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO Złote jabłko polskiej archeologii. Zespoły grodowe w Czermnie i Gródku (Grody Czerwieńskie) chronologia i funkcja w świetle badań dawnych oraz weryfikacyjnych projekt nr 12H czas realizacji

98 Czermno Gródek Sąsiadka Zmarnowane są prace wykopaliskowe rozpoczęte przed wojną w Sąsiadce [...] bezpowrotnie zmarnowano część badań pochodzących z Grodów Czerwieńskich, które mogły być złotym jabłkiem dla archeologów polskich. T. Dunin-Wąsowicz (2000, s ) Sąd Parysa, Italia ( ) Museo Nazionale del Bargello, Florencja

99 Leipzig Centre for History and Culture of East Central Europe (GWZO), Leipzig Institute for the History of Material Culture Russian Academy of Sciences, Saint Petersburg Institute of Archaeology Serbian Academy of Sciences and Arts, Belgrade

100

101 U ŹRÓDEŁ EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ/FRÜHZEIT OSTMITTELEUROPAS 1). Od Grodów Czerwieńskich do linii Curzona. Dzieje środkowego Pobuża w wiekach średnich oraz postrzeganie formowania się wschodniej granicy Polski w historiografii XVIII-XXI w. 2). Gródek w świetle badań dawnych ( ) ze szczególnym uwzględnieniem cmentarzyska na majdanie grodziska. Analizy archeologiczne, antropologiczne i fizykochemiczne 3). Gródek w świetle tzw. znalezisk luźnych w zbiorach Muzeum im. St. Staszica w Hrubieszowie. Katalog, analiza typologiczno-chronologiczna 4). Czermno - w świetle wyników badań dawnych (1940; 1952; ); za wyjątkiem ceramiki

102 Czermno czerwiec 2013 Gródek lipiec 2013 Badania paleograficzne (zespół Prof. R. Dobrowolskiego [Uniwersytet Lublin]) Finansowanie: Czermno BMBF; Gródek - NPRH

103 Czermno nowe mapy (oprac. P. Zagórski) oraz odwierty geologiczne Datowanie torfów Labor für Ionenstrahlphysik Eidgenössische Technische Hochschule Zürich

104 Geofiyzka Ł. Pospieszny; Foto I. Florkiewicz

105 Czermno badania 2013; Foto Mariusz Gala/Zdzisław Cozac Media Promocja

106

107

108 Analizy antropologiczne K. Kuźniarska (Wrocław); Foto I. Florkiewicz

109

110 Czermno 2013 zabytki ruchome

111

112 1. W najbliższych miesiącach ukończone zostanie : a). rozpoznanie paleośrodowiskowe założeń obronnych w Czermnie i Gródku b). archeologiczne i antropologiczne opracowanie cmentarzyska w Gródku (badania z lat 1950-tych) c). oddane zostanie do druku opracowanie wyników badań archeologicznych w 2013 r. 2. W sezonie wykopaliskowym 2014 zostaną przeprowadzone badania wykopaliskowe wału w Czermnie miejmy nadzieję zakończone datowaniem wału metodą dendrochronologiczną 3. Od początku projekt nasz realizowany jest we współpracy międzynarodowej: polsko-niemieckorosyjsko-serbsko-ukraińskiej, nie jako na przekór doświadczeniom XX wieku W latach referaty na temat Grodów Czerwieńskich wygłoszono w Polsce, Chorwacji, Czechach, Niemczech, Rosji, Serbii, Ukrainie, Wielkiej Brytanii 4. Warto podkreślić, iż równolegle do badań w Czermnie i Gródku realizowane są projekty dotyczące Chełma i Stołpia oraz Sąsiadki Andrzej Buko Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim (NPRH) Joanna Kalaga Sutiejsk. Gród pogranicza polsko-ruskiego w XI-XIII w. Studium interdyscyplinarne (MKiDN) 5. Wydaje się więc, iż w najbliższej dekadzie polska archeologia nadrobi zapóźnienia w badaniach pogranicza polsko-ruskiego, winno to wpłynąć nie tylko na lepsze zrozumienie wczesnych dziejów Polski ale i przyczynić się do dalszej promocji polskiej archeologii. O tym, że Ex oriente lux wiedział już nasz najstarszy dziejopis, pisząc we wstępie do swej kroniki: [...] kraj Polaków oddalony jest od szlaków pielgrzymich i mało komu znany poza tymi, którzy za handlem przejeżdżają [tamtędy] na Ruś [...]. (Gall, I, s. 10).

113 EKSPEDYCJA CZERMNO 2013

114 DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ!