DLACZEGO ABRAHAM UWIERZYŁ BOGU (RDZ 15,6)?
|
|
- Kinga Kołodziej
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Verbum vitae 5 (2004), DLACZEGO ABRAHAM UWIERZYŁ BOGU (RDZ 15,6)? Ks. Janusz Lemański Postać Abrahama znamy przede wszystkim z tzw. cyklu o Abrahamie (Rdz 12-25). Nie ulega wątpliwości, że materiał zawarty w tym kompleksie tekstualnym ma charakter kompilacyjny, pochodzi z różnych epok i poddany był kolejnym opracowaniom redakcyjnym. W postaci Abrahama, o którym cykl ten opowiada, można doszukiwać się cech pewnego ideału i wzoru do naśladowania dla kolejnych pokoleń dostrzegających w nim nie tylko ojca narodu, ale i źródło nadziei na przyszłość. W niniejszym artykule zbadany zostanie jeden z elementów składających się na ten ideał: wiara Abrahama. Można zauważyć, że wyróżnia się ona na tle starotestamentalnej koncepcji wiary tym, iż nie ma w niej żadnego odwołania do przeszłości, która mogłaby stanowić gwarancję i uzasadnienie dla zaufania, jakim patriarcha obdarzył Boga i złożone przez Niego obietnice. Warto więc postawić sobie pytanie: dlaczego Abraham uwierzył Bogu i jakie znaczenie ma podkreślenie tego faktu w Rdz 15,6 zarówno dla dalszego rozwoju wydarzeń w opowiadaniu o patriarsze jak i dla jego potomnych? l. ABRAHAM JAKO WZÓR POBOŻNEGO IZRAELITY W historii Abrahama rozwijane są trzy główne tematy: obietnica licznego potomstwa (Rdz 12,2; 13,16, 15,5; 21
2 17,2.4; 22,17),ziemi (Rdz 12,7; 13,14-15; 15,7) i błogosławieństwa (Rdz 12,3; 14,18-19; 22,18). W ich tle podkreślane są pozytywne cechy patriarchy: jego posłuszeństwo (Rdz 12, 1-4; 17, l; 22, 16-18), waleczność (Rdz 14, 1-16), gościnność (Rdz 18, 1-6) i pobożność. Ta ostatnia cecha czyni z niego wzór dla każdego pobożnego Izraelity. W pięknej scenie dialogu pomiędzy patriarchą i Bogiem w obronie sprawiedliwych mieszkańców Sodomy, Bóg mówi o nim: "Bo upatrzyłem go sobie, jako tego, który będzie nakazywał potomkom swym oraz swemu rodowi, aby przestrzegając przykazań Pana postępowali sprawiedliwie i uczciwie, tak żeby Pan wypełnił to, co obiecał Abrahamowi" (Rdz 18, 19). Do tej koncepcji powraca się w Rdz 26,5: "dlatego, że Abraham był mi posłuszny, przestrzegał moich nakazów, praw i pouczeń". Patriarchajawi się więc jako rabbi ante litteram, Mojżesz przed Mojżeszem. Nie dziwi zatem, że poszczególne teksty widzą w nim także prekursora wielu ważnych wydarzeń i zwyczajów religijnych z życia narodu. Jest on pierwszym, który dokonuje obrzezania (Rdz 17,23-27); jako pierwszy płaci dziesięcinę Melchizedekowi, królowi-kapłanowi z Szalem reprezentującemu przyszłe kapłaństwo z Jerozolimy (Rdz 14,20b ); składa ofiarę, która przynajmniej w części odpowiada przepisom późniejszego Prawa (Rdz 15,9; por. Kpł 11,14-17);jest zaangażowany w to, aby jego syn ożenił się z kobietą ze swego klanu (Rdz 24; por. Pwt 7,3-4; Ezd 9-10). Późniejszy redaktor zadbał prawdopodobnie nawet o to, aby mąka, z której Abraham przyrządził ciasto swoim gościom w Mamre (Rdz 18,6), nie była zwykłą, używaną w życiu codziennym, jak wynikało to z pierwotnej wersji opowiadania (gemach), ale tą zarezerwowaną Bogu i używaną w kulcie (solet) 1 Jeśli w końcu przyjąć późną identyfikację góry Moria z Jerozolimą (por. 2 Km 3,1), to rówńież gotowość patriarchy do złożenia swego syna w ofierze 1 J.L. Ska, Abramo e i suoi ospiti. II patriarca e i credenti nel Dio unico, Bologna 2002, s
3 wyrażona została w tym miejscu, w którym stanąć miała później świątynia Salomonowa. W pewnym sensie, nawet jeżeli na ołtarzu zamiast Izaaka ostatecznie znalazł się baran, to Abraham w sercu ofiarował Bogu już swego jedynego potomka, a gest podniesionej ręki był tego widomym dowodem (Rdz 22,9-1 0). Dla potomnych Abraham funkcjonuje na trzy sposoby: jako ojciec narodu żydowskiego 2, jako źródło błogosławieństwa dla tego narodu 3, a jego imię służy jako znak identyfikacyjny Boga Izraela 4 Autorytet patriarchy podkreśla seria informacji dotyczących wieku patriarchy, pojawiająca się w całyl:n cyklu i przypisywana dziś redakcji kapłańskiej. Liczby te mają, jak można sądzić, walor symboliczny i większość z nichjest wyraźnie zaokrąglona. Ich usytuowanie podkreśla jednak najważniejsze momenty w życiu bohatera 5 Abraham zaczyna przygodę swego życia w wieku bardzo podeszłym, bo mając 75lat (Rdz 12,4). Po dziesięciu latach Sara, mając świadomość swej bezpłodności, proponuje mu poczęcie potomka z niewolnicąhagar (Rdz 16,3). Gdy ma 86 lat rodzi się Izmael (Rdz 16,6), a gdy osiągnie 99 lat, Bóg ponownie obieca mu syna i nałoży na niego obowiązek obrzezania (Rdz 17, l). W wieku l 00 lat doczeka się obiecanego potomka Izaaka (Rdz 21,5), a umrze mając l 75 lat, więc dokładnie w l 00 lat od rozpoczęcia swej wędrówki z Bogiem (Rdz 25,7). Te dane są tym bardziej zaskakujące, że wiek patriarchy nie pasuje do doświadczeń, które stają się jego udziałem i przypisać by je 2 Rdz 25, 19; 26, 15.24; 28, 13; 32,9; 48, 15-16; Wj 3,6; Pwt l,8; 6,10; 9,5; 30,20; Joz24,3; l Km 1, ; 16,13; Ps 105,6; Iz41,8; Jr 33,26. Por. jednak Ez 33,24; Iz 63, 16. l Rdz 26,24; 28,4; 35,12; 50,24; Wj 2,24; 6,3~8; 32,13; 33,1; Lb 32,11; Pwt 1,8; 6,10; 9,5.27; 29,13; 30,20; 34,4; 2 Krl 13,23; 20,7; l Km 16,16-17; Ps 105, ; Iz 51,2; Mi 7,20. 4 Rdz 28,13; 31,42.53; 32,9; Wj 3, ; 4,5; l Krl 18,36; 2 Krl 30,6; l Km 29,18; Ps 47,9. s J.L. Ska, Abramo, s
4 można znacznie młodszym bohaterom Starego Testamentu, jak Jakub, Józef czy Dawid. Można więc sądzić, że wiek patriarchy ma podkreślić jego autorytet. Nie jest wszak tajemnicą, że dla starożytnych im człowiek był starszy, tym większym cieszył się uznaniem. Warto przywołać w tym miejscu choćby opory Jeremiasza przed przyjęciem swego powołania (Jr l,6) czy początek mowy Elihu z Księgi Hioba (Hi 32,4.6-9). Nie tylko więc ze względu na swoją postawę, ale i sędziwy wiek Abraham jest wzorem godnym naśladowania i w nim skupiają się wszystkie nadzieje, kiedy przychodzi czas kryzysu i zwątpienia. 2. ABRAHAM JAKO PRZYKI..AD WIARY Prehistoria dotycząca pierwszych ludzi, opowiadana w Rdz 2-11, skończyła się w ślepym zaułku, a głównym powodem tego był brak zaufania wobec Boga (por. Rdz 3; II). Na jej końcu pojawia się, ważna dla dalszego rozwoju wypadków, informacja o bezpłodności Sary (Rdz II,30) i o tym, że Terach, ojciec Abrahama, miał swój plan wędrówki do Kanaanu, którego jednak nie zrealizował, przerwawszy swą podróż w połowie drogi, gdy osiadł w Charanie (Rdz 11,31 ). Teraz to Bóg ma plan wobec Abrahama, jednak jego realizacja zależy od posłuszeństwa i zaufania ze strony patriarchy. Ten, chociaż okazał Mu posłuszeństwo i wyruszył w drogę, wydaje się nosić w swym sercu odrobinę niepewności. W trakcie rozwoju wypadków coraz jaśniejszym staje się natomiast to, że ziemia, do której wiedzie go Bóg, jest ziemią Kanaan (Rdz 12, ,10-11). "Nie ulega wątpliwości, że w podtekście opowiadania o Abrahamie tkwi problem wiary, chociaż odnośne słowo pada tylko raz" 6 Już w scenie powołania patriarchy znajdujemy niezwykłą gramatycznie konstrukcję /ek-leka- 6 G. von Rad, Teologia Starego Testamentu, Warszawa 1986, s
5 "idź" (Rdz 12, l a), która powraca ponownie w scenie otwierającej próbęjego wiary z Rdz 22,la. Gramatycy określają ten zwrot jako dativus ethicus, nadający wypowiedzi sens: "powinieneś iść" 7 Temu wezwaniu podporządkowana jest konieczność opuszczenia swego rodzinnego kraju i krewnych oraz wędrówka do ziemi wskazanej przez Boga, aby mogły się spełnić obietnice licznego potomstwa i błogosławieństwa (Rdz 12, l b-3). Już sam powołanie podeszłego w latach patriarchy Jest wezwaniem do wiary. Z czysto ludzkiego punku widzenia perspektywy nakreślone przez Boga wydają się nierealne choćby poprzez fakt bezpłodności Sary. Bóg tymczasem wymaga od Abrahama, aby pozostawił swoją przeszłość i uwierzył, że pomimo braku jakichkolwiek racjonalnych przesłanek, zbuduje mu świetlaną przyszłość. Abraham odpowiada na to wezwanie i bez wahania podejmując trud wędrówki z Bogiem. W trakcie rozwoju wypadków widać jednak chwile niepewności w postawie patriarchy. W punkcie wyjścia Abraham okazuje bowiem częściowe nieposłuszeństwo i brak zaufania, gdyż, pomimo wyraźnego nakazu pozostawienia rodziny, zabiera ze sobą swego krewnego Lota (Rdz 12,4-5). Potem, jakby niedowierzając Bogu, w obawie o swoje życie, podczas pobytu w Egipcie, posługuje się kłamstwem przedstawiając faraonowi swoją żonęjako siostrę (Rdz 12,9-20). W opowiadaniu o jego dalszych losach odnajdujemy najpierw rozwinięty motyw wędrówki ku ziemi obiecanej (Rdz 12,10-13,18), a potem błogosławieństwa udzielonego Abrahamowi (Rdz 14,17-24). Nie wspomina sięjednak o potomku, który byłby gwarantem spełnienia pozostałych obietnic. Ziemia i błogosławieństwo są póki co niewiele warte dla podeszłego w latach patriarchy, jeżeli nie ma on dziedzica. Ten temat zacznie dominować dopiero w Rdz 15,1-18,16. Swoje uwieńczenie znajdzie w scenie narodzin Izaaka (Rdz 21,1-21), a punkt krytyczny w nakazie złożenia go w ofierze (Rdz 22). 7 GK 119s. 25
6 Trzeba zaznaczyć, że znalezienie ziemi obiecanej nie przychodzi Abrahamowi łatwo. Kiedy wreszcie do niej dociera i osiedla się w Hebronie (Rdz 13, 18), okazuje się, że nie jest ona wolna od rdzennych mieszkańców (Rdz 12,6; por Hbr 11, 13). Patriarcha przebywa tu jako osiedleniec, a prawo jej posiadania nabędą dopiero jego potomkowie (Rdz 12,7; 13,5; 15, ). Fundamenty pod ten akt położy jednak sam Abraham, nabywając pole i grób dla Sary (Rdz 23), które staną się w przyszłości grobem rodzinnym 8 i zadatkiem prawa własności. Pozosta:wienie ziemi rodzinnej było więc samo w sobie aktem wiary, gdyż dokonało się w imię obietnicy innej ziemi, której Abraham nigdy osobiście nie posiadł. Przeznaczona była bowiem dopiero jego potomstwu. Jeślijednak ta ziemia była tak trudna do odnalezienia, to nie można liczyć na to, że łatwiej będzie z pozyskaniem potomstwa. Ten problem stanie się palący, kiedy Abraham zamieszka w samym sercu ziemi obiecanej. Za pierwszą próbę zapewnienia sobie dziedzica uznać można wzięcie ze sobą Lota. Jego kandydatura odpadnie jednak wraz z podziałem ziemi (Rdz 13). Kolejnym kandydatem będzie sługa Abrahama Eliezer (Rdz 15,2-4), potem Izmael, syn niewolnicy Ha gar (Rdz 16,2). Wszystkie te wysiłki nie zostaną zaakceptowane przez Boga. Można w nich jednak odkryć odrobinę niepewności i oznaki zniecierpliwienia ze strony patriarchy. Jego dziedzicem będzie ostatecznie Izaak, narodzony z Sary po długim czasie oczekiwania (Rdz 21, 1-4) i powtarzanych kilka razy obietnicach zapowiadających to wydarzenie (Rdz 15,4; 17,16; 18,10.14). Choć Abraham nigdy nie wycofuje się ze swej wędrówki z Bogiem i nigdy nie odmawia współpracy w realizacji planu Bożego, to można odnieść wrażenie, że jego poczynania nie są wolne od oznak niepewności. Dziwi się, jak można obiecywać syna starcowi, który ma bezpłodną żonę (Rdz-15,2-3), prosi o znak potwierdzający Bożą obiet- 8 Rdz 25,9; 35,29; 49,31; 50,13. 26
7 nicę (Rdz 15, 7), śmieje się, gdy Bóg raz jeszcze mu ją składa (Rdz 17, 17). Ten ostatni wyraz nieufuości przypisany zostanie później Sarze (Rdz 18, 12), a tradycja rabinistyczna zinterpretuje go pozytywnie, jako radość z powodu potwierdzenia obietnicy. Porlobnie uczyni zresztą Jezus w swojej dyskusji z Żydami na temat ojcostwa Abrahama (por. J 8,56). Nie ulegajednak wątpliwości, że w obecnym kontekście śmiech patriarchy stanowi znak zwątpienia. Wiara Abrahama nie jest więc ideałem pozbawionym skaz. Patriarcha dojrzewa stopniowo do jej pełni, która swoje apogeum osiągnie w heroicznej gotowości złożenia swego jedynego syna w ofierze, gdy Bóg zażąda od niego takiego gestu (Rdz 22). Wszak wykonanie tego, co zażąda od niego Jahwe, przekreśli cały dotychczasowy wysiłek patriarchy, wszystkie jego nadzieje związane z przyszłością, w imię której poświęcił całą swoją przeszłość, narażając się na wiele niebezpieczeństw. W samym środku tych zmagań z własnym zwątpieniem i niepewnością znajduje się uroczysta deklaracja narratora z Rdz 15,6: "Abraham uwierzył Jahwe i (Bóg) policzył mu to za sprawiedliwość". Pojawia się ona w momencie przełomowym i wyznacza początek drugiego etapu w realizacji obietnic złożonych patriarsze: narodzin potomka. 3. MOMENT PRZEŁOMOWY W WIERZE ABRAHAMA (Rnz 15,6) Abraham zamieszkał już w ziemi obiecanej i cieszy się błogosławieństwem Bożym (Rdz 13-14), nie ma jednak jeszcze potomka, który mógłby stać się jego dziedzicem (Rdz 15:-22). Zmagania z wiarą i zaufaniem wobec Boga w życiu Abrahama rozgrywają się generalnie w Rdz Uroczysta deklaracja z Rdz 15,6 znajduje się więc w samym centrum tego procesu, który swój krytyczny moment osiągnie w Rdz 22. Warto zatem przyjrzeć się bliżej miejscu i znaczeniu tej wypowiedzi. 27
8 3.1. Struktura Rdz 15,1-21 Zwykle perykopę tę dzieli się na dwie zasadnicze części: ww. 1-6 i Przy bliższej analizie w. 6 wydaje się jednak wymykać takiemu podziałowi. Struktura oparta jest na dialogu pomiędzy Jahwe i Abrahamem. Patriarcha pierwszy raz w dotychczasowym toku opowiadania rozmawia z Bogiem. Każda z dwóch części rozpoczyna się złożeniem obietnicy, która wzbudza pytania i odpowiedzi ze strony obu bohaterów. Główny temat tego dialogu to problem przyszłego potomstwa. W części drugiej dodatkowo powraca się do tematu ziemi. Obie partie opowiadania mają szereg podobnych elementów, które odpowiadają sobie paralelnie 9 W tej strukturze nie mieści się jednak w. 6. Ma on rolę pomostową w przejściu od jednej części (ww. 1-5) do drugiej (ww. 7-21). Z jednej strony podsumowuje postawę Abrahama wobec obietnicy złożonej przez Boga (w. 6a),jego milczenie przerywa bowiem dotychczasowy dialog i jest interpretowane przez narratora jako akt wiary, z drugiej zaś opisuje reakcję Jahwe na tę wiarę i wprowadza Go jako podmiot następnych słów dialogu (ww. 6b-7) Analiza egzegetyczna Rdz 15,6 Zdanie, które chcemy przeanalizować w dosłownym tłumaczeniu, rodzi szereg pytań natury egzegetycznej i teologicznej:,j uwierzył (Abraham) w Jahwe, i zaliczył mu to (co i kto komu?) jako sprawiedliwość". Można sądzić, że podmiotem czasownika "uwierzył" ( ;,aman) jest Abraham. Dotychczas bowiem toczył się dialog pomiędzy patriarchą i Bogiem. Ten ostatni składa mu obietnicę protekcji wzywając do ufności: "nie bój się" (w. l b). W odpowiedzi Abraham, świadom zapewne swego podeszłego wieku 9 W. Vogels, Abramo /'inizio del/afede, Milano 1999, s
9 i bezpłodności Sary, próbuje wskazać na zasadniczą trudność, jaka kładzie się cieniem na jego poczucie ufności wobec obietnic związanych z przyszłością: brak potomka (w. 2). Ponieważ nie doczekał się go od Boga, ma prawo sądzić, że Jahwe przewidział jakiś inny sposób realizacji złożonej przez siebie obietnicy. Rozwiązanie, które proponuje patriarcha, to adopcja swego sługi Eliezera, który mógłby stać sięjego spadkobiercą (w. 3). Odpowiedź Boga jest jednak jednoznaczna: nie ten, lecz twój cielesny potomek, narodzony z małżeńskiego łoża, będzie dziedzicem wszystkich obietnic (w. 4). Ilustracją dla tej obietnicy, która ma być zrealizowana w przyszłości, są niezliczone gwiazdy na niebie (w. 5). Dwa razy w tym dialogu Abraham wspomina o dziedzicu/ spadkobiercy i dwa razy w swej odpowiedzi mówi o nim Bóg. Na tę uroczystą deklarację Abraham odpowiada chwilą milczenia, gdyż w w. 7 głos zabierze ponownie Jahwe a Abraham będzie kontynuował z Nim dialog (w. 8). Narrator wykorzystuje więc ten moment zawieszenia interpretując milczenie patriarchy jako akt wiary (w. 6a). W jego opinii patriarcha ponownie wyraził w ten sposób swoją gotowość podjęcia ryzyka (por. Rdz 12,4) i, pomimo trudności, chce nadal z ufnością i odwagą realizować plan Boga względem siebie. Jego wiara wyraża więc egzystencjalne zaufanie i zawierzenie się Bożej opatrzności. Dotąd, mimo chwil zawahania, cierpliwie wędrował z Bogiem pozostawiwszy wszystko. Co najważniejsze, czynił to bez cienia skargi. Jednak wszystkie obietnice wydały mu się teraz niewiele warte bez spełnienia tej najważniejszej: narodzin dziedzica gwarantującego w przyszłości liczne potomstwo, które posiądzie ziemię obiecaną. Gdy więc Bóg wzywa go ponownie do cierpliwości i zaufania względem siebie, Abraham akceptuje to wezwanie. Co jednak znaczy w obecnym kontekście użyty w koniugacji hi.fil rdzeń opisujący wiarę ( 'mn)? Jego zasadniczy sens wyraża się w słowach: "być dobrze osadzonym w czymś lub na czymś" i oznacza pewną stałość, poczucie bezpieczeństwa, solidność. Z przyimkiem be ("w") jak tu, 29
10 wyraża zaufanie wobec kogoś lub czegoś (por. l Sm 29, 12), zaś z przyimkiem Je wyraża ideę: "uważać coś za prawdziwe" (por. Rdz 45,26). W Biblii znaleźć można sporo przykładów na to, że pierwszy przyimek stosowany jest częściej w pozytywnym sensie, zaś druga w negatywnym (por. Ps 106,12.24) 10 Nie możnajednakprzeoczyć faktu, że słowo "uwierzył" stosunkowo rzadko pojawia się w Biblii w pozytywnym kontekście. Częściej mowa jest o tym, że ludzie nie uwierzyli Bogu (Rdz 45,26; Wj 4,8; 14,31; Lb 14,ll; 20,12; Pwt 1,32; 9,23). Potrzebę wiary i zaufania względem Boga i jego obietnic wzmagają zwłaszcza sytuacje kryzysowe (Iz 7,9; Jon 3,5; Ps 78,22.32), a umacnia ją doświadczenie Jego zbawczej obecności, manifestujące się w historii poprzez Jego dzieła (por. Wj 14,31 ). W obecnym kontekście czasownik "uwierzył" oznacza zaufanie, jakim Abraham ponownie obdarzył Boga i wypowiedziane przez Niego słowa. Ten akt wiary nie ma jednak oparcia w jakiś spektakularnych dziełach dokonanych przez Jahwe czy w konkretnym wydarzeniu zbawczym, które by go uzasadniało. Zastosowana tu koniugacja hifil wyraża zwykle sens przyczynowo-sprawczy: "sprawić, aby". Zatem to nie znaki i cuda, czy jakieś wcześniejsze doświadczenie historyczne, ale same słowa Jahwe sprawiły, że patriarcha uwierzył. Warto przy tym zauważyć, że "uwierzył" ma formę waw plus perfectum, która przerywa dotychczasową sekwencję waw plus imperfectum (por. ww. 1-5) kontynuowaną w następnych wierszach (ww. 6b-7). Perfectum w koniugacji hifil oznacza zasadniczo wejście w pewną sytuację pod wpływem jakiejś przyczyny i trwanie w niej później w trakcie kolejnych wydarzeń. Ten niuans, określany przez gramatyków jako durativum, podkreśla zatem dodatkowo nie tylko pewność, z jaką Abraham odniósł się do słów obietnicy utwierdzającychjego wolę kontynuowania swej wędrówki z Bogiem, 10 Inne przykłady por. V.P. Hamilton, The Book oj Genesis. Chapters 1-17 (NICOT), Grand Rapids 1990, s
11 ale i stałość tej postawy w całym dalszym życiu 11 W tym wypadku więc Abraham nie tylko powierzył swój dalszy los po raz kolejny Bogu, ale i w swoim wysiłku realizowania wyznaczonego mu przez Boga planu, oparł się na Nim całkowicie. To krok do przodu, który czyni patriarcha w rozwoju swojej wiary; wyraz bezgranicznego zaufania wobec słowa Bożego, które przy wysiłku i współpracy Abrahama realizuje się w kolejnych etapach jego życia. Ten proces wymaga jednak cierpliwości i zaufania, nawet jeśli okoliczności czasem wydają się podważać sens takiej postawy, a rzeczywistość przeczyć logice złożonych obietnic. Szczytowy moment wiara patriarchy (rozumiana jako zaufanie słowo_m Boga) osiągnie w chwili próby opisanej w Rdz 22, gdy Bóg zażąda od niego złożenia swego jedynego i umiłowanego syna Izaaka w ofierze. Teraz otwiera się zatem jakby nowy etap w stosunkach pomiędzy Bogiem i Abrahamem skoncentrowany na realizacji obietnicy potomka, a u jego podstaw leży bezgraniczne zaufanie, jakim patriarcha, targany dotąd niepewnością, obdarzył Tego, który złożył mu tę obietnicę. Wielu trudności egzegetycznych nastręcza natomiast druga część zdania (w. 6b). Brak w niej wyraźnie zaznaczonej zmiany podmiotu. Idąc za logiką wypowiedzi, wynikającą z konstrukcji gramatycznej, można by ją przetłumaczyć w następujący sposób: "i policzył on (Abraham) Mu (Bogu) to (obietnicę potomka) jako sprawiedliwość" 12 Takie rozumienie nie znajduje jednak potwierdzenia w późniejszej tradycji (por. Ne 9,7-8; Syr 44,20; l Mch 2,52). Również tłumacz 11 GK 112s. 12 Tak proponują L. Gaston, Abraham and the Righteousness of God, HBTh 2/1980, s ; M. Oeming, 1st 15,6 ein Beleg fiir die Anreschnung des G/aubens zur Gerechtigkeit?, ZAW 95/1983, s Argumenty obu autorów podważa jednak B. Johnson, Who Reckoned Righteousness to Whom?, SEA 51/1986, s. l Swoja opinię zmienił pod ich wpływem także M. Oeming, Der G/aube Abraham. Zur Rezeptionsgeschichte von Gen 15,6 in der Zeit des zweiten Tempe/s, ZAW 110/1998, s. 22 choć uznaje debatę w tej kwestii za nadal otwartą. 31
12 Septuaginty jednoznacznie wskazał, że należy założyć tu zmianę podmiotu. Aby rozwiać wątpliwości zmienił stronę aktywną czasownika "i policzył" w fonnę pasywną:,,zostało policzone". W podobnym duchu interpretują tę wypowiedź autorzy Nowego Testamentu (por. Rz 4,3-4; Ga 3,6; Jk 2,23). Zatem sens: Abraham uwierzył Bogu i Bóg policzył mu to jako sprawiedliwość, wydaje się być właściwszy. Za takim rozumieniem przytoczyć można jeszcze kilka innych argumentów natury egzegetycznej: - zmiana podmiotu nie musi być zawsze wyraźnie zaznaczona w języku hebrajskim, czasem wynika ona z kontekstu; - dotychczasowa struktura perykopy oparta była na dialogu, zatem można oczekiwać, że jego podsumowanie w w. 6 konsekwentnie podąża za tą logiką: Abraham uwierzył, a Bóg poczytał mu to za sprawiedliwość; -to nie człowiek wartościuje Boże działanie, lecz odwrotnie, Bóg ocenia wiarę człowieka (Ps l 06,30; Iz 7,9b; Ha 2,4); -formalna zmiana z waw plus peifectum ("i uwierzył") na waw plus impeifectum ("i policzył") jest kontynuowana w w. 7, gdzie cytowane są słowa Boga i może być rozstrzygającym sygnałem zmiany podmiotu w w. 6b; - ostatecznie Jahwe jako podmiot w drugiej części zdania w w. 6 może być również logiczną kontynuacjąpoprzedniej wypowiedzi:,4-braham uwierzył w Jahwe, i on (Jahwe) policzył mu to (jego zaufanie)jako sprawiedliwość". Przyjmując te argumenty za słuszne należy teraz wytłumaczyć, co oznacza policzenie komuś jego wiary za sprawiedliwość? Obie rzeczywistości są tu bowiem sobie wyraźnie podporządkowane i jedna warunkuje drugą. W Biblii znaleźć można generalnie dwie formy rzeczownika "sprawiedliwość". Jedną rodzaju męskiego: $edeq i drugą rodzaju żeńskiego: $edaqah. Tę ostatnią narrator zastosował w rozważanej tu wypowiedzi. Czy jest jakaś zasadnicza różnica w treści, którą wyrażają obie fonny? W wielu słownikach można doszukać się odpowiedzi pozytywnej w tym względzie Por. np. J.J. Scullion,,,Righteousness (O Id Testament)", w: ABD V, s
13 Pierwsza z form określa zwykłe konkretne działanie, mające na celu dobro wspólnoty i jej wewnętrzny porządek; druga oznacza bardziej stan, jakość sytuacji lub kwalifikację czyjegoś zachowania. Tak zatem można określić kogoś, kto pozostaje w dobrej relacji z Bogiem i ludźmi. Obecny kontekst pozwala sądzić, że użyte w w. 6 słowo "sprawiedliwość" (~edaqi~ kwalifikuje akt wiary Abrahama jako coś fundamentalnego dla dalszej relacji pomiędzy patriarchą i Bogiem, gdyż dialog między nimi jest kontynuowany w drugiej części perykopy, a swój finał znajdzie w zawarciu przymierza. To, że Abraham uwierzył Bogu, czyli "zaufał słowu" Boga, mimo zniecierpliwienia i niezrozumienia, oznacza, że złożył wszystkie swoje nadzieje w Bogu, urnocnił się ( 'mn) w Jahwe (bejhwh). Z kolei taka właśnie postawa człowieka wobec słowa Bożego podoba się Jahwe. Czyni go sprawiedliwym w Jego oczach. Rozpoczyna nowy etap w dziejach człowieka na świecie. Brak zaufania pierwszych ludzi względem słów.boga stał się przyczyną pierwszego grzechu (por. Rdz 3) i całego łańcucha negatywnych następstw. Powołanie Abrahama i realizacja złożonych mu obietnic ma temu zaradzić -jego wiara jest źródłem usprawiedliwienia, które niesie błogosławieństwo nie tylko Abrahamowi i jego potomkom w sensie biologicznym, ale wszystkim ludziom, dla których będzie on "ojcem wiary". 4. WNIOSKI Abraham stanowi wzór pobożnego Izraelity i przykład wiary, która opiera się na bezwarunkowym zaufaniu słowu Boga. Nie jest to jednak wzór bez skazy i nie jest to wiara od początku doskonała. Opowiadanie o dziejach patriarchy pozwala sądzić, że wiara taka dojrzewa stopniowo do poziomu ideału. Wiara Abrahama ma różne stopnie intensywności. Punktem zwrotnym w procesie jej rozwoju jest Rdz 15,6, gdzie narrator stwierdza, że Abraham uwierzył Bogu pomimo chwili niepewności, a Bóg 33
14 policzył mu to jako sprawiedliwość~ czyli uznał go, pomimo wcześniejszych chwil zwątpienia, również za godnego zaufania partnera w dalszej współpracy przy realizacji obietnic. O ile Izrael nie zawsze potrafił obdarzyć swego Boga tak wielkim zaufaniem (Wj 4,8; Pwt l,32; 9,23), o tyle Abraham stał się wzorem i przykładem dla każdego Izraelity. Wiara oznacza dla niego także wymóg współpracy, jaki Bóg stawia człowiekowi. Obietnice złożone Abrahamowi nie realizują się same przez się. Patriarcha musi włożyć w to swój własny wysiłek, stawić czoło niebezpieczeństwom, przezwyciężyć własne słabości i nie utracić zaufania wobec Boga. To w tej postawie wyrzeczenia i wytrwałości w realizacji Bożego planu leży tajemnica sukcesu i wiary Abrahama. Jest jednak w tej wierze patriarchy coś więcej niż tylko postawa godna naśladowania. Jest w niej także nadzieja dla kolejnych pokoleń, że obietnice złożone Abrahamowi spełnią się ze względu na ten rozstrzygający moment, w którym okazał on zaufanie (dał wiarę) słowom Boga, choć nie do końca potrafił zrozumieć, jak Bóg spełni najważniejszą obietnicę. Summary Having seen prophesy of the Promised Land been fulfilled (Gen 12-14), Abraham experienced the faith crisis due to a lack of offspring. Y et once again he answered with trust in the Word o f God, and i t bas been reckoned to him for righteousness (Gen 15,6). The following chapters (Gen 16-22) present the fulfillment of the promise o f heir. The faith of Abraham will come to perfection at the trial, as it is seen in Gen 22. In sucha context, words o f the narrator in Gen 15,6 are the turning point in the growth o f his faith. Ks. Janusz Lemański ul. Ks. Kard. Stefana JJYszyńskiego Koszalin 34
15 JANUSZ LEMAŃSKI, ur.1966, studia na Biblicurn zakończone licencjatem, w 1999 doktorat na podstawie pracy: Le tradizioni sull 'arca e ił contesto storico-teologico de l trasferimento dell 'arca a Gerusalemme (2 Sam 6). Najważniejsze publikacje: Determinizm a wolność człowieka w świetle Koh 3,1-15, ZNKUL 44/200 l, s. 3-26; Izajasz wieszczem Chrystusa, ZN KUL 44/2001, s ; Refleksja historyczno-egzegetyczna nad tekstem 2 S m 5,6-8~ Collectanea Theologica 3/200 l; Mojżesz i N e busztan (Lb 21,4-9; 2 Krl 18,4): próba analizy historii jednej tradycji, Collectanea Theologica 4/200 l; Izrael jako krzew winny oraz winnica Jahwe w tekstach Starego Testamentu, w: W. Chrostowski (red). Duch i Oblubienica mówią: przyjdź, Warszawa 200 l, Pięcioksiąg dzisiaj, Kielce
Łk 1, Skrutacja Pisma Świętego ( 1
5 Za czasów Heroda, króla Judei, żył pewien kapłan, imieniem Zachariasz, z oddziału Abiasza. Miał on żonę z rodu Aarona, a na imię było jej Elżbieta. 6 Oboje byli sprawiedliwi wobec Boga i postępowali
Historia patriarchy Izaaka, syna Abrahama Izaak i Rebeka Przymierze Boga z Izaakiem KS. ARTUR ALEKSIEJUK
Historia patriarchy Izaaka, syna Abrahama Izaak i Rebeka Przymierze Boga z Izaakiem KS. ARTUR ALEKSIEJUK Kim był Izaak? Izaak był synem Abrahama i Sary Izaak był synem obiecanym Abrahamowi i Sarze przez
Biblia dla Dzieci przedstawia. Bóg sprawdza miłość Abrahama
Biblia dla Dzieci przedstawia Bóg sprawdza miłość Abrahama Autor: Edward Hughes Ilustracje: Byron Unger; Lazarus Redakcja: M. Maillot; Tammy S. Tłumaczenie: Joanna Kowalska Druk i oprawa: Bible for Children
Lekcja 10 na 2 września 2017
Lekcja 10 na 2 września 2017 DWA PRZYMIERZA Jeruzalem zaś, które jest w górze, jest wolne i ono jest matką naszą (Galacjan 4:26) W Liście do Galacjan 4: 21-31 Paweł używa alegorii do porównania zbawienia
Jak mam uwielbiać Boga w moim życiu, aby modlitwa była skuteczna? Na czym polega uwielbienie?
Jak mam uwielbiać Boga w moim życiu, aby modlitwa była skuteczna? Na czym polega uwielbienie? UWIELBIAJ DUSZO MOJA PANA!!! ZANIM UWIELBISZ PRAWDZIWIE ZAAKCEPTUJ SYTUACJĘ, KTÓRĄ BÓG DOPUSZCZA UWIELBIANIE
Roczny plan czytania biblii informacje
Roczny plan czytania biblii informacje Poniższy plik zawiera materiały potrzebne do realizacji rocznego planu czytania biblii: tabelę, w której możesz wpisać Twoje własne powody, dla których chcesz przeczytać
Historia zbawienia - powtórzenie
Historia zbawienia - powtórzenie Rdz 1-2 Co jest konsekwencją grzechu pierworodnego? Najważniejszą konsekwencją grzechu pierworodnego było wygnanie z Edenu, czyli oddalenie od Boga. Każdy slajd zawiera
Biblia dla Dzieci przedstawia. Bóg daje Abrahamowi obietnicę
Biblia dla Dzieci przedstawia Bóg daje Abrahamowi obietnicę Autor: Edward Hughes Ilustracje: Byron Unger; Lazarus Redakcja: M. Maillot; Tammy S. Tłumaczenie: Joanna Kowalska Druk i oprawa: Bible for Children
BOŻE OBJAWIENIE tematy i wiedza Powtórzenie materiału o Objawieniu Bożym
Powtórzenie materiału o Objawieniu Bożym Użyte kolory: Kolor czarny materiał obowiązkowy na poziomie podstawowym Kolor Ubuntu Orange - materiał rozszerzony na ocenę celującą Księga PŚ (Czytać ze zrozumieniem
ADWENT, NARODZENIE PAŃSKIE I OKRES ZWYKŁY
Archidiecezjalny Program Duszpasterski ROK B ADWENT, NARODZENIE PAŃSKIE I OKRES ZWYKŁY Komentarze do niedzielnej liturgii słowa Poznań 2008/2009 25 ADWENT I Niedziela Adwentu 30 listopada 2008 Iz 63,16b-17.19b;
7. Bóg daje ja wybieram
7. Bóg daje ja wybieram 1. CELE LEKCJI WYMAGANIA OGÓLNE wprowadzenie w problematykę powołania życiowego i chrześcijańskiego powołania do świętości. 2. TREŚCI NAUCZANIA WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE uczeń: po lekcji
Gimnazjum kl. I, Temat 18
Grupa 1 Bóg powołuje Abrama Na podstawie tekstu przygotuj reportaż o powołaniu Abrama i jego wędrówce z Charanu do ziemi Kanaan według schematu: 1. Przedstaw wydarzenie w taki sposób, aby zachęcić odbiorców
BOŻE OBJAWIENIE tematy i wiedza Księga PŚ (Jak czytać Pismo Święte? Najważniejsze księgi historyczne Starego Testamentu i ich bohaterowie.
Księga PŚ (Jak czytać Pismo Święte? Najważniejsze księgi historyczne Starego Testamentu i ich bohaterowie.) YK 14-19, notatka w zeszycie, prezentacja, skrypt Pojęcia: Biblia, kanon, natchnienie Podział
Bóg daje Abrahamowi obietnicę
Biblia dla Dzieci przedstawia Bóg daje Abrahamowi obietnicę Autor: Edward Hughes Ilustracje: Byron Unger; Lazarus Redakcja: M. Maillot; Tammy S. Tłumaczenie: Joanna Kowalska Druk i oprawa: Bible for Children
ADWENT, BOŻE NARODZENIE I OKRES ZWYKŁY
Archidiecezjalny Program Duszpasterski ADWENT, BOŻE NARODZENIE I OKRES ZWYKŁY ROK A Komentarze do niedzielnej liturgii słowa Poznań 2007/2008 25 Adwent I Niedziela Adwentu 2 grudnia 2007 Iz 2, 1-5 Ps 122
DEKALOG gdzie szukać informacji? YouCat KKK
gdzie szukać informacji? YouCat 348 351 KKK 2052 2082 Jacek Salij Dekalog o. Adam Szustak, Konferencje o Dekalogu Valerio Bocci Dziesięć przykazań wyjaśniane dzieciom Wiesława Lewandowska Pan Bóg nie robi
USPRAWIEDLIWIENIE WYŁĄCZNIE PRZEZ WIARĘ
USPRAWIEDLIWIENIE WYŁĄCZNIE PRZEZ WIARĘ Lekcja 4 na 22 lipca 2017 Z Chrystusem jestem ukrzyżowany; żyję więc już nie ja, ale żyje we mnie Chrystus; a obecne życie moje w ciele jest życiem w wierze w Syna
Czy więc zakon unieważniamy przez wiarę? Wręcz przeciwnie, zakon utwierdzamy (Rzymian 3:31)
Lekcja 5 na 4 listopada 2017 Czy więc zakon unieważniamy przez wiarę? Wręcz przeciwnie, zakon utwierdzamy (Rzymian 3:31) W dniu 31 października 1517 r. Marcin Luter zawiesił swoje dziewięćdziesiąt pięć
WYMAGANIA EDUKACYJNE W ZAKRESIE IV KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ. Zaproszeni przez Boga z serii Drogi przymierza
WYMAGANIA EDUKACYJNE W ZAKRESIE IV KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ Zaproszeni przez Boga z serii Drogi przymierza Wymagania edukacyjne śródroczne Ocena celująca Ocenę celującą przewiduję dla uczniów przejawiających
1 Zapytajmy więc, co <zyskał> Abraham, przodek nasz według ciała. 2 Jeżeli bowiem Abraham został usprawiedliwiony z uczynków, ma
Lectio Divina Rz 4,1-25 1. Czytanie Prowadzący: wezwijmy Ducha św.: Przybądź Duchu Święty... - weźmy do ręki Pismo św.. - Słuchając jak w Kościele śledźmy tekst, aby usłyszeć, co chce nam dzisiaj Jezus
Żeby zdobyć jakiś zawód, trzeba się go uczyć, czasem całe lata.
Wychowanie dzieci praktyczne (bo biblijne) wskazówki. 29. maja 2011 r. Żeby zdobyć jakiś zawód, trzeba się go uczyć, czasem całe lata. Tymczasem, żeby zostać rodzicem, nie trzeba żadnej szkoły. Większość
zachęca do codziennego spotkania ze Słowem Bożym w Styczniu!
zachęca do codziennego spotkania ze Słowem Bożym w Styczniu! 1. Lb 6,22-27; Ps 67; Ga 4,4-7; Łk 2,16-21; 2. 1 J 2,22-28; Ps 98; J 1,19-28; 3. 1 J 2,29-3,6; Ps 98; J 1,29-34; 4. 1 J 3,7-10; Ps 98; J 1,35-42;
1 Zagadnienia wstępne
1 Zagadnienia wstępne 2 W ramach powtórki księgi protokanoniczne pisma, które od początku były uznawane przez wszystkie gminy chrześcijańskie za natchnione protokanoniczność nie oznacza, że księgi te mają
JAK PRZECZYTAĆ BIBLIĘ W 1 ROK? PROPOZYCJA CZYTAŃ.
JAK PRZECZYTAĆ BIBLIĘ W 1 ROK? PROPOZYCJA CZYTAŃ. Jest to propozycja przeczytania całego Pisma Świętego w ciągu roku kalendarzowego (przeczytania, a nie modlitwy Słowem Bożym!). W zależności od tempa czytania,
Proszę bardzo! ...książka z przesłaniem!
Proszę bardzo!...książka z przesłaniem! Przesłanie, które daje odpowiedź na pytanie co ja tu właściwie robię? Przesłanie, które odpowie na wszystkie twoje pytania i wątpliwości. Z tej książki dowiesz się,
Tym zaś, którzy Go przyjęli, dał prawo stać się dziećmi BoŜymi, tym, którzy wierzą w imię Jego. Ew. Jana 1:12. RóŜnica
Tym zaś, którzy Go przyjęli, dał prawo stać się dziećmi BoŜymi, tym, którzy wierzą w imię Jego. Ew. Jana 1:12 Stworzenie BoŜe Dziecko BoŜe Naturalna rasa pochodzenie ziemskie Duchowa rasa pochodzenie niebiańskie
1. Skąd wzięła się Biblia?
1. Skąd wzięła się Biblia? Wprowadzenie do historii powstawania ksiąg biblijnych od etapu przekazu ustnego, poprzez proces spisywania i redakcji, do powstania księgi i umiejscowienia jej w kanonie Biblii.
Każda rodzina chrześcijańska jest centrum wpływów, które Bóg wykorzystuje do błogosławienia tych, którzy żyją wokół niej.
Lekcja 12 na 22. czerwca 2019 Każda rodzina chrześcijańska jest centrum wpływów, które Bóg wykorzystuje do błogosławienia tych, którzy żyją wokół niej. Co ludzie widzą, gdy spotykają twoją rodzinę? Jakie
Bóg Ojciec kocha każdego człowieka
1 Bóg Ojciec kocha każdego człowieka Bóg kocha mnie, takiego jakim jestem. Raduje się każdym moim gestem. Alleluja Boża radość mnie rozpiera, uuuu (słowa piosenki religijnej) SŁOWA KLUCZE Bóg Ojciec Bóg
Dlaczego chrześcijańskie wychowanie?
Dlaczego chrześcijańskie wychowanie? Wychowuj chłopca odpowiednio do drogi, którą ma iść, a nie zejdzie z niej nawet w starości Prz. 22,6 Rodzic w wychowaniu matka Anna poświęciła Samuela Bogu przed narodzeniem
Drzewo skrutacji J 1, 1-18
1 Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo. 2 Ono było na początku u Boga. 3 Wszystko przez Nie się stało, a bez Niego nic się nie stało, [z tego], co się stało. 4 W Nim było życie,
W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego
W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego Sens życia Gdy na początku dnia czynię z wiarą znak krzyża, wymawiając słowa "W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego", Bóg uświęca cały czas i przestrzeń, która otworzy
Potem wyprowadził go na dwór i rzekł: Spójrz ku niebu i policz gwiazdy, jeśli możesz je policzyć! I rzekł do niego: Tak liczne będzie potomstwo
Lekcja 1 na 6. października 2018 Potem wyprowadził go na dwór i rzekł: Spójrz ku niebu i policz gwiazdy, jeśli możesz je policzyć! I rzekł do niego: Tak liczne będzie potomstwo twoje.wtedy uwierzył Panu,
Księga Rodzaju widziana z perspektywy i przez pryzmat Nowego Testamentu. Konkurs Biblijny 2013/2014
Księga Rodzaju widziana z perspektywy i przez pryzmat Nowego Testamentu Konkurs Biblijny 2013/2014 Bóg błogosławi ludziom A wreszcie rzekł Bóg: «Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje
Lectio Divina Rz 5,12-21
Lectio Divina Rz 5,12-21 1. Czytanie Prowadzący: wezwijmy Ducha św.: Przybądź Duchu Święty... - weźmy do ręki Pismo św.. - Słuchając jak w Kościele śledźmy tekst, aby usłyszeć, co chce nam dzisiaj Jezus
Archidiecezjalny Program Duszpasterski ROK B OKRES PASCHALNY. Komentarze do niedzielnej liturgii słowa
Archidiecezjalny Program Duszpasterski ROK B OKRES PASCHALNY Komentarze do niedzielnej liturgii słowa Poznań 2008/2009 17 18 II Niedziela Wielkanocna 19 kwietnia 2009 Dz 4,32-35 Ps 118 1 J 5,1-6 J 20,19-31
MODLITWA MODLITWA. Dla ułatwienia poszczególne zadania oznaczone są symbolami. Legenda pozwoli Ci łatwo zorientować się w znaczeniu tych symboli:
SPOTKANIE 8 MODLITWA MODLITWA Nauczyciel zebrał swoich uczniów i zapytał: -Skąd bierze początek modlitwa? Pierwszy uczeń odpowiedział: -Z potrzeby. Dla ułatwienia poszczególne zadania oznaczone są symbolami.
ZESPÓŁ SZKÓŁ INTEGRACYJNYCH IM. POWSTAŃCÓW WIELKOPOLSKICH W INOWROCŁAWIU
ZESPÓŁ SZKÓŁ INTEGRACYJNYCH IM. POWSTAŃCÓW WIELKOPOLSKICH W INOWROCŁAWIU JAN PAWEŁ II ORĘDOWNIK RODZINY NASZA SPOŁECZNOŚĆ SZKOLNA ŁĄCZY SIĘ Z TYMI SŁOWAMI PAMIĘTAMY 27 kwietnia 2015 roku odbył się w naszej
Pismo Święte to zbiór ksiąg Nowego i Starego Testamentu, uznanych przez Kościół za natchnione i stanowiących wraz z Tradycją jeden depozyt wiary i
PISMO ŚWIĘTE. Pismo Święte to zbiór ksiąg Nowego i Starego Testamentu, uznanych przez Kościół za natchnione i stanowiących wraz z Tradycją jeden depozyt wiary i jedną regułę wiary. Natchnienie- (łac. Inspiratio)
BIBLICUM ŚLĄSKIE. Wykład III - Wymiar teologiczny oraz znaczenie Księgi Rodzaju w historii zbawienia. Część I
BIBLICUM ŚLĄSKIE KURS ZASADNICZY Wykład III - Wymiar teologiczny oraz znaczenie Księgi Rodzaju w historii zbawienia. Część I 1. Genealogie Genealogie (tzw. formuła toledot pokolenia ) są podstawowym elementem
«Abraham uwierzył Panu i [Ten] poczytał mu to za sprawiedliwość» (Rdz 15,6)
Ks. Piotr Kot «Abraham uwierzył Panu i [Ten] poczytał mu to za sprawiedliwość» (Rdz 15,6) Od «Amen» Abrahama do chrześcijańskiej wspólnoty Słowa Istnieje jedno krótkie słowo, które od tysięcy lat daje
rozpoznaje znaki sakramentalne; okazuje szacunek wobec znaków obecności Boga. Określa, od kiedy rozpoczęła się jego przyjaźń z Jezusem; szczęśliwego;
I. Poszukiwanie szczęścia i wspólnoty 2 3 4 5 6 Określa, od kiedy rozpoczęła się jego przyjaźń z Jezusem; wymienia cechy człowieka szczęśliwego; wskazuje osoby, które troszczą się o niego; charakteryzuje,
Odpowiedzialne rodzicielstwo. Strumienie, 20 XI 2010 r.
Odpowiedzialne rodzicielstwo Strumienie, 20 XI 2010 r. Płodność miłości małżeńskiej (1) Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: «Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię» (Rdz 1, 26-18)
żyjący Odkupiciel Odkupiciel stał się człowiekiem. godny naśladowania Odkupiciel ukrzyżowany Odkupiciel cierpiący Odkupiciel zwycięski Odkupiciel
Lekcja 12 na 17 grudnia 2016 Pod koniec historii Joba Bóg przedstawia się jako Wielki Stworzyciel i cierpienia Joba kończą się. Niemniej jednak konflikt między Bogiem a szatanem, który spowodował ten
PROGRAM NAUCZANIA BIBLIJNEGO DLA KLAS I DO III SZKOŁY PODSTAWOWEJ Nr Programu nadany przez KChB: PNB/I-III/08/KB
PROGRAM NAUCZANIA BIBLIJNEGO DLA KLAS I DO III SZKOŁY PODSTAWOWEJ Nr Programu nadany przez KChB: PNB/I-III/08/KB Program Nauczania Biblijnego dla klas 1 do 3 szkoły podstawowej jest realizowany w podręcznikach:
7 Cóż więc powiemy? Czy Prawo jest grzechem? żadną miarą! Ale. 14 Wiemy przecież, że Prawo jest duchowe. A ja jestem cielesny,
Lectio Divina Rz 7, 7-25 1. Czytanie Prowadzący: wezwijmy Ducha św.: Przybądź Duchu Święty... - weźmy do ręki Pismo św.. - Słuchając jak w Kościele śledźmy tekst, aby usłyszeć, co chce nam dzisiaj Jezus
Cele nauczania w ramach przedmiotu - religia.
Cele nauczania w ramach przedmiotu - religia. Katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci i młodzieży. Obejmuje przede wszystkim wyjaśnianie nauki chrześcijańskiej, podawanej w sposób systematyczny i całościowy
Jesper Juul. Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem
Jesper Juul Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem Dzieci od najmłodszych lat należy wciągać w proces zastanawiania się nad różnymi decyzjami i zadawania sobie pytań w rodzaju: Czego chcę? Na co
STARY TESTAMENT. ŻONA DLA IZAAKA 8. ŻONA DLA IZAAKA
ŻONA DLA IZAAKA 34 Pamiętamy, że Pan Bóg obiecał Abrahamowi i Sarze, że pomimo że są w starym wieku będą mieli syna. O oznaczonym czasie, przepowiedzianym przez Pana Boga narodził się Izaak. Abraham bardzo
5 WSTĘP Co zabrać ze sobą? Po drugim tygodniu Ćwiczeń duchownych, który oddajemy do Państwa rąk, to kolejny trzeci już tom z minikolekcji rekolekcyjne
5 WSTĘP Co zabrać ze sobą? Po drugim tygodniu Ćwiczeń duchownych, który oddajemy do Państwa rąk, to kolejny trzeci już tom z minikolekcji rekolekcyjnej: Co zabrać ze sobą? przygotowanej przez jezuickie
Dlaczego Dekalog? Poniżej drukowany jest wywiad z chrześcijaninem przestrzegającym biblijny Dekalog, jest okazją do
Dlaczego Dekalog? Od redakcji: W Duchu Czasów często piszemy na temat ważności i roli Dziesięciorga Bożych Przykazań. Jest to naturalne, gdyż o ile dla usprawiedliwienia nas z popełnionych grzechów Dekalog
Bóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana?
Bóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana? W skali od 1 do 10 (gdzie 10 jest najwyższą wartością) określ, w jakim stopniu jesteś zaniepokojony faktem, że większość młodzieży należącej do Kościoła hołduje
WSTĘP. Ja i Ojciec jedno jesteśmy (J 10, 30).
WSTĘP Ja i Ojciec jedno jesteśmy (J 10, 30). Wszyscy potrzebujemy ojca, tęsknimy za nim: dzieci i dorośli, mężczyźni i kobiety, świeccy i duchowni. Ojcostwo jest wpisane w każdą komórkę naszego ciała,
Ewangelizacja O co w tym chodzi?
Ewangelizacja O co w tym chodzi? Droga małego ewangelizatora ;) Warsztaty ewangelizacyjne: 11 maja 2013 r. Ks. Tomek Moch, Diecezjalna Diakonia Ewangelizacji Ruchu Światło-Życie Archidiecezja Warszawska
Archidiecezjalny Program Duszpasterski ROK B. OKRES zwykły. Komentarze do niedzielnej liturgii słowa
Archidiecezjalny Program Duszpasterski ROK B OKRES zwykły Komentarze do niedzielnej liturgii słowa Poznań 2008/2009 17 Uroczystość Najświętszej Trójcy 7 czerwca 2009 Pwt 4, 32-34.39-40 Ps 33 Rz 8, 14-17
Abraham wiara, która rodzi się z doświadczenia
Ks. Janusz Lemański 1 Synchroniczne spojrzenie na cykl o Abramie/Abrahamie (Rdz 11,27-25,11), pozwala odkryć w nim, pośród wielu innych, dwie zasadnicze tendencje narratywne. Patriarcha jest wędrowcem,
STARY TESTAMENT. ŻONA DLA IZAAKA 8. ŻONA DLA IZAAKA
ŻONA DLA IZAAKA 35 Pamiętamy, że Pan Bóg obiecał Abrahamowi i Sarze, że pomimo że są w starym wieku będą mieli syna. O oznaczonym czasie, przepowiedzianym przez Pana Boga narodził się Izaak. Abraham bardzo
1. Bóg mnie kocha i ma wobec mnie wspaniały plan.
1. Bóg mnie kocha i ma wobec mnie wspaniały plan. 1. Bóg mnie kocha i ma wobec mnie wspaniały plan. 2. Człowiek jest grzeszny i oddzielony od Boga. 1. Bóg mnie kocha i ma wobec mnie wspaniały plan. 2.
drogi przyjaciół pana Jezusa
Jezus prowadzi ElEmEnta rz dziecka bożego 1 Podręcznik do religii dla I klasy szkoły podstawowej drogi przyjaciół pana Jezusa Wydawnictwo WAM Księża Jezuici rozdział 1 Jezus nas kocha pragniemy Go poznawać
Uczeń spełnia wymagania na ocenę dopuszczającą, oraz: - wykazuje w jaki sposób powstała Biblia. - opisuje symbole Ewangelistów w sztuce sakralnej
WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY Religia klasa 5 : oceny dopuszczająca i dostateczna : oceny dobra, bardzo dobra, celująca Uwaga dotycząca oceniania na każdym poziomie wymagań: Aby uzyskać kolejną,
Karolina Milczarek Kl. 3TL
Karolina Milczarek Kl. 3TL Jest to osoba -będąca w kontakcie z Bogiem, - będąca jego ustami na ziemi, -wysłannik Boga Od początków dziejów Izraela prorocy odgrywali wiodącą rolę w historii biblijnej. To
Mojżesz i plagi egipskie (część 1) Ks. Wyjścia, rozdziały 7-9
Mojżesz i plagi egipskie (część 1) Ks. Wyjścia, rozdziały 7-9 Ks. Wyjścia 7,8-12 Bóg polecił Mojżeszowi i Aaronowi, aby poszli wcześnie rano nad brzeg Nilu, aby spotkać tam faraona. Mieli mu przekazać
Dziesięcina Motto: 2Kor 24. października
Dziesięcina Motto: 2Kor 9:6-11 24. października 2010 0 r. J ako motto dzisiejszego studium tematycznego o dziesięcinie przyjmujemy tekst z Nowego Przymierza, który jest jednym z najważniejszych tekstów
Kierunek i poziom studiów: Sylabus modułu: Stary Testament (11-TS-12-ST) Nazwa wariantu modułu (opcjonalnie): nazwa_wariantu (kod wariantu)
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Kierunek i poziom studiów: Sylabus modułu: Stary Testament (11-TS-12-ST) Nazwa wariantu modułu (opcjonalnie): _wariantu ( wariantu) 1. Informacje ogólne koordynator
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z RELIGII DLA UCZNIÓW KLASY IV SZKOŁY PODSTAWOWEJ
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z RELIGII DLA UCZNIÓW KLASY IV SZKOŁY PODSTAWOWEJ PROGRAM NAUCZANIA POZNAJĘ BOGA I W NIEGO WIERZĘ PODRĘCZNIK JESTEM CHRZEŚCIJANINEM ROZDZIAŁ 1. Żyję w przyjaźni z Jezusem rozumie sens
Plan wynikowy do podręcznika Początki Program dla 9-latków
Plan wynikowy do podręcznika Początki Program dla 9-latków Opracowała mgr Anna Kuźnik na podstawie programu: Program Wychowania Biblijnego i podręcznika Początki ; wyd. Misja Pokoleń, Kraków Dział programowy
20 Kiedy bowiem byliście. niewolnikami grzechu, byliście wolni od służby sprawiedliwości.
Lectio Divina Rz 6,15-23 1. Czytanie Prowadzący: wezwijmy Ducha św.: Przybądź Duchu Święty... - weźmy do ręki Pismo św.. - Słuchając jak w Kościele śledźmy tekst, aby usłyszeć, co chce nam dzisiaj Jezus
SEMINARIUM ODNOWY W DUCHU ŚWIĘTYM
SEMINARIUM ODNOWY W DUCHU ŚWIĘTYM Tydzień wprowadzający Bóg nas "...wezwał świętym powołaniem nie na podstawie naszych czynów, lecz stosownie do własnego postanowienia i łaski, która nam dana została w
Złodziej przychodzi tylko po to, by kraść, zarzynać i wytracać. Ja przyszedłem, aby miały życie i obfitowały (Jan 10:10)
Lekcja 5 na 4 lutego 2017 Złodziej przychodzi tylko po to, by kraść, zarzynać i wytracać. Ja przyszedłem, aby miały życie i obfitowały (Jan 10:10) Możemy dowiedzieć się o chrzcie Duchem Świętym i jak wierzący
NOWENNA. "Najmocniej działają dzisiaj w świecie ci, którzy promienieją tym Bożym życiem, które noszą w sobie"
NOWENNA Za 9 dni ważny a nawet najważniejszy dzień w życiu naszych Nowicjuszek: Ani, Patrycji, Estery, Magdy i Gosi. W ciągu tego czasu oczekiwania chciejmy poddać je pod opiekę Matki Bożej by jako Siostry
Klasa IV Królestwo Boże wśród nas
PLAN WYNIKOWY DO Programu nauczania religii dla uczniów szkoły podstawowej KD/PR 02/2008. Klasa IV Królestwo Boże wśród nas Redakcja: Elżbieta Bednarz DZIAŁ PROGRAMOWY JEDNOSTKA TEMATYCZNA JEDNOSTKA LEKCYJNA
Co to jest? SESJA 1 dla RODZICÓW
SAKRAMENT POJEDNANIA Co to jest? SESJA 1 dla RODZICÓW Znaki Gotowości Czy twoje dziecko czasem Chce się modlić do Boga? Mówi Przepraszam bez podpowiadania? Przebacza innym nawet wtedy, gdy nie mówi przepraszam?
Plan wynikowy do podręcznika Biblia mówi mi o początkach Program dla Przedszkolaków
Plan wynikowy do podręcznika Biblia mówi mi o początkach Program dla Przedszkolaków Dział programowy I. Podziwiamy Boże stworzenie Jednostka tematyczna 1. Bóg stworzył świat jako przejaw miłości do człowieka
Przełożony świątyni odwiedza Jezusa
Biblia dla Dzieci przedstawia Przełożony świątyni odwiedza Jezusa Autor: Edward Hughes Ilustracje: Byron Unger; Lazarus Redakcja: M. Maillot; Sarah S. Tłumaczenie: Katarzyna Gablewska Druk i oprawa: Bible
Biblia dla Dzieci przedstawia. Przełożony świątyni odwiedza Jezusa
Biblia dla Dzieci przedstawia Przełożony świątyni odwiedza Jezusa Autor: Edward Hughes Ilustracje: Byron Unger; Lazarus Redakcja: M. Maillot; Sarah S. Tłumaczenie: Katarzyna Gablewska Druk i oprawa: Bible
Historia Abrahama Przymierze Boga z Abrahamem Ofiarowanie Izaaka KS. ARTUR ALEKSIEJUK
Historia Abrahama Przymierze Boga z Abrahamem Ofiarowanie Izaaka KS. ARTUR ALEKSIEJUK Powołanie Abrama W Charanie Abram usłyszał głos Boga, który powiedział do niego: Wyjdź z twojej ziemi rodzinnej i z
Nabożeństwo powołaniowo-misyjne
Nabożeństwo powołaniowo-misyjne Nabożeństwo powołaniowo-misyjne (Wystawienie Najświętszego Sakramentu) K: O Boże, Pasterzu i nauczycielu wiernych, któryś dla zachowania i rozszerzenia swojego Kościoła
raniero cantalamessa w co wierzysz? rozwazania na kazdy dzien przelozyl Zbigniew Kasprzyk wydawnictwo wam
raniero cantalamessa w co wierzysz? rozwazania na kazdy dzien przelozyl Zbigniew Kasprzyk wydawnictwo wam 3 Spis treści Przedmowa.... 5 CZĘŚĆ PIERWSZA Otwórzcie drzwi wiary! 1. Drzwi wiary są otwarte...
2. Na to zaś wszystko przyobleczcie miłość, która jest więzią doskonałości (Kol 3, 14).
Miłość jest cnotą teologalną, dzięki której miłujemy Boga nade wszystko dla Niego samego, a naszych bliźnich jak siebie samych ze względu na miłość Boga. 1. "Bóg jest miłością" (1 J 4, 8. 16): miłość jest
I. Ty ścieżkę życia mi ukażesz
Ks. Michał Miecznik ROZKŁAD MATERAŁU W KLASACH LO (zgodny z programem nauczania nr AZ-4-0/). Ty ścieżkę życia mi ukażesz MESĄC LCZBA GODZN TREŚC NAUCZANA WYNKAJĄCE Z PODSTAWY PROGRAMOWEJ KATECHEZY. Ukochani
Jezus prowadzi. Wydawnictwo WAM - Księża jezuici
Jezus prowadzi Elementarz dziecka bożego 1 Wydawnictwo WAM - Księża jezuici Jezus prowadzi Elementarz dziecka bożego 1 Drogi przyjaciół Pana Jezusa Księża Jezuici - Wydawnictwo WAM 1 Pan Jezus gromadzi
Tytuł jednostki Treści Wymagania uczeń potrafi Nabywane postawy Uwagi
Rozkład materiału do podręcznika W rodzinie dla 3 klasy liceum oraz 4 technikum zgodnego z Programem nauczania religii nr AZ-4-01/10 (liceum) oraz AZ-6-01/10 (technikum) Grupa tematyczna Tytuł jednostki
Etyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk
Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece
W rodzinie wszystko się mieści Miłość i przyjaźń zawiera Rodzina wszystko oddaje Jak przyjaźń drzwi otwiera.
W rodzinie wszystko się mieści Miłość i przyjaźń zawiera Rodzina wszystko oddaje Jak przyjaźń drzwi otwiera. ZBIÓR WIERSZY TOM II Szczepan Polachowski Aspiration sp. z o.o. ul. Żwirki i Wigury 17 62-300
Studium biblijne numer 12. Prawdziwa religia. Andreas Matuszak. InspiredBooks
Studium biblijne numer 12. Prawdziwa religia Andreas Matuszak InspiredBooks październik 2013, dla niniejszego wydania Ver. 1.0 www.inspiredbooks.de Prawdziwa religia Andreas Matuszak InspiredBooks 4 Prawdziwa
Chrześcijanin a Przykazania Dekalogu
Chrześcijanin a Przykazania Dekalogu UWAŻANO JE ZA NAJWIĘKSZY KODEKS MORALNY ZNANY KIEDYKOLWIEK NA ZIEMI. NAZYWANO JE STRASZNĄ DZIESIĄTKĄ! PRZEZ WIEKI ZAWIESZANO JE NA ŚCIANACH CHRZEŚCIJAŃSKICH DOMÓW.
Dlaczego bywa ciężko i jak nabierać sił?
Dlaczego bywa ciężko i jak nabierać sił? Dwie rzeczywistości Dobro i zło Inicjatywa królestwa światłości Inicjatywa królestwa światłości Chrześcijanin Zaplecze Zadanie Zaplecze w Bogu Ef. 1, 3-14 Wszelkie
ŚWIĘTO ŚWIĘTEJ RODZINY
ŚWIĘTO ŚWIĘTEJ RODZINY W Kościele katolickim obchodzi się święto Świętej Rodziny w niedzielę w oktawie Bożego Narodzenia, a jeżeli w danym roku nie ma takiej niedzieli, dnia 30 grudnia. Z kultem Świętej
Lekcja 2 na 13. kwietnia 2019 WYBORY, KTÓRYCH DOKONUJEMY
Lekcja 2 na 13. kwietnia 2019 WYBORY, KTÓRYCH DOKONUJEMY A jeśliby się wam wydawało, że źle jest służyć Panu, to wybierzcie sobie dzisiaj, komu będziecie służyć: czy bogom, którym służyli wasi ojcowie,
A r t y k u ł y. Uwierzył Bogu i to mu poczytano za sprawiedliwość (Ga 3,6). Ks. Maciej Basiuk Uniwersytet Śląski w Katowicach Wydział Teologiczny
A r t y k u ł y Ks. Maciej Basiuk Uniwersytet Śląski w Katowicach Wydział Teologiczny Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 46,2 (2013), s. 256-263 Uwierzył Bogu i to mu poczytano za sprawiedliwość (Ga
nego wysiłku w rozwiązywaniu dalszych niewiadomych. To, co dzisiaj jest jeszcze okryte tajemnicą, jutro może nią już nie być. Poszukiwanie nowych
Od Autora Rozwój jakiejkolwiek dziedziny wiedzy polega na umiejętności rozwiązywania jej niewiadomych i wyjaśniania często zawiłych zagadek. Cieszy nas pokonywanie kolejnych barier i zdobywanie coraz to
Archidiecezjalny Program Duszpasterski ROK C OKRES ZWYKŁY. Komentarze do niedzielnej liturgii słowa
Archidiecezjalny Program Duszpasterski ROK C OKRES ZWYKŁY Komentarze do niedzielnej liturgii słowa Poznań 2009/2010 17 18 Niedziela Najświętszej Trójcy 30 maja 2010 Prz 8,22-31 Ps 8 Rz 5,1-5 J 16,12-15
Odpowiedzialne rodzicielstwo wiąże się z wychowywaniem dzieci, aby mogły w końcu stać się obywatelami nieba.
Lekcja 8 na 25. maja 2019 Zaraz po stworzeniu Adama i Ewy Bóg zachęcił ich do zostania rodzicami: Wtedy Bóg pobłogosławił ich, a Bóg rzekł do nich: Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, napełniajcie ziemię
Ewangelia z wyspy Patmos
Ewangelia z wyspy Patmos Lekcja 1 na 5. stycznia 2019 Błogosławiony ten, który czyta, i ci, którzy słuchają słów proroctwa i zachowują to, co w nim jest napisane; czas bowiem jest bliski (Objawienie 1:3)
W I E R ZĘ W B O G A O J C A
W I E R ZĘ W B O G A O J C A Wykład 13 ks. Piotr Łabuda ABBA OJCIEC Modlący się w Ogrodzie Oliwnym Jezus, jak przekazuje św. Marek, mówi Abba, Ojcze, dla Ciebie wszystko jest możliwe, zabierz ten kielich
Spis treści. Jezus przewyższa wszystkich, ponieważ jest Synem Bożym Ewangelia na 2. Niedzielę Adwentu
Wprowadzenie ADWENT I NARODZENIE PAŃSKIE Dzień Pański, który przemienia lęk w radość Ewangelia na 7. Niedzielę Adwentu Jezus przewyższa wszystkich, ponieważ jest Synem Bożym Ewangelia na 2. Niedzielę Adwentu
Ojciec naszej wiary. potrafi wyjaśnić znaczenie prób wiary w życiu chrześcijanina, podkreślając przy tym moc wytrwałej modlitwy.
Ojciec naszej wiary 13 Cele katechetyczne wymagania ogólne: analiza biblijnych fragmentów przybliżających najważniejsze wydarzenia z życia Abrahama; rozwijanie umiejętności przezwyciężania trudności w
Konspekt szkółki niedzielnej
Główna myśl: I ty zostań bohaterem wiary Tekst: Hbr 11,8-10 Bohaterowie wiary 1 Mż 12,1-5 Powołanie Abrama Wiersz przewodni: List do Hebrajczyków 11,6a Bez wiary nie można podobać się Bogu. Konspekt szkółki
KERYGMAT. Opowieść o Bogu, który pragnie naszego zbawienia
KERYGMAT Opowieść o Bogu, który pragnie naszego zbawienia 1. BOŻA MIŁOŚĆ Ukochałem cię odwieczną miłością Bóg kocha cię osobiście. Bóg kocha właśnie ciebie, ponieważ jest TWOIM Ojcem. Iz 43, 1 Ja i Ty