Zawartość składników pokarmowych 7,9% P 13% S 8,3% P. Skład chemiczny

Transkrypt

1 Nawozy fosforowe Nawozy fosforowe rozpuszczalne w wodzie. Wśród tych nawozów wyróżnia się trzy podstawowe nawozy: Superfosfat prosty pylisty, Superfosfat prosty granulowany oraz Superfosfat potrójny granulowany (tab.). W nawozach tych fosfor występuje w formie dwuwodoroortofosforanu wapniowego Ca(H2P04)2. Zawartość tego składnika w superfosfacie prostym pylistym wynosi 7,9% P, a granulacja powoduje niewielki wzrost zawartości fosforu w masie nawozu do 8,3% P. Ze względu na różną technologię produkcji, superfosfat potrójny granulowany charakteryzuje się znacznie większą zawartością fosforu 20% P niż superfosfat prosty. Wszystkie trzy nawozy charakteryzują się szarym zabarwieniem, nie wykazują właściwości higroskopijnych i przez to nie ulegają zbryleniu. Są przeznaczone do nawożenia gleb o uregulowanym odczynie, a na glebach kwaśnych i silnie kwaśnych wykazują słabe działanie plonotwórcze. Nawozy fosforowe rozpuszczalne w wodzie Nazwa Superfosfat prosty pylisty Superfosfat prosty granulowany Superfosfat potrójny granulowany Skład chemiczny Ca(H2P04)2 CaSO4 H3PO4 Zawartość składników pokarmowych 7,9% P 13% S 8,3% P 20% P Mimo że superfosfat sklasyfikowano jako nawóz rozpuszczalny w wodzie, to rozpuszczalność głównego związku chemicznego Ca(H 2 P0 4 ) 2 jest stosunkowo niewielka. Z tego powodu mobilność fosforu w glebie jest bardzo mała. Nawozy fosforowe należy więc wymieszać z glebą. Jest to możliwe tylko w okresie, kiedy roślin nie ma jeszcze na polu. Z tego powodu nawozy fosforowe są nawozami przedsiewnymi. Ponieważ jednak odżywienie roślin fosforem jest bardzo istotne już w początkowym okresie rozwoju, można stosować zlokalizowane nawożenie fosforowe w siewie równoczesnym. Granulowane nawozy fosforowe są rozsiewane równocześnie z materiałem siewnym i zlokalizowane tuż obok ziarniaków lub nasion. Ponieważ granule mają mniejszą powierzchnię styku z glebą niż rozdrobniony nawóz pylisty, więc ich działanie nawozowe jest lepsze.

2 Istnieje kilka odmian opisanych nawozów: Superfosfat prosty pylisty magnezowy, 6,6% P; 17% Ca; 3,6% Mg; 10% S Superfosfat prosty granulowany z cynkiem, 8,3% P i 1,5% Zn Superfosfat prosty granulowany z miedzią, 8,3% P i 0,1% Cu Superfosfat potrójny granulowany borowany lub miedziowany, 20% P i 0,5% B lub 1% Cu Zawartość siarki w superfosfacie prostym powoduje, że jest to nawóz szczególnie przydatny do nawożenia rzepaku i innych roślin kapustowatych, charakteryzujących się dużymi potrzebami pokarmowymi w stosunku do tego składnika. Nawozy fosforowe mogą być transportowane w workach, kontenerach lub luzem w zamkniętych środkach transportu, magazynowane w krytych, przewiewnych, czystych i suchych magazynach o twardej powierzchni lub utwardzonych placach w workach z dala od urządzeń grzewczych i prac z wydzieleniem ciepła. Nie dopuszcza się do składowania tych nawozów luzem i w bezpośredniej styczności nawozu z murami. W pomieszczeniach nie wolno przechowywać równocześnie substancji palnych, maszyn i urządzeń z miedzi i jej stopów. Nawozy fosforowe rozpuszczalne w mocnych kwasach Mączka fosforytowa o umownym wzorze chemicznym Ca 3 (P0 4 ) 2 i zawartości 13% P powstaje w wyniku zmielenia kopaliny. Nawóz ma barwę szaro-beżową, postać pylistą i nie posiada właściwości higroskopijnych. Zawartość węglanu wapnia powoduje, że nawóz ten nie zakwasza gleby. Mączka fosforytowa jest przeznaczona na gleby kwaśne. Jak wszystkie nawozy fosforowe wymaga wymieszania z glebą. Najlepiej stosować ją jesienią przed orką zimową. Po wprowadzeniu do gleby dochodzi do reakcji związków chemicznych zawierających fosfor w formie niedostępnej dla roślin z kwasami znajdującymi się w glebie. W wyniku tej reakcji dochodzi do uruchomienia fosforu z 2- nawozu, powstają formy przyswajalne dla roślin HP0 4 i H 2 P0-4. Nawóz ten jest dobrym źródłem fosforu dla roślin tolerujących zakwaszenie gleby: żyta, owsa, łubinu, gryki. Nie jest natomiast przydatny do nawożenia roślin uprawianych na glebach o uregulowanym odczynie, zasadowych i obojętnych. Transport i magazynowanie nawozu powinny odbywać się w workach ze względu na jego pylistą formę. Zasady magazynowania są podobne do magazynowania superfosfatów.

3 Lokalne znaczenie mają również mączki kostne. Powstają one poprzez zmielenie kości zwierzęcych w młynach bębnowych. Mączka kostna bębnowa zawiera ok. 7% P. Jeżeli wcześniej masę kości potraktuje się gorącą wodą i usunie tłuszcz oraz część białka, to uzyska się mączkę kostną odklejoną o zawartości ok. 13% P. Zasady stosowania tych nawozów są takie same jak mączki fosforytowej. Fosfor z nawozów mineralnych jest wykorzystywany przez rośliny w pierwszym roku w 10-20%. Działanie plonotwórcze nawozów fosforowych, określone zwyżką plonów przypadającą na 1 kg P w nawozie, wynosi 6 kg ziarna, kg korzeni buraka, kg bulw ziemniaka. Nawozy potasowe Nawozy potasowe, znajdujące się w obrocie w Polsce, mają różny skład chemiczny i zawartość podstawowego składnika. Jest to spowodowane tym, że zagraniczni producenci dostarczający nawozy potasowe na nasz rynek wykorzystują różne technologie ich produkcji. Ze względu na zawartość potasu można wydzielić nawozy niskoprocentowe zawierające do 21% K, średnioprocentowe 22-33% K i wysokoprocentowe (skoncentrowane) zawierające powyżej 33% K. Ze względu na skład chemiczny nawozy potasowe można podzielić na nawozy potasowe chlorkowe i siarczanowe. Nawozy potasowe chlorkowe. Najpowszechniej stosowane w Polsce są sole potasowe zawierające potas w postaci chlorku potasowego KCI. Przykładem tego rodzaju nawozów jest sól potasowa 60 i sól potasowa 40. Oba nawozy występują w formie granulowanej i drobnokrystalicznej, mają barwę jasnoszarą lub jasnoróżową. Sól potasowa 60 jest nawozem skoncentrowanym, zawierającym 50-53% K. Sól potasowa 40 zawiera 33% K oraz dodatkowo Mg, S i Na. Kainit magnezowy (KCI, MgS0 4 ) jest nawozem grubokrystalicznym, powstającym przez kruszenie kopaliny. Nawóz ma zabarwienie beżowo -brązowe. Zawartość potasu w tym nawozie jest stosunkowo mała i wynosi 9%. Oprócz potasu zawiera on znaczne ilości Na oraz Mg i S. Ze względu na dużą zawartość sodu i magnezu jest szczególnie przydatny do nawożenia buraków oraz użytków zielonych.

4 Nawozy potasowe siarczanowe. Podstawowym nawozem potasowym siarczanowym jest siarczan potasowy (K 2 S0 4 ) o zawartości 41,5% K. Jest to nawóz jasnoszary lub jasno- różowy, drobnokrystaliczny lub granulowany. Siarczan potasowo-magnezowy zawiera 25% K w postaci K 2 S0 4 oraz domieszkę Mg w postaci MgS0 4 oraz Ca, S i Na. Jest to nawóz granulowany o barwie jasnoszarej lub jasnoróżowej. Nawozy potasowe siarczanowe są znacznie droższe od nawozów potasowych chlorkowych. Dlatego wykorzystywane są przede wszystkim w uprawach ogrodniczych, a tylko w niewielkim stopniu do nawożenia roślin rolniczych. Spośród roślin rolniczych, które nawozi się siarczanowymi nawozami potasowymi należy wymienić tytoń i chmiel. Oba gatunki nie mogą być nawożone potasowymi nawozami chlorkowymi, ponieważ zawartość chlorków w plonie obniża jego jakość. Wprowadzone do gleby nawozy potasowe rozpuszczają się w wodzie, dysocjując na jony: K + i Cl - (S0 2-4 ). Kationy potasowe są sorbowane wymiennie i niewymiennie przez kompleks sorpcyjny gleby. Niewymienna sorpcja K+ w glebie powoduje, że nawet bardzo duże dawki tego składnika mogą nie wykazywać działania plonotwórczego. Dlatego istotne jest, aby poprzez wieloletnie nawożenie osiągnąć optymalną (średnią) zasobność gleby w potas. Sorpcja potasu ogranicza straty tego składnika przez wymywanie. Dlatego nawozy potasowe można stosować przedsiewnie. Na glebach piaszczystych (o małej pojemności kompleksu sorpcyjnego) wskazany jest podział dawki potasu ze względu na możliwość jego wymywania. Około 1/2 dawki stosuje się jesienią, a pozostałą część wiosną, przed ruszeniem wegetacji. Dawkę dzieloną należy również stosować na użytkach zielonych ze względu na nadmierne pobranie potasu przez trawy. Nawozy potasowe można wysiewać na powierzchnię gleby rzutowo lub rzędowo. Przy rzędowym wysiewie nawozu granule umieszcza się pod rzędem nasion lub ziarniaków. Przy jednoczesnym wysiewie nasion i nawozu może pojawić się niebezpieczeństwo zasolenia gleby i zmniejszenia liczby wschodzących roślin. Z tego powodu należy zmniejszyć ilość wysiewanego nawozu.

5 Transport nawozów może odbywać się w workach, kontenerach lub luzem. Magazynowanie powinno odbywać się w suchych, czystych magazynach z utwardzonym podłożem, w workach lub kontenerach. Nie zaleca się przechowywania luzem, zwłaszcza w kontakcie ze ścianami. Zawilgocony nawóz ma bowiem właściwości żrące. Potas z nawozów mineralnych jest wykorzystywany przez rośliny w 30-60%. Działanie plonotwórcze nawozów potasowych określone zwyżką plonów przypadającą na 1 kg K w nawozie wynosi 3 kg ziarna, kg korzeni buraka, kg bulw ziemniaka. Nawozy magnezowe Podstawowym sposobem zwiększenia zasobności gleby w ten składnik pokarmowy jest stosowanie nawozów wapniowo-magnezowych. W określonych warunkach konieczne jest interwencyjne nawożenie nawozami magnezowymi. Nawozy magnezowe można podzielić na nawozy siarczanowe i węglanowe. Magnez jest również składnikiem balastu nawozów azotowych, fosforowych i potasowych (np. saletrzak magnezowy, mączka fosforytowa, kainit magnezowy) oraz występuje w nawozach wieloskładnikowych stałych i ciekłych. Nawozy siarczanowe Podstawowym nawozem magnezowym jest siarczan magnezowy (MgS0 4-7H 2 0) o zawartości 9,6% Mg. Jest to nawóz drobnokrystaliczny o barwie białej, dobrze rozpuszczalny w wodzie. Kizeryt (MgS0 4-7H 2 0) zawierający 17,5% Mg jest nawozem granulowanym. Oba nawozy można stosować przedsiewnie (kation Mg 2+ ulega sorpcji w kompleksie sorpcyjnym co ogranicza jego wymywanie z gleby) oraz dolistnie w formie roztworu na zielone części roślin w terminie pogłównym. Nawozy węglanowe. Rolmag 40 i Rolmag 60 (MgC0 3, MgO) zawierają odpowiednio 23-25% Mg i 33-36% Mg. Są to nawozy pyliste, przeznaczone wyłącznie do nawożenia przedsiewnego.

6 NAWOZY WIELOSKŁADNIKOWE Nawozy wieloskładnikowe zawierają dwa składniki pokarmowe lub większą ich ilość. Stosowanie tych nawozów pozwala na zmniejszenie liczby przejazdów na polu, a tym samym na zmniejszenie kosztów nawożenia oraz na ugniatanie gleby. Zaletą fabrycznie produkowanych nawozów wieloskładnikowych jest duża zawartość składników pokarmowych i jednorodny skład chemiczny granul. Ustalony skład chemiczny nawozów jest dopasowany do potrzeb pokarmowych określonych gatunków roślin. Ogranicza to jednak ich przydatność do zwiększania zasobności gleby w określony pierwiastek. Dlatego najlepszy efekt plonotwórczy nawozów wieloskładnikowych uzyskuje się na glebach o średniej zasobności składników pokarmowych. Nawozy wieloskładnikowe mogą występować w postaci stałej, płynnej i zawiesinowej. Stałe nawozy wieloskładnikowe. Ze względu na sposób produkcji można je podzielić na: nawozy mieszane - powstające w wyniku mechanicznego wymieszania nawozów prostych nawozy złożone - powstające w procesie chemicznym, zawierają w jednej cząsteczce związku chemicznego dwa składniki pokarmowe roślin nawozy kompleksowe - powstające przez wymieszanie nawozów złożonych z prostymi. Nawozy mieszane są produkowane w wytwórniach nawozów. Powstają w wyniku wymieszania nawozów, ale z pominięciem ich późniejszej granulacji. Przemysłowe mieszanki nawozów, tzw. blendingi, składają się z komponentów o takiej wielkości granul, aby ich rozwarstwienie w trakcie transportu było ograniczone do minimum. Mieszanki nawozów mogą być również produkowane w każdym gospodarstwie. Szczegółowe zasady mieszania nawozów przedstawiono w tabeli.

7 T- można mieszać; P- można mieszać na krótko przed siewem; N- nie można mieszać Zasady mieszania nawozów mocznik T N N T N P T P N T P N T 2 saletra amonowa N T T P P P P T N P P P P 3 saletrzaki N T T P P P P P N P P P P 4 fosforan amonowy T P P T N T T T N N T T T 5 superfosfaty granulowane N P P N T T T N T N T T T 6 sole potasowe granulowane T P P T T T T T T T T T T 7 siarczan potasowy granulowany T P P T T T T T T P T T T 8 siarczan amonowy P T P T N T T T N T T T T 9 superfosfat pylisty N N N N T T N N T N T T T 10 mączka fosforytowa T P P N N T P N N T T P P 11 sole potasowe drobnokrystaliczne T P P T T T T T T T T T T 12 kainit N P P T T T T T T P T T T 13 siarczan potasowy drobnokrystaliczny T P P T T T T T T P T T T Nie miesza się nawozów: stosowanych w różnych terminach (przedsiewnych z pogłównymi), lub w różnych ilościach: nawozów wapniowych z nawozami N, P, K; granulowanych z pylistymi i drobnokrystalicznymi ze względu na możliwość rozwarstwienia mieszanki; których komponenty reagują ze sobą, przyczyniając się do strat składników, ich uwstecznienia, wydzielania się substancji toksycznych lub zmiany właściwości fizycznych: o o nawozy zawierające azot w formie amonowej reagują z nawozami o odczynie zasadowym (mączka fosforytowa, rolmag) z wydzieleniem amoniaku (NH 4 ) 2 S0 4 + CaO = CaS NH 3 + H 2 0 nawozy fosforowe rozpuszczalne w wodzie reagując z nawozami o odczynie zasadowym ulegają uwstecznieniu Ca(H 2 P0 4 ) Ca(OH) 2 = Ca 3 (P04) H 2 0

8 o superfosfaty zawierające H 3 P0 4 reagują z nawozami zawierającymi saletrzaną formę azotu z wydzieleniem toksycznego tlenku azotu H 3 P0 4 + Ca(N0 3 ) 2 = CaHP N H 2 0. Nawozy złożone powstają w wyniku procesu chemicznego. Dlatego dwa składniki pokarmowe występują w jednej cząsteczce związku chemicznego stanowiącego masę nawozu. Najważniejszym nawozem złożonym jest fosforan amonowy. Jest on produkowany w dwóch odmianach: Polimap (NH 4 )H 2 P0 4 i Polidap (NH 4 ) 2 HP0 4. Polimap jest nawozem drobnoziarnistym produkowanym w trzech odmianach różniących się zawartością składników pokarmowych: Polimap 56 (10,5% N i 24,5% P), Polimap 57 (11% N i 24,9% P) i Polimap 58 (11% N i 25,3% P). Polidap jest nawozem granulowanym zawierającym 18%N i 20%P. Produkowany w Polsce fosforan amonowy jest przeważnie wykorzystywany do produkcji nawozów kompleksowych. Nawozy kompleksowe powstają przez zmieszanie i granulację nawozów złożonych (np. polimapu i polidapu) z nawozami prostymi (np. solami potasowymi). Nawozy te mają ustalony skład chemiczny i zawartość składników pokarmowych pod kątem nawożenia określonych gatunków roślin. Płynne nawozy wieloskładnikowe Składniki pokarmowe w nawozach płynnych występują w postaci jonowej oraz w postaci chelatów. Mają ustalony skład chemiczny, a tym samym stosunek poszczególnych składników pokarmowych. W związku z tym nawozy te są przeznaczone do pogłównego nawożenia określonych gatunków roślin. Nawozy dolistne mogą być stosowane w określonej fazie rozwojowej roślin: pszenica od początku strzelania w źdźbło z przerwą w okresie kwitnienia, buraki cukrowe od fazy 4-6 liści do zakrycia międzyrzędzi, rzepak od ruszenia wegetacji wiosną do fazy luźnego kwiatostanu, ziemniaki od pełni wschodów do wykształcania zielonych jagód. Ze względów ekonomicznych zastosowanie tych nawozów powinno być połączone z zabiegami ochrony roślin. Ważna jest więc znajomość możliwości mieszania nawozu z

9 określonymi pestycydami. Informacji takiej udzielają producenci nawozu i wyspecjalizowane służby doradztwa rolniczego. Niezależnie od tego należy sporządzić małą partię mieszaniny, ocenić jej właściwości fizyczne pod kątem strącania się osadów. Sporządzanie mieszaniny nawozu ze środkami ochrony roślin należy rozpocząć od uzupełnienia zbiornika opryskiwacza do ok. 2/3 objętości. Następnie dodaje się roztwór mocznika w ilości uzależnionej od gatunku i fazy rozwojowej rośliny i włącza mieszadło (mocznik jest substancją zmniejszającą napięcie powierzchniowe cieczy). Kolejnym krokiem jest dodanie płynnego nawozu wieloskładnikowego, roztworu pestycydu i wody do pełnej objętości zbiornika. Temperatura cieczy roboczej nie może być mniejsza niż 10 C. Zawiesinowe nawozy wieloskładnikowe. Powstają one przez dodanie do roztworu nawozu składnika żelującego. Są to nawozy doglebowe, charakteryzujące się dużą koncentracją składników pokarmowych. Nawozy zawierające mikroelementy Mikroelementy dostarczane są na pola uprawne wraz z nawozami naturalnymi i organicznymi, jako dodatki do nawozów prostych (np. superfosfat potrójny borowany), nawozów wieloskładnikowych z mikroelementami oraz ciekłych i stałych nawozów mikroelementowych. Stałe nawozy mikroelementowe. Występują one w postaci soli technicznych (np. siarczan manganu, siarczan cynku, boraks, molibdenian amonowy) oraz chelatów mikroelementowych. Chelatowanie mikroelementów ogranicza niekorzystny wpływ warunków glebowych na ich przyswajalność dla roślin. Na przykład w glebach wapnowanych zmniejsza się dostępność wielu mikroelementów (np. manganu) na skutek wytrącania się z roztworu tlenków i wodorotlenków. Kompleks chelatu ogranicza to zjawisko, ponieważ chelatowany kation metalu nie jest aktywny chemicznie i nie reaguje ze składnikami gleby (rys.)

10 Funkcjonowanie chelatu manganu Płynne nawozy mikroelementowe. Mają one większe zastosowanie niż nawozy stałe. Mogą być stosowane doglebowo i dolistnie. Zawierają one jeden lub kilka mikroelementów w postaci chelatów. Przygotowanie cieczy roboczej tych nawozów i zasady stosowania są podobne do zasad dotyczących płynnych nawozów wieloskładnikowych. Nawozy do odkwaszania gleby Zakwaszenie gleby stwarza najwięcej problemów w produkcji roślinnej w Polsce. Uważa się, że w zależności od gatunku roślin, wapnowanie takich gleb powoduje 20-50% przyrost plonów. Dlatego regulacja odczynu gleby powinna być traktowana jako pierwszorzędne zadanie przy ustalaniu planu nawożenia w gospodarstwie. Nawozy do odkwaszania gleby można podzielić na grupy: nawozy wapniowe i wapniowo - magnezowe. Wyróżnia się nawozy tlenkowe zawierające CaO lub CaO i MgO, węglanowe zawierające CaC03 lub CaC03 i MgC03, tlenkowo-węglanowe, wodorotlenkowe zawierające Ca (OH)2 i krzemianowe zawierające CaSi03. Wśród nawozów wapniowych wyróżnia się: 1. nawozy powstające w drodze przerobu skał wapiennych: tlenkowe o zawartości 50-80% CaO i węglanowe o zawartości 40-50% CaO 2. węglanowe nawozy pochodzenia naturalnego: wapna kredowe o zawartości 20-35% CaO 3. tlenkowe, węglanowe, wodorotlenkowe i krzemianowe wapna z produkcji ubocznej, o zawartości 20-35% CaO, będące odpadami różnych gałęzi przemysłu:

11 wapno wielkopiecowe - żużel wielkopiecowy, produkt wytapiania surówki wapno konwektorowe - żużel konwektorowy, produkt uboczny wytapiania stali środek wapnujący szlamowy- produkt przemysłowy zawierający węglan wapnia, wodorotlenek wapnia i duże ilości wody wapno defekacyjne - odpad przemysłu cukrowniczego wapno posodowe - odpad przemysłu sodowego wapno pocelulozowe - odpad przemysłu papierniczego wapno poflotacyjne- odpad przemysłu wydobywczego rudy cynku ołowiu i miedzi wapno pokekowe - odpad po flotacji siarki. Nawozy z pozysku mogą charakteryzować się zawartością substancji szkodliwych lub toksycznych: Cl< 2,5%, S-S0 4 < 1,5, Pb do 600 mg, Zn mg, Cd do 15 mg na 1 kg CaO + MgO. Wśród nawozów wapniowo-magnezowych wyróżnia się: 1. nawozy tlenkowe, o minimalnej zawartości 60-75% CaO i 20-25% MgO; 2. nawozy węglanowe, o minimalnej zawartości 40-50% CaO i 8-15% MgO. Wapna tlenkowe i wodorotlenkowe są nawozami szybko odkwaszającymi glebę, przeznaczonymi do nawożenia gleb ciężkich. CaO + H 2 0 = Ca(OH) 2 Ca(OH) 2 + H 2 S0 4 = CaS H 2 0 Wapna węglanowe i krzemianowe są nawozami wolno odkwaszającymi glebę przeznaczonymi na gleby lekkie: CaC0 3 + H 2 C0 3 = Ca(HC0 3 ) 2 = H 2 0+ C0 2 CaSi H 2 0 = Ca(OH) + H Si0 2 Ca(OH) 2 + H 2 S0 4 = CaS H 2 0

12 Magnez w nawozach wapniowo-magnezowych stosuje się w celu zwiększenia zasobności gleby w ten składnik pokarmowy. Nawożenie tymi nawozami należy stosować co drugą lub trzecią rotację zmianowania. Nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe stosuje się w dawkach 1-6 t CaO ha -1 (dawki nawozów są uzależnione od ph gleby) tuż po zbiorze roślin, raz na 3-4 lata. Po wysiewie nawozy należy wymieszać z glebą, stosując podorywkę lub talerzowanie. Każda partia nawozu powinna mieć atest wydany przez Okręgowy Oddział Stacji Chemiczno-Rolniczej. Nawozy mogą być składowane na otwartej przestrzeni pod przykryciem i pod zadaszonymi wiatami.