Rysunek techniczny. 1. Rola rysunku w technice. 2. Odmiany rysunku technicznego.

Transkrypt

1 Rysunek techniczny 1. Rla rysunku w technice. W technice jedną z pdstawwych frm przekazywania infrmacji (np. między knstruktrem jakiegś urządzenia a jeg wyknawcą) jest rysunek. Rysunek techniczny jest specjalnym rdzajem rysunku wyknywaneg według ustalnych zasad i przepisów. Dzięki zwięzłemu i przejrzystemu wyrażaniu kształtów i wymiarów dwzrwywaneg przedmitu rysunek techniczny dkładnie wskazuje jak ma wyglądać ten przedmit p wyknaniu. Określa n również budwę i zasadę działania różnych maszyn i urządzeń lepiej niż najdsknalszy pis słwny. Z tych też względów rysunek techniczny stał się pwszechnym i niezbędnym śrdkiem przumiewania się wszystkich pracwników zatrudninych w prcesie prdukcyjnym. Znajmść zasad sprządzania i umiejętnść dczytywania rysunku techniczneg umżliwia przekazywanie myśli naukw-technicznej w pstaci np. prjektu maszyny lub urządzenia. Rysunek techniczny - wyknany zgdnie z przepisami i bwiązującymi zasadami - stał się językiem, którym przumiewają się inżynierwie i technicy wszystkich krajów. Pwszechne i międzynardwe znaczenie rysunku techniczneg umżliwia krzystanie z wynalazków i ulepszeń z całeg świata. 2. Odmiany rysunku techniczneg. Ze względu na wielką różnrdnść dziedzin jakie wchdzą w zakres gólnie pjętej techniki w rysunku technicznym wyróżniamy kilka dmian: rysunek techniczny maszynwy rysunek budwlany rysunek elektryczny 1

2 3. Nrmalizacja. Aby rysunek techniczny mógł rzeczywiście spełniać rlę międzynardweg języka wszystkich inżynierów i techników musi n być sprządzny według ściśle kreślnych zasad i przepisów. Zasady te z klei muszą być stswane i przestrzegane przez wszystkie kraje, które współpracują ze sbą w zakresie wymiany myśli naukw - technicznej. Brak gólnie bwiązujących reguł, dtyczących umwnych znaków, skrótów, spsbu przedstawienia przedmitu na rysunku, spsbu kreślenia wymiarów i innych uprszczeń, prwadziłby d nieprzumień, a nawet mógłby być przyczyną wadliweg wyknania przedmitu. Nrma jest t ustalna, gólnie przyjęta zasada, reguła, wzór, przepis, spsób pstępwania w kreślnej dziedzinie. Nrmalizacja jest t pracwywanie i wprwadzanie w życie nrm, ujednlicanie. Nrmy rysunkwe zawierają szczegółw pracwane przepisy dtyczące wszystkich zagadnień związanych z wyknaniem rysunku techniczneg. Przepisy regulujące m. in. rzmiary arkuszy, rdzaje linii, spsób pdawania wymiarów, pis rysunku kreślają przepisy zwane Plskimi Nrmami. Opracwuje je Plski Kmitet Nrmalizacyjny (w skrócie PKN). Frmaty arkuszy rysunkwych 1. Wymiary i kształt arkuszy rysunkwych. Frmaty arkuszy przeznacznych d wyknania rysunków technicznych są znrmalizwane. Prstkątny kształt arkusza rysunkweg zstał tak dbrany, żeby każdy arkusz dwa razy większy lub dwa razy mniejszy był pdbny d pierwtneg, t jest aby stsunek bku dłuższeg d krótszeg był zawsze taki sam. 2

3 Jak frmat pdstawwy przyjęt arkusz wymiarach 297 x 210 mm i znaczn g symblem A4. Inne frmaty są wielkrtnymi frmatu pdstawweg, t jest są 2, 4, 8 lub 16 razy większe d A4 i znaczne symblami A3, A2, A1, A0. Frmat Wymiary arkusza (mm) A0 841 x 1189 A1 594 x 841 A2 420 x 594 A3 297 x 420 A4 210 x Obramwanie. Na każdym rysunku technicznym bez względu na t jakieg jest frmatu należy wyknać bramwanie. Ramka pwinna być wyknana linią ciągłą w dległści 5mm d krawędzi arkusza. 3

4 3. Tabliczka rysunkwa. Znaczną część bjaśnień i uwag, dtyczących rysunku zawieramy w tabliczce rysunkwej, którą umieszcza się w prawym dlnym rgu arkusza tak aby przylegała d lini bramwania. Wzór tabliczki rysunkwej: 1. Rdzaje linii rysunkwych. Linie rysunkwe Żeby rysunek techniczny był wyraźny, przejrzysty i czytelny stsujemy różne rdzaje i dmiany linii. Inne linie stsuje się d naryswania krawędzi przedmitu, inne d zaznaczenia si symetrii a jeszcze inne d zwymiarwania g. T jaką, w danej sytuacji, linię należy zastswać na rysunku kreśla ściśle Plska Nrma PN-82/N Wspmniana nrma kreśla linie d stswania w różnych dmianach rysunku techniczneg - maszynweg, budwlaneg i elektryczneg. Pniżej przedstawię te rdzaje linii, które dtyczą rysunku techniczneg maszynweg i są niezbędne d panwania pdstaw rysunku techniczneg. 4

5 D wyknywania rysunków technicznych maszynwych służą następujące rdzaje linii: linia ciągła linia kreskwa linia punktwa linia falista Pza tym rzróżnia się linie: linia gruba ( grubści a) linia cienka ( grubści b=a/3) Linia Gruba Cienka ciągła kreskwa punktwa <> falista 2. Zastswanie linii. Grubść linii należy dbierać w zależnści d wielkści ryswaneg przedmitu i stpnia złżnści jeg budwy. Wybrana grupa grubści linii (grubych i cienkich) pwinna być jednakwa dla wszystkich rysunków wyknanych na jednym arkuszu. Np. jeżeli grubść linii grubej wynsi 0,5 mm, t linia cienka pwinna mieć grubść 0,18 mm lub jeżeli linia gruba ma grubść 0,7 mm t linia cienka 0,25 mm. Rdzaj linii Zastswanie Linia ciągła gruba - widczne krawędzie i wyraźne zarysy przedmitów w widkach i przekrjach, - linie bramwania arkusza, - zewnętrzny zarys tabliczki rysunkwej, - krótkie kreski znaczające kńce płaszczyzny przekrju. Linia ciągła cienka - linie wymiarwe - pmcnicze linie wymiarwe, - kreskwanie przekrjów. Linia punktwa cienka - sie symetrii - ślady płaszczyzn symetrii 5

6 Linia kreskwa cienka - niewidczne krawędzie i zarysy przedmitów Linia falista cienka - linie urwania i przerwania przedmitów - linie graniczające przekrje cząstkwe Aksnmetria 1. Zastswanie i rdzaje rzutów aksnmetrycznych. D przedstawienia kształtów przedmitów w spsób pglądwy (perspektywiczny), w jednym rzucie, służą w rysunku technicznym rzuty aksnmetryczne. Wyróżniamy następujące rdzaje rzutów aksnmetrycznych: izmetrię dimetrię ukśną dimetrię prstkątną Z tych trzech rdzajów rzutów najłatwiejsze d ryswania są rzuty ukśne (dimetria ukśna) i z teg właśnie pwdu mówię teraz spsób pwstawania takieg rzutu. Odwzrwując przedmit w jednym rzucie musimy przedstawić jeg trzy pdstawwe wymiary - wyskść, szerkść i głębkść (rysunek brazuje dpwiedni trzy sie). 6

7 Krawędzie przedmitu równległe d si Y - wyskści i X - szerkści rysujemy bez skróceń, czyli w rzeczywistych wymiarach. Natmiast krawędzie równległe d si Z - głębkści skracamy płwę i rysujemy je nachylne pd kątem 45 d pzstałych si (pzimej i pinwej). 1. Pjęcia pdstawwe Rzutwanie prstkątne Rysunek techniczny przedmitu jest najczęściej pdstawą jeg wyknania. Z teg względu dwzrwywany przedmit nie pwinien mieć zniekształceń. Przedstawienie przedmitu trójwymiarweg na dwuwymiarwym rysunku bez zniekształceń wymaga zastswania specjalnych spsbów. Pznany wcześniej spsób ryswania przedmitów w rzucie aksnmetrycznym w pewnym stpniu zniekształca bryłę np. ścianka bczna, która w rzeczywistści jest prstkątna na takim rysunku ma kształt rmbu. Najczęściej stswane na rysunkach wyknawczych są rzuty prstkątne, które pkazują przedmit z kilku strn. Wystarczy przedstawienie bryły w trzech ujęciach, dlateg przyjęt układ rzutwania wykrzystujący trzy płaszczyzny wzajemnie prstpadłe zwane rzutniami. Na każdej z nich przedstawiamy rzut prstkątny przedmitu. 2. Rzutwanie prstkątne. Rzut prstkątny pwstaje w następujący spsób: przedmit ustawiamy równlegle d rzutni, tak aby znalazł się pmiędzy bserwatrem a rzutnią, patrzymy na przedmit prstpadle d płaszczyzny rzutni, z każdeg widczneg punktu prwadzimy linię prstpadłą d rzutni, punkty przecięcia tych linii z rzutnią łączymy dpwiednimi dcinkami trzymując rzut prstkątny teg przedmitu na daną rzutnię 7

8 3. Układ trzech rzutni. W przypadku przedmitów bardziej skmplikwanych kształtach d jednznaczneg dwzrwania stsujemy układ trzech rzutni wzajemnie prstpadłych. Płaszczyzny te nazywamy: I - rzutnia pinwa zwana główną, II - rzutnia bczna, III - rzutnia pzima. Układ trzech rzutni Na każdą z płaszczyzn wzajemnie prstpadłych dknujemy rzutwania prstkątneg przedmitu w dpwiednim kierunku. Na rzutni pinwej I zgdnie z kierunkiem 1 trzymamy rzut pinwy (główny). Na rzutni bcznej II zgdnie z kierunkiem 2 trzymamy rzut bczny (z leweg bku). Na rzutni pzimej III zgdnie z kierunkiem 3 trzymamy rzut z góry. 8

9 Układ przestrzenny trzech płaszczyzn zniekształca rysunki, dlateg ddzielamy je d siebie i układamy w jednej płaszczyźnie. P rzłżeniu na każdej rzutni mamy prawidłw wyglądające rzuty prstkątne przedmitu z trzech różnych kierunków. Na rysunkach technicznych nie rysujemy śladów rzutni, gdyż istnieją ne tylk w wybraźni. Pszczególne rzuty rzpznajemy p ich wzajemnym płżeniu względem siebie. Ważne wskazówki. Rysując pszczególne rzuty na arkuszu należy pamiętać, że p ich wzajemnym ułżeniu względem siebie rzpznajemy który z rzutów jest rzutem głównym, który bcznym a który z góry. Wbec teg nie jest bjętne w którym miejscu narysujemy klejne rzuty. Zapamiętaj! 9

10 Rzut I (z przdu) i rzut II (z góry) mają jednakwą długść i leżą dkładnie jeden nad drugim. Rzut I (z przdu) i rzut III (z bku) leżą dkładnie bk siebie i mają jednakwą wyskść. Rzuty z góry (II) i z bku (III) mają jednakwą szerkść. 1. C t jest wymiarwanie? Wymiarwanie Aby rysunek techniczny mógł stanwić pdstawę d wyknania jakiegś przedmitu nie wystarczy bezbłędne naryswanie g w rzutach prstkątnych. Same rzuty, bwiem infrmują nas kształcie przedmitu i szczegółach jeg wyglądu, ale nie mówią nic jeg wielkści. Knieczne zatem jest uzupełnienie takieg rysunku wymiarami daneg przedmitu - czyli zwymiarwanie g. Wymiarwanie jest t pdawanie wymiarów przedmitów na rysunkach technicznych za pmcą linii, liczb i znaków wymiarwych. Wymiarwanie jest jedną z najważniejszych czynnści związanych ze sprządzeniem rysunku techniczneg. Umżliwia n dczytanie rysunku i wyknanie przedmitu zgdnie z wymaganiami knstruktra. Rysunek techniczny będący pdstawą wyknania 10

11 przedmitu, naryswany bez wymiarów alb z błędami i brakami w zakresie wymiarwania nie ma żadnej wartści. 2. Ogólne zasady wymiarwania Ogólne zasady wymiarwania w rysunku technicznym maszynwym dtyczą: linii wymiarwych i pmcniczych linii wymiarwych strzałek wymiarwych liczb wymiarwych znaków wymiarwych Linie wymiarwe i pmcnicze linie wymiarwe Linie wymiarwe rysuje się linią ciągłą cienką równlegle d wymiarwaneg dcinka w dległści c najmniej 10 mm, zakńczne są grtami dtykającymi strzem krawędzi przedmitu, pmcniczych linii wymiarwych lub si symetrii. Linie wymiarwe nie mgą się przecinać. Pmcnicze linie wymiarwe są t linie ciągłe cienkie, będące przedłużeniami linii rysunku. Rysuje się je prstpadle d mierzneg dcinka. Pmcnicze linie wymiarwe mgą się przecinać. 11

12 Strzałki wymiarwe Prawidłwy kształt grtów przedstawia rysunek (1). Długść grta pwinna wynsić 6-8 grubści linii zarysu przedmitu, lecz nie mniej niż 2,5 mm. Grty pwinny być zaczernine. Na szkicach dręcznych dpuszcza się stswanie grtów niezaczerninych (rys. 2). Długść grtów pwinna być jednakwa dla wszystkich wymiarów na rysunku. Zasadnicz strza grtów pwinny dtykać d wewnątrz linii, między którymi wymiar pdajemy (rys 3). Przy pdawaniu małych wymiarów grty mżna umieszczać na zewnątrz tych linii, na przedłużeniach linii wymiarwej (rys 4). Dpuszcza się zastępwanie grtów cienkimi kreskami długści c najmniej 3,5 mm, nachylnymi pd kątem 45 d linii wymiarwej (rys 5). 12

13 Liczby wymiarwe Na rysunkach technicznych maszynwych wymiary liniwe (długściwe) pdaje się w milimetrach, przy czym znaczenie "mm" pmija się. Liczby wymiarwe pisze się nad liniami wymiarwymi w dległści 0,5-1,5 mm d nich, mniej więcej na śrdku (rys.1) Jeżeli linia wymiarwa jest krótka, t liczbę wymiarwą mżna napisać nad jej przedłużeniem (rys. 2) Na wszystkich rysunkach wyknanych na jednym arkuszu liczby wymiarwe pwinny mieć jednakwą wyskść, niezależnie d wielkści rzutów i wartści wymiarów. Należy unikać umieszczania liczb wymiarwych na liniach zarysu przedmitu, siach i liniach kreskwania przekrjów. Wymiary pwinny być tak rzmieszczne, żeby jak najwięcej z nich mżna był dczytać patrząc na rysunek d dłu lub d prawej strny (rys. 3) 13

14 Znaki wymiarwe D wymiarwania wielkści średnic i prmieni krzywizn stsujemy specjalne znaki wymiarwe. Średnice wymiarujemy pprzedzając liczbę wymiarwą znakiem Ć (fi). Prmienie łuków wymiarujemy pprzedzając liczbę wymiarwą znakiem R. Linię wymiarwą prwadzi się d śrdka łuku i zakańcza się grtem tylk d strny łuku (rys.) Grubść płaskich przedmitów nieskmplikwanych kształtach zaznaczamy pprzedzając liczbę wymiarwą znakiem x. 3. Pdstawwe zasady wymiarwania Przystępując d wymiarwania rysunku techniczneg należy wczuć się w rlę sby, która na jeg pdstawie będzie wyknywać dany przedmit. Trzeba zadbać t, aby nie zabrakł żadneg z ptrzebnych wymiarów i aby mżna je był jak najłatwiej dmierzyć na materiale pdczas bróbki. Ułatwi t w znacznym stpniu znajmść pdstawwych zasad wymiarwania. Pdstawwe zasady wymiarwania w rysunku technicznym dtyczą: stawiania wszystkich wymiarów kniecznych niepwtarzania wymiarów niezamykania łańcuchów wymiarwych pmijania wymiarów czywistych 14

15 Zasada wymiarów kniecznych Zawsze pdajemy wymiary gabarytwe (zewnętrzne). Wymiary mniejsze rysujemy bliżej rzutu przedmitu. Zawsze pdajemy tylk tyle i takich wymiarów które są niezbędne d jednznaczneg kreślenia wymiarweg przedmitu. Każdy wymiar na rysunku pwinien dawać się dmierzyć na przedmicie w czasie wyknywania czynnści bróbkwych. Zasada niepwtarzania wymiarów Wymiarów nie należy nigdy pwtarzać ani na tym samym rzucie, ani na różnych rzutach teg sameg przedmitu. Każdy wymiar pwinien być pdany na rysunku tylk raz i t w miejscu, w którym jest n najbardziej zrzumiały, łatwy d dszukania i ptrzebny ze względu na przebieg bróbki. 15

16 Zasada niezamykania łańcuchów wymiarwych Łańcuchy wymiarwe stanwią szereg klejnych wymiarów równległych (tzw. łańcuchy wymiarwe prste - rys. 1) lub dwlnie skierwanych (tzw. łańcuchy wymiarwe złżne - rys. 2) W bu rdzajach łańcuchów nie należy wpisywać wszystkich wymiarów, gdyż łańcuch zamknięty zawiera wymiary zbędne wynikające z innych wymiarów. Łańcuchy wymiarwe pwinny więc pzstać twarte, przy czym pmija się wymiar najmniej ważny. Zasada pmijania wymiarów czywistych Pmijanie wymiarów czywistych dtyczy przede wszystkim wymiarów kątwych, wynszących 0 lub 90, tj. dnszących się d linii wzajemnie równległych lub prstpadłych. 16

17 Przekrje 1. Dlaczeg stsujemy przekrje? Bardz częst przedmity, które przedstawiamy na rysunkach technicznych mają wiele szczegółów znajdujących się wewnątrz. Naryswanie rzutów prstkątnych takieg przedmitu nie zapewni pkazania tych elementów, gdyż będą ne zasłnięte ściankami przedmitu. Pwstaje więc pytanie jak pkazać na rysunku niewidczne zarysy? W rzdziale "Linie rysunkwe" wymienin również linie kreskwe cienkie, za pmcą których przedstawiane są niewidczne szczegóły znajdujące się wewnątrz przedmitu. Jednak przedstawienie niewidcznych krawędzi przedmitu za pmcą tych linii, w przypadku przedmitów bardziej złżnych kształtach, jest mał przejrzyste i nie zalecane. Aby na rysunkach technicznych przedstawić wewnętrzne zarysy przedmitu w spsób bardziej przejrzysty i dkładnie je zwymiarwać stsujemy przekrje rysunkwe. Przykład Na rysunku 1 przedstawina jest tulejka z kłnierzem w rzucie aksnmetrycznym. Rysunek 2 przedstawia tą samą tulejkę w rzucie prstkątnym z zaznaczeniem niewidcznych krawędzi liniami kreskwymi. Rysunek 3 t przekrój tej samej tulejki. Prównując rysunek 2 i rysunek 3 bez trudu mżna stwierdzić, że rysunek 3 wyknany w przekrju jest duż bardziej przejrzysty i czytelny a zwymiarwanie g nie pwinn stanwić prblemu ani uczynić mniej czytelnym. 17

18 2. Jak pwstaje przekrój? Spsób pwstawania przekrju wyjaśni w bardz prsty spsób pniższy przykład. Mamy za zadanie naryswać w rysunku technicznym przedmit pkazany na rysunku 1. Analizując kształt przedmitu stwierdzamy, że w śrdku szpuli jest przeltwy twór, któreg nie będzie widać na rysunku, jeżeli graniczymy się d naryswania tylk rzutów prstkątnych. Knieczne zatem jest dknanie przekrju rysunkweg. W interesującym nas miejscu dknujemy przecięcia przedmitu przy pmcy wybrażalnej płaszczyzny przekrju. Przedstawia t dkładnie rysunek 2. 18

19 Jeżeli teraz drzucimy tę część przedmitu, która znajduje się przed płaszczyzną przekrju t dsłnięta zstanie część wnętrza przedmitu znajdująca się za płaszczyzną przekrju. Mżna teraz naryswać rzut prstkątny części przedmitu znajdującej się za płaszczyzną przekrju i dkładnie przedstawić niewidczne wcześniej krawędzie. Pkazuje t rysunek 3. Przekrój pwstaje przez przecięcie przedmitu w interesującym nas miejscu wybrażalną płaszczyzną. Następnie - również w wybraźni - drzucamy przednią część przecięteg przedmitu, a drugą część rysujemy w rzucie prstkątnym z widcznym już wewnętrznym ukształtwaniem. Miejsce w którym dknan przekrju znaczamy równległymi liniami ciągłymi cienkimi ryswanymi pd kątem

20 3. Oznaczanie i kreskwanie przekrjów Oznaczanie przekrjów Płżenie płaszczyzny przekrju zaznacza się na prstpadłym d niej rzucie dwiema krótkimi, grubymi kreskami, nie przecinającymi zewnętrzneg zarysu przedmitu, raz strzałkami wskazującymi kierunek rzutwania przekrju. Strzałki umieszczamy w dległści 2-3 mm d zewnętrznych kńców grubych kresek. Płaszczyznę przekrju znacza się dwiema jednakwymi wielkimi literami, które pisze się bk strzałek, a nad rzutem przekrju pwtarza się te litery, rzdzielając je pzimą kreską. 20

21 Kreskwanie przekrjów Pla przekrju, tj. bszary, w których płaszczyzna przekrju przecina materiał, kreskuje się liniami cienkimi ciągłymi. Linie kreskwania pwinny być nachylne pd kątem 45 d: - linii zarysu przedmitu (rys 1), - jeg si symetrii (rys2), - pzimu (rys 3). 21