Komisja Prawna DOKUMENT ROBOCZY

Transkrypt

1 PARLAMENT EUROPEJSKI Komisja Prawna DOKUMENT ROBOCZY w sprawie proponowanych środków tymczasowych dotyczących zabezpieczenia i ujawnienia informacji o majątku dłuŝnika w sprawach transgranicznych Komisja Prawna Sprawozdawczyni: Arlene McCarthy DT\ doc PE v02-00 Zjednoczona w róŝnorodności

2 Miliony przedsiębiorstw korzystają z prawa do prowadzenia handlu na rynku wewnętrznym UE. Miliony obywateli korzystają z prawa do mieszkania i podróŝowania w UE. Podstawowe znaczenie ma to, aby na rynku wewnętrznym obywatele dysponowali skutecznymi środkami ochrony prawnej w przypadku, gdy występują z roszczeniem wobec innego obywatela lub przedsiębiorstwa. W UE obowiązuje ustawodawstwo umoŝliwiające dochodzenie roszczeń transgranicznych i wzajemne uznawanie wyroków sądów krajowych, obejmujące rozporządzenie Bruksela I, europejski tytuł egzekucyjny, postępowanie w sprawie drobnych roszczeń oraz postępowanie w sprawie nakazu zapłaty. Jednak uzyskanie wyroku to tylko pierwsza część procesu; obywatele i przedsiębiorstwa muszą mieć prawo do tego, aby wyroki wydane w ich sprawach były skutecznie egzekwowane. Jedną z niezbędnych składowych skutecznego egzekwowania jest dopilnowanie, aby sądy były w stanie w ramach środka tymczasowego działać szybko w celu nakazania zabezpieczenia i ujawnienia informacji o majątku dłuŝnika. W przeciwnym razie nieuczciwe przedsiębiorstwa handlowe i inni dłuŝnicy mogą uchylać się od odpowiedzialności po prostu poprzez przeniesienie swojego majątku do innej jurysdykcji, tym samym uniemoŝliwiając wierzycielowi skuteczne egzekwowanie wyroku na rynku wewnętrznym. Aby dochodzić egzekucji wyroku sądowego, dany obywatel lub małe przedsiębiorstwo będą musieli wydać pieniądze jedynie na to, aby udać się do sądu innego państwa członkowskiego, bez gwarancji powodzenia ani sprawiedliwości. W związku z tym problemem europejskie instytucje zwróciły uwagę na potrzebę stworzenie skutecznego systemu zabezpieczania i ujawniania informacji o majątku dłuŝników: sporządzono dwie zielone księgi Komisji dotyczące tego zagadnienia: w 2006 r. w sprawie zajmowania rachunków bankowych oraz w 2008 r. w sprawie dostępności informacji o majątku dłuŝnika. Parlament przyjął rezolucje, w których wzywa do stworzenia procedury tymczasowego zajmowania rachunków bankowych (sprawozdawca: Kurt Lechner) 1, a takŝe wzywa Komisję do przeanalizowania wspólnotowego środka tymczasowego dotyczącego ujawniania informacji (sprawozdawczyni: Neena Gill) 2, będącego uzupełnieniem tych wydawanych przez sądy krajowe, który będzie musiał być egzekwowany w całej UE. W przypadku obydwu sprawozdań Parlament stwierdził, Ŝe jakikolwiek unijny instrument powinien być ograniczony do rozwiązywania spraw transgranicznych. W przyjętym przez Radę Europejską programie sztokholmskim 3 wzywa się Komisję do ocenienia, czy potrzebne i moŝliwe jest wprowadzenie na poziomie Unii pewnych środków 1 Rezolucja z dnia 25 października 2007 r. w sprawie zajmowania rachunków bankowych (2007/2026(INI)). 2 Rezolucja z dnia 22 kwietnia 2009 r. w sprawie dostępności informacji o majątku dłuŝnika (2008/2233(INI)). 3 Przyjęty w dniu 10 grudnia 2009 r. PE v /7 DT\ doc

3 tymczasowych, w tym środków o charakterze zabezpieczenia, mających zapobiegać np. ukrywaniu majątku przed egzekucją roszczenia oraz do przedstawienia odpowiednich wniosków dotyczących zwiększenia w Unii skuteczności egzekwowania wyroków dotyczących rachunków bankowych i aktywów dłuŝników, na podstawie zielonych ksiąg z 2006 i 2008 roku. W swojej rezolucji z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie przyszłości programu sztokholmskiego Parlament wzywał do przedłoŝenia wniosków w sprawie prostego i autonomicznego europejskiego systemu zajmowania rachunków bankowych 4. Komisja zorganizowała przesłuchanie publiczne w dniu 1 czerwca i poinformowała sprawozdawczynię, Ŝe ocena skutków dotycząca zajmowania rachunków bankowych powinna być dostępna w lecie, a wniosek jest spodziewany przed lipcem 2011 r. Inicjatywa ustawodawcza dotycząca dostępności informacji o majątku dłuŝnika została zaplanowana na 2013 r. Komisja postanowiła sporządzić to sprawozdanie z własnej inicjatywy, aby: o wezwać Komisję do szybkiego przedstawienia wniosków w sprawie środków tymczasowych dotyczących zabezpieczenia i ujawnienia informacji o majątku dłuŝnika w sprawach transgranicznych oraz o określić najwaŝniejsze elementy, które Parlament chciałby umieścić w tych wnioskach. Osiągnięcie postępu jest szczególnie waŝne, poniewaŝ recesja gospodarcza mogła doprowadzić do zwiększenia się skali naduŝyć finansowych, a tym samym do analogicznego zwiększenia liczby wniosków o wydanie transgranicznego postanowienia o zabezpieczeniu i ujawnieniu informacji o majątku 5.Na znaczenie takich środków trzeba równieŝ zwrócić uwagę, poniewaŝ w transgranicznych sporach o charakterze handlowym dzięki środkom tymczasowym lub przejściowym sprawa zostaje bardzo często rozstrzygnięta przed pełnym procesem sądowym. Od rozporządzenia Bruksela I do rozwiązania europejskiego Obecna sytuacja wynikająca z rozporządzenia Bruksela I jest niezadowalająca z perspektywy wierzycieli, poniewaŝ postanowienia o zabezpieczeniu wydawane w następstwie postępowania ex parte tj. postanowienia wydawane przez sąd na wniosek jednej strony bez zawiadomienia strony drugiej nie są uznawane w innych państwach członkowskich stosujących się do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości. W sprawie Denilauer Trybunał Sprawiedliwości musiał wywaŝyć z jednej strony niebezpieczeństwo, Ŝe ostrzeŝony dłuŝnik mógłby szybko przenieść majątek do innego państwa członkowskiego lub państwa trzeciego, a z drugiej strony prawa dłuŝnika do obrony. Trybunał ostatecznie orzekł przeciwko francuskiemu wierzycielowi, starającemu się wyegzekwować swój nakaz w Niemczech, zwracając uwagę na konieczność dochodzenia 4 Ustęp Richard Fentiman, Private International Law and the Downturn [Prywatne prawo międzynarodowe a kryzys gospodarczy], 11 maja 2010 r., dostępne tutaj. DT\ doc 3/7 PE v02-00

4 w postępowaniu kontradyktoryjnym, aby moŝna było zastosować procedurę exequatur na podstawie konwencji brukselskiej. Trybunał ostatecznie stwierdził, Ŝe francuski wierzyciel moŝe Ŝądać wydania postanowienia o zabezpieczeniu majątku bezpośrednio w Niemczech na mocy art. 31 rozporządzenia 6, co w znacznej mierze eliminuje niedogodności sytuacji, w której tymczasowych środków nie moŝna wykonać na poziomie transgranicznym 7. Trzydzieści lat po tym orzeczeniu wierzyciele są zmuszeni do stosowania strategii stopniowego zajmowania, która jest zarówno czasochłonna, jak i kosztowna w sprawach, w których wnosi się o jednoczesne zajęcie kilku rachunków znajdujących się w więcej niŝ jednym państwie członkowskim 8. Koszt radzenia sobie z mnogością krajowych sposobów postępowania wykonawczego zniechęca wierzycieli w przypadku spraw transgranicznych. W przyjętych rezolucjach Parlament jasno opowiedział się za utworzeniem 28. systemu prawnego niezaleŝnego europejskiego środka ochrony prawnej poza środkami dostępnymi juŝ w sądach krajowych którego skutkiem byłoby ujawnienie informacji o majątku i/lub jego zabezpieczenie w sprawach transgranicznych. Sprawozdawczyni zdecydowanie stwierdza, Ŝe procedury takie winny przynosić wartość dodaną obywatelom i przedsiębiorstwom oraz Ŝe muszą one być proste i elastyczne, a jednocześnie nie powinny powodować opóźnień ani niepotrzebnych kosztów. Perspektywie większego swobodnego przepływu środków tymczasowych, łącznie ze środkami ex parte, muszą towarzyszyć odpowiednie zabezpieczenia, jeŝeli celem jest zwiększenie wzajemnego zaufania sądów krajowych. Sprawozdawczyni zamierza sporządzić sprawozdanie, w którym określone zostaną najwaŝniejsze cechy dwóch elementów tego systemu: (1) Europejskiego postanowienia o zabezpieczeniu majątku (EPZM); (2) Europejskiego postanowienia o ujawnieniu informacji o majątku (EPIM). W załączniku przedstawiono ewentualne cechy pierwszego z tych elementów, określone w oparciu o wcześniejsze rezolucje Parlamentu, uwagi zainteresowanych stron i reakcje na zieloną księgę Komisji. 6 Patrz stosunkowo restrykcyjna interpretacja w sprawie C-391/95 Van Uden, Zb.Orz. [1998] I-7091, pkt 40, i w sprawie C-99/96 Mietz [1999], Zb.Orz. I Sprawa C-125/79, Denilauler przeciwko Couchet, Zb.Orz. 1980, s Odpowiedź grupy roboczej Instytutu im. Maksa Plancka na zieloną księgę w sprawie zajmowania rachunków bankowych, COM(2006) 618 wersja ostateczna. PE v /7 DT\ doc

5 Załącznik: Ewentualne cechy Europejskiego postanowienia o zabezpieczeniu majątku (EPZM) Ograniczenie do spraw transgranicznych o EPZM powinno być dostępne wyłącznie w sprawach transgranicznych. Etap postępowania głównego, na którym moŝna wystąpić o EPZM o Aby zapewnić wierzycielom maksymalną ochronę, o wydanie EPZM moŝna by występować w dowolnym momencie, tj. podczas postępowania głównego, przed jego rozpoczęciem lub po jego zakończeniu. NaleŜy rozwaŝyć, czy na tych róŝnych etapach powinny mieć zastosowanie róŝne zasady dotyczące jurysdykcji. Zarzuty, które powinien przedstawić wierzyciel o Wydanie EPZM przez sąd krajowy powinno następować uznaniowo. o CięŜar dowodu powinien spoczywać na powodzie powinien on wykazać, Ŝe prima facie wniosek jest uzasadniony (fumus boni juris) oraz Ŝe chodzi o sprawę niecierpiącą zwłoki (periculum in mora). Kryteria te powinny być oceniane przez sądy krajowe na podstawie obowiązującego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości. Wykazanie, Ŝe prima facie wniosek jest uzasadniony, powinno mieć na celu zapobieganie przypadkowemu poszukiwaniu obciąŝających informacji, lecz nie powinno odbywać się kosztem tworzenia takich trudności i określania takich wymogów szczegółowości, którym nie mogliby sprostać wierzyciele. Zakres postanowienia co określa się jako majątek? o EPZM moŝna by wydawać w odniesieniu do istniejącego lub przyszłego majątku (na przykład przyszłego spadku) znajdującego się w dowolnym miejscu na świecie, aby uwzględnić światowy charakter transakcji finansowych. Czy jego zakres powinien obejmować na przykład przyszłe prawo umowne? Właściwość do wydawania EPZM o Trzeba ustanowić jednolite zasady dotyczące jurysdykcji, aby ustalić, które sądy krajowe są właściwe do wydawania EPZM w danej sprawie o zasięgu transgranicznym. o Do wydawania EPZM najlepsze wydawałyby się sąd przedmiotowo właściwy i sądy właściwe ze względu na miejsce połoŝenia majątku. MoŜna by równieŝ wziąć pod uwagę sądy właściwe ze względu na miejsce zamieszkania dłuŝnika. Skutek postanowienia o EPZM musi ograniczać się do zajęcia rachunków i tymczasowego zabezpieczenia depozytów bankowych, nie powinno zaś przyznawać wierzycielowi praw właścicielskich do majątku. o EPZM musi jasno określać, jakiego majątku dotyczy oraz jaki ma na niego wpływ (czy zostaje on zabezpieczony, zajęty przez sąd itd.). Wykonanie EPZM / Podstawy zaskarŝenia EPZM o Nie powinna istnieć procedura exequatur. o Wyłącznie sąd wszczynający postępowanie mógłby zmienić lub uchylić EPZM. NaleŜałoby domniemywać, Ŝe EPZM, w tym postanowienie uzyskane w postępowaniu ex parte, naleŝy wykonać za pośrednictwem UE, chyba Ŝe sąd DT\ doc 5/7 PE v02-00

6 otrzymujący uzna, Ŝe istnieją powody, by tak nie postępować. W jaki sposób moŝna by ograniczyć tę uznaniowość, zgodnie z zasadą wzajemnego zaufania, aby EPZM było jak najbardziej skuteczne? Czy sytuacja powinna być przeciwna, tzn. czy postanowienia takie powinny podlegać automatycznemu wykonaniu przez sądy otrzymujące 9? Dostęp do wymiaru sprawiedliwości i zabezpieczenia proceduralne dla wierzycieli o Wydanie EPZM zaleŝałoby od wniesienia przez powoda zabezpieczenia lub innych gwarancji według uznania sądu wszczynającego postępowanie w celu zadośćuczynienia pozwanemu i osobom trzecim za ewentualne straty lub szkody w razie niepomyślnego zakończenia postępowania co do istoty oraz uniemoŝliwienia naduŝywania EPZM. o Zasadnicze znaczenie ma moŝliwość wydawania EPZM w postępowaniu ex parte. W takim przypadku pozwany powinien zostać oficjalnie powiadomiony niezwłocznie po jego wydaniu. o W kaŝdym przypadku w odniesieniu do EPZM powinna istnieć moŝliwość zgłoszenia sprzeciwu ex post, przy czym sądy wszczynające postępowanie powinny mieć wyłączną właściwość w zakresie rozpatrywania takich sprzeciwów, jeŝeli sprzeciw oznacza, Ŝe EPZM obowiązuje w całej UE. o Sprawozdawczyni zastanawia się, czy w sytuacji, gdy sprzeciw oznacza, Ŝe EPZM obowiązuje w konkretnym państwie członkowskim innym niŝ państwo sądu wszczynającego postępowanie, takiej zasady nie naleŝałoby złagodzić w celu ochrony dłuŝników i osób trzecich poprzez nadanie właściwości równieŝ sądom miejsca połoŝenia majątku. W kaŝdym razie w dokumencie UE naleŝy wyczerpująco określić podstawy do zaskarŝenia EPZM. o EPZM nie powinno dotyczyć większej liczby rachunków, niŝ jest to konieczne, zaś postanowienie o zabezpieczeniu powinno ograniczać się do wysokości zadłuŝenia. o DłuŜnik powinien mieć moŝliwość zakończenia jego waŝności poprzez wniesienie zabezpieczenia. o W przypadku EPZM naleŝy określić jasne ramy czasowe. JeŜeli nie doszło jeszcze do wszczęcia postępowania głównego, naleŝy zwłaszcza określić termin jego wszczęcia. Odpowiednie gwarancje i zabezpieczenia dla osób trzecich o W celu uniknięcia naduŝyć finansowych odpowiednią ochroną za pomocą stosownych zabezpieczeń naleŝy objąć w szczególności rachunki wspólne i rachunki powiernicze. o W EPZM powinno się przewidzieć, Ŝe wierzyciel wykonuje je na własne ryzyko, a dłuŝnikowi naleŝy się od niego zadośćuczynienie za wszelkie straty poniesione na skutek środków wykonawczych 10. Odpowiedzialność banków za wykonanie ich prawnego obowiązku rozpatrzenia EPZM Kwestie poboczne o NaleŜy rozwaŝyć, w jakim stopniu instrument ten pozostawiałby pewne sprawy prawu krajowemu, np. pierwszeństwo wierzycieli lub kwestię opłat bankowych. 9 Patrz Hess, analiza z 2004 r., s Patrz Hess, analiza z 2004 r., s PE v /7 DT\ doc

7 o Sprawozdawczyni z zainteresowaniem obserwuje inicjatywy podejmowane w celu koordynacji i wymiany informacji wśród krajowych organów ścigania i komorników. Chciałaby równieŝ uzyskać więcej informacji na temat włączenia ewentualnego przyszłego 28. systemu prawnego do portalu UE e-justice. Wzór formularza o Wzory formularzy (dostępne we wszystkich językach urzędowych) dotyczących EPZM muszą być jak najbardziej elastyczne i jak najprostsze. DT\ doc 7/7 PE v02-00