Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia

Transkrypt

1 Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z dnia 24 sierpnia 2001 r. (Dz.U. Nr 106, poz. 1148) Tekst jednolity z dnia 16 września 2016 r. (Dz.U. 2016, poz. 1713) (zm.: Dz.U. 2016, poz. 1265) Spis treści Art Dział II. Sąd Rozdział 1. Właściwość i skład sądu Rozdział 2. Wyłączenie sędziego Dział III. Strony, obrońcy i pełnomocnicy Rozdział 3. Oskarżyciel publiczny Rozdział 4. Obwiniony i jego obrońca Rozdział 5. Pokrzywdzony, oskarżyciel posiłkowy i pełnomocnicy Dział IV. Czynności procesowe Dział V. Dowody Rozdział 6. Przepisy ogólne Rozdział 7. Przeprowadzanie poszczególnych dowodów. Przeszukanie Dział VI. Środki przymusu Rozdział 8. Zatrzymanie Rozdział 9. Zabezpieczenie i zajęcie przedmiotów Rozdział 10. Kary porządkowe i pozostałe środki przymusu Dział VII. Czynności wyjaśniające a Dział VIII. Postępowanie zwyczajne Rozdział 11. Wszczęcie postępowania. Orzekanie przed rozprawą Rozdział 12. Przygotowanie do rozprawy

2 Art. 1 Rozdział 13. Rozprawa Rozdział 14. Postępowanie w sprawach osób podlegających orzecznictwu sądów wojskowych Dział IX. Postępowania szczególne Rozdział 15. Postępowanie przyspieszone a Rozdział 16. Postępowanie nakazowe Rozdział 17. Postępowanie mandatowe Dział X. Środki odwoławcze Dział XI. Nadzwyczajne środki zaskarżenia Rozdział 18. Kasacja Rozdział 19. Wznowienie postępowania Dział XII. Postępowanie po uprawomocnieniu się orzeczenia Rozdział 20. Odszkodowanie za niesłuszne ukaranie lub zatrzymanie Dział XIIA. Postępowanie w sprawach ze stosunków międzynarodowych a 116b Rozdział 20a. Wystąpienie do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie postanowienia o zatrzymaniu dowodów lub mającego na celu zabezpieczenie mienia oraz wykonanie orzeczenia sądu lub innego organu państwa członkowskiego Unii Europejskiej o zatrzymaniu dowodów lub mającego na celu zabezpieczenie mienia a Rozdział 20b. Wystąpienie do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie grzywny, środków karnych w postaci nawiązki lub obowiązku naprawienia szkody lub też orzeczenia zasądzającego koszty postępowania oraz wykonanie orzeczenia sądu lub innego organu państwa członkowskiego Unii Europejskiej o karach o charakterze pieniężnym b Dział XIII. Koszty postępowania Art. 1. [Zakres obowiązywania] 1. Postępowanie w sprawach o wykroczenia toczy się według przepisów niniejszego kodeksu. 2. W postępowaniu, o którym mowa w 1, przepisy Kodeksu postępowania karnego stosuje się jedynie, gdy niniejszy kodeks tak stanowi. 2

3 Art. 1 Spis treści Nb 1. Charakter odpowiedzialności za wykroczenie Pojęcie postępowania w sprawach o wykroczenia Autonomiczność regulacji postępowania w sprawach o wykroczenia Stosowanie przepisów KPK w postępowaniu w sprawach o wykroczenia Sposób stosowania przepisów KPK w postępowaniu w sprawach o wykroczenia Pojęcie odpowiedniego stosowania przepisów KPK Kwestia stosowania analogii przepisów KPK w postępowaniu w sprawach o wykroczenia Charakter odpowiedzialności za wykroczenie. O ile odpowie- 1 dzialność za przestępstwo jest odpowiedzialnością karną w znaczeniu ścisłym, o tyle w przypadku odpowiedzialności za wykroczenie należy uznać, że stanowi ona odpowiedzialność karną sensu largo. W ten sposób należy wszakże ocenić orzekanie o winie i stosowanie kar za wykroczenie w postępowaniu opartym na zasadach procesu karnego (tak trafnie A. Marek, Uwagi o charakterze prawnym, s ). 2. Pojęcie postępowania w sprawach o wykroczenia. Postępo- 2 wanie w sprawach o wykroczenia to działalność zmierzająca do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności za wykroczenie, a więc działalność zmierzająca do realizacji materialnego prawa wykroczeń (tak T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, s. 62). 3. Autonomiczność regulacji postępowania w sprawach o wy- 3 kroczenia. Ustawodawca nie zdecydował się na unormowanie postępowania w sprawach o wykroczenia w odrębnym dziale przepisów KPK, przyjmując model unormowania tego postępowania polegający na zachowaniu odrębnej kodyfikacji, w której umieszczono normy odsyłające do odpowiedniego stosowania wskazanych przepisów KPK (zob. A. Marek, Uwagi o charakterze prawnym, s ). Potwierdzeniem przyjęcia tego modelu jest uregulowanie wprowadzone w art. 1 1 KPW, wedle którego postępowanie w sprawach o wykroczenia toczy się według przepisów niniejszego kodeksu. 4. Stosowanie przepisów KPK w postępowaniu w sprawach 4 o wykroczenia. W postępowaniu wykroczeniowym stosuje się przepisy KPK, gdy ustawa tak stanowi (art. 1 2 KPW). Recypowanie 3

4 Art. 1 przepisów KPK przez przepisy KPW oznacza, że te pierwsze stają się częścią procedury wykroczeniowej. W efekcie pełna podstawa rozstrzygnięcia procesowego w takiej sytuacji powinna obejmować nie tylko przepis KPW, ale również określony przepis KPK Sposób stosowania przepisów KPK w postępowaniu w sprawach o wykroczenia. Regulacja stosowania przepisów KPK w procedurze wykroczeniowej może przybrać dwojaką postać. W pierwszym przypadku należy wskazać, że przepisy KPW odsyłają do stosowania we wspomnianej procedurze przepisów KPK bez określenia, czy ma to nastąpić wprost, czy też jedynie w sposób odpowiedni. Przykładowo z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku art. 22 zd. 2 KPW ( przepis art Kodeksu postępowania karnego stosuje się ). W drugim przypadku przepisy KPW odsyłają do stosowania przepisów KPK, określając przy tym, że ma to nastąpić w sposób odpowiedni, czego przykładem jest brzmienie art. 8, 11 1, art. 16 KPW Pojęcie odpowiedniego stosowania przepisów KPK. Konstrukcja normy prawnej odsyłającej do stosowania innej normy prawnej obejmuje zakres odniesienia oraz przepisy odniesienia, która to część wskazuje, jakie przepisy mają być stosowane (tak D. Świecki, Metodyka pracy sędziego, s. 15). Stosowanie przepisów KPK w procedurze wykroczeniowej w sposób odpowiedni oznacza uwzględnienie przy recepcji tych pierwszych przepisów specyfiki wspomnianego postępowania. W związku z powyższym odpowiednie stosowanie przepisów KPK w procedurze wykroczeniowej może polegać na zastosowaniu przepisów do danego zakresu odniesienia bez żadnych zmian, czyli wprost. Z taką sytuacją mamy do czynienia przykładowo w przypadku przepisu art. 170 KPK, stosowanego w procedurze wykroczeniowej wprost z uwagi na odesłanie przewidziane w art KPW. Odpowiednie stosowanie przepisów KPK w procedurze wykroczeniowej może również polegać na zastosowaniu przepisów do danego zakresu odniesienia po uprzednim dokonaniu odpowiedniej modyfikacji. Z taką sytuacją mamy do czynienia przykładowo w przypadku przepisu art zd. 2 KPK, stosowanego w procedurze wykroczeniowej wprost z uwagi na odesłanie przewidziane w art KPW z modyfikacją co do składu sądu odwoławczego rozpoznającego zażalenie na postanowienie o zatrzymaniu obwinionego i jego przymusowym sprowadzeniu, wynikającą z konieczności uwzględnienia regulacji przewidzianej w art

5 Art. 2 KPW. Odpowiednie stosowanie przepisów KPK w procedurze wykroczeniowej może wreszcie polegać na braku zastosowaniu przepisów odniesienia do danego zakresu odniesienia. Z taką sytuacją mamy do czynienia przykładowo w przypadku przepisów art. 185a 185d KPK, niestosowanych w procedurze wykroczeniowej z uwagi na ich bezprzedmiotowość, mimo odesłania do nich przewidzianego w art KPW. 7. Kwestia stosowania analogii przepisów KPK w postępowaniu 7 w sprawach o wykroczenia. Z uwagi na regulację przewidzianą w art. 1 2 KPW stosowanie w drodze analogii przepisów KPK w kwestiach nieuregulowanych w przepisach KPW i przy braku odesłania do przepisów KPK jest niedopuszczalne (tak trafnie T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, s. 63; D. Świecki, Metodyka pracy sędziego, s. 13). Przykładowo oznacza to, że w przypadku postępowania ułaskawieniowego w sprawie o wykroczenie nie mają zastosowania przepisy KPK (tak trafnie T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, s. 63). Art. 2. [Rodzaje postępowań] 1. Orzekanie następuje w postępowaniu: 1) zwyczajnym; 2) przyspieszonym; 3) nakazowym. 1a. Orzekanie w postępowaniu zwyczajnym następuje wówczas, gdy brak jest podstaw do rozpoznania sprawy w postępowaniu przyspieszonym albo nakazowym. 2. W wypadkach wskazanych w ustawie i na zasadach w niej określonych uprawniony organ może nałożyć grzywnę w drodze mandatu karnego. Spis treści Nb 1. Pojęcie orzekania w sprawach o wykroczenia Zasada subsydiarności trybu zwyczajnego Zasada subsydiarności trybu zwyczajnego a wniosek o skazanie bez rozprawy Orzekanie w sprawach o wykroczenia a nałożenie mandatu 4 5

6 Art Pojęcie orzekania w sprawach o wykroczenia. Pojęcie orzekania w sprawach o wykroczenia ustawodawca łączy z rozstrzyganiem przez sąd kwestii odpowiedzialności karnej za wykroczenie. Wniosek ten wynika z połączenia w treści art. 2 1 KPW wyrażenia orzekanie z trybami postępowania w sprawach o wykroczenia, które mogą być stosowane wyłącznie przez sąd Zasada subsydiarności trybu zwyczajnego. Orzekanie w sprawach o wykroczenia następuje w postępowaniu zwyczajnym, przyspieszonym lub nakazowym (art. 2 1 KPW). Wymienione tryby postępowania w sprawach o wykroczenia nie mają jednoczesnego zastosowania, gdyż ustawodawca wprowadził do procedury wykroczeniowej zasadę subsydiarności pierwszego z wymienionych postępowań. Oznacza to, że orzekanie w postępowaniu zwyczajnym następuje wówczas, gdy brak jest podstaw do rozpoznania sprawy w postępowaniu przyspieszonym albo nakazowym (art. 2 1a KPW). W efekcie wprowadzenia omawianej zasady w przypadku wniesienia do sądu wniosku o ukaranie ze wskazaniem, że sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu przyspieszonym, sprawę o wykroczenie rozpoznaje się w tym trybie w razie spełnienia jego przesłanek określonych w art. 90 i 91 KPW, a w postępowaniu zwyczajnym dopiero w razie przekroczenia maksymalnego okresu przerwy w rozprawie (art pkt 4 KPW), czy też gdy brak jest warunków uzasadniających prowadzenie sprawy w postępowaniu przyspieszonym (art KPW). Zasada subsydiarności postępowania zwyczajnego oznacza również, że prezes sądu powinien w przypadku każdego innego wniosku o ukaranie rozważyć, czy nie zachodzą przesłanki do skierowania sprawy na posiedzenie celem wydania wyroku nakazowego (art pkt 7 KPW). Przytoczone konsekwencje zasady subsydiarności postępowania zwyczajnego wobec postępowania nakazowego z całą pewnością odnoszą się do sytuacji, gdy we wniosku o ukaranie oskarżyciel publiczny nie umieścił wniosku o skazanie obwinionego bez rozprawy bądź też obwiniony nie wystąpił z takim wnioskiem Zasada subsydiarności trybu zwyczajnego a wniosek o skazanie bez rozprawy. W świetle zasady unormowanej w art. 2 1a KPW nasuwa się natomiast pytanie, czy w razie umieszczenia przez oskarżyciela publicznego we wniosku o ukaranie wniosku o skazanie obwinionego bez rozprawy (art KPW), czy też gdy wniosek o skazanie bez rozprawy złożył obwiniony (art KPW), prezes sądu powinien skierować w tych przypadkach sprawę na posiedzenie 6

7 Art. 2 celem rozważenia wydania wyroku nakazowego (art pkt 7 KPW), czy też może skierować sprawę na posiedzenie w celu rozpoznania wspomnianych wniosków (art pkt 1 i 2 KPW). Innymi słowy, z uwagi na brzmienie art. 2 1a KPW rozważenia wymaga zagadnienie, czy sformułowana w tym przepisie zasada subsydiarności trybu zwyczajnego wobec postępowania nakazowego odnosi się również do sytuacji, gdy w sprawie o wykroczenie został złożony wniosek o skazanie bez rozprawy na podstawie art lub art KPW. W literaturze został wyrażony pogląd, wedle którego w analizowanej sytuacji prezes sądu powinien skierować sprawę do rozpoznania na posiedzenie w celu rozważenia wydania wyroku nakazowego, a nie w celu rozważenia zasadności wniosku o skazanie bez rozprawy, chyba że wniosek obejmuje propozycję wymierzenia obwinionemu kary aresztu bądź też zachodzi wypadek obrony obligatoryjnej, o której mowa w art KPW (tak A. Ziębiński, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia po nowelizacji, s. 77). Ze stanowiskiem tym nie można jednak się zgodzić. W uzasadnieniu wyroku z r. (III KK 302/14, Prok. i Pr. 2015, Nr 5, poz. 33) SN wywiódł, iż przepis art pkt 1 KPW wyłącza możliwość orzekania w postępowaniu nakazowym w sytuacji, gdy oskarżyciel publiczny wystąpił z wnioskiem o skazanie bez rozprawy, jako że przepis art pkt 7 KPW odrębnie zakłada kierowanie sprawy do postępowania nakazowego. Bezspornie w analizowanych przypadkach wniosek oskarżyciela publicznego o skazanie obwinionego bez rozprawy lub wniosek obwinionego o skazanie go bez przeprowadzenia postępowania dowodowego podlegają rozpoznaniu w postępowaniu zwyczajnym, które w świetle brzmienia art. 2 1a KPW ma charakter subsydiarny wobec postępowania nakazowego. Niemniej jednak należy zaaprobować przytoczone zapatrywanie wyrażone przez SN, wedle którego zasada określona w art. 2 1a KPW nie oznacza, że w razie złożenia przez oskarżyciela publicznego lub obwinionego wniosku o skazanie bez rozprawy prezes sądu powinien zaniechać skierowania sprawy do rozpoznania na posiedzenie w tym przedmiocie na podstawie art pkt 1 i 2 KPW. Nie oznacza to jednak, że skierowanie w takim przypadku wniosku o ukaranie na posiedzenie celem wydania wyroku nakazowego jest zupełnie wyłączone. Wydaje się jednak, że brak jest przeszkód do skierowania sprawy na wspomniane posiedzenie po tym, jak uprzednio na posiedzeniu sąd uzna, że nie ma podstaw do uwzględnienia 7

8 Art. 3 wniosku o skazanie bez rozprawy, gdyż w tym przypadku w świetle art KPW sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych, a więc również na posiedzeniu w celu rozważenia wydania wyroku nakazowego Orzekanie w sprawach o wykroczenia a nałożenie mandatu. Kwestia odpowiedzialności karnej za wykroczenie może być rozstrzygnięta w drodze orzeczenia sądowego lub w drodze mandatu karnego. Wniosek ten znajduje wsparcie w treści art KPW, z którego wynika, że katalog rozstrzygnięć w sprawach o wykroczenia obejmuje wyroki, postanowienia oraz mandaty karne. Z zestawienia treści art. 2 1 oraz art. 2 2 KPW wynika jednak, że nałożenie przez uprawniony organ grzywny w drodze mandatu karnego nie jest orzekaniem w sprawach o wykroczenia, gdyż to ostatnie zastrzeżone jest wyłącznie do kompetencji sądu. Postępowanie mandatowe jest zatem pozasądowym postępowaniem zastępczym w sprawach o wykroczenia (tak T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, s. 67; A. Marek, Uwagi o charakterze prawnym, s. 260), zaliczonym przez ustawodawcę do postępowań szczególnych w wymienionych sprawach (zob. rozdział 17 KPW). Art. 3. [Sygnalizacja] W razie stwierdzenia w toku postępowania istotnego uchybienia w czynnościach instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, sprzyjającego naruszeniom prawa, sąd, a w toku czynności wyjaśniających organ je prowadzący, zawiadamia o stwierdzonym uchybieniu tę instytucję bądź organ powołany do sprawowania nad nią nadzoru. Spis treści Nb 1. Geneza i pojęcie sygnalizacji Organy upoważnione do sygnalizacji Organy będące adresatami sygnalizacji Forma i termin sygnalizacji Geneza i pojęcie sygnalizacji. Genezę sygnalizacji w sprawach o wykroczenia należy wiązać z zadaniami postępowania w tych 8

9 Art. 3 sprawach. Jednym z zadań tego postępowania jest ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu wykroczenia (art. 2 1 pkt 2 KPK w zw. z art. 8 KPW). W razie ujawnienia w toku postępowania wymienionych okoliczności będących wynikiem istotnego uchybienia w czynnościach określonych podmiotów uprawnione organy mają za zadanie poinformować te podmioty o tych okolicznościach. Sygnalizacja w sprawach o wykroczenia polega zatem na poinformowaniu określonych podmiotów o istotnych uchybieniach w ich czynnościach, które sprzyjały popełnieniu wykroczenia po to, aby w działalności tych podmiotów dokonane zostały zmiany pozwalające w przyszłości uniknąć popełnienia kolejnego wykroczenia. 2. Organy upoważnione do sygnalizacji. Określenie właściwego 2 organu upoważnionego do sygnalizacji zależy od etapu postępowania w sprawach o wykroczenia. W toku czynności wyjaśniających organem upoważnionym do przekazania informacji o uchybieniach sprzyjających popełnieniu wykroczenia jest organ prowadzący te czynności. Z kolei po skierowaniu do sądu wniosku o ukaranie obowiązek sygnalizacji należy do sądu właściwego do rozpoznania sprawy o wykroczenie. 3. Organy będące adresatami sygnalizacji. Zawiadomienie 3 o uchybieniu w czynnościach sprzyjającym popełnieniu wykroczenie może być adresowane do instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, w czynnościach których ujawniono wspomniane uchybienie, bądź też do organu do sprawowania nad nią nadzoru. Nie można zapominać, że przez instytucję państwową, samorządową lub społeczną należy rozumieć również przedsiębiorstwo, w którym Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego jest udziałowcem, spółdzielnię, związek zawodowy, inną organizację społeczną lub jednostkę wojskową (art KW). 4. Forma i termin sygnalizacji. Komentowany przepis nie wy- 4 maga postanowienia jako formy powiadomienia wymienionych w nim podmiotów o stwierdzonych uchybieniach sprzyjających popełnieniu wykroczenia. Dlatego też, stosując zasadę określoną w art zd. 2 KPW, należy przyjąć, że wystarczy w tym zakresie pismo przewodnie będące wykonaniem odpowiedniego zarządzenia sądu lub organu prowadzącego czynności wyjaśniające. Komentowany przepis nie określa terminu powiadomienia wymienionych w nim podmiotów o stwierdzonych uchybieniach sprzyjających popełnieniu 9

10 Art. 4 wykroczenia. W przypadku uchybień stwierdzonych w toku czynności wyjaśniających organ je prowadzący powinien dokonać sygnalizacji po skierowaniu do sądu wniosku o ukaranie. Wydaje się, że brak jest również przeszkód dla dokonania sygnalizacji przez organ prowadzący czynności wyjaśniające, jeżeli wymienione czynności nie dostarczyły podstaw do wniesienia wniosku o ukaranie, np. z powodu niewykrycia sprawcy wykroczenia. W tej sytuacji wymieniony organ powinien zawiadomić właściwy podmiot po zawiadomieniu, o którym mowa w art KPW. W przypadku uchybień stwierdzonych w toku postępowania sądowego właściwy sąd powinien dokonać sygnalizacji po uprawomocnieniu się wyroku skazującego. Wydaje się, że brak jest również przeszkód dla dokonania sygnalizacji przez wymieniony sąd, jeżeli czynności postępowania sądowego nie doprowadziły do skazania obwinionego. W tej sytuacji właściwy sąd powinien zawiadomić właściwy podmiot po uprawomocnieniu się wyroku uniewinniającego, czy też uprawomocnieniu się postanowienia prezesa sądu o odmowie wszczęcia postępowania, czy też uprawomocnieniu się postanowienia o umorzeniu postępowania. Art. 4. [Prawo do obrony] 1. Obwinionemu przysługuje prawo do obrony, w tym do korzystania z pomocy jednego obrońcy, o czym należy go pouczyć. 2. Prawo, o którym mowa w 1, przysługuje również osobie określonej w art z chwilą przystąpienia do przesłuchania po powiadomieniu jej o treści zarzutów albo z chwilą wezwania jej do złożenia pisemnych wyjaśnień. Osobę tę należy pouczyć o przysługującym jej prawie. Przepisy art stosuje się odpowiednio. 3. Pouczenie, o którym mowa w 2, następuje przed przesłuchaniem albo wraz z wezwaniem do złożenia pisemnych wyjaśnień. Jeżeli pouczenie następuje wraz z wezwaniem do złożenia pisemnych wyjaśnień, wzmiankę o pouczeniu zamieszcza się w notatce urzędowej, o której mowa w art

11 Art. 4 Spis treści Nb 1. Pojęcie prawa do obrony Liczba obrońców Zakres podmiotowy prawa do obrony Etap postępowania w sprawach o wykroczenia a prawo do obrony Podstawy korzystania z pomocy obrońcy z urzędu Pouczenie o prawie do obrony Pojęcie prawa do obrony. W świetle dyspozycji art i 2 KPW w postępowaniu w sprawach o wykroczenia uprawnionym podmiotom przysługuje prawo do obrony materialnej, czyli do prowadzenia działalności obrończej przed stawianym zarzutem osobiście lub przez obrońcę. 2. Liczba obrońców. W przypadku realizowania przez uprawnione 2 podmioty prawa do obrony poprzez korzystanie z pomocy obrońcy ustawodawca ograniczył liczbę obrońców tej samej osoby do jednego (art. 4 1 in fine KPW). Ustanowienie przez uprawnioną osobę kolejnego obrońcy z wyboru oznacza zatem, że jeżeli nic innego nie wynika z okoliczności sprawy dotychczasowy obrońca utracił dalszą możliwość reprezentowania wymienionej osoby. W razie ustanowienia przez uprawnioną osobę dwóch obrońców należy wezwać ją do złożenia oświadczenia, który z obrońców ma tę osobę reprezentować w postępowaniu w sprawach o wykroczenia. Ustanowienie przez uprawnioną osobę kolejnego obrońcy z wyboru oznacza zatem, że dotychczasowy obrońca z urzędu utracił dalszą możliwość reprezentowania wymienionej osoby. W tej sytuacji, z uwagi na podstawę wyznaczenia obrońcy, wyznaczenie obrońcy z urzędu powinien cofnąć sąd, wydając stosowne postanowienie (art KPK w zw. z art. 22 zd. 2 KPW), lub prezes bądź też referendarz sądowy sądu właściwego do rozpoznania sprawy, wydając stosowne zarządzenie (art zd. 1 w zw. z art KPW a contrario). W tym ostatnim przypadku cofnięcie obrońcy z urzędu nie jest zaskarżalne (zob. szerzej komentarz do art. 23, Nb 8). 3. Zakres podmiotowy prawa do obrony. Do r. prawo 3 do obrony przysługiwało wyłącznie obwinionemu. W wymienionym dniu weszła jednak w życie ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. z 2015 r. 11

12 Art. 4 poz. 841). Wymieniona nowela zmieniła brzmienie art. 4 KPW w ten sposób, że do dotychczasowej treści tego przepisu dodano 2, w którym umożliwiono osobie, o której mowa w art KPW, korzystanie z prawa do obrony w toku czynności wyjaśniających. Oznacza to, że prawo do obrony, w tym korzystania z pomocy obrońcy, przysługuje obecnie również osobie, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie. Wymieniona osoba może korzystać z przysługującego jej prawa z chwilą przystąpienia do przesłuchania po jej powiadomieniu o treści zarzutów wpisanych do protokołu przesłuchania (art KPW) albo po nadesłaniu jej informacji o odstąpieniu od przesłuchania i wezwaniu tej osoby do nadesłania pisemnych wyjaśnień (art KPW). W efekcie wprowadzonych zmian prawo do obrony obecnie nie przysługuje jedynie osobie podejrzanej o popełnienie wykroczenia, o której mowa w art KPW Etap postępowania w sprawach o wykroczenia a prawo do obrony. W wyniku zmian wprowadzonych do procedury wykroczeniowej od r. prawo do obrony przestało być związane wyłącznie z postępowaniem sądowym. Rozwiązanie wprowadzone w art. 4 2 KPW oznacza zatem, że prawo do obrony przysługuje również na etapie czynności wyjaśniających osobie, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie (art KPW) Podstawy korzystania z pomocy obrońcy z urzędu. Obwiniony, a także na etapie czynności wyjaśniających osoba, o której mowa w art KPW, mogą ustanowić obrońcę z wyboru. Wymienione podmioty mogą jednak również korzystać z pomocy obrońcy z urzędu. W przypadku osoby określonej w art KPW wniosek ten wynika z odesłania do odpowiedniego stosowania przepisów art KPW, przewidzianego w art. 4 2 zd. 3 KPW. Oznacza to, że na etapie czynności wyjaśniających z chwilą przystąpienia do przesłuchania lub otrzymania wezwania do złożenia wyjaśnień pisemnych osoba, przeciwko której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie, musi mieć obrońcę z urzędu w razie spełnienia przesłanek określonych w art KPW. Od momentu przystąpienia do przesłuchania lub otrzymania wezwania do złożenia wyjaśnień pisemnych osoba, przeciwko której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie, może również wystąpić z wnioskiem o wyznaczenie obrońcy z powodu 12

13 Art. 5 przesłanek określonych w art. 22 KPW. W obu przypadkach organem uprawnionym do wyznaczenia obrońcy z urzędu nie jest organ prowadzący czynności wyjaśniające, lecz prezes sądu lub referendarz sądowy sądu właściwego do rozpoznania sprawy. Tym samym w razie istnienia podstaw określonych w art KPW, jak również w razie złożenia wniosku o wyznaczenie obrońcy na podstawie art. 22 KPW, organ prowadzący czynności wyjaśniające powinien zwrócić się do organu określonego w art zd. 1 KPW o wyznaczenie obrońcy z urzędu. 6. Pouczenie o prawie do obrony. Aby zagwarantować uprawnio- 6 nym osobom korzystanie z prawa do obrony, koniecznym jest uświadomienie ich o tym prawie. W przypadku obwinionego pouczenie o prawie do korzystania z pomocy obrońcy następuje zatem wraz z zawiadomieniem o terminie pierwszej rozprawy (art KPW). Z kolei w przypadku osoby, o której mowa w art KPW, powiadomienie jej o prawie do obrony następuje przed jej przesłuchaniem albo wraz z wezwaniem do złożenia pisemnych wyjaśnień (art. 4 3 zd. 1 KPW). W tym drugim przypadku wzmiankę o pouczeniu zamieszcza się w notatce urzędowej, o której mowa w art KPW (art. 4 3 zd. 2 KPW). W przypadku obwinionego sposób pouczenia o prawie do obrony został określony w załączniku do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z r. w sprawie określenia wzoru pouczenia o uprawnieniach i obowiązkach obwinionego w postępowaniu w sprawie o wykroczenie (Dz.U. z 2016 r. poz. 511), podczas gdy sposób pouczenia o takim samym prawie osoby określonej w art KPW nie został określony podobnym aktem prawnym. Art. 5. [Przesłanki] 1. Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy: 1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia; 2) czyn nie zawiera znamion wykroczenia albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia wykroczenia; 3) ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze; 4) nastąpiło przedawnienie orzekania; 5) obwiniony zmarł; 6) obwiniony jest: 13

14 Art. 5 a) uwierzytelnionym w Rzeczypospolitej Polskiej, szefem przedstawicielstwa dyplomatycznego państwa obcego, b) osobą należącą do personelu dyplomatycznego tego przedstawicielstwa, c) osobą należącą do personelu administracyjnego lub technicznego tego przedstawicielstwa, d) członkiem rodziny osób wymienionych w lit. a-c i pozostaje z nimi we wspólnocie domowej, e) inną osobą korzystającą z immunitetu dyplomatycznego, na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych, f) kierownikiem urzędu konsularnego lub innym urzędnikiem konsularnym państwa obcego albo inną osobą zrównaną z nimi na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych; 7) obwiniony z mocy przepisów szczególnych nie podlega orzecznictwu na podstawie niniejszego kodeksu; 8) postępowanie co do tego samego czynu obwinionego zostało prawomocnie zakończone lub wcześniej wszczęte, toczy się; 9) brak jest skargi uprawnionego oskarżyciela albo żądania ścigania pochodzącego od osoby uprawnionej lub zezwolenia na ściganie, gdy ustawa tego wymaga; 10) zachodzi inna okoliczność wyłączająca z mocy ustawy orzekanie w postępowaniu na podstawie niniejszego kodeksu. 2. Przepisu 1 pkt 6 nie stosuje się: 1) do osób w nim wymienionych, jeżeli są obywatelami polskimi lub mają w Polsce miejsce stałego zamieszkania, przy czym osoby, o których mowa w lit. f, nie podlegają orzecznictwu na podstawie niniejszego kodeksu, tylko w zakresie czynności pełnionych w toku i w wykonaniu funkcji urzędowych; 2) jeżeli umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej. 3. Przepisu 1 pkt 6 można nie stosować do obywatela państwa obcego, z którym nie ma w tym przedmiocie umowy, a państwo to nie zapewnia wzajemności. 4. Do chwili otrzymania wymaganego przez ustawę zezwolenia na ściganie lub żądania ścigania organ prowadzący czynności wyjaśniające może dokonywać czynności niecierpiących zwłoki 14

15 Art. 5 w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, a także czynności zmierzających do wyjaśnienia, czy żądanie będzie złożone lub zezwolenie będzie wydane. Spis treści Nb 1. Pojęcie i charakter przesłanek procesowych Brak czynu lub brak danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia czynu Brak znamion wykroczenia Ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia wykroczenia Ustawowa klauzula niekaralności Przedawnienie orzekania Przedawnienie orzekania a uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia Przedawnienie orzekania a postępowanie mediacyjne Konsekwencje procesowe przedawnienia orzekania Śmierć obwinionego Przedawnienie orzekania, śmierć obwinionego a uchylenie zaskarżonego wyroku Immunitet zakrajowości Immunitet sędziów Immunitet prokuratorów Krajowy immunitet materialnoprawny innych organów Krajowy immunitet formalnoprawny parlamentarzystów Krajowy immunitet formalnoprawny innych organów Powaga rzeczy osądzonej i zawisłość sporu Tożsamość osoby oraz tożsamość czynu jako przesłanki powagi rzeczy osądzonej i zawisłości sporu Konsekwencje procesowe powagi rzeczy osądzonej Brak skargi uprawnionego oskarżyciela Brak żądania ścigania Brak wymaganego zezwolenia na ściganie Inne okoliczności wyłączające ściganie Zbieg okoliczności wyłączających ściganie Pojęcie i charakter przesłanek procesowych. Przesłanki pro- 1 cesowe postępowania w sprawach o wykroczenia to okoliczności, od których uzależniona jest dopuszczalność tego postępowania. W zależności od przyjętego kryterium można wyodrębnić podziały przesłanek procesowych na: przesłanki ogólne oraz przesłanki szczególne, przesłanki dodatnie i ujemne, przesłanki bezwzględne i względne, przesłanki materialnoprawne, formalnoprawne i mieszane (zob. sze- 15

16 Art. 5 rzej T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, s ) Brak czynu lub brak danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia czynu. Przez brak czynu należy rozumieć nie tylko brak w ogóle zdarzenia, które mogłoby być potraktowane w kategoriach czynu zabronionego, ale także brak sprawstwa czynu ze strony obwinionego. Zakres sytuacji faktycznych obejmujących brak czynu oraz brak danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia czynu jest podobny. W tym pierwszym przypadku chodzi jednak o pozytywne wykazanie braku czynu, podczas gdy z drugą z wymienionych przesłanek mamy do czynienia w razie braku dostatecznych dowodów pozwalających na przyjęcie czynu lub sprawstwo obwinionego Brak znamion wykroczenia. O ile w przypadku przesłanek określonych w art. 5 1 pkt 1 KPW nie mamy do czynienia z czynem, o tyle w przypadku przesłanki procesowej przewidzianej w art. 5 1 pkt 2 in principio KPW mamy do czynienia z czynem, ale nie wyczerpuje on znamion wykroczenia określonych w przepisach części szczególnej KW lub przepisach pozakodeksowych. Przyczyny analizowanej przesłanki procesowej mogą mieć charakter faktyczny lub prawny. W pierwszym przypadku przykładowo z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy w sprawie o wykroczenie, określone w art KW, ustalono, że obwiniony umyślnie uszkodził rzecz, która stanowiła jego własność. Z kolei prawną przyczyną braku znamion wykroczenia w czynie zarzucanym obwinionemu może być depenalizacja. W wyroku SN z r. (V KK 138/09, OSNKW 2009, Nr 8, poz. 72) wyrażono zapatrywanie, wedle którego depenalizacja zachowania wyczerpującego pierwotnie znamiona wykroczenia stanowi przykład negatywnej przesłanki procesowej określonej w art. 5 1 pkt 2 in principio KPW, z czym należy się zgodzić. Czyn zarzucany obwinionemu, pierwotnie wyczerpujący znamiona określonego wykroczenia, w wyniku zmiany porządku prawnego nie stanowi już zachowania zabronionego pod groźbą kary także wówczas, gdy do zmiany porządku prawnego dochodzi w wyniku wejścia w życie orzeczenia TK (tak P. Gensikowski, Glosa do wyr. SN z r., V KK 138/09, OSP 2010, Nr 10, s. 697) Ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia wykroczenia. Przesłanka procesowa uregulowana w art. 5 1 pkt 2 in fine KPW odnosi 16

17 Art. 5 się w pierwszej kolejności do kontratypów, takich jak: brak winy (art. 1 2 KW), błąd co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego przy wykroczeniach umyślnych (art. 7 2 KW), obrona konieczna (art. 15 KW), stan wyższej konieczności (art KW), niepoczytalność (art KW). Komentowana przesłanka odnosi się również do tych przypadków, gdy ustawa stanowi, iż sprawca nie podlega odpowiedzialności, czego przykładem może być brzmienie art KW (tak trafnie T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, s. 74). Sprawca nie popełnia również wykroczenia, gdy czyn przez niego popełniony nie jest w ogóle społecznie szkodliwy (tak trafnie T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, s. 74). 5. Ustawowa klauzula niekaralności. Przesłanka procesowa ure- 5 gulowana w art. 5 1 pkt 3 KPW odnosi się do tych wszystkich sytuacji uregulowanych w przepisach KW, czy też przepisach pozakodeksowych, gdy ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze. W przepisach KW z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku czynnego żalu przy usiłowaniu (art KW). Z kolei w przepisach pozakodeksowych przykładowo z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku wykonania przez bezrobotnego obowiązku zawiadomienia powiatowego urzędu pracy o podjęciu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub o złożeniu wniosku o wpis do ewidencji działalności gospodarczej przed dniem rozpoczęcia kontroli w podmiocie kontrolowanym (art. 119 ust. 3 ustawy z r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 645 ze zm.). 6. Przedawnienie orzekania. Przesłanka procesowa uregulowana 6 w art. 5 1 pkt 4 KPW stanowi przeszkodę dla wydania rozstrzygnięcia procesowego pozytywnie przesądzającego kwestię odpowiedzialności karnej danej osoby za wykroczenie, jeżeli upłynęły terminy przedawnienia karalności wykroczenia określone w art. 45 KW. Z tego punktu widzenia należy wskazać, że karalność wykroczenia ustaje po upływie roku od czasu popełnienia czynu, chyba że w tym okresie wszczęto postępowanie, bo wtedy karalność wykroczenia ulega wydłużeniu do 2 lat od czasu popełnienia czynu (art KW). Przez wszczęcie postępowania w sprawie o wykroczenie należy rozumieć wydanie przez prezesa sądu zarządzenia o wszczęciu postępowania na podstawie art KPW. Należy jednak pamiętać, że także wtedy, gdy wniesienie wniosku o ukaranie, uzupełnionego w trybie art KPW, nastąpiło z zachowaniem 7-dniowego terminu, 17

18 Art. 5 o którym mowa w tym przepisie, wszczęcie postępowania nie może nastąpić po upływie rocznego terminu przedawnienia, o którym mowa w art KW (tak trafnie SN w post. z r., I KZP 34/04, OSNKW 2005, Nr 2, poz. 24). Żadna czynność procesowa inna niż zarządzenie prezesa sądu wydane na podstawie art KPW nie wywołuje wydłużenia terminu przedawnienia. W szczególności prowadzenie czynności wyjaśniających w trybie art KPW nie wywołuje takiego skutku prawnego (tak trafnie SN w wyr. z r., II KK 39/12, OSNKW 2012, Nr 6, poz. 67). Jeżeli natomiast uprzednio było prowadzone postępowanie w sprawie o przestępstwo, a zachowanie sprawcy zostało następnie ocenione jako wykroczenie, to przez wszczęcie postępowania w rozumieniu art KW należy rozumieć wszczęcie postępowania przygotowawczego in personam [tak trafnie SN(7) w post. z r., I KZP 9/03, OSNKW 2003, Nr 11 12, poz. 92] Przedawnienie orzekania a uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia. Jeżeli orzeczenie skazujące stało się prawomocne, ale następnie zostało uchylone w wyniku rozpoznania kasacji lub wznowienia postępowania, to termin przedawnienia orzekania w sprawie o wykroczenie liczy się w tej sytuacji od daty tego uchylenia (art KW). W takim przypadku termin przedawnienia biegnie od nowa i wynosi 2 lata od daty wydania orzeczenia uchylającego wyrok skazujący (tak T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, s. 75). Z taką sytuacją mamy jednak do czynienia tylko wtedy, gdy w chwili uchylania prawomocnego rozstrzygnięcia skazującego nie minął jeszcze termin przedawnienia, liczony według reguł określonych w art KW, gdyż w przeciwnym wypadku należy po uchyleniu umorzyć postępowanie [tak trafnie SN(7) w uchw. z r., I KZP 15/02, OSNKW 2002, Nr 7 8, poz. 49] Przedawnienie orzekania a postępowanie mediacyjne. Do r. żadna czynność procesowa nie przerywała i nie wydłużała biegu przedawnienia karalności wykroczenia. Z wymienionym dniem ustawa z r. o zmianie przepisów Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) dodała do przepisu art. 45 nowy 2a, wedle którego w wypadku wszczęcia postępowania mediacyjnego czasu jego trwania nie wlicza się do okresu przedawnienia. Przytoczone rozwiązanie stanowiło konsekwencję wprowadzenia od r. do procedury wykroczeniowej postępowania mediacyjnego (argumentum ex art. 8 18

19 Art. 5 KPW w zw. z art. 23a KPK), które może mieć miejsce zarówno na etapie czynności wyjaśniających (art KPW), jak i postępowania sądowego (art pkt 8 KPW). W świetle dyspozycji art. 45 2a KW do okresu przedawnienia karalności wykroczenia określonego w art KW nie wlicza się czasu trwania postępowania mediacyjnego. Pojęcie czasu trwania postępowania mediacyjnego nie zostało ustawowo zdefiniowane. Ustawodawca wprowadził jedynie zalecenie do organów prowadzących postępowanie, aby czas trwania tego postępowania nie przekraczał miesiąca (art. 23a 2 in principio KPK w zw. z art. 8 KPW). Czas trwania postępowania mediacyjnego obejmuje okres od wszczęcia do zakończenia tego postępowania. Przez wszczęcie analizowanego postępowania należy rozumieć dzień wydania postanowienia o skierowaniu sprawy do postępowania mediacyjnego (art. 23a 1 KPK w zw. z art. 8 KPW). Większe trudności wiążą się z określeniem momentu końcowego trwania postępowania mediacyjnego. Nie do zaakceptowania wydają się próby określenia tego momentu za pomocą daty sporządzenia przez mediatora sprawozdania z wyników postępowania mediacyjnego, czy też daty wysłania przez mediatora wspomnianego sprawozdania, gdyż nie są one zależne od sądu. Z tego punktu widzenia wydaje się zatem, że najbardziej prawidłowym jest określenie momentu końcowego czasu trwania postępowania mediacyjnego jako datę otrzymania przez sąd sprawozdania z wyników postępowania mediacyjnego wysłanego przez mediatora. 9. Konsekwencje procesowe przedawnienia orzekania. Konse- 9 kwencje procesowe przedawnienia orzekania zależą od relacji pomiędzy stwierdzeniem tej przesłanki a wydaniem wyroku skazującego wobec obwinionego. Z uwagi na analizowaną przesłankę procesową nie może zatem zostać wydany wyrok skazujący obwinionego, jeżeli przed jego ogłoszeniem doszło do przedawnienia orzekania. W takiej sytuacji sąd odwoławczy powinien uchylić zaskarżony wyrok skazujący i umorzyć postępowanie. Nie ma natomiast żadnych powodów do wzruszenia orzeczenia skazującego, jeżeli do przedawnienia orzekania doszło dopiero po wydaniu tego wyroku, ale nie złożono środka odwoławczego (tak trafnie T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, s. 75 oraz SN w post. z r., III KK 209/11, OSNKW 2012, Nr 3, poz. 26). 10. Śmierć obwinionego. Śmierć obwinionego, jako przesłanka 10 procesowa uregulowana w art. 5 1 pkt 5 KPW, ma charakter 19

20 Art. 5 bezwzględny i uniemożliwia kontynuowanie postępowania w każdym jego stadium. Konsekwencje procesowe śmierci obwinionego zależą od relacji pomiędzy stwierdzeniem tej przesłanki a wydaniem wyroku skazującego wobec obwinionego. Z uwagi na analizowaną przesłankę procesową nie może zatem uprawomocnić się wyrok skazujący wydany wobec obwinionego, który zmarł przed jego wydaniem. Podobnie nie może uprawomocnić się wyrok skazujący wydany wobec obwinionego, który zmarł po jego wydaniu, ale przed jego zaskarżeniem. W tych sytuacjach sąd odwoławczy powinien uchylić zaskarżony wyrok skazujący i umorzyć postępowanie. Brak jest także przeszkód, aby w tej sytuacji postanowienie o umorzeniu postępowania z uwagi na śmierć obwinionego wydał również sąd pierwszej instancji (tak trafnie T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, s. 76 oraz SN w post. z r., III KK 261/06, OSNwSK 2006, Nr 1, poz. 1748). Gdyby w opisanych sytuacjach procesowych doszło do uprawomocnienia się orzeczenia skazującego, np. z powodu braku wiedzy sądu o śmierci obwinionego w chwili uprawomocnienia orzeczenia, to orzeczenie to należy wyeliminować z obrotu prawnego w drodze kasacji. Śmierć obwinionego nie stoi na przeszkodzie wniesieniu kasacji na jego korzyść (art. 529 KPK w zw. z art. 112 KPW). W takich sytuacjach w wyniku rozpoznania kasacji SN trafnie wskazuje, że należy uchylić zaskarżony wyrok skazujący i umorzyć postępowanie (zob. wyr. z r., II KK 76/15, Prok. i Pr. 2015, Nr 6, poz. 20; wyr. z r., III KK 147/15, Legalis) Przedawnienie orzekania, śmierć obwinionego a uchylenie zaskarżonego wyroku. W razie wniesienia apelacji od orzeczenia sądu pierwszej instancji sąd odwoławczy może uchylić zaskarżone orzeczenie z powodu przedawnienia orzekania (art. 5 1 pkt 4 KPW) oraz śmierci obwinionego (art. 5 1 pkt 5 KPW) tylko na korzyść obwinionego (art a KPW). Oznacza to, że wymienione powody mogą być przyczyną uchylenia przez sąd odwoławczy wyroku skazującego. W świetle przytoczonej reguły określonej w art a KPW niedopuszczalne jest natomiast uchylenie ze wspomnianych przyczyn wyroku uniewinniającego obwinionego. Rozstrzygnięcie uniewinniające obwinionego od stawianych mu zarzutów jest dla niego najkorzystniejsze z możliwych, a zatem każde inne, w tym umarzające postępowanie, jest dla niego mniej korzystne (tak trafnie SN w wyr. z r., V KK 91/15, Prok. i Pr. 2015, Nr 7 8, poz. 14). 20