dwór polski szlachecki, wiejski dom mieszkalny. Forma wykształcona w architekturze polskiej okresu renesansu, przetrwała do lat 20. XX w.

Transkrypt

1 Piotr A. Stasiak

2 dwór polski szlachecki, wiejski dom mieszkalny. Forma wykształcona w architekturze polskiej okresu renesansu, przetrwała do lat 20. XX w. Dwory znajdują się na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, obecnie zaś na obszarze 6 państw, tj. w Polsce, na Litwie, na Łotwie, na Białorusi, na Ukrainie oraz w Rosji w obwodzie smoleńskim.

3 Prof. Janusz Bogdanowski uważał że, zamek to samodzielne dzieło obronne o zabudowie zwartej, powstałe w okresie średniowiecza, łączące dominującą funkcję obronną z mieszkalną i gospodarczą. Zamek to siedziba możnowładcy, rycerza lub placówka militarna. Zasadniczą cechę takiego zespołu stanowi zamknięty obwód obronny początkowo w postaci wałów lub konstrukcji drewniano-ziemnej, a w następnych okresach murowany. Polska nazwa zamek pochodzi od zamykania drogi lub zamknięcie. Pojawiła się w pierwszej połowie XIV w.

4

5

6

7 Dwór obejmował budynek mieszkalny właściciela oraz zabudowania gospodarcze. Dwory budowano początkowo z drewna modrzewiowego na podmurówkach kamiennych lub z cegły i kryto gontem. Często sytuowano je na wzniesieniach, w otoczeniu starych drzew. - Do dworu w okresie renesansu wchodziło się zazwyczaj z ganków krytych daszkiem opartym na słupach, a prostokątna bryła miała dobudowane alkierze (narożniki). Południowa fasada dworu zawsze zorientowana była na godzinę 11.00, tak aby słońce oświetlało wszystkie ściany domu, w okresie od kwietnia do września.

8 Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany; Świeciły się z daleka pobielane ściany, Tym bielsze, ze odbite od ciemnej zieleni Topoli, co go bronią od wiatrów jesieni. Adam Mickiewicz Pan Tadeusz

9

10

11

12

13

14 W okresie baroku wyodrębniono dwór z całego kompleksu budynków stał się samodzielnym oddzielonym budynkiem mieszkalnym. Zaczęto stosować łamany dach zwany polskim, a także dach mansardowy. Alkierze zastąpiono ryzalitami ( występ z lica w elewacji budynku). Dach mansardowy Dach łamany polski dwór w Łopusznej

15

16

17

18

19

20

21 Napisana prawdopodobnie przez Łukasza Opalińskiego, marszałka nadwornego i koronnego, książeczka, wydana w 1659 roku, zatytułowana Krótka historia budownicza dworów, pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego, była pomyślana jako podręcznik dla tych możnych i dostatnich panów, którzy zamierzali budować swoje siedziby na wsi, albowiem dom dobrze, umiejętnie, pięknie zbudowany, iż jest między pierwszemi wygodami wczesnego życia...

22 W XVIII w. początkowo w zachodniej części Rzeczypospolitej normą stały się dwory murowane, budowane niemal wyłącznie z cegły, tynkowane i bielone, pokryte czerwoną dachówką. W klasycyzmie para kolumn zastąpiła wejściowy ganek z portykiem z tympanonem, które stały się odtąd wyróżnikiem architektury dworu na tle innych budynków wiejskich. Wewnątrz dworu znajdowało się wiele pokoi sień, izba stołowa jadalnia, pokoje gościnne, sypialnie, spiżarnia, a często także prywatna kaplica ze świętymi obrazami W XIX w na całym obszarze dawnej Rzeczypospolitej budowano już dwory przeważnie murowane.

23

24

25

26 Rydlówka

27

28

29

30

31 Będomin Józefa Wybickiego

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52 w Polsce gościnność nie tyle była poczytywana za obowiązek, za cnotę, jak za przyjemność, rozkosz, potrzebę życia. 52

53 Żywot człowieka poczciwego M. Rej Na dom w Czarnolesie J. Kochanowski Pamiętniki J. Ch. Pasek Pan Tadeusz A. Mickiewicz Fortepian Szopena C.K. Norwid Nad Niemnem - E. Orzeszkowa Przedwiośnie Wierna rzeka - S. Żeromski Ferdydurke - W. Gombrowicz Noce i dnie - M. Dąbrowska Panny z Wilka - J. Iwaszkiewicz Dolina Issy, Dwór - Cz. Miłosz Szczenięce lata - M. Wańkowicz Granica - Z. Nałkowska Zemsta A. Fredro "Trędowata" H. Mniszkówna Między ustami a brzegiem pucharu M. Rodziewiczówna Pan Wołodyjowski i Rodzina Połanieckich - H. Sienkiewicz 53

54 Przed dworem. Bronisława Rychter Janowska 54

55

56 Toczenie beczki. 56

57 Uczta u Radziwiłłów, Aleksander Orłowski 57

58 Moda kobieca XVIII w. 58

59 Scena z balu, Teofil Kwiatkowski 59

60 Na balu, Jan Czesław Moniuszko, 1902 r. 60

61 Bal karnawałowy, P. Bergaigne, XVIII w. 61

62 Na tarasie, Władysław Wankie, ok

63 Zebranie towarzyskie w parku, Kazimierz Wojniakowski, 1797r. 63

64 Polonez pod gołym niebem, Korneli Szlegel 64

65 Bal na dworze Henryka Walezego, Władysław Bakałowicz 65

66 Izabela Czartoryska, właściwie Elżbieta z Flemmingów Czartoryska (ur. 3 marca 1746 w Warszawie, zm. 17 czerwca 1835 w Wysocku) mecenaska sztuki, pisarka. Była żoną księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego. 66

67 67

68

69

70 Helena z Przezdzieckich Radziwiłłowa (ur. 6 stycznia 1753, zm. 1 kwietnia 1821 w Warszawie), córka Antoniego Tadeusza Przezdzieckiego i Katarzyny Ogińskiej, wojewodzina wileńska, dama dworu carycy Katarzyny II, założycielka Arkadii pod Łowiczem. 70

71

72

73

74

75

76 W 1939 r. w Polsce istniało, w ówczesnych granicach, około dworów, w tym około na kresach. W 2007 r. w obecnych granicach Polski jest ich około Z tej liczby ponad znajduje się w stanie ruiny, radykalnej przebudowy lub totalnego ogołocenia (wycięcie parku, pozbawienie całej infrastruktury gospodarczej). Z dużą dozą dobrej woli można uznać, że 150 dworów istniejących w Polsce zachowało walory architektoniczno-historyczne, nawiązujące do stanu oryginalnego, czyli niecały 1% stanu z 1939 r. i 5,3% zarejestrowanych dworów. Nie ma ani jednego całego założenia dworskiego z funkcjonującą infrastrukturą.